MIĘDZYNARODOWA INTEGRACJA GOSPODARCZA
Handel zagraniczny
Podstawy i korzyści wymiany międzynarodowej
Każdy kraj uczestniczy w międzynarodowych stosunkach gospodarczych, które obejmują:
międzynarodową wymianę towarową
przepływ kapitałów między różnymi państwami
przepływ siły roboczej
Charakter powiązań danego kraju z rynkiem światowym ma wpływ
na tempo wzrostu gospodarczego. Z tego powodu handel zagraniczny jest jednym z problemów, którymi zajmuje się makroekonomia.
HANDEL ZAGRANICZNY – odpłatna wymiana towarowa
z kontrahentami mającymi swoją siedzibę poza granicami kraju.
Kraje prowadzą ze sobą handel z kilku powodów. Podstawowe przyczyny handlu zagranicznego to:
warunki naturalne, czyli położenie geograf. i związany z tym klimat
bogactwa naturalne
Nie w każdym klimacie rosną pomarańcze, nie wszędzie rosną jabłka,
a wszyscy chcielibyśmy je jeść. Także ropa naftowa i rudy metali w jednym kraju występują, a w drugim nie - co nie oznacza, że ten drugi kraj musi obejść się bez benzyny.
nierównomierny rozwój gospodarczy krajów - kraje nieuprzemysłowione eksportują wydobywane surowce oraz produkty rolne, zaś kraje o wysokim stopniu uprzemysłowienia produkują
i eksportują wyroby przemysłowe.
specjalizacja krajów w produkcji różnych dóbr - kraje o podobnym stopniu rozwoju także prowadzą ze sobą wymianę, ponieważ każdy
z krajów osiąga pewną specyfikę produkcyjną, tzn. specjalizuje się w pewnych dziedzinach produkcji. Powoduje to potrzebę uzupełniania swojej produkcji o dobra nie produkowane w tym kraju, w zamian
za te, w produkcji których kraj się wyspecjalizował.
Operacje gospodarcze w handlu zagranicznym to:
eksport - sprzedaż za granicę towarów wyprodukowanych w kraju
import - kupno towarów wyprodukowanych za granicą.
SALDO handlu zagranicznego – różnica między eksportem a importem.
Jeśli eksport jest większy od importu to saldo nazywa się saldem dodatnim, jeśli zaś eksport jest mniejszy niż import to mówimy o saldzie ujemnym.
OBROTY handlu zagranicznego – suma wartości eksportu i importu.
Wymiana międzynarodowa powodowana jest nie tylko koniecznością zapewnienia krajowi dóbr, których sam nie posiada lub nie wytwarza, ale także korzyściami jakie z niej wynikają. Już A. Smith w swoim wielkim dziele „Bogactwo narodów” pisał, że korzystne jest uzyskiwanie maksymalnie dużego importu w zamian za daną wielkość eksportu.
Eksport to cena, jaką kraj płaci za towary importowane. Zwrócił też uwagę na terminologię, której używamy. Dodatnie saldo handlu zagranicznego nazywamy korzystnym saldem, chociaż oznacza, że eksport był większy niż import. Wysłaliśmy więc za granicę towary o większej wartości niż ta, którą otrzymaliśmy w zamian. Taka sytuacja powoduje, że w kraju – dla zaspokojenia potrzeb społeczeństwa – zostaje mniej towarów.
Ujemne saldo handlu zagranicznego nazywamy niekorzystnym saldem, chociaż ono oznacza, że za nasze towary otrzymaliśmy zza granicy towary o większej wartości. Mamy teraz na rynku krajowym więcej towarów
do wyboru.
Ważnym problemem jest określenie, które towary opłaca się eksportować,
a które importować. W rozwiązaniu tego problemu pomaga teoria kosztów komparatywnych. Mówi ona, że powinniśmy kupować za granicą
te rzeczy, których wytworzenie w kraju jest droższe niż za granicą,
w zamian za te, w produkcji których mamy przewagę nad innymi krajami. W interesie każdego kraju leży, by kupować jak najtaniej.
Podstawowe pojęcia związane z handlem zagranicznym
BARTER – wymiana towaru za towar. Państwa rozliczają się wzajemnymi dostawami towarów.
CLEARING – forma rozliczeń bezdewizowych. Wzajemne zobowiązania
i należności są bieżąco kompensowane, a dopiero saldo rozliczane jest
w pieniądzu.
DUMPING – eksport towarów po cenach niższych od kosztów produkcji. Stosowany jest w celu zdobycia rynku lub wyeliminowania konkurencji. Zakazany przez GATT i obecnie przez WTO.
Wskaźnik „terms of trade” określa stosunek zmian cen towarów eksportowanych do zmian cen towarów importowanych w dwóch porównywalnych okresach. Opłacalność handlu zagranicznego zależy
od cen po jakich eksportujemy i importujemy towary. Pamiętaj, kupić możemy za tyle, za ile sprzedamy własne towary. Gdy ceny towarów w eksporcie rosną szybciej od cen towarów importowanych wtedy za daną wielkość eksportu uzyskujemy większy import, albo - na konieczną dla nas wielkość importu możemy przeznaczyć mniejszą wielkość importu.
Gdy sytuacja jest odwrotna - szybciej rosną ceny towarów importowanych - to oznacza, że musimy więcej zapłacić (eksportować) za niezbędny dla nas import. Nie jest to oczywiście korzystne dla kraju.
Sytuację korzystną przedstawia „terms of trade” większy od 1. Jeśli kształtuje się poniżej jedności, oznacza pogorszenie sytuacji. Kraj może, do pewnego stopnia, wpływać na kształtowanie się „terms of trade”, np. przez nałożenie ceł eksportowych, które powodują wzrost cen towarów, ale musi liczyć się z konsekwencjami tego działania, np. z odwetem ze strony konkurentów.
CŁO – opłata pobierana przez państwo przy przywozie, wywozie lub przewozie towarów przez granicę celną państwa.
WALUTA – pieniądze obcego kraju.
KURS WALUTOWY – cena waluty w pieniądzu krajowym lub innej walucie.
DEWIZY – dokumenty stwierdzające istnienie zobowiązań danego kraju wobec zagranicy i zagranicy wobec danego kraju. Dewizy mogą przybierać postać weksla, czeku, akredytywy pieniężnej czy przekazu bankowego.
STRUKTURA obrotów handlowych z zagranicą informuje nas o tym:
jaki jest udział poszczególnych towarów lub grup towarowych
w ogólnej kwocie eksportu i importu,
jaki jest udział poszczególnych krajów lub grup krajów w ogólnej kwocie eksportu i importu.
Bilans płatniczy
Obroty handlowe z zagranicą i wynikające z nich płatności ujmowane są
w odpowiednich bilansach. Podstawowym bilansem jest bilans płatniczy.
BILANS PŁATNICZY – całokształt sytuacji płatniczej danego kraju
z tytułu wszystkich operacji gospodarczych z zagranicą. W skład bilansu płatniczego wchodzą:
bilans handlowy
bilans usług
bilans obrotów kapitałowych
BILANS HANDLOWY – zestawienie wartości eksportu i importu towarów w ciągu roku.
BILANS USŁUG – zestawienie płatności z tytułu usług: transportowych, bankowych, pocztowych, telekomunikacyjnych, turystycznych, ubezpieczeniowych i innych.
BILANS OBROTÓW KAPITAŁOWYCH – zestawienie płatności z tytułu różnego rodzaju przemieszczania kapitałów między krajami.
Międzynarodowa integracja gospodarcza
Kraje wymieniające się między sobą towarami, usługami lub kapitałem starają się ułatwiać wzajemne kontakty i rozliczenia oraz eliminować bariery gospodarcze. Są to główne cele międzynarodowej integracji gospodarczej.
MIĘDZYNARODOWA INTEGRACJA GOSPODARCZA – proces łączenia się odrębnych narodowych organizmów gospodarczych w grupy wielonarodowe dla przełamania barier wzrostu gospodarczego, które wynikają z ograniczeń rynku wewnętrznego.
Ma to swój wyraz w tworzeniu się międzynarodowych organizacji gospodarczych. Największa organizacja gospodarcza to Europejska Wspólnota Gospodarcza (EWG) przekształcona obecnie w Unię Europejską.
EWG powstała 25 marca 1957r. w Rzymie na mocy Traktatu Rzymskiego, który podpisały Belgia, Francja, Holandia, Luksemburg, RFN i Włochy. Następnie przystępowały do niej Dania, Irlandia, Wielka Brytania (1973r.), Grecja (1981), Hiszpania i Portugalia (1986), Austria, Finlandia i Szwecja (1995r.). W grudniu 1991r. odbył się w Maastricht szczyt państw członkowskich, na którym wyraziły one wolę utworzenia unii walutowej, ekonomicznej i politycznej. W listopadzie 1993r. EWG przekształciła się
w UNIĘ EUROPEJSKĄ.
Inne ważne organizacje to:
Układ Ogólny w sprawie Ceł i Handlu (GATT) przekształcony w Światową Organizację Handlu (WTO). GATT podpisały 23 kraje uprzemysłowione 20 października 1947r. w Genewie, wszedł on w życie
1 stycznia 1948r. 15 kwietnia 1994r. na podstawie podpisanej przez 125 krajów Umowy z Marakeszu powołano Światową Organizację Handlu, która zastąpiła GATT. WTO zaczęła działać 1 stycznia 1995r.
Jej członkami w tym momencie było 81 krajów. Wśród sygnatariuszy tej umowy była również Polska, która stała się członkiem WTO 1 lipca 1995r.
Europejskie Stowarzyszenie Wolnego Handlu (EFTA)założona w 1958r. w Sztokholmie. W 1993r. weszła w życie umowa o strefie wolnego handlu między EFTĄ a Polską. Obecnie należą do niej Islandia, Lichtenstein, Norwegia, Szwajcaria.
Organizacja Współpracy Gospodarczej i Rozwoju (OECD) powstała
14 grudnia 1360r. Zajmuje się przede wszystkim wymianą informacji między uprzemysłowionymi krajami o gospodarce rynkowej. Można
by porównać ją do międzynarodowego ośrodka doradczego. Oprócz państw UE należą do niej Islandia, Norwegia, Szwajcaria, Turcja, USA, Japonia, Kanada, Australia, Nowa Zelandia, Meksyk, Czechy i Polska - od lipca 1996r.
Europejski Bank Odbudowy i Rozwoju (EBOR) powołany do życia
w Paryżu w maju 1990r. w celu niesienia pomocy krajom Europy Środkowej i Wschodniej w odbudowie ich gospodarek i ochrony środowiska. W 1997r. EBOR zainwestował 100 mln dolarów w Stocznię Gdańską oraz w Hortex.
Organizacja Narodów Zjednoczonych (ONZ) powołana została do życia w 1945r. na mocy Karty Narodów Zjednoczonych. Jest to organizacja uniwersalna, która zajmuje się różnymi sprawami gospodarczymi, społecznymi, kulturalnymi i politycznymi. Jako jej agendy działają IMF
i IBRD.
Międzynarodowy Fundusz Walutowy (IMF) utworzony na konferencji w Bretton Woods. Polska była państwem założycielem, ale wystąpiła
w 1950r. Zwróciła się z prośbą o ponowne przyjęcie w 1981r. i została przyjęta w 1986r. Miała trudności z dotrzymaniem przyjętych na siebie zobowiązań, ale pozostała jego członkiem.
Międzynarodowy Bank Odbudowy i Rozwoju (IBRD) powstał wraz
z IMF na konferencji w Bretton Woods.
IMF i IBRD tworzą razem tzw. Bank Światowy, który udziela pożyczek długoterminowych (15-20 lat). 31 sierpnia 1990r. Polska otrzymała 300 mln dolarów kredytu zmian strukturalnych - SAL.
Poza agendami zajmującymi się sprawami gospodarczymi w ramach ONZ działa wiele innych jeszcze agend. Do najpowszechniej znanych należą:
FAO - Organizacja Narodów Zjednoczonych ds. Wyżywienia i Rolnictwa,
UNESCO - Organizacja Narodów Zjednoczonych ds. Oświaty, Nauki
i Kultury,
UNICEF - Fundusz Narodów Zjednoczonych na rzecz Pomocy Dzieciom,
WHO - Światowa Organizacja Zdrowia.
GOSPODARKA ŚWIATOWA – historycznie ukształtowany, zmieniający się w czasie, system powiązań produkcyjnych i wymiennych między gospodarkami krajów o różnych ustrojach i poziomach rozwoju gospodarczego. Gospodarka światowa stanowi powiązany układ gospodarek poszczególnych krajów. Powiązania te zależą od:
poziomu gospodarczego rozwoju kraju,
bogactw naturalnych posiadanych przez kraj,
systemu politycznego panującego w kraju,
stopnia otwarcia gospodarki na kontakty z zagranicą.
Współzależności gospodarcze między krajami osiągnęły aktualnie taki stopień, że żaden kraj nie może istnieć w dłuższym okresie w izolacji
od innych.
RYNEK ŚWIATOWY – ogólne pojęcie obejmujące rynki poszczególnych krajów, połączenie lokalnych, krajowych rynków.