Istota konkurencji w gospodarce rynkowej polega na rywalizacji o korzyści w działalności gospodarczej. Wśród przewag konkurencyjnych można wydzielić:

– wewnętrzne i zewnętrzne dla rozpatrywanego przedsiębiorstwa,

– materialne i niematerialne ze względu na nośniki przewag,

– strukturalne i funkcjonalne ze względu na zasady i procesy przebiegające w gospodarstwie,

– trwałe i koniunkturalne ze względu na charakter atutów konkurencyjnych.

Jednak główne siły konkurencji tkwi wewnątrz przedsiębiorstwa (gospodarstwa), gdyż są one decydujące o osiąganiu powodzenia na rynku. Jednym ze sposobów konkurowania w rolnictwie są nowe technologie produkcji, będące wyrazem postępu technicznego, biologicznego i organizacyjnego. Zmiany w technologii produkcji, które powodują polepszenie warunków i usprawnienie metod pozyskiwania produktów, a w rezultacie stwarzają możliwość zwiększenia efektywności gospodarowania, określane są mianem postępu technologicznego. Zatem można stwierdzić, że rozwój i konkurencyjność produkcji roślinnej są ściśle związane z postêpem technologicznym.

Istota technologii produkcji roślinnej

W literaturze amerykañskiej technologia produkcji, obok ziemi, pracy i kapitału, jest zaliczana do podstawowych zasobów wytwórczych gospodarki narodowej. Pojêcie technologii rolniczej jest definiowane różnie, w zależności od dyscypliny naukowej autora i stopnia uogólnienia omawianych zagadnieñ. Przyjmuje siê definicjê zaproponowaną przez Klepackiego [1990], według której technologia produkcji rolniczej jest świadomie opracowanym i stosowanym zbiorem metod przetwarzania przedmiotów pracy w rolnicze produkty finalne o właściwościach zmienionych w stosunku do surowców wyjściowych. Zatem technologiê wiążemy z efektem końcowym produkcji, a nie z samym wykonywaniem określonych prac (zabiegów lub operacji) bądź zastosowaną techniką. Stad właściwe jest mówienie o technologii produkcji pszenicy jakościowej, jêczmienia browarnego, ziemniaka jadalnego itp.

Elementy technologii a konkurencyjność produkcji roslinnej

Do głównych elementów technologii produkcji roslinnej zalicza siê: dobór odmiany i stanowiska, uprawê roli, nawozenie, siew (sadzenie), pielêgnacjê i ochronê roslin oraz zbiór plonów zgodnie z kierunkiem uzytkowania. W technologii produkcji roslinnej mozna wyróznic elementy zarówno ilosciowe, jak i jakosciowe. Elementy ilosciowe maja charakter nakładowy, bowiem wiążą siê ze zuayciem srodków produkcji, a co za tym idzie - stanowia¹ pozycjê kosztowa, natomiast elementy jakosciowe sa na ogół beznakładowe i w głównej mierze dotycza doboru stanowiska, terminów wykonywania poszczególnych zabiegów agrotechnicznych i precyzji tych zabiegów lub czynnosci. Spełnianie wymogów jakosciowych technologii wiaze siê przede wszystkim z poziomem wiedzy i umiejêtnosciami producentów/rolników. W praktyce zdarza siê, ze mimo zastosowania tych samych zabiegów i srodków produkcji, wyniki produkcyjne sa znacznie zróznicowane. Czêsto przyczyna takiego stanu jest niejednakowe spełnienie wymogów jakosciowych technologii produkcji, a wiêc nierównomierne nawozenie, opózniony siew lub zabieg ochrony roslin bądź mało precyzyjnie wykonane zabiegi agrotechniczne.

Przestrzeganie elementów ilosciowych i jakosciowych, czyli spełnianie wszystkich wymogów stawianych przez technologiê produkcji, okreslane jest mianem rezimu technologicznego. Rolnicy czêsciej przestrzegaja tych zaleceñ technologii, od których odstêpstwo wiaze siê z wydatkami pieniêznymi. Natomiast mniej uwagi zwracaja na elementy beznakładowe, czyli mozliwe do stosowania bez ponoszenia kosztów. Nalezy podkreslic, ze lepsze spełnienie wymagañ technologicznych wpływa korzystnie na wyniki produkcyjne i efektywność ekonomiczna. Jednak sprawność produkcji nie zawsze przekłada siê na wynik ekonomiczny, gdyz zebrane plony ze wzglêdu na uzyskiwane ceny mogł być sprzedane z róznym efektem finansowym. Istotna rolê w osiaganiu efektywnosci produkcji roslinnej odgrywaja takie czynniki, jak wielkość i jakość plonów oraz relacje miêdzy cenami srodków produkcji i cenami ziemiopłodów. W technologii produkcji roslinnej materialne i niematerialne źródła przewag konkurencyjnych sa ze soba dość scisle powiazane. Niematerialnym czynnikiem produkcji jest wiedza w połączeniu z umiejętnosciami producentów/rolników, od której w duzym stopniu zalezy efektywnosc wykorzystania nakladów materialnych, majacych charakter ilosciowy i wymiar finansowy. Nowe i udoskonalone technologie produkcji powoduja wzrost wymagañ co do wiedzy zarówno doradców, jak i producentów rolnych. W przypadku niektórych gatunków roslin technologia produkcji jest zróznicowana, co wiaze siê z kierunkiem wykorzystania ich plonu. Na przykład, zboza i ziemniak moga byc uprawiane z przeznaczeniem na rózne cele - spozywcze, przemysłowe, paszowe i nasienne. Z kierunkiem uzytkowania plonu danej rosliny wi¹aze siê odmienna technologia produkcji, w której elementami podlegajacymi modyfikacji sa na ogół: dobór stanowiska i odmiany, gêstość siewu (sadzenia) i nawozenie (zwlaszcza azotem). W zwiazku z tym do producenta nalezy wybór kierunku uzytkowania (przeznaczenia) plonu danej rosliny, a tym samym zastosowanie właściwej technologii z punktu widzenia celu produkcji.

Ziemiopłody o okreslonych cechach jakosciowych, dostarczane w du¿ych jednorodnych partiach sa dość konkurencyjne na rynku zarówno pod wzglêdem zainteresowania nabywców (wiêkszy popyt), jak i mozliwosci uzyskania wiêkszej ceny zbytu. Zatem rózne kierunki uzytkowania ziemiopłodów stwarzaja mozliwosc poprawy konkurencyjnosci i opłacalności produkcji roslinnej. Produkcja surowców roslinnych okreslonego asortymentu o pozadanych parametrach jakosciowych z przeznaczeniem na rynek wymaga z reguly wiêkszej wiedzy i umiejêtnosci producentów oraz przestrzegania rezimu technologicznego. Rolnicy, aby osiagnac przewagê konkurencyjna na rynku musza byc równiez otwarci na innowacje - przyswajac i umiejêtnie wykorzystywac osiagniêcia nauki, a takze dokonywac wyboru nowych i lepszych, sposród oferowanych przez handel, srodków produkcji itp. W wyniku konkurencji rolnicy spózniajacy siê z wdrazaniem postêpu technologicznego sa eliminowani z rynku. Zjawisko to jest okreslane mianem .mlyna technologicznego. Wytwarzanie dobrych produktów nie gwarantuje jeszcze sukcesu, bowiem aby staly siê towarami znajdujacymi nabywcê rolnik musi rozpoznac rynek, poszukiwac odbiorców i nisz rynkowych itp.

Jednak rozproszenie potencjalu produkcyjnego gospodarstw rolniczych i mała skala produkcji powoduja dosc czêsto trudnosci w dostarczaniu na rynek duzych i jednorodnych jakosciowo partii towaru. Poprawê pozycji konkurencyjnej gospodarstw rolniczych w tym zakresie mozna osiagnac m.in. przez wchodzenie rolników w zwiazki integracyjne (np. tworzenie grup producenckich).

Podsumowanie

Technologia produkcji jest elementem konkurencji róznicujacym poszczególne gospodarstwa rolnicze. Przy wyborze technologii powinno siê dazyc do oszczêdzania czynników wystêpujacych w niedoborze (małych zasobów) i wzglêdnie drogich, a zwiêkszania nakładów czynników będących w dostatku i tanich. Do czynników stymulujacych konkurencyjność gospodarstw rolniczych w zakresie produkcji roslinnej mozna zaliczyc:

– zwiêkszanie powierzchni gospodarstw (skali produkcji),

– stosowanie specjalistycznych maszyn wieloczynnosciowych,

– wprowadzanie do uprawy odmian roslin o podwyzszonym potencjale plonotwórczym i nowych właściwosciach (odporność na niektóre choroby itp.),

– stosowanie zrównowazonego i bardziej precyzyjnego nawozenia (m.in. dostosowywanie dawek azotu do potrzeb pokarmowych roslin w okreslonych fazach rozwojowych),

– nawozenie dolistne i łączne stosowanie agrochemikaliów (nawozy plynne + srodki ochrony roslin),

– prowadzenie zintegrowanej ochrony roslin,

– podnoszenie kwalifikacji i umiejêtnosci producentów (rolników),

– rozwój doradztwa technologicznego,

– tworzenie grup rolników zintegrowanych poziomo i pionowo (np. w formie grup producenckich, spósdzielni, spósek).

Z punktu widzenia ekonomiki produkcji roslinnej doskonalenie technologii powinno isc w kierunku obnizania własnych kosztów produkcji (zwłaszcza rzeczowych) oraz podnoszenia poziomu plonów i ich jakosci. W celu zwiêkszenia konkurencyjnosci technologiê produkcji nalezy dostosowywac do konkretnych warunków gospodarowania (appropriate technology) i mozliwosci gospodarstw rolniczych w zakresie zasobów ziemi i siły roboczej, wyposazenia w srodki trwałe oraz wymagañ rynku i ochrony środowiska.