Połączenie liter rz piszemy:
gdy następuje wymiana głoskowa rz - r, np.
marzec - marca,
dworzec - dworca,
dobrze - dobry,
mierzyć - miara,
tworzyć - twórca,
przysporzyć - sporo,
dworzanin - dwór;
w zakończeniach -arz, -erz, -mierz, -mistrz, np.
fałszerz, harcerz, pasterz, kołnierz, rycerz,
bajarz, blacharz, pisarz, ślusarz, tokarz,
kątomierz, ciśnieniomierz, Kazimierz, Włodzimierz,
zegarmistrz, ogniomistrz;
po spółgłoskach p, b, t, d, k, g, ch, j, w, np.
przemoc, wyprzedaż, przekonanie, brzmienie, brzydota, zatrzymać, trzeba, drzwi, zedrzeć, krzak, zakrzepnąć, grzmot, grząski, chrzest, odchrząknąć, zajrzeć, dojrzały, wrzawa, wrzątek;
Do wyjątków należą:
a) wyrazy: kształt, kształcić, kształtny, wykształcenie, bukszpan, Oksza, kszyk (ptak), pszczoła, pszenica, Pszczyna, Pszoniak, wszystko, wszędzie, zawsze,
b) formy stopnia wyższego i najwyższego przymiotników utworzone przyrostkiem -szy lub -ejszy, np.
lepszy, najlepszy, grubszy, najgrubszy, krótszy, najkrótszy, większy, największy, potężniejszy, najpotężniejszy,
c) partykuła -że, np.
zróbże, skądże, podajże, kopże,
d) wyrazy, w których zaczynająca się od ż część rdzenna stoi po przedrostku zakończonym na spółgłoskę, np.
obżartuch, odżałować, odżyć, nadżółkły, podżebrowy;
w wielu wyrazach, w których dziś nie zachodzi już żywa wymiana rz - r, ale w których rz pochodzi z historycznego r, np.
rzeka (od: rieka), jarzębina (od: riabina), orzech (od: oriech), rzadki (od: riedkij), rząd (od: riad), rzepa (od: riepa).

1. Z rozsypanki wyrazowej wyszukaj pary wyrazów, które tłumaczą pisownię „rz”: r, ż, s, z, ź, h, g, dz:
miazga, przerazić, wiązać, mózg, księstwo, wiążę, lustrzany, jutrzejszy, futro, pieniążek, każę, karzę, łotrzyk, mąż, karanie, mierzyć, wierzch, chorzy, jeżdżenie, wiązać, wierchy, chory, wstążeczka, jazda, miażdżyć, lustro, pieniądze, kazać, jutro, futrzany, miara, łotry, wstęga, przerażenie, móżdżek, kolega, męski, księżna

2. Pokoloruj pola oznaczone takim numerem, jaki znajduje się przy wyrazach z „ż”.
1. sprę_yna
2. st_ykawka
3. bu_a
4. t_ęsienie
5. u_ywać
6. pla_a
7. twa_
8. zni_yć
9. dy_urny
10. Małgo_ata
11. ró_a 12. dru_yna
13. baga_
14. wa_ywa
15. ły_ka
16. trakto_ysta
17. twaro_ek
18. ja_ębina
19. wie_ba
20. zwie_ę
21. pró_niak
22. ko_eń 23. po_ywienie
24. ko_uch
25. po_ądek
26. banda_
27. po_eczka
28. wie_a
29. uwie_yć
30. wą_
31. wie_owiec
32. zwycię_yć
33. stra_


Prześliczna i grzeczna dziewczynka wyruszyła w świat znudzona monotonią na poszukiwane odmiany i szczęścia w swoim życiu. Szczerze chciała pomóc wszystkim, których napotykała. W pobliżu swego miasta spotkała krzykliwego wojownika. Jego wrzask wystraszył ptactwo z lasu i myśliwi nie mogli upolować zdobyczy. Chrząkanie dziewczynki zastanowiło wojownika i postanowił złagodnieć, by jej nie przerażać. Jedno spojrzenie wystarczyło, bo jego serce i gardło złagodniało. „Trzeba zająć się tym samotnym biedactwem” – pomyślał i tak zrobił. Zaprosił dziewczynkę do wspólnej wędrówki. Na brzegu jeziora usiedli i posilili się pod pięknymi drzewami.
a) wypisz z tekstu wyrazy z „rz” i wpisz je do tabelki:

„rz” : „r” „rz” po spółgłoskach


b)wypisz wyrazy z „ż” i wyjaśnij ich pisownię.


4. Odszukaj wyrazowego intruza i wyjaśnij dlaczego nie pasuje on do pozostałych wyrazów:
a) krzyk trzeba potrzask strzemię
b) ruszajże dalejże może mówże
c) móżdżek bliżej orzeł karzeł zwierzęta
d) rzeka żubr żyrafa żurek żebro
e) talerz kołnierz nietoperz, malarz
5. Ułóż poprawnie powiedzenia i przysłowia:
a) powieki, coś, zrobić, bez, zmrużenie
b) za, trzymać, zęby, język
c) wierzyć, uszy, własne, nie
d) serce, przed, otworzyć, ktoś, swój
e) ręka, trzymać, coś, żelazny
f) kurze, ona, a, daj, siędę, wyżej
g) chwyta, brzytwy, tonący, się
h) kury, być, jajko, od, mądrzejsze, chce
i) dmucha, sparzył, się, gorącym, ten, kto, na, na, zimne
6. Dopasuj znaczenia do utworzonych powiedzeń i przysłów. Wypisz wyrazy z „rz” i „ż” i objaśnij ich pisownię.
a) Zachować tajemnicę
b) Powierzyć komuś swoje tajemnice, być szczerym
c) Silne, zdecydowane kierownictwo; surowe, bezwzględne rządy
d) Być zdziwionym tym co się usłyszało
e) Zrobić coś bez wahania, mężnie
f) Przykre doświadczenia uczą przezorności
g) By wyjść z krytycznej sytuacji, człowiek próbuje nawet bardzo ryzykownych sposobów
h) Dla osób o wygórowanych ambicjach każda pochwała, każde powodzenie są zbyt małe; domagają się następnych
i) Następne pokolenie chce prześcignąć swych poprzedników
7. Odpowiednie słowo z ramki wpisz do zdań. Uzasadnij pisownię każdego wstawionego wyrazu.
waży, warzy, wierzy, wieży, karze, każe

a) Łukasz ………. swojego psa za zniszczenie butów.
b) Ekspedientka ………. dokładnie wszystkie produkty.
c) Elżbieta ………. wciąż w poprawę swej sytuacji.
d) W gorzelni ………. się piwo.
e) Nauczyciel ………. uczniom wykonać zadanie.
f) Widok z ………. był prześliczny.
8. Wpisz słowa w odpowiednią rubrykę w tabelce:
przerażenie, niżej, potężny, drużyna, mrożonka, drżenie, wciąż, rozsrożyć się, bieżnia, uważać, wyrażenie, odważny, zbliżyć, droższy, ulżyć, trwożyć, wybrzeże, wożę, mosiężny, pieniążek, wstążeczka, krążyć, mnożenie, książka, grożę, wyżej. zjeżdżać, każę, książę, koleżanka, księża, wiąże móżdżek, miazga
ż:g ż:dz ż:ź ż:s ż:z ż:h