1. MAKROSOCJOLOGIA. PRZEDMIOT I KIERUNKI BADAŃ

Makrosocjologia jest działem socjologii, obejmująca problematykę wielkich grup, systemów, struktur, składników także tych ukrytych, rzeczywistości społecznej. Dzięki niej możemy poznać ich naturę, konsekwencje rozwoju itd., identyfikować aktorów konfliktowych; pozwala na wykorzystanie potencjałów konfliktowych na rzecz konstruktywnych działań.

Zapotrzebowanie na makrosocjologię wiąże się z przemianą społeczeństwa postkomunistycznego w społeczeństwo obywatelskie. Tradycyjna socjologia narodowa nie poruszała tych zagadnień na które jest teraz zapotrzebowanie w ramach otwierania się grup, struktur, społeczeństw, granic, nie wystarczają teorie powstające na bazie społeczeństw narodowych, zamkniętych.

Makrosocjologia współczesna zajmuje się takimi systemami, układami, wielkimi grupami (w tym mniejszościowymi i większościowymi), które funkcjonują na najwyższych poziomach agregacji kulturalnej. Makrosocjologia jest to dział socjologii w obrębie którego realizuje się badania nad makro- i megażyciem społecznym. Bada się budowę rzeczywistości społecznej, skład, analizuje się i bada mega- i makrotwory w nowych warunkach, ich skład, wzajemne powiązania i dynamikę zmian.

Zadaniem makrosocjologii jest opis rzeczywistości społecznej w wielu sferach i wymiarach:

-bada jej budowę, szczególnie na poziomie makro,

-funkcjonowanie i dynamikę zmian społecznych

-wykrywa ukryte struktury i układy struktury i systemy

-wykrywa także społeczeństwa narodowe, które są złożona strukturą segmentacyjną

2. Czym są potrzeby

Potrzeba – stan napięcia dowolnego systemu wywołany brakiem , deficytem lub nawet

nadmiarem jakiegoś elementu , powodujący jakieś zachowania systemu Społeczeństwo nie jest w stanie funkcjonować , gdy brakuje jakiegoś elementu.

Potrzeby :

• otoczkowe

• pozorne są w dużym stopniu motorem napędowym społeczeństwa

P.OTOCZKOWE – wyrażają się w zmianie natury potrzeb osobistych

P. POZORNE – nie mają elementów rzeczywistych

3. Poperowska teoria społeczeństwa

Popper rozwinął też pojęcie społeczeństwa otwartego i zamkniętego wprowadzone przez Henri Bergsona. Posługując się swoim podziałem teorii społecznych na prawdziwie naukowe i historycystyczne, stwierdził, że społeczeństwa, które są owładnięte wspólną teorią historycystyczną mają prawie zawsze charakter zamknięty. Zamknięcie to przejawia się z jednej strony na odrzucaniu przez rządzące osoby faktów niezgodnych z ich historycystycznymi założeniami, a z drugiej na dławieniu dyskusji na temat tych faktów wewnątrz tych społeczności. Dławienie to nie musi koniecznie wynikać z cenzury prewencyjnej, czy braku demokracji. Czasami wystarcza jeśli większość społeczeństwa jest również wyznawcami tego rodzaju teorii. Wówczas cenzura ma charakter dobrowolnej autocenzury, zaś osoby chcące zmian niezgodnych z założeniami systemu opartego na obowiązującej teorii historycystycznej są albo ignorowane, albo eliminowane. Społeczeństwa takie, oprócz dławienia wewnętrznej dyskusji, mają też poważne trudności z adoptowaniem wszelkich zmian, których pomysły pochodzą z zewnątrz. Wszystko co z zewnątrz jest bowiem przez te społeczeństwa traktowane jako potencjalnie niezgodne z ogólną, oficjalnie obowiązującą doktryną, a próby przekonywania, że tak nie jest są dławione, w ramach ogólnego dławienia wewnętrznej dyskusji.

W przeciwieństwie do tego, społeczeństwa otwarte charakteryzuje stała równowaga zwolenników różnych teorii historycystycznych, lub ew. większość takiego społeczeństwa odrzuca takie teorie, przynajmniej w zakresie ekonomiczno-politycznym. Dzięki temu społeczeństwo otwarte jest w stanie dyskutować o wszystkich istotnych faktach z życia polityczno-ekonomicznego i przyjmować różne punkty widzenia, oraz adaptować nowe pomysły pochodzące zarówno spoza danej społeczności jak i będące jej własnym wytworem. W społeczeństwie takim nie ma nigdy 100-procentowego konsensusu – stąd niemożliwe jest wdrożenie działań w oparciu o ideologie, które głoszą uszczęśliwienie wszystkich za jednym zamachem. Społeczeństwo takie działa raczej ostrożnie – testuje rozmaite teorie cząstkowe i decyduje się na działania powodujące powolne i często niedoskonałe zmiany – jednak o charakterze przewidywalnym i dającym się potwierdzić w krótkich okresach.

Pojęcia społeczeństwa otwartego i zamkniętego nie są tożsame z pojęciem demokracji i jej braku. Wiele społeczeństw, które miały długą tradycję "zamkniętości", funkcjonowało w systemach demokratycznych, zaś z kolei wiele społeczeństw otwartych powstawało w warunkach braku demokracji. Ogólnie jednak można powiedzieć, że społeczeństwa otwarte dążą zwykle do demokratycznych form rządów, zaś zamknięte mają tendencję do tworzenia systemów autorytarnych i totalitarnych.

4. Komponenty

1. społeczeństwo totalitarne komponenty

Totalitarny eksperyment" jaki podjęto w Rosji Sowieckiej i nazistowskich Niemczech miał doprowadzić do życia nowy rodzaj wspólnoty, która zastąpić miała zanikające związki społeczne związane ze społecznością lokalną, regionem, narodem, do wspólnoty .pierwotnej, którą uważano za idealny ustrój społeczny z jej powszechną równością i sprawiedliwością.

Co systemy totalitarne oferowały ludności?

- parodia wspólnoty ze sztucznie narzuconą utopijną równością, wyrażającą się w kolektywizmie, wszechwładzy państwa i policyjnym zniewoleniu.

- strukturalny i gospodarczy regres

- zubożenie i prymityzowanie kultury

- absolutyzowanie - państwo oparte na jednej nadrzędnej ideologii, wykluczającej wszelkie inne poglądy polityczne, którego celem było zbudowanie wszechpotężnego socjalistycznego społeczeństwa.

- nadrzędny cel takiego państwa spowodował masowy terror policyjny, szpiegostwo, donosicielstwo przenikające wszystkie grupy i warstwy społeczne prowadzące do dalszej etonizacji społeczeństwa i tak już wyobcowanego z wszelkich więzi klasowych, narodowych, politycznych i zawodowych.

- podstawą społ. totalitarnego stał się motłoch, warstwy rządzące składały się też w dużej mierze z ludzi wykolejonych o cechach patologicznych.

Wszystko to było wynikiem postępującej industrializacji, która odrywa ogromne rzesze ludzi od ich korzeni, przenosiła ich do brudnych, zatłoczonych miast zdominowanych przez anonimowy, zdepersonalizowany tłum, nie uznający żadnych autorytetów, poza autorytetem państwa. Tłum zaczyna w dużym stopniu utożsamiać się z państwem, które pomaga mu w niszczeniu wszystkich twórczych mniejszości. Masy nie są zdolne do funkcjonowania w demokratycznych strukturach i to staje się decydującym czynnikiem powstania totalitaryzmu.

A więc totalitaryzm można uznać za system społeczno-polityczny będący pochodną społeczeństwa masowego, załamania się systemu klasowego zarówno w Niemczech jak i w Rosji. Skoro masy nie są w stanie rozpoznać co jest dla nich dobre a co złe, rolę taką musi przejąć partia. Dla realizacji celów partia mogła uciekać się do wszelkich środków przymusu - jej obowiązkiem było jedynie bezwzględne posłuszeństwo wobec naczelnego wodza, który uważany był za nieomylnego. Uważano, że on jeden jest w stanie poznać źródła aktualnych problemów, co wymyka się spod kontroli niewykształconych apolitycznych mas. Hitleryzm i komunizm sowiecki bazowały na przeciwstawnej w zasadzie ideologii. Hitleryzm - przeciwstawny marksizmowi głosił nienawiść rasową, komunizm - prawowity spadkobierca marksizmu, szerzył nienawiść klasową.

W Hitleryzmie – mimo dość licznego uczestnictwa robotników główną siłą na której się on opierał było drobnomieszczaństwo. Dla tej grupy społ. hitleryzm wydawał się ruchem atrakcyjnym przez to, ze obiecywał wszystko urządzić „na nowo". Hitleryzm miał istotne i wielorakie powiązania z wielkim -kapitałem niemieckim, który wspierał hitleryzm finansowo. Była także pomoc ze spontanicznych inicjatyw różnych odłamów społ. niemieckiego. ••'•;

W komunizmie- ruch trafiał do przekonania zarówno świeżo politycznie przebudzonych mas, jak i wykształconych intelektualistów. Rodzi się tu bierność i bezrefleksyjne posłuszeństwo społeczeństwa wobec nadrzędnej, totalitarnej władzy. Charakterystyka osobowości odpowiada portretowi „człowieka masowego". Jest to jednostka wyłączona ze wspólnoty, pozbawiona stałych tradycyjnych wartości, identyfikująca się jedynie z partią, która wymaga od niej bezwzględnej i całkowitej lojalności.' U władzy skupiają się ludzie o cechach patologicznych i skłonnościach sadystycznych.

System taki kształtuje ludzi biednych, niezdolnych do jakichkolwiek działań innowacyjnych (główna przyczyna upadku społ. totalitarnych) nastawionych na rutynę i ciężką, bezmyślnie i posłusznie wykonywaną pracę. Rodzi się kult pracy fizycznej, wykonywanej celem pomnożenia bogactwa państwa i wzór osobowy „stachanowca". Niezależna myśl nie może się przebić nawet w trakcie zwykłej i towarzyskiej rozmowy. W związku z czym nie mogą ujawniać się sprzeczności pomiędzy realizowaną rolą wodza a własnymi odczuciami i przemyśleniami. Marksizm stalinowski przeniknął wszędzie:

filozofia, ekonomia, fizyka, genetyka itd. Izolacja ZSRR od kultury zachodniej była prawie całkowita, przyczyniając się do podtrzymania „parweniuszowskiej" wizji świata. Kultura sowiecka była dziełem parweniuszy. Sowiecki aparat władzy składał się głównie z ludzi pochodzenia robotniczego i chłopskiego, bardzo słabo wykształconych, pałających zawiścią i nienawiścią autentycznej „radiowej" inteligencji. Cechy parweniuszowskie mentalności określiły charakter kultury sowieckiej - skrajny nacjonalizm (wyrażający się zwłaszcza po 45 r. w walce z tzw. kosmopolityzmem, za kosmopolitę uważano na ogół żyda), socrealistyczna estetyka, totalitarna władza. Ukształtowany w tych warunkach typ osobowości charakteryzuje się cechami, które mają tendencje do długiego trwania przekraczającego zazwyczaj okres istnienia systemu, który je ukształtował. Może to stanowić istotną przeszkodę w przeobrażeniach jakim zaczyna podlegać społeczeństwo po upadku systemu. Scenariusz funkcjonowania systemów totalitarnych mniej więcej wygląda tak

Nabrzmiałe problemy ekonomiczno-społeczne = oderwanie od swych korzeni, początkowo apolityczne masy = upolitycznienie przez bezwzględne poddanie awangardowej partii wyznające jedną nadrzędną ideologię = identyfikację się z problemem i nieomylnym wodzem = który katalizuje niepokoje społeczne przez = wskazanie na „wroga obiektywnego" jako na abstrakcyjny symbol zła. (wróg rasowy i klasowy) = i który likwiduje problemy przez = stosowanie terroru politycznego i policyjnego •=• oraz dokonywanie masowych mordów na niespotykaną dotąd skalę.

- Różnice pomiędzy społeczeństwem demokratycznym a totalitarnym,

A. Społ. demokratyczne charakteryzuje się:

- pluralistyczna struktura różnorodnych i konkurencyjnych idei ustalonych w drodze konsensusu.

- system klas rynkowych, opartych na własności prywatnej.

- normy są skoordynowane z praktycznymi potrzebami i interesami obywateli,

- pluralistyczny, indywidualistyczny i konkurencyjny system wartości, wykorzystujący i respektujący naturalne różnice i nierówności pomiędzy ludźmi.

- rozwarstwienie na hierarchiczne klasy wyższe, średnie i niższe (czynnik kontroli społecznej).

- wielopoziomowa i wielofunkcyjna infrastruktura społeczeństw demokratycznych wyraża się w wielości ośrodków decyzyjnych, zapewnia swobodny przepływ wewnątrzsystemowej informacji, przyczynia się do stymulacji inwencji i ???? zbiorowej i indywidualnej.

- system osobowości .to „homo economicus ", a więc człowiek nastawiony na własne osiągnięcia, przejawianie inicjatywy i osiąganie sukcesów zawodowych i gospodarczych.

- otwarta ,swobodna ruchliwość społeczna.

- system gospodarki wolnorynkowej (z ograniczonym interwencjonizmem państwowym) połączony z intensywnym, naukowym i racjonalnym systemem wytwarzania.

- profesjonalizacja zawodowa, wyrażająca się w wąskiej specjalizacji, której towarzyszyła przewaga zawodów usługowych.

- wysoki poziom konsumpcji.

- problemy starości, bezrobocia, ubóstwa rozwiązywane przez samodzielne grupy i warstwy socjalne, korzystające z zabezpieczeń gwarantowanych przez państwo.

- system parlamentarny, zasadzający się na rządach większości, pluralistyczna struktura partyjna. - szeroko zakrojona ochrona środowiska.

- dominacja społeczności wielkomiejskiej i wielkoaglomeracyjnej.

- rodziny nowoczesne, przestrzegające zasady poszanowania .partnerstwa, cechujące się dużą samodzielnością i autonomią egzystencji.

- kultura masowa pluralistyczna - respektująca odmienne wartości różnych grup etnicznych rywalizujących ze sobą w procesie gospodarki rynkowej.

- pluralistyczna struktura wyznań.

B. Społ. Totalitarne charakteryzuje się:

- pluralistyczne idee zastąpione monopolistyczną, jednorodną ideologią narzuconą odgórnie.

- narzucone normy nie są skoordynowane z potrzebami społeczeństwa przez co ludzie zatracili realne

- poczucie własnych interesów i wtopieni w utopijny system organizacji społecznej.

- Język „imperialny" tzw. nowomowa stanowiąca kamuflaż istotnych i faktycznych problemów.

- system epolitarystyczny, którego celem było stworzenie utopijnej równości.

- klasy nierynkowe, wyznaczone i reglamentowane przez państwo.

- brak stratyfikacji społecznej jako samoczynnego czynnika wyłączonego spod kontroli państwa.

- system osobowości „homo sovieticus" czyli człowiek bierny, przystosowany do panującego ustroju politycznego, pozbawiony inicjatywy i stale oglądający się na „opiekuńcze państwo".

- swobodna ruchliwość społeczna została ograniczona i zaczęła być kontrolowana i reglamentowana centralnie.

- system nierynkowy nakazowo-rozdzielczy, scentralizowany, połączony z ekstensywnym i irracjonalnym systemem wytwarzania.

- przewaga ujednoliconych i sformalizowanych zawodów przemysłowych.

- masowe ubóstwo, które łagodzono systemem scentralizowanej reglamentacji dóbr podstawowych.

- grupy i warstwy korzystające z pomocy socjalnej są całkowicie zależne od centralno-systemowej reglamentacji dóbr dokonywanej przez państwo w warunkach pełnego zatrudnienia.

- dyktatura i jednowładztwo, monopartia.

- brak ochrony środowiska. .

- struktura społeczna bazowała na elemencie miejskim i małomiasteczkowym.

- rozluźnienie obyczajów dotyczących związku małżeńskiego i rodziny, rodziny zdane na osłonową opiekę państwa.

- kultura masową schematyczna, monopolistyczno-państwowa, dyskryminująca odrębności etniczne. Marginalizacja grup, mniejszościowych.

- eliminacja religii z życia społecznego, represjonowanie i dyskryminowanie wiernych. Światopogląd ateistyczny zmierzający do ujednolicenia pod tym względem społeczeństwa.

- brak swobodnej kształtowanej przez programy konkurencyjne, telewizyjne i radiowe oraz różne czasopisma opinii publicznej, charakterystycznej dla społeczeństw obywatelskich.

- Na podstawie: Z.Zagórski „Strukturalne bariery transformacji i integracji a społeczeństwo Polski".

Zagórski przedstawia dwie kategorie komponentów typów społeczeństw

l komponenty traktowane kompleksowo

II komponenty traktowane szczegółowo.-

Społeczeństwo totalitarne jest społ. Zamkniętym. Komponenty I typu:

a) struktura ideacyjna : monolityczna struktura idei utopijnych narzuconych i praktykowanych administracyjnie.

b) struktura normatywna : struktura norm stanowionych odgórnie, dyktatorsko.

c) struktura nierówności :struktura interesów narzuconych „od góry do dołu", podmiotowo.

d) struktura organizacyjna : struktura organizacyjna w znacznym stopniu „fasadowa" zorientowana ideologicznie (utopijnie) w ramach działań pozornych.

e) struktura segmentacyjna : struktura zbiorów i zbiorowości przedmiotowych sterowanych centralnie przez politykę podziałów w ramach centralnosystemowej reglamentacji dóbr inwestycyjnych, konsumpcyjnych i duchowych.

f) struktura lingwistyczna : język „imperium".

g) infrastruktura : wąskofunkcyjne, zorientowane na ekspansję centralnie sterowanych systemów, w tym •

głównie militamo-wojennych w skali imperialnej i satelitarnej.

Komponenty typu II

1) system cywilizacyjny : genetycznie wywodzący się z cywilizacji tureńskiej i bizantyjskiej.

2) system wartości : kolektywistyczne - egalitorystyczny, równość zasadą konstytucyjną „utopii komunistycznej"

3) system osobowości: homo sovieticus.

4) system ruchliwości: zamkniętej i spetryfikowanej, kontrolowanej i reglamentowanej centralnie.

5) system wytwarzania : ekstensywny, irracjonalny, przemysł ciężki i rolnictwo głównymi dziedzinami wytwarzania.

6) system zawodowa : sformalizowana, dominacja zawodów przemysłowo-rolniczych

7) system gospodarki : nierynkowy, nakazowo-rozdzielczy z rozbudowaną centralnosystemową-reglamentacją dóbr inwestycyjnych i duchowych.

8) struktura klasowa : klas nierynkowych (państwowowłasnościowych, sektorowych) reglamentowanych.

9) system konsumpcji : masowe ubóstwo łagodzone systemem scentralizowanej reglamentacji dóbr elementarnych.

10) struktura socjalna : warstwy socjalne przedmiotowe zależne od centralne- systemowej reglamentacji dóbr w warunkach pełnego zatrudnienia i opiekuńczej funkcji państwa za cenę wolności.

11) struktura warstwowa : brak stratyfikacji jako samoczynnego czynnika pozapaństwowej kontroli społeczeństwa.

12) system rządzenia : dyktatura, system jednowładztwa, system dyktatury klasy panującej decydentów-reglamentariuszy niezależny od kontroli społeczeństwa, opozycja nielegalna.

13) struktura partyjna : monopartyjna (lub fasadowe wielopartyjna, kontrolowana przez komunistów z udziałem partii - stronnictw satelickich, pozbawionych możliwości przejęcia władzy, systemu rządzenia." •14) system ekologiczny : brak systemu ochrony środowiska, dominacja eksploatacji, dewastacji i degradacji nad naturalnym procesem przywracania ładu ekologicznego.

15) struktura społeczeństw : dominacja społeczności wiejskiej i małomiasteczkowej.

16) system pokrewieństwa : zasadzający się na świeckim, ateistycznym roluźnieniu norm związków małżeńskich i rodzinnych.

17) struktura/pokrewieństwa : średnich rodzin upaństwawianych, zdanych na osłonową opiekę scentralizowanego systemu reglamentacji dóbr konsumpcyjnych

18) system kultury : kultura masowa, monolityczno schematyczna dyskryminująca i piętnująca odrębności kultur grup etnicznych jako przejawu zacofania, system dyskryminacyjny.

19) struktura etniczna : narodów dominujących oraz grup etnicznych i mniejszości domagających się równouprawnienia, marginalny udział obcych.

20) system praktyk religijnych : eliminacja religii z życia społecznego, represjonujący i dyskryminujący wierzących.

21) struktura wyznaniowa : docelowo monolityczna, ateistyczno - światopoglądowa przy deklaratywne fasadowej dominacji ateistów.

22) opinia publiczna - brak.

Komponenty:

1. nie rynek - scentralizowany system reglamentacji dóbr

2. system klasowy „sektorowy"

3. brak systemu stratyfikacyjnego, brak warstw hierarchiczne - prestiżowych

4. klasy i warstwy reglamentowane, nierynkowe, „sektorowe"

5. system reglamentacji „ustrojowej", centralnosystemowej

6. segmenty zewnętrzne „obce": okupanci, delegaci, odwiedzając

7. segmenty zewnętrzne „swoje" (narodu): inteligencja emigracyjna

Społ. totalitarne (zamknięte) cechuje:

• struktura ideacyjna - monolityczna struktura idei utopijnych narzuconych i praktykowanych administracyjnie

• struktura normatywna norm stanowionych odgórnie, dyktatorsko, nieskoordynowanych z potrzebami poddanych państwa

• struktura interesów narzucanych „od góry do dołu", przedmiotowo

• struktura organizacyjna (organizacji) - w znacznym stopniu fasadowa

• struktura segmentacyjna - str. zbiorów i zbiorowości przedmiotowych sterowanych centralnie przez politykę podziałów w ramach centralnosystemowej reglamentacji dóbr inwestycyjnych, konsumpcyjnych i duchowych

• struktura lingwistyczna - język „imperium" infrastruktura wąskofunkcyjna zorientowana na ekspansję centralnie sterowanych systemów, głównie militarno - wojennych w skali imperialnej

• struktura zawodowa sformalizowana; dominacja zawodów przemysłowo – rolniczych

• struktura klasowa klas nierynkowych, reglamentowanych, sektorowych

• struktura socjalna - przedmiotowe warstwy socjalne zależne od centralnosystemowej reglamentacji dóbr w warunkach pełnego zatrudnienia i opiekuńczej funkcji państwa za cenę wolności

• struktura warstwowa - brak stratyfikacji jako samoczynnego czynnika pozapaństwowej kontroli społeczeństwa

• struktura partyjna - monopartyjna (lub rządzą partie fasadowe), kontrolowana przez komunistów

• struktura społeczności - dominacja społeczności wiejskich i małomiasteczkowych

• struktura pokrewieństwa - średnich rodzin upaństwowionych zdanych na osłonową opiekę scentralizowanego systemu reglamentacji dóbr konsumpcyjnych

• struktura etniczna - narodów dominujących oraz grup etnicznych i mniejszości domagających się równouprawnienia; marginalny udział obcych

• struktura wyznaniowa - docelowo monolityczna, ateistyczne - światopoglądowa z dominacją ateistów.

2. społeczeństwa transformacyjne (postkomunistyczne) komponenty

Społeczeństwa transformacyjne, to szczególny typ społeczeństw już nie totalitarny, ale jeszcze nie

Obywatelskich. Rodzą się w efekcie rozpadu komunistycznego totalitaryzmu ,sowieckiego imperium. Są przejawem odzyskiwania suwerenności politycznej, państwowej, chęci zbudowania nowego ładu na którym wyrośnie społeczeństwo obywatelskie. Ale po zniesieniu niewoli - imperialnej. Polską i inne kraje postkomunistyczne znalazły się w nowej niewoli - „niewoli strukturalnej” .Przejawia się ona m.in. poprzez transformacyjną dyktaturę klas „garnuszkowych". Niezwykle ważną mniejszością klasową jestdopiero rodząca się klasa prywatnych przedsiębiorców, w tym klasa średnia - ostoja obywatelskości. Utrzymaniu się wspomnianej wyżej „niewoli strukturalnej" sprzyja m.in.:

1. Mniejszościowa pozycja rodzących się klas przedsiębiorców przy dominacji klas „garnuszkowych" tj. antyrynkowych u warstw socjalnych

2. Brak elit i znaczących partii liberalnych

3. Brak stratyfikacji czyli brak systemu klas wyższych, średnich i niższych, który zastąpiłby byłe systemy kastowe i stanowe jako regulatory ładu społecznego.

4. Mniejszościowa pozycja zawodów usługowych (dominacja zawodów rolniczo - przemysłowych).

„Garnuszkowcy" to tylko jeden z typów przeważających w okresie transformacji segmentów mieszanych, które są pochodną systemu reglamentacji socjalnoosłonowej. Z całą pewnością opóźniają budowę społeczeństwa obywatelskiego.

Trzy typy segmentów mieszanych

Wahadłowy - to segmenty zmieniające dość często status klasowo - warstwowy, w celu polepszenia egzystencji. Jako przykład można to podać bezrobotnych, którzy pobierają zasiłek i dorabiają „na czarno". Inny przykład to handlarze - turyści, czy chłopi - robotnicy. W grę wchodzą tu różnego rodzaju oszustwa, fałszerstwa dotyczące statusu, by móc wykorzystując luki prawne żerować na przepisach celnych, bankowych, ubezpieczeniowych, itp.

Czarnorynkowy- cechą charakterystyczną jest fakt, że na czarnym rynku transformacyjnym spotykają się wszystkie segmenty struktury klasowo -warstwowej. Jest to oczywiście efektem blokowanie legalnej działalności ekonomicznej.

Garnuszkowy- to zbiór-jednostek, które w przeważającej części utrzymywane są na koszt jednostek produktywnych. W segmencie tym mieszczą się emeryci, renciści, ale także pracownicy najemni, którym pensja nie wystarcza na utrzymanie.

Komponenty społ. transformacyjnego:

1. układ klasowo - warstwowy „mieszany"

2. .zalążki systemu stratyfikacyjnego

3. klasy i warstwy „osłaniane" reglamentacją oraz „rodzące się" klasy rynkowe

4. system reglamentacji osłonowosocjalnęj

5. mieszane segmenty: „garnuszkowe" „wahadłowe", „czarnorynkowe"

6. segmenty zewnętrzne „obce”: gastarbeiterzy, biznesmeni, uchodźcy, turyśd

7. segmenty zewnętrzne „swoje" (narodu): inteligencja emigracyjna „polonusi - biznesmeni"

Cechy:

Struktura klasowo - warstwowa: brak ukształtowanej klasy średniej, brak warstw hierarchiczne - prestiżowych.

Struktura zawodowa: dominacja zawodów rolniczych i przemysłowych.

Struktura polityczna: brak znaczącej partii liberalnej.

5. Segmentacja

Do STRUKTURY SEGMENTACYJNEJ danego społeczeństwa należą: zbiory, zbiorowości( wspólnoty, zrzeszenia, związki instytucjonalne jako formy grup) zasadniczo różne od niesegmentów. Zbiegowisko, tłum, masa nie są zatem- jako nietrwałe formy, twory życia społecznego- segmentami, chociaż mieszczą się w obrębie danej rzeczywistości. SPOŁECZEŃSTWO jest zatem strukturą segmentacyjną, zbudowaną nieprzypadkowo i z nieprzypadkowych grup oraz kategorii społecznych ( zbiorów społecznych). Jego segmentami są : narody, mniejszości narodowe, klasy, warstwy, zawody, wyznania, partie, rodziny, pokolenia oraz zbiory segmentacyjne takie jak kategorie płci, wieku stanu cywilnego, wykształcenia lokujące się na różnych poziomach strukturalizacji( mikro, mezo, makro, mega)

Społeczeństwo jest ważnym komponentem rzeczywistości społecznej, w nim znajduje się zakodowane doświadczenie w zdobywaniu Śródków produkcji. Jednostka należąca do różnych grup społecznych chcąc dążyć do zaspokajania swoich potrzeb, przynajmniej na poziomie minimum egzystencjalnego. Władze natomiast dążą do osiągnięcia takiego poziomu efektywności społecznej, aby społeczeństwa mogły rywalizować z innymi. Dlatego prowadzi się badania nad segmentacją strukturalna własnego kraju jak i sprzymierzonego.

Społeczeństwo jako wielka makrogrupa jest strukturą o charakterze systemowym, zbudowanym ze zbiorów i zbiorowości ściśle określonego rodzaju.

Typologia zbiorów i zbiorowości społecznych:

- zbiory i zbiorowości segmentacyjne: twory życia społecznego, które budują strukturę systemową, wielowymiarową

- segmenty: grupy i zbiory agregatów

- niesegmenty: grupy i zbiory przelotne, spontaniczne, nietrwałe, nie wpływające na procesy życia społecznego, nie mogące zaspokajać potrzeb jednostek, np. tłum

- tłum, zbiegowisko, masa: to takie wytwory życia społecznego, które nie wpływają na reprodukcję postaw, dóbr niezbędnych do funkcjonowania

W ogólnym modelu wielowariantowego ujmowania struktury społ. i społeczeństwa chodzi o 1) uchwycenie zasadniczych segmentów społeczeństwa jako składników tej makrostruktury, a tym samym o 2) wskazanie związków poszczególnych typów i rodzajów segmentów z odpowiednimi rodzajami potrzeb i sfer rzeczywistości społ. Społeczeństwo jest pochodną zaspokajania lub dążeń do zaspokajania potrzeb; zbiorowych i indywidualnych; elementarnych i wyższego rzędu; rzeczywistych, otoczkowych i pozornych. W toku owych dążeń ludzie reprodukują życie społeczne i przez to stabilizujące się w jego toku struktury. Dzieje się to głównie przez funkcjonowanie ludzi w grupach społecznych.

Założeniami wyjściowymi przy konstrukcji tego modelu były:

Rzeczywistość społ. jest zasadniczo różna od przyrodniczej.

Społeczeństwo stanowi fundamentalny czynnik kompozycyjny tej rzeczywistości, jako struktura segmentacyjną, i nie może być utożsamiane: z nią samą (rzecz. społ.); ze strukturą społ., gdyż jest jednym z jej rodzajów; z życiem społecznym, z państwem czy narodem ani populacją danego kraju.

Składnikami społ. są zbiory i zbiorowości szczególnego rodzaju, nieprzypadkowe, utrwalające procesy reprodukcji życia gromadnego ludzi.

Zbiory i zbiorowości przypadkowe, nietrwałe, jak np. masa, tłum, zbiegowisko, chociaż stanowią komponenty rzecz. społ. nie są segmentami społeczeństwa. Powstając jako niesegmenty w efekcie żywiołowych, spontanicznych zbiorowych reakcji ludzi na istniejące realnie lub potencjalnie napięcia, frustracje, mogą bez wątpienia dynamizować lub opóźniać pewne procesy w obrębie rzecz. społ. czy w obrębie samej struktury segmentacyjnej. To szczególne skrystalizowanie zbiorowości-grupy segmetacyjne utrwalają i budują ład w odpowiednich dla ich charakteru sferach życia społ. Zbiorowości niesegmentacyjne mogą zakłócać ład, a nawet przyczyniać się do wyłaniania się nowego ładu; zwłaszcza tłumy rewolucyjne. Mogą być aktorami na rzecz szczytnych czy podłych racji.

Podstawowymi formami zbiorowości segmentacyjnych społeczeństwa są: wspólnoty, związki, instytucje i zrzeszenia. Jako takie formy stabilizują życie zbiorowe i indywidualne ludzi na różnych poziomach. Segmentami struktury społ. są również jawne i ukryte zbiory jednostek, nie będące pochodną przypadku, czyli istotne w gromadnych życiu ludzi kategorie społeczne, które będące pochodną zróżnicowania, podziałów i nierówności społecznych, w tym kategorie „swoje i obce”, obecne w wyszczególnionych sferach życia.

Społeczeństwo jako struktura segmentacyjna, wymiary segmentacji.

SPOŁECZEŃSTWO jest makrostrukturą segmentacyjną zbudowaną ze ściśle określone liczby typów i rodzajów segmentów (zbiorów lub grup) rozlokowanych w różnych sferach rzeczywistości celowo a nie przypadkowo. W ich obrębie pełniąc określone role, można zaspokajać równocześnie wiele potrzeb. Natomiast naród jako społeczność ideologiczno - kulturowa jest bardziej niż inne grupy społeczne, tworem społecznym, przede wszystkim świadomościowym, istniejącym przez identyfikację grupową jednostek. W świadomości jednostki różne identyfikacje grupowe (szczególnie z narodem, państwem, z grupą religijną) zlewają się.

Struktura społeczeństwa konstruowana jest przez narody, grupy etnjczne, także kultury. Społeczeństwo jest strukturą segmentacyjną wielowymiarową, nienamacalną, abstrakcyjną, zbudowaną ze zbiorów, agregatów, zbiorowości, grup wzajemnie ze sobą powiązanych w obrębie społeczeństwa jako całości. Podstawą społeczeństwa są mniejszości i większości segmentacyjne.

Segmenty- to zbiory, zbiorowości, kategorie społeczne, grupy, usytuowane we właściwych im sferach życia społecznego. Segmenty są względnie trwałymi elementami życia społecznego. Segmenty społeczeństwa odpowiadają typologicznie i rodzajowo odpowiednim potrzebom i sferom oraz wymiarom segmentacji,

Wymiary segmentacji strukturalnej:

1. Wymiarowi demograficznemu strukturalizacji segmentacyjnej społeczeństwa odpowiadają kategorie płci i wieku.

2. Wymiarowi rasowemu - segmenty rasy

3. Wymiarowi cywilnemu - kategorie stanu cywilnego (kawalerowie, panny, małżonkowie, owdowiali)

4. Wymiarowi pokrewieństwa - rodziny jedno-, dwu-, trzy pokoleniowe lub rodziny wyróżnione według liczebności członków rodziny bliższej i dalszej

5. Wymiarowi wykształcenia - kategorie poziomów edukacyjnych, np, podstawowy, zawodowy, średni, wyższy

6. Wymiarowi ekologicznemu - społeczności terytorialne: wiejskie i miejskie (małomiasteczkowe, średniomiasteczkowe i wielkomiejskie - w zależności od liczby mieszkańców)

7. Wymiarowi zawodowemu - zawody (wg działów gospodarki narodowej) i specjalności zawodowe

8. Wymiarowi klasowemu - klasy gospodarcze-rynkowe lub nierynkowe (reglamentowane, sektorowe)

9. Wymiarowi elitarnemu - elity, masy wg kryteriów partycypacji we władzy

10. Wymiarowi partyjnemu - typy partii, np. konserwatywne, liberalne, socjalistyczne, komunistyczne (wg charakteru partii jako zrzeszenia)

11.Wymiarowi socjalnemu- kategorie warstw socjalnych na utrzymaniu członków rodziny lub innych segmentów, np. bezrobotni, emeryci, renciści, pensjonariusze, stypendyści (uczniowie, studenci)

12. Wymiarowi warstwowemu (stratyfikacyjnemu) - warstwy wyższe, średnie i niższe wg prestiżu, majątku, stopnia konsumpcji, władzy, wykształcenia

13.Wymiarowi pokoleniowemu - pokolenia jako zbiorowości, które doświadczają tych samych zdarzeń i mają odmienne postawy i poglądy wobec faktów i zdarzeń, Pokolenia - wyróżnione są jako grupy "swoje" i "obce".

14. Wymiarowi etnicznemu - narody, grupy etniczne, mniejszości narodowe

15. Wymiarowi wyznaniowemu - kategorie wyznawców różnych religii, bezwyznaniowcy i ateiści.

W modelu rozszerzonym dochodzą jeszcze wymiary: patologiczny-odpowiadający sferze patologii; wymiar hospicjów- odpowiadający sferze umierania; nekropolie- odpowiadające sferze śmierci.

Rzeczywistość społeczna nie może być utożsamiana ze społeczeństwem gdyż jest ono (społeczeństwo) jedynie jednym z jej komponentów. W rzeczywistości społecznej można wyróżnić:

Segmenty - (wspólnoty, zrzeszenie, instytucje, zbiory, agregaty) dzięki którym możliwa jest prosta reprodukcja życia zbiorowego. Są względnie trwałe a w powiązaniu ze sobą budują społeczeństwo

Niesegmenty - (masa, tłum, zbiegowisko) nie reprodukują życia społecznego, powstają przypadkowo, są krótko trwałe i spontaniczne, przelotne. Jednak mogą zakłócić lub przyczynić się do zmiany ładu. Są pochodnymi niezaspokojonych potrzeb. Mogą stać się aktorami manipulacji elit i jednostek

Struktury pozasegmentacyjne - sieciowe - maja charakter systemowy. Obejmują systemy: lingwistyczne, ideacyjne, normatywne, interesów, organizacyjne, infrastruktury. Szczególne twory świadomej aktywności człowieka stabilizują one proces reprodukcji społecznej pomimo biologicznej wymiany jednostek. Stabilizują procesy reprodukcji ponieważ każdej ze sfer towarzysza odpowiednie normy i idee, wartości itp..

Ruchy społeczne

6. . Cywilizacje w ujęciu Konecznego i Huntingtona.

HUNTINGTON: „Cywilizacja jest największą jednostką kulturową. Jest ona najwyższym kulturowym stopniem ugrupowania ludzi i najszerszą płaszczyzną kulturowej tożsamości, ponad którą jest już tylko to co odróżnia człowieka od innych gatunków. Określana jest zarówno przez obiektywne wspólne elementy, jak język, religia, obyczaje, instytucje społ. jak i subiektywną identyfikację ludzi. Cywilizacja do której człowiek należy to najszersza płaszczyzna identyfikacji, z którą się silnie utożsamia. Cywilizacje to największe „my”, grupy, w ramach których czujemy się pod względem kulturowym jak w domu, w odróżnieniu od wszystkich innych „onych”. Cywilizacja Mozę obejmować ogromne ludzkie zbiorowisko , jak chińska, albo bardzo małe, jak anglojęzyczna społeczność Karaibów.”

Huntington twierdzi, że jest to “metoda ustroju życia zbiorowego”, zasady określające całokształt współżycia społecznego do jakich odwołuje się społeczność, uzasadniając te zasady, naturalnym stanem między cywilizacjami jest walka, jednak jej przyczyny Huntington widzi nie tylko w różnicach religijnych, ale w innym podejściu do wszystkich dziedzin życia.

W ujęciu Samuela Huntingtona wyróżnić możemy współcześnie dziewięć cywilizacji:
a) cywilizacja zachodnia - pozostające pod wpływem kultury katolickiej i (w mniejszym stopniu) protestanckiej kraje Europy i obu Ameryk, także Australia i Nowa Zelandia.
b) cywilizacja latynoamerykańska – wpływ kultur miejscowych, Ameryka Południowa i Środkowa

c) cywilizacja prawosławna lub bizantyjska – Rosja, Białoruś, Ukraina
d) cywilizacja afrykańska – rozumiana jako „czarna Afryka”, kraje położone na południe od Sahary np. Ghana, Mali
e) cywilizacja islamska – głównie Azja i Afryka, Indie, Indonezja, Pakistan, Iran
f) cywilizacja hinduistyczna - Indie
g) cywilizacja buddyjska – Kambodża, Laos, Wietnam, Korea

h) cywilizacja chińska – pokrywa się z państwem Chin
i) cywilizacja japońska – pokrywa się z państwem Japonii

KONECZNY: cywilizacja to osobliwe, systemowe metody zbiorowego ustroju życia społecznego-to jednostek jest nadrzędna wobec kultury. Mówiąc o cywilizacji mamy na myśli często kulturę- formę życia społecznego. Kultura jest częścią cywilizacji. Cywilizacja to efekt praktyk społecznych. Cywilizacja to kompleksowa forma integracji megastrukturalnej grup i osobników społecznych, zobiektywizowana lub obiektywizująca się w toku rozmaitych praktyk społecznych, mających znaczenie dla trwania i identyfikacji cywilizacyjnej. Wyraża się w praktykowaniu wspólnego systemu wartości.

Koneczny w okresie międzywojennym wyróżnił 22 cywilizacje, ale zajmował się badaniem 7 z nich. Podzielił je na:

Gromadnościowe (z nich początek bierze totalitaryzm i autokracja)- gdzie wartością nadrzędną cywilizacji jest masa i są to cywilizacje: bramińska, żydowska, chińska, turańska, bizantyjska, arabska.

Personalistyczne (stały się źródłem demokracji i kapitalizmu) – gdzie nadrzędną wartością cywilizacji jest persona- osoba, jednostka, i jest to: cywilizacja łacińska, która okazała się najbardziej twórcza spośród wszystkich cywilizacji, gdyż była personalistyczna i obca jej była idea równości.

W poszczególnych cywilizacjach wyróżniał on różne kultury jako ich części składowe. Te 7 wyżej wymienionych cywilizacji rywalizowało ze sobą . Koneczny mówił o starciach i walkach cywilizacyjnych, a walki te polegały na preferencjach w życiu codziennym określonych systemów wartości (w tym sensie cywilizacje się przenikały) . Można zidentyfikować poszczególnych osobników ze względu na przynależność do danej cywilizacji biorąc pod uwagę nie tyle zachowanie co postawy. Koneczny pisze, że jest mnogość i różnorodność cywilizacji, ale jest to stan naturalny i nie trzeba dążyć do równości i jedności, bo tylko to co sztuczne jest równe.

7. Naród, społeczeństwo, państwo, kościół w otoczeniu zewnętrznym.

Naród – Społeczeństwo – Państwo

Są złożonymi strukturami, które należy rozpatrywać w relacji do świata zewnętrznego;

Scena gry między N – S – P jest ruchliwa, zmienia się;

Pomiędzy nimi istnieją wartości, które mogą mieć charakter integrujący lub dezintegrujący:

Były one odzwierciedlane w rozmaitych doktrynach ideologicznych. W zapisach konstytucyjnych;

Zdaniem Znanieckiego: Głowy państw (elity, kulturowi przodownicy narodu) przysięgają, respektują, czynią przedmiotem swojej aktywności owe wartości; dążą do materializacji owych idei;

Są permanentnie obecne w świadomości społeczeństw mniej lub bardziej narodowych, o większych lub mniejszych dążeniach do imperializacji;

W modelu tym zmieniają się aktorzy otoczenia zewnętrznego, których można zinterpretować jako sojuszników, nieprzyjaciół, okupantów lub neutralnych aktorów;

Model relacji Naród – Społeczeństwo – Państwo w otoczeniu zewnętrznym służy do analizy zjawisk makro – oraz megastrukturalnych.

POKÓJ

(sojusznicy)

Naród w tym modelu traktowany jest jako wspólnota diasporyczna istniejąca równolegle ze społeczeństwem zintegrowanym przez państwo nawet wbrew woli mieszkańców danego kraju np. mniejszości etnicznej

Naród jest bowiem grupą etniczną wyodrębnioną ze względu na:

Kulturę, język, historię

Posyadanie miejsca

Mentalność

Państwo to organizacja polityczna narodu jako grupy etnicznej, która jest w stanie utrzymać ośrodki władzy politycznej;

W strukturze danego społeczeństwa znajdują się struktury etniczne:

Ich status nie jest wieczny, ani trwały;

Istnieje permanentna rywalizacja pokojowa, ukryta lub jawna pomiędzy tymi grupami

Państwo jest wspólnym mianownikiem narodu i społeczeństwa. Stanowi potencjalny i realny instrument konstytuowania społeczeństwa narodowego, gdzie dominuje jakaś nacja lub grupa podobnych do siebie nacji jako większość.

Dwa twory zintegrowane politycznie trwają do tego momentu, kiedy państwo jest zdolne do kontroli w imieniu danej nacji, czy terytorium [Jugosławia, Czechosłowacja].

Nie wolno mylić N – S – P z populacją ludzką, która stanowi część przyrody i zbiór osobników homo sapiens, który możemy określić pod względem wielkości biorąc pod uwagę terytorium danego kraju.

Społeczeństwo jest wielowymiarową strukturą segemantacyjną, przy czym segmenty te to stabilne składniki powiązane w określony sposób i często złożone na rzecz reprodukcji życia społecznego na terytorium danego kraju i przy integracji danego kraju.

Mówimy, że społeczeństwo jest strukturą wielowymiarową, gdyż ten sam osobnik może należeć do wielu segmentów, zarówno w sensie grup, jak i zbiorowości agregacyjnych. Segmenty bowiem są potencjalnie i realnie podmiotami makropoziomu, a co za tym idzie – mogą wyłaniać swoje reprezentacje.

8. Państwo i jego formy

Państwo – wielka suwerenna instytucja polityczna, kontrolująca obszar danego kraju, obejmująca swoim działaniem wszystkich członków społeczeństwa lub społeczeństw, które zamieszkują jagoterytorium. Instytucja wyposażona w prawostosowania przymusu wobec jednostek i grup społecznych nie przestrzegających obowiązującego prawa.

Formy państwa:

Forma państwa to sposób sprawowania władzy oraz organizowania życia politycznego i społecznego w państwie. Charakteryzuje się ją ze względu na^[1]:
a) formę rządów – struktura najwyższych organów państwowych, ich wzajemne relacje i sposób powoływania głowy państwa

• republika

• monarchia

  • dziedziczna

  • elekcyjna

  • konstytucyjna

  • absolutna

b) reżim polityczny – sposób rządzenia państwem, metody i techniki sprawowania władzy

• państwo demokratyczne

• państwo autorytarne

• państwo totalitarne

c) ustrój terytorialny państwa – struktura terytorialna, zakres samodzielności władz lokalnych, podział kompetencji między władze centralne a lokalne

• państwo unitarne

• państwo złożone

  • unia personalna

  • unia realna

  • federacja

  • konfederacja

9.typy społeczeństwa

W socjologii utrwaliła się socjologiczno - historyczna typologia społeczeństw, według której wyróżnia się 4 typy - modele społeczeństw:

1. społ. pierwotne (plemienne, ludowe):

• charakteryzuje je niski poziom rozwoju cywilizacyjnego

• jest to społ. małe, kilkutysięczne

• byt materialny oparty na rolnictwie, zbieractwie, myślistwie, rybołówstwie itp.

• technika wytwarzania oparta na manualnej pracy ludzkiej

• podział ról społecznych ze względu na płeć

• wysoka pozycja ludzi starych

• kultura przedpiśmienna - ustny i bezpośredni przekaz tradycji

2. społ. rolniczo - chłopskie (feudalne, tradycyjne, przedprzemysłowe):

• występowały w wiekach średnich Europie i Azji

• byt materialny ludności opierał się głównie na rolnictwie - rolnictwem zajmowało się ponad 2/3 ludności

• technologia produkcji w rolnictwie oparta na ludzkiej pracy manualnej, sile pociągowej zwierząt i wykorzystaniu odnawialnych źródeł energii: siły wody i wiatru

• strukturę osadniczą stanowią małe rolnicze wioski i siedziby wielkich właścicieli oraz przedprzemysłowe miasta i miasteczka

• życie ma charakter lokalny, stabilny, ruchliwość społeczna jest niewielka

• silna odrębność między wsią a miastem - na wsi koncentruje się rolnictwo, a w miastach skupia się rzemiosło, handel, instytucje życia religijnego i umysłowego oraz władzy administracyjnej

• silne zróżnicowanie społeczne - podział na stany, kasty wyższe i niższe, do których przynależność jest prawnie regulowana

• w dziedzinie kultury symbolicznej typowe jest wytworzenie się subkultur ludowych, chłopskich oraz ich regionalne zróżnicowanie. Subkultury obejmują dialekty językowe, odrębność w dziedzinie obyczajów i zwyczajów, strojów i kultury materialnej.

3. społ. przemysłowe (nowoczesne, kapitalistyczne, industrialne):

• społeczeństwo, które przeszło etap rewolucji przemysłowej

• 2/3 ludności pracuje w zawodach pozarolniczych

• technika produkcji dóbr i usług opiera się na pracy maszyn i urządzeń technicznych, wykorzystaniu pary wodnej, ropy i energii elektrycznej jako źródeł energii

• zmiana struktury zawodowej społeczeństwa. Dominującym sektorem gospodarki narodowej jest sektor przemysłu, w tym sektorze jest największe zatrudnienie, s w rolnictwje – najmniejsze

• powstanie wielkich miast i milionowych aglomeracji miejskich gdzie skupia się przemysł fabryczny. Lokalizacja obiektów przemysłowych w jakiejś miejscowości powoduje rozrost i rozwój miasta. Powstają budynki mieszkalne, szkoły, szpitale, kościoły, skupia się rzemiosło, powstają sklepy

• panuje ogromna ruchliwość społeczna - zarówno horyzontalna (migracje ze wsi do miast) jak i wertykalna (awanse społeczne i społeczne degradacje)

• w dziedzinie kultury materialnej, społecznej: standaryzacja wyborów, sformalizowanie wzorów zachowań, zracjonalizowanie działań, ujednolicenie postępowania, umasowienie kultury -upowszechnianie wytworów kultury symbolicznej za pomocą środków masowego przekazu.

4. społ. poprzemysłowe (postindustrialne, masowe):

• technika produkcji dóbr i usług oparta na automatyzacji, mechanizacji, komputeryzacji, rola człowieka ograniczona do uruchamiania urządzeń i ich kontroli; źródła energii - gaz, prąd (z elektrownii jądrowych)

• podstawą jest produkcja i zdobywanie informacji wspomaganych przez technologię

• wzrost zatrudnienia w sektorze 3 (usługowym) - ponad 50% ludzi

• społeczeństwo wielkomiejskie, urbanizacja, zanik podziału na miasto i wieś

• krytyka industrializmu, ruchy ekologiczne.

Społeczeństwa:

1. otwarte (kapitalistyczne, obywatelskie, demokratyczne, pluralistyczne) - społ. w którym panuje wolność myśli, przekonań i działań, w przeciwieństwie do społ. zamkniętego. Obywatelskie - społ.w którym jest ograniczona do minimum ingerencja władzy politycznej w życie obywateli. Obywatele z własnej inicjatywy tworzą odpowiadające ich potrzebom formy życia gospodarczego, społecznego, kulturalnego. Są nazywane społeczeństwami zrzeszeń. Nie wyklucza to istnienia w nich wspólnot.

2. otwierające się (postsocjalistyczne, postkomunistyczne, „przedobywatelskie", transformacyjne, demokratyzujące)

3. zamknięte (realnosocjalistyczne, totalitarne, dyktatorskie, niedemokratyczne).

Społeczeństwa:

1. tradycyjne (przedkapitalistyczne) - społ. funkcjonowały za pośrednictwem wspólnot. Sfery

życia społecznego nie były wyodrębnione. Charakteryzuje się ono:

• przewagą w strukturze produkcyjnej obszarów nierozwiniętych

• wielka liczba chłopskich gospodarstw rodzinnych objętych przez stosunki przedkapitalistyczne

• oddziaływanie metropolii na peryferie - rozkładanie gospodarki tradycyjnej i hamowanie rozwoju kapitalizmu.

2 typy społeczeństw tradycyjnych:

1. wschodni - przeważające potrzeby odczuwane społecznie miały charakter społeczny; istotna jest jakość życia, która zależy nie tylko od produkcji i konsumpcji, ale i od przynależności społecznej, prestiżu związanego z przynależnością do określonego segmentu społecznego; refleksyjność religijna (buddyzm) - odpowiadają mu wzorce zachowań gospodarczych - produkuje się aby zaspokoić konkretne potrzeby, nadwyżki zużywa się w formach rytualnych (np.budowa świątyni);

b) zachodni - przeważające potrzeby społeczne miały charakter gospodarczy;wzorzec akumulacyjny - działalność gospodarcza nastawiona jest na osiąganie nadwyżki pozwalającej na rozszerzenie produkcji.

1. nowoczesne - nastąpił rozdział na czas pracy i czas wolny, który mógł być przeznaczony na aktywność polityczną. Ten system wygenerował zrzeszenia (partie, zw. zawodowe). Są to grupy dobrowolne. Przeciwieństwo zrzeszeń to wspólnoty (gr. w której człowiek się rodzi).

2. masowe - społeczeństwo biernych odbiorców, które cechuje centralizacja i biurokratyzacja rządzenia oraz komercyjna kultura masowa. Społeczeństwo masowe cechuje: a) w sensie ekonomicznym -wytwarzanie dóbr i usług zdominowane jest przez wielkie korporacje, które wytwarzają produkt w ogromnych ilościach; b) społecznym - ludzka aktywność przejawia się w działaniach w dużych skupiskach np. hale fabryczne; c) powstawanie eksterytorialnych ośrodków twórczości kulturalnej (ponad podziałami), które tworzą wartości kultury dla całych mas ludności, rozprowadzane wśród milionów za pomocą mass-mediów.

3. klasowe - charakterystyczny jest wysoki stopień ruchliwości społecznej

4. stanowe - wszyscy byli przypisani do swoich wspólnot, brak możliwości znalezienia się w innych

5. kastowe - system stratyfikacji jest oparty na wyraźnych zróżnicowaniach klasowych. Urodzeni w określonej klasie ludzie mają niewielkie szansę na znalezienie się w innej

6. militarne - to takie, w którym dominuje struktura polityczna ukierunkowana na prowadzenie wojen.

7. W takich społeczeństwach daleko jest od obywatelskości

8. informacyjne

Typologie współczesnych społeczeństw:

1.społeczeństwo narodowe - państwo narodowe oczekuje posłuchu wśród obywateli z samego tytułu występowania w jego imieniu, a zatem tępione są wszelkie formy nieposłuszeństwa wobec państwa;

2.społeczeństwo globalne - pewne charakterystyczne, specyficzne i powtarzalne formy życia społecznego, które występują jedne po drugich, np. w określonych państwach lub narodach. Najbardziej do społeczeństwa globalnego zbliżają się państwo i naród. Jest to pewien model, do którego się dąży, ale który w rzeczywistości nie istnieje w pełnej postaci. Społeczeństwo globalne to sprzężony układ wszystkich struktur, instytucji i procesów występujących w zbiorowości danego państwa lub narodu wyodrębniający daną zbiorowość w stosunku do innych, zewnętrznych zbiorowości.Nie należy raczej mówić o społeczeństwie światowym, bowiem społeczeństwo globalne jest raczej osadzone w infrastrukturze danego społeczeństwa;

3.społeczeństwa nordyckie (skandynawskie i holenderskie)

• ekspansywny kapitalizm z wysokim poziomem regulacji konsumpcji, zacierający granice podziałów klasowych

• słabo zarysowane podziały stratyfikacyjne

• silnie uformowane klasy społeczne

• wysoki poziom zatrudnienia

• silny system państwowy

• najwyższy na świecie poziom emancypacji kobiet

• skrzyżowanie moralności protestanckiej z socjaldemokracją

4.społeczeństwo bezklasowe i nieegalitarne wg Ossowskiego (ZSRR)

5.społeczeństwo klasowe i egalitarne wg Ossowskiego (USA)

• podział na klasy ze względu na własność prywatną

• egalitarność to zrównanie w poziomie życia

6.społeczeństwo klasowe bardziej klasowe (USA)

• niższa egalitarność niż w państwach skandynawskich

• konkurencyjny typ społeczeństwa

• dualizacja struktur społeczno - ekonomicznych, duża różnica między sektorem konkurencyjnym, a zmonopolizowanym (większe bezpieczeństwo socjalne w sektorze publicznym)

• zdolność do generowania dynamicznego rozwoju nauki, technologii, produkcji masowej

• zdolność do absorpcji imigrantów

• wielkie zbiorowości podlegające deprywacji (czarni, hispanies)

• wysoki stopień emancypacji kobiet

• ulotność więzi społecznych (społeczeństwo podróżujące za pracą)

7.ustratyfikowane społeczeństwa zachodnie (Austria, Niemcy),

8.elitarne społeczeństwa klasowe (Francja, Niemcy)

• wyższy poziom konfliktów społecznych i politycznych w porównaniu z punktem g), wyraźne różnice społeczno - ekonomiczne np.: w dostępie do oświaty, wykluczenie społeczne specyficznych grup np.:gastarbeiterów,

9.dalekowschodnie społeczeństwa kapitalistyczne

• płynne przejście od struktur przedkapitalistycznych do kapitalistycznych, silny interwencjonizm państwowy, wysoki poziom autokratyzmu politycznego, silny kolektywizm, niski poziom praw obywatelskich,

• jest to społeczeństwo korporacyjne charakteryzujące się wysokim poziomem wzrostu gospodarczego, zatrudnienia, życia i konsumpcji, egalitarności, korupcją/ systemem oświaty zdegradowanym do funkcji selekcji społecznej, dualizacją gospodarki między wielkie korporacje i resztę.

10. Teoretyczne ujęcia narodu

Naród – wspólnota powstała na gruncie historycznym, terytorium, życia ekonomicznego, przejawiająca się w świadomości narodowej jego członków.

Naród musi oprzeć się nie na klasach i warstwach, ale na wspólnym terytorium, na ruchu pieniądza, towarów itd., na wspólnym obywatelstwie (naród w tym ujęciu pojawia się po Rewolucji Francuskiej)

Inne koncepcje narodu:

• uwypuklenie czynników kulturowych (patrz: Kłoskowska)

• kształtowanie narodów europejskich trzeba badać od XV wieku

• dojrzewanie narodów – wielka rola nacjonalizmu, który oznaczał centralna kontrolę nad kulturą, co prowadziło do utworzenia jednego języka, historii, sztuki, tworzenia się praktycznej tradycji obejmującej wszystkich żyjących na terytorium państwowym.

W literaturze polskiej jest 5 interpretacji narodu:

1. wspólnota terytorialno – ekonomiczna

2. wspólnota historyczna

3. wspólnota polityczna

4. wspólnota kulturowa

5. wspólnota psychiczna

Naturalistyczna koncepcja narodu wg Turowskiego – naród traktowany jest jako grupa genetyczna, uwarunkowana biogennie – w pewnym środowisku geograficznym, zamieszkiwała pewna grupa rasowa i przekazywała swe właściwości psychofizyczne następującym po sobie generacjom – jest to echo deterministycznych teorii mówiących o wpływie środowiska geograficznego czy cech somatycznych na cechy psychiczne członków danej zbiorowości

Politologiczna koncepcja narodu – naród jako wspólnota polityczna, wykształcona ze wspólnoty plemiennej przez wykształcenie instytucji państwowych, które mogą obejmować więcej grup postplemiennych, przystępuje do tworzenia wspólnego narodu (jednolita kultura, oświata, gospodarka, oraz poczucie odrębności w stosunku do innych narodów)

Koncepcja kulturowa – kształtowanie się w toku rozwoju historycznego społeczności, które tworzą własna kulturę (język, sztukę, obyczaje, działalność gospodarczą, tradycje), a jej członkowie uczestniczą w tej kulturze – łączy ich wspólnota kultury i wspólna ideologia

Naród to zbiorowość która mniej lub bardziej podporządkowana jest pewnemu modelowi, typowi idealnemu: Cechy narodu:

• wspólny język

• terytorium to ziemia ojczysta

• dziedzictwo kulturowe traktowane jako własne

• bogata symbolika kulturowa

• przeświadczenie o wspólnym pochodzeniu etnicznym

• poczucie wspólnoty między ludźmi z odrębnych klas

• poczucie odrębności, autonomii politycznej

• posiadanie charakteru narodowego (osobowość podstawowa, cechująca wszystkich członków danego narodu)

• wspólny zasób uczuć i myśli

• poczucie wspólnej przeszłości (historia, tradycja)

Etnos – to ogół osób, którym przyznaje się etnonim (nazwę etniczną) i inwentarz cech związanych z tym określeniem. Charakteryzuje ich pewna etniczność:

• język

• pochodzenie

• obyczaje

• tradycja

• podział na my i oni

• poczucie wspólnoty oparte na wspólnocie obiektywnych cech kultury

Może odnosić się do grup, niskiego szczebla cywilizacji, jak i narodów .

Bromley proponuje rozróżnić etnikos jako etnos w węższym rozumieniu zbliżone do narodowości oraz etnos jako szerszy organizm zbliżony do narodu i państwa

11. Władza i przodownictwo – Weber i Znaniecki

F. Znaniecki stworzył teorię narodu najadekwatniej wyrażającą jego istotę jako grupy diasporycznej, mogącej odzyskać pewną formę państwowości. Założył on iż naród jest wspólnotą diasporyczną (kulturowo historyczną), gr. zorganizowaną na zasadzie przodownictwa (gr. kulturalną), a o przynależności do niej decyduje świadome i uznane przez innych dążenie jednostki do uczestnictwa w tej kulturze (liczy się tu urodzenie i dążenie).

Istotnym założeniem tej teorii jest fakt iż utrzymanie odrębności i jedności grupy w narodzie jest zaśrodkowane i utrzymywane dzięki przodownikom kulturalnym. Ich rola tzw. „utrwalaczy” możliwa jest dzięki istnieniu druku, bowiem jeśli wartości narodowe rozpowszechniane są tą drogą właśnie (druk, pismo) to naród może istnieć przez wieki.

F. Znaniecki zauważył iż naród może istnieć niezależnie od państwa i odwrotnie a określając różnice pomiędzy nimi zwrócił uwagę na 2 opozycyjne zasady kreowania grup:

- przodownictwo - konstytuuje naród poprzez przykład i perswazję. Przodownicy kultury narodowej - tzn. inteligencja, która upowszechnia wartości narodowe 9poprzez druk, pismo) oraz posiada zdolność kreowania organizacji życia narodowego.

- władza - działa tu siła przymusu

Naród jest ujęciem przelotnym u F. Znanieckiego. Jest to konstytuujaca się zbiorowość, a pomiędzy typologią społeczną i typologią kultury (naród = gr. kulturowa) istnieje logiczny i ścisły związek. Autor mówił, iż w przypadku waśnie narodów niesuwerennych ważną rolę odgrywa inteligencja (której zdecydowanie nie należy utożsamiać z tzw. papierkowym inteligentem).

Idea przodownictwa wg Znanieckiego różni się tym od idei władzy, iż władzę się otrzymuje a przodownikiem można zostać jeżeli się na to zasłuży w zbiorowości. Pojawia się tu automatycznie problem autorytetu w obrębie gr. narodowej, etnicznej. Autorytetu, w którym odgrywa poważną rolę pula zasług i przyznawany na jej podst. prestiż. Przodownikami narodowymi na pewno nie mogą zostać wykreowani formalnie inteligenci czy tzw. inteligencja socjalistyczna (ludowa). Idea przodownictwa odnosi się również do procesu konstytuowania się społ. światowego (w typologii Znaniecki wyróżnia 4 społ.: plemienne, polityczne, kościelne, o kulturze narodowej oraz dodatkowo społ. światowe).

Znaniecki zauważył, iż naród może istnieć niezależnie od państw i odwrotnie, a określając różnicę między nimi zwrócił uwagę na dwie opozycyjne zasady kreowania grup społecznych:

• przodownictwo- konstytuuje naród poprzez przykład i perswazję, to tu właśnie ważną rolę pełnią tzw. przodownicy kultury narodowej, czyli inteligencja (np. elity polityczne nie mogą być utożsamiane z przodownikami), która upowszechnia wartości narodowe (poprzez druk i pismo ) oraz posiada zdolność kreowania organizacji życia narodowego. Przodownikami można zostać jeżeli się na to zasłuży w zbiorowości.

• Władza – korzysta z przymusu, działa w zastępstwie całości grupy (społeczeństwa). Władzę się otrzymuje.

Znaniecki szczególną uwagę zwrócił na to, że władza i przodownictwo są dwoma odmiennymi zasadami organizacji wielkich grup. O ile władza wyróżnia społeczeństwo, a ściślej jego polityczną organizacje państwową korzystającą z przymusu, to przodownictwo poprzestając na przykładzie i perswazji konstytuuje naród. Władza państwowa działa zawsze w zastępstwie grupy terytorialnej społeczeństwa przodownicy zaś jako elitarna grupa przewodnia narodu występuje na jego czele nie posiadając żadnych uprawnień oprócz tych jakie on sam aktualnie przodownikom przyznaje , przodownictwo nie musi mieć podstawy terytorialnej. Taka interpretacja wiąże się z dążnością Znanieckiego do wyjaśnienia problemu narodu, a zwłaszcza jego istnienia w warunkach diaspory.

Fenomenu ruchów narodowowyzwoleńczych nie bylibyśmy w stanie wyjaśnić gdyby nie przodownictwo jako kategoria wyjaśniająca..

Przodownictwo umożliwia trwanie narodom, które nie posiadają państwa lub dążą do jego reorganizacji. Sfera polityki nie może być wiązana wyłącznie z aktywnością w ramach legalnej władzy państwowej. Szeroko rozumiana aktywność np. narodowowyzwoleńcza to także aktywność systemowa. System to coś więcej niż kategorie legalne są to także organizacje tajne. Przodownictwo (wg Znanieckiego) to instytucje dzięki której w życiu społecznym mamy dynamikę, rywalizację . Bez przodowników kulturalnych narodów nie mogą istnieć narody współczesne. To właściwie elita narodów staje się po zrealizowaniu właściwych celów elitą władzy państwowej.

Prof. mówił też tutaj o Weberze:

Max Weber szerzej rozumiał władzę, nie chodzi wyłącznie o typ władzy lokującej się w sferze polityki. Mówił on tak: Panowanie polega na tym, iż określony rozkaz zostanie wykonany, to szansa znalezienia wśród określonej grupy ludzi posłuchu dla pewnych lub wszystkich rozkazów.

Typy panowania wg Webera (po raz milionpięćsetosiemdziesiątyósmy):

1. panowanie legalne

- na mocy ustanowienia

- przykład doskonały – władza biurokratyczna - parlamentarna

- można tworzyć swobodnie prawa i zmieniać je ustawodawstwem

- zarządzający: wybierani, mianowani

- posłuszeństwo wobec zasady nie osoby (zasada określa komu i w jakim stopniu)

• urzędnik to wyszkolony fachowiec, stosunek służbowy, określony umową, urzędowanie: praca zawodowa, bezosobowy, obowiązek służbowy, działa formalistycznie w oparciu o zasady, bez emocji i arbitralnych zachowań, jest kimś w hierarchii stanowisk, jest dyscyplina organizacyjna

2. władza tradycjonalna

- na mocy wiary w świętość istniejących od dawna porządków

- najczystszy typ władza patriarchalna

rozkazuje „pan” słucha „poddany”, słucha się przez tradycję i szacunek

pan może swobodnie udzielać łaski, kieruje się sympatią, antypatią oraz osobistym stosunkiem

-nie ma norm formalistycznych

- nie ma podziału, kompetencji i zakresu władzy

- liczy się lojalność sługi, nie jego obowiązki służbowe i dyscyplina służbowa

- 2 formy:

a) czysto patriarchalna struktura zarządzania

- słudzy w osobistej zależności całkowitej od pana nie ma fachowej selekcji do urzędu, środkami technicznymi zarządza pan wg swego uznania

- zespołu zarządzającego nie chronią przed pana samowolą żadne prawa (sułtan)

b) struktura stanowa

c) słudzy nie są osobistymi sługami pana, lecz ludźmi niezależnymi dzięki własnej pozycji osób społ. wyróżnionych. urząd zostaje im nadany, pan nie może ich go pozbawić, środki w ich rękach a nie pana.

3. panowanie charyzmatyczne

- na mocy uczuciowego oddania osobie pana, dla uznania jego talentów, zdolności magicznych, bohaterstwa, mocy ducha i mowy

- czyste typy panowania władza proroków, boh. wojennych, demagogów

- rozkazujący: przywódca, słuchający uczeń i zwolennik posłuszny ze względu na jego niecodzienne cechy

- posłuszeństwo trwa tak długo jak uznaje się charyzmę

- zarządzający dobieranie się ze względu na charyzmę a nie kompetencje

- nie ma tradycji

- obdarzeni charyzmą: Chrystus, Napoleon,

- często panowanie charyzmatyczne przekształca się w inne na różne sposoby może być przekazywana dalej.

12. MAKS WEBER – teoria panowania władzy, form panowania

1. Państwo jako szczególny rodzaj asocjacji społecznej

• Ocena działania polityka /typ aktywności/ -rywalizacja o przywództwo

• Państwo- organizacja zdolna do wymuszania posłuszeństwa

• Państwo jest społecznym działaniem , które ma monopol na prawomocne użycie siły w razie nieposłuszeństwa

• Państwo jako czynnik ładu

• Prawo do użycia siły , ale nie musi z niego korzystać

Grupy dyspozycyjne zawsze zajmowały istotna rolę

• Policja

• Wojsko

WLADZA – polega na możliwości rozkazywania , ten któremu się rozkazuje winien jest posłuch , prawomocne użycie siły – państwo.

Typy idealne panowania- władza państwowa nie jest jedyna forma władzy , może być wiele równoległych form władzy politycznej, nielegalnej , które maja autonomiczne systemy panowania u swych podstaw, nawet ukrytych.

Weberowski model czystej władzy:

• Legalna

• Tradycyjna

• Charyzmatyczna

Typy panowania:

Legalne:

• Zasadza się na mocy ustanowienia , szczególnego rodzaju , którego nie kwestionuje się

• Dotyczy to władzy biurokratycznej , szeroko rozumianej

• Władza biurokratyczna to czysty typ panowania legalnego

• Przeświadczenie , ze można tworzyć prawo , zmieniać się na mocy poprawnego ustawodawstwa

• Stosunek władzy w przedsiębiorstwie

• Pozytywny aspekt biurokracji jako systemu władzy legalnej , gdy nie mamy przerostu

Tradycyjna (władza):

• Zasadza się na mocy wiary w świętość istniejących od dawna przodków i potęgi panujących

• Władza partyarchalna – władze panów

• Władze ściśle ograniczone przez tradycje

• Swobodnego udzielania łaski wg usposobienia

• Słudzy nie maja dostępu do polityki

  • Panowanie stanowe

  • Słudzy nie maja dojścia do władzy

  • Słudzy w całkowitej zależności od pana w typie patriarchalnym

Charyzmatyczna (władza) :

• Panowanie na mocy uczciwego oddania osobie pana oraz uznanie jego talentów, charyzm , zdolności magicznych , przywódczych

• Źródłem osobistego oddania jest egzaltacja jaka budzi cos niebywałego

• Władza proroków , bohaterów wojennych

• Związek cechuje charakter wspólnoty posłuchu

• Przywódca – uczeń , zwolennik

• Prowadzi do zmian społecznych , nie musza się mieścić w dotychczasowym systemie władzy

- proces legalizacji władzy trwa . rozszerza się , wzrasta liczba państw , nie ulega ona zahamowaniu

14. . ZRÓŻNICOWANIA, PODZIAŁY A NIERÓWNOŚCI SPOŁECZNE

Nie możliwe jest wskazanie dwóch identycznych osobników, czy pod względem cech fizycznych czy społecznych. Jesteśmy różni, bez względu na to czy jesteśmy tego świadomi czy nie.

Zróżnicowania jest niejednorodnym natężeniem tej samej cechy zrelatywizowanej u przynajmniej do dwóch osobników będących jej nosicielami. Różnimy wieloma cechami, przy czym pewne cechy maja większe znaczenie w życiu społecznym. Podziały społeczne to praktyki i efekty praktyk polegające na wzmacnianiu ważnych cech społecznych . Unaoczniają się w realizacji polityki różnego rodzaju (np. polityka dyskryminacji rasowej - uprzywilejowanie jakiejś rasy.

Nierówności społeczne to z kolei subiektywne spostrzeżenia zróżnicowań i podziałów, które mogą wyzwalić odpowiednie przedsięwzięcia na rzecz zmiany stanu rzeczy. Warunkiem zaistnienia nierówności jest widoczność zróżnicowania, definiowalność wg pewnych zasad aksjologicznych. Jeżeli podziały są uznane za niesprawiedliwe może to doprowadzić do mobilizacji tych, którzy czują się pokrzywdzeni.

15. . WIĘKSZOŚCI A MNIEJSZOŚCI JAKO SEGMENTY MAKROSTRUKTURALNE

Społeczeństwo zbudowane jest z większości i mniejszości, takiej czy innej etnicznej, wyznaniowej, klasowej... Wielkość grupy okazuje się być ważnym czynnikiem określania pozycji społecznej, choć nie zawsze są widocznje „gołym” okiem. Warto jednak wnikać w nią, gdy okazuje się być istotną barierą zmian.

Większości są zbiorami lub zbiorowościami, które bez względu na powody są a stanie narzucić innym funkcjonującym grupom lub zbiorom w obrębie społeczeństwa swój system wartości.

Mniejszości to zbiorowości, które ze względu na swoje cechy odróżniające od innych są traktowane przez większości danego społeczeństwa w sposób szczególny. Najczęściej jest - to dyskryminacja, izolacja, a nawet - wypędzenie.

16. Stratyfikacja

Inaczej uwarstwienie społeczne, specyficzne zróżnicowanie, zjawisko nierówności społecznych opartych na hierarchii grup występujących w obrębie społeczeństwa, zróżnicowanie statusów społecznych, systemów i struktur zależności grupowych. Stratyfikacja oznacza, że każde społ. ma pewien system rang, pewne warstwy stoją wyżej, innej zaś niżej. Możemy wyróżnić cztery podstawowe systemy stratyfikacji społ. ludzkich: niewolnictwo, system kastowy, system stanowy, system klasowy.

Stratyfikacja mierzona jest dostępnością do pięciu podstawowych zasobów społecznych: władza, pieniądze, prestiż, wykształcenie, zdrowie.

Uwarstwienie w społeczeństwie obywatelskim, jest wyrazem postępu historycznego, polegającego na powstaniu systemu stratyfikacyjnego w miejscu systemu stanowo-kastowego. Dowodem potwierdzającym to zjawisko jest zastępowanie procesów dziedziczenia pozycji możliwościami ich osiągania i zdobywania w nowo powstałym systemie.

Warunkiem zaistnienia systemu stratyfikacji jest krystalizacja struktury klasowo-warstwowej oraz samych klas. Jednostki, dążą do tego, aby zająć wyższe pozycje lub dbają o to, by zachować już zdobyte ( można wyróżnić w tym systemie warstwy wyższe wyższe, wyższe średnie oraz wyższe niższe).

Uwarstwienie społ. jest systemem samokontroli społ. , istotnym komponentem ładu. Jednak system ten, może funkcjonować jako element ładu społ. tylko w momencie pojawienia się klas rynkowych.

Stratyfikację społ. można rozumieć na dwa odrębne sposoby. Podziału takiego dokonał P. Berger:

a) stratyfikacja w szerokim znaczeniu- to taki sposób postrzegana kultury społ., w którym wyraża się fakt, że wszelka społeczność składa się z poziomów pozostających ze sobą w relacjach nadrzędności i podporządkowania niezależnie od tego czy będą to relacje władzy, przywileju czy prestiżu.

b) Stratyfikacja w wąskim znaczeniu- to taki system samokontroli jednostek należących do odpowiednich warstw, który stanowi ważny czynnik ładu społecznego w rzeczywistości społeczeństwa obywatelskiego, sfera stratyfikacji jest prawdziwą areną rzeczywistości społecznej.

-Można wyróżnić cztery główne typy stratyfikacji: niewolnictwo, system kastowy, system stanowy i system klasowy. Trzy pierwsze opierają się na nierównościach usankcjonowanych prawnie bądź religijnie, to podziały klasowe są efektem działania czynników ekonomicznych, które decydują o materialnych warunkach życia jednostek.

-czynniki stratyfikacji : płeć, wiek (występuje we wszystkich społeczeństwach) zamożność, stan posiadania, dostęp do dóbr materialnych oraz wytworów kultury.

Funkcjonalna teoria stratyfikacji (Davis, Moore)
Nierówności społeczne są trwałą cechą każdego ludzkiego społeczeństwa, bez nich nie mogłyby one istnieć. Stratyfikacja społeczna stanowi jeden z podstawowych wymogów funkcjonalnych społeczeństwa, teza ta ma wydźwięk ideologiczny, apologetyczny, konserwujący status quo. Nierówności są niezbędnym mechanizmem w życiu społecznym. Z jakiej prawidłowości życia społecznego wynika to przekonanie? U podłoża tego założenia leży przekonanie, że trwałą cechą społeczeństw jest społeczny podział pracy, ludzie pełnia różne funkcje w życiu zbiorowym, tak było zawsze. Poszczególne zawody różnią się jednak swą funkcjonalną ważnością, tzn. w różnym stopniu są niezbędne do funkcjonowania społeczeństwa jako całości, do przetrwania danej historycznej formy społecznej. Jakie są kryteria tej funkcjonalnej ważności? Kwesta ta rozstrzygnięta jest dość mgliście, choć są dwa kryteria:
związane z poziomem wykształcenia i kwalifikacji, z poziomem wymaganych talentów, uzdolnień;
dotyczące zakresu odpowiedzialności, jaki wiąże się z wykonywaniem danego zawodu, co przekłada się na to, czy pełni się funkcję kierowniczą czy podporządkowaną.
Kolejny argument: zawody związane z wyższymi kompetencjami wymagają ponoszenia dodatkowych trudów i wyrzeczeń związanych z długim kształceniem się. Jak wobec tego skłonić jednostki, aby podejmowały wysiłek kształcenia się, zdobywania kwalifikacji, by chciały podejmować odpowiedzialne stanowiska? Nie każdy ma motywacje, trzeba zastosować specjalne nagrody. Społeczeństwo musi przyznać jednostkom pewne przywileje, nagrody w postaci wyższych dochodów, wyższego prestiżu społecznego, uznania, specjalnej gratyfikacji, większego zakresu władzy. Te przywileje tworzą nierówności społeczne – społeczeństwo stwarza system nierówności społecznych, mechanizm nierównego rozdziału dóbr. Dlaczego jest to mechanizm funkcjonalny i niezbędny? Tylko takie zróżnicowanie nagród czy przywilejów spowoduję, że funkcjonalnie ważne dla systemu społecznego pozycje zostaną obsadzone przez ludzi najlepiej do tego przygotowanych – tu jest funkcjonalna ważność stratyfikacji.

Klasa wyższa

Określenie używane w stosunku do tych, którzy zarządzają dużą liczbą osób, sami podlegając niewielkiej. Przynależność do klasy wyższej rozumie się tutaj poprzez zajmowanie najwyższych stanowisk rządowych, przynależność do grona najbardziej wpływowych biznesmenów w sektorze przemysłowym. Ich światopogląd kształtowany jest przede wszystkim przez doświadczanie ciągłego rządzenia, oparte na oczekiwaniu posłuszeństwa i tępieniu nieposłuszeństwa. Członków klasy wyższej charakteryzuje m.in. rozwaga, stanowczość, pewność siebie, opanowanie i niezamierzona arogancja, wynikająca ze świadomości posiadania władzy. Ponadto klasa wyższa dużą wagę przywiązuje do autoprezentacji, wydając krocie na to, by dobrze wyglądać i nie ma problemu z hojnym pomaganiem potrzebującym.

Klasa średnia

Jak mówi Collins, są to ludzie którzy „Okazują poważanie jednym i otrzymują je od innych”. Pojęcie klasy średniej obejmuje zarówno tych, którzy zajmują wysokie stanowiska administracyjne, jak i tych, którzy są najniżej postawionymi urzędnikami. Ciężko jest tym jednym terminem oddać cała sytuację, dlatego stosuje się podział na wyższą i niższą klasę średnią. W skład wyższej wchodzą ci, którzy są wysoko postawieni i mają kontakt w zasadzie tylko z równie wysoko postawionymi, przedstawiciele wolnych zawodów, którzy polegają na dobrze rozwiniętych sieciach komunikacyjnych. Stają się oni coraz bardziej kosmopolityczni, zaangażowani w życie wspólnoty. Do niższej możemy zaliczyć różnego rodzaju urzędników niższego szczebla, rzemieślników, etc. Kultura niższej klasy średniej jest, jak to nazywa Collins, lokalistyczna, czyli wspólnotowa, nastawiona przede wszystkim na teraźniejszość. Robotnicy patrzą na świat bardzo osobiście, ich etos ujmuje życie jako trudne i nieprzewidywalne, w związku z czym nie można zaplanować go w dalszej perspektywie.

Klasa niższa

Obejmuje robotników zatrudnianych dorywczo, żebraków, wyrzutków społecznych, etc. Nie ma tutaj żadnych więzi międzyludzkich, kosmopolityzmu, mamy za to do czynienia z silną alienacją i poczuciem indywidualizmu.

17 i 18. Klasy rynkowe i nierynkowe. Klasa rynkowa wg Webera

Klasy-to takie zbiory, agregaty, zbiorowości, które wyłaniają się na tle zróżnicowań, podziałów i nierówności i które w pewnych warunkach przekształcają się w grupy społeczne czynne, aktywne, zorganizowane, wyróżniają się solidarnością grupowo-klasowa i świadomością przynależności do danej klasy.

Klasy rynkowe-to klasy ekonomiczne. Zaczęły kształtować się w krajach europejskich wszędzie tam, gdzie istnieją własność prywatna wraz z ustrojem kapitalistycznym, industrialną produkcją, wolnym rynkiem i gospodarką towarowo-pieniężną. Klasy rynkowe są charakterystyczne dla społeczeństw kapitalistycznych opartych na własności prywatnej i wolnym rynku. Kapitalizm generował klasy wielkich właścicieli, usług, pracy… a także średnich, małych oraz najemnych i wolnozawodowych właścicieli sprzedających swe usługi na określonych zasadach.

Fundamentalną w socjologii jest teoria klas rynkowych Maxa Webera. Według niego o klasie można mówić gdy:

• pewnej liczbie osób wspólne są pewne typowe czynniki przyczynowe ich szans życiowych

• czynniki te dotyczą jedynie ich ekonomicznego interesu-posiadania dóbr i dochodu

• w warunkach rynku towarów lub pracy/położenie klasowe/

i gdy:

• wspólnota taka dostrzega różnice, podziały i nierówności i na tym tle różnice szans życiowych odczuwane są nie jako po prostu dane, lecz wynikające z podziału własności lub ze struktury określonego ładu ekonomicznego przeciw czemu można racjonalnie reagować zrzeszając się. Zatem te nierówności i podziały muszą być widoczne i definiowane w kategoriach aksjologicznych jako sprawiedliwe i niesprawiedliwe- to warunkuje przekształcenie się zbioru w grupę o ściśle określonym charakterze.

• proces przechodzenia i działania masowego; przez wspólnotę do zrzeszania się; zależy od warunków kulturowych, natężenia kontrastów oraz przejrzystości przyczyn i skutków położenia klasowego

Według Maxa Webera posiadanie i nieposiadanie to podstawowe kategorie położenia klasowego, a klasa to rodzaj wspólnoty naturalnej, kreującej się w procesie konkurencji i walki o realizację interesów danego rodzaju(posiadanie i nieposiadanie)

Klasy nierynkowe-to zbiory i agregaty, które wyłaniane są w złożonych procesach społecznych w sferze gospodarki, w związku z funkcjonowaniem własności prywatnej, niekoniecznie w warunkach rozwiniętego rynku, tworzone odgórnie. Tak jak klasy rynkowe są ostoją ładu społeczeństw obywatelskich tak klasy nierynkowe, przedmiotowe, antyrynkowe, reglamentowane konstytuowały relnosocjalistyczną, nierynkową gospodarkę niedoboru. Tak więc są one zasadniczo różne od klas rynkowych w sensie Weberowskim.

Klasy antyrynkowe „garnuszkowe” przypisane do odpowiednich sektorów własności przez lata realnego socjalizmu, obecnie tkwią w nadal zachowanej reglamentacji- socjalnoosłonowej. Członkowie tych klas nadal dysponują świadomością homo sovieticus i nie są zdolni do przeprowadzenia rzeczywistej rewolucji obywatelskiej a jedynie do buntów i wyrażania niezadowolenia.

Istnieje zasadnicza różnica miedzy klasami rynkowymi i nierynkowymi i to nie tylko na bazie ich działania na rynku lub „bez rynku” ale również w zakresie możliwości aktywności pozarynkowej na rzecz konstytuowania grup społecznych ( w sferze gospodarki: zrzeszenie, związki ale w sferze polityki: partie, sferze publicznej: związki zawodowe itd.)

Z wykładu:

- klasy rynkowe – wielkich, średnich, drobnych i prywatnych właścicieli środków produkcji, kapitału i cyrkulacji pieniądza (kategoria warstw wolnozawodowych jest traktowana jako najpełniejsza

- klasy nierynkowe – mogą mieć różny charakter -> są to klasy związane z działaniem systemu scentralizowanej reglamentacji dóbr

Formy własności prywatnej:

1. niewolnicza

2. feudalna

3. kapitalistyczna

4. drobnotowarowa

formy własności społecznej:

1. plemienno-wspólnotowa

2. realno-socjalistyczna państwowa

3. spółdzielcza

4. komunalna

- własność należy traktować jako instytucję społeczną – ma stabilizować procesy reprodukcji ich życia w związku z posiadanymi lub nie, przedmiotami własności, które generują zróżnicowane relacje między właścicielami i nie-, na rynkach lub w ramach innych systemów

- podstawową funkcją własności jest powiązanie dóbr z określonymi cechami zbiorowymi i indywidualnymi, powiązanie to wymaga, by każdy akt w imię jednego z tych celów posiadał sankcję -> wszystkie akty, z którymi są sprzeczne, by podlegały represji

Z książki prof. Zagórskiego:

1. Definicja klasy rynkowej wg Webera: „Mówimy o klasie, gdy (1) pewnej liczbie osób wspólne są pewne typowe czynniki przyczynowe ich szans życiowych, jeśli (2) czynniki te dotyczą jedynie ich ekonomicznego interesu – posiadania dóbr i dochodu i to (3) w warunkach rynku towarów lub pracy („położenie klasowe”)”.

2. Posiadanie i nieposiadanie to więc podstawowe kategorie położenia klasowego, niezależnie od tego, czy oddziałują na walkę cen, czy na walkę konkurencyjną.

3. W strukturze segmentacyjnej polskiego społeczeństwa dominują klasy i warstwy reglamentowane; klasy prywatnych przedsiębiorców pochodzą ze środka społeczeństwa transformacyjnego, czyli z segmentów mieszanych.

4. Rynkowa teoria klas Morawskiego mówi, że powstawaniu klas rynkowych muszą towarzyszyć procesy wycofywania się państwowego zawłaszczenia środków produkcji, a więc osłabienie i zmniejszenie kompetencji hierarchicznie zorganizowanego aparatu zarządzającego gospodarką, występującego w roli właściciela.

5. Profesor mówi, że dobrze się stanie, gdy państwo stanie się narzędziem sprawowania władzy przez obywateli (którzy są zależni od rynku, nie od socjalno osłonowej reglamentacji państwa) przy wykorzystaniu demokratycznych procedur kontroli władzy i jej wyłaniania.

6. Segmenty nierynkowe to tak zwane i dobrze Wam już znane segmenty garnuszkowe, jako pochodne działania przez wiele dziesięcioleci reglamentacji ustrojowej (w Polsce i w innych krajach byłego imperium).

7. Klasy nierynkowe (antyrynkowe, garnuszkowe, reglamentowane) dysponują świadomością typu homo sovieticus i stanowią główną barierę postulowanych przekształceń „obywatelskich” w okresie transformacji. Przeciwstawiają się klasom prywatnych przedsiębiorców i klasie średniej, która jest ostoją nowoczesnej obywatelskości.

8. Klasy nierynkowe w społeczeństwach obywatelskich stanowią większość strukturalną.

Przekładając na polski to, co pisał profesor: klasy garnuszkowe były odziedziczone, opóźniały prywatyzację, urynkowienie i reprywatyzację, ponieważ trzeba było zaspokajać ich potrzeby (a że stanowiły większość strukturalną…). Klasy te stały się ostoją tego, co nazywamy „niewolą strukturalną” – typ transformacyjnej dyktatury

20. WARSTWY

Struktura klasowa nie jest prosta, lecz złożona i wymaga uzupełnienia przez wprowadzenie zjawiska warstw społecznych, a więc struktur nie opartych na własności środków produkcji(wolne zawody, urzędnicy, inteligencja)

M. Weber rozumiał warstwy jako zbiory ludzi, które uznają siebie, są uznawane przez innych za społecznie wyższe lub niższe ze względu na zajmowane pozycje społeczne. Podział na warstwy nie wyłania się jako następstwo zasad konsumpcji dóbr, postaw i swoistych rodzajów stylów życia.

Wg Webera grupa zawodowa jest również stanem(=warstwą)- wówczas, gdy zabiega o społeczną godność i uzyskuje ja dzięki swoistemu schyłkowi życia. Jest to potwierdzeniem tezy, że odrębnymi arenami występowania klas są arena gospodarki i arena występowania warstw. Warstwy społeczne określić można zatem jako zbiory ludzi zajmujących pozycje o określonym poziomie prestiżu, charakteryzujących się określonym stylem życia i formą uczestnictwa w konsumpcji dóbr i wyodrębniające się od siebie(zbiory ludzi określone dystansami społecznymi).

Na gruncie socjologii od klas zwykło się wyróżniać;

• warstwy zarobkowe- takie kategorie, które zdobywając środki egzystencji sprzedają swoja prace na rynku pracy9Merton), są to warstwy pracowników najemnych, właścicieli odpowiednich kwalifikacji.

• w. polityczne- warstwy wolnozawodowe, tzn. takie, które sprzedają swoje wysokie kwalifikacje za określoną wysoką stawkę; związane są z funkcjonowaniem rynku..

• w. kulturowe- to warstwy twórców wartości. Tych którzy je upowszechniają, interpretują. Np. inteligencja, która wg Znanieckiego nie jest związana z rynkiem.

Warstwy wg Marksa:

• to pewna część klasy wyróżniona na podstawie kryterium poziomów dochodu lub rodzajów aktywności gospodarczej.

• to połączenie pewnych odłamów różnych klas społecznych charakteryzujących się podobieństwem warunków życia.

• grupa ludzi, która znajduje się jakby poza zasadniczymi podziałami klasowymi i charakteryzują się pewnym wspólnym stylem życia.

Warstwy – grupy ludzi zajmujących jednakową lub podobną pozycję społeczną.

Każde społeczeństwo posiada specyficzna strukturę klasowo- warstwową, więc posiada specyficzny układ segmentów (tutaj klas i warstw), które konstytuują odpowiednio zróżnicowanie i historycznie względnie utrwalone sposoby zdobywania podstawowych i ubocznych źródeł egzystencji w sferze; gospodarki(klasy) oraz konsumpcji, polityki i kultury(warstwy).

W zależności od form własności i rynku lub(nie-rynku) tworzą się i istnieją różne frakcje segmentacyjne; podklasy, podwarstwy, segmenty mieszane itp. Które stanowią ważne elementy składowe społeczeństwa. W każdym społeczeństwie niektóre klasy i warstwy są dominujące- stanowią większość strukturalną i konstytucyjną tym samym konkretny układ i tak;

• w społeczeń. realno socjalistycznym- występuje system klasowy „sektorowy” przy braku systemu stratyfikacji.

• w społ. transformacyjnym- układ klasowo- warstwowy „mieszany” i zalązek systemu stratyfikacyjnego.

• w społ. obywatelskim- układ klasowy rynkowy przy rozwiniętym systemie samokontroli społecznej.

Socjologiczno – historyczno pojęcie * klasy * zwykło się wywodzić od szkockiego filozofa A. Fergusona i współczesnego mu angielskiego ekonomisty A. Smitha. Jednak klasa uzyskała prawo obywatelstwa i upowszechniła się głównie za sprawą Marksa. Marks co prawda nie pozostawił potomnym precyzyjnej definicji klasy, wiążąc jej pojęcie głównie z nierównością społeczną, polegającą na eksponowaniu wyzysku pracy ludzkiej.

WERSJA Nr 2.

Warstwy społeczne – kategorie i grupy ludzi różniące się między sobą zbiorowymi szansami osiągnięcia dóbr oraz wynikającym z tego poziomem i stylem życia, typową ideologią i obyczajami

Można powiedzieć, że miejsce w hierarchii (stratyfikacji) określa:

• podobny styl życia

• gusta

• upodobania

• zwyczaje

• poglądy

• rozrywki

• podobieństwo majątkowe wyróżnia się posiadaniem podobnych interesów np. bogaci uciekają przed podatkami

* osoby pochodzące z tej samej warstwy społecznej maja podobne szanse życiowe, podobny poziom wykształcenia i standard życiowy

21. STRUKTURA KLASOWO-WARSTWOWA I JEJ SEGMENTY (Z. ZAGÓRSKI)

Struktura warstwowo-klasowa to system powiązanych ze sobą klas i watrstw społecznych, wyróżnionych przez kryterium źródła egzystencji (kto z czego żyje). Na strukturę społeczeństw zamkniętych (m. in. Polski przed 89) miają wpływ głównie czynniki wewnętrzne związane z kompozycją imperialną, na strukturę społeczeństw otwartych również czynniki zewnętrzne pochodzenia rynkowego takie jak integracja gospodarcza, ekspansja kultorowa niektórych kręgów cywilizacyjnych. Otworzeni granic wpłynęło np. na powiększenie roli w strukturach warstwowo-klasowych segmentów obcych.

Przy analizie struktury klasowo-warstwowej nasz kochany profesor posługuje się skonstruowanym przez siebie modelem, model ten uwzględnia pięć pól:

1. społeczeństwo realnosocjalistyczne

   społeczeństwo transormacyjne

   społeczeństwo obywatelskie

   segmenty zewnętrzne obce np. okupanci, gastarbeiterzy, biznesmeni

   segmenty zewnętrzne swoje np emigrnci

Każde społeczeństwo składa się z segmentów (są to z reguły klasy bądź warstwy społeczne), segmenty można podzielić na krajowe oraz na zewnętrzne (swoje i obce).

Struktura klasowo-warstwowa jest różna dla różnych typów społeczeństw, segmenty krajowe mają rózne pochodzenie.

Segmentami społeczeństwa realnosocjalistycznego są klasy i warstwy reglamentowane, nierynkowe, “sektorowe”, struktura jest więc efektem reglamentacji kreacyjno-ustrojowej.

Struktura społeczeństw transformacynych jest wynikiem reglamentacji osłonowosocjalnej i w jakimś stopniu gospodarki naturalnej. Poszczególne segmenty mają różne szanse uzyskania dóbr, przyczyną tego jest ich różna pozycja rynkowa, a także nierównomierny rozwój komponentów rynku. Społeczeństwo transformacyjne i jego struktura nie są jeszcze dokładnie zanalizowane, wszystkie wyróżnione segmenty powinny zostać poddane konkretyzacji. Struktura społeczeństwa transformacyjnego jest czymś pomiędzy strukturą społeczenstwa realnosocjalistycznego a obywatelskiego, uwzględnia oddziaływania i wpływy występujace w obu tych typach społeczenstw.

Segmentacja społeczeństwa transformacyjnego zawiera:

• czyste segmenty reglementacyjne (realnosocjalistyczne) – klasy i warstwy trójsektorowe

• klasy mieszane: “garnuszkowe” (grupy pracownicze będące na utrzymaniu państwa), “czarnorynkowe” (grupy pracujące na tzw. czarnym rynku bądź w szarej strefie), “wahadłowe” (grupy czerpiące środki utrzymania dzięki ruchliwości, są to np. gastarbeiterzy, chłoporobotnicy, handlarze-turyści)

• segmenty wczesnorynkowe

Segmentami struktury społeczeństwa obywatelskiego są klasy rynkowe oraz warstwy (element wyróżniający owe społeczeństwa). Warstwy możemy podzielić na: niższe, średnie, wyższe oraz podklasę. Warstwy zastąpiły systemy stanowe, stały się czynnikami samokontroli obywatelskiej w zakresie przestrzegania odpowiedniego standardu życia, rozdziału prestiżu, szacunku, godności społecznej, są to warstwy hierarchiczno-prestiżowe, warstwy stały się istotnym czynnikiem ładu społecznego, wskaźnikiem rozwoju “ku wolności”, brak tych warstw wzmacnia władzę totalne umożliwiając reglamentację, w społeczeństwach realnosocjalistycznych i transformacyjnych warstwy nie występują. Społeczeństwa transformacyjne są w fazie wczesnorynkowej, która nie sprzyja stabilizacji, brak warstw niesie za sobą również brak samoregulacji, segmenty mieszane w chodzące w skład struktury tych społeczeńst nie są w stanie spełniać tej funkcji, gdyż ich geneza nie jest czystorynkowa, w społeczeństwach rynkowych występują jednak już pewne zalązki systemu warstwowego (stratyfikacyjnego).

Model wytwarzania struktury klasowo – warstwowej ⇒ „ Społeczeństwo postmodernistyczne” Zagórski

Model struktury klasowo – warstwowej jest ważny w analizie makrostruktury , dlatego że ma ona odpowiedzi na pytanie :

Czy w Polsce i innych krajach postkomunistycznych może istnieć normalne społeczeństwo obywatelskie ?

Społeczeństwo bezklasowe – komunistyczne → reanimacja pewnych segmentów strukturalnych niezbędnych dla społeczeństwa obywatelskiego jest niezbędna .

Rodzi się problem analizy segmentów struktury , które są ostoją normalnego społeczeństwa . Owe segmenty ( zwłaszcza klasa średnia , obywatelska ) jako ostoja ładu obywatelskiego , demokracji .

Na tym modelu mechanicznie wytworzone struktury klasowo – warstwowe są uwzględnione sfery rzeczywistości , w których występują jako segmenty – aktorzy , warstwy kulturalne , polityczne , socjalne czy klasy gospodarcze .

Areną występowania zawodów jest sfera wytwarzania , technologii . Sfera zawodów często mylona jest ze sfera gospodarczą . Błędne jest także łączenie zawodów z klasami .

Segmenty struktury klasowo – warstwowej odpowiadające sferom ściśle określonym , identyfikujemy odpowiadając na pytanie : Kto z czego żyje ? Przed tym pytaniem stają socjologowie , gdy chcą zidentyfikować takie komponenty jak : klasy , warstwy , ale w powiązaniu jednych z rynkiem lub nie – rynkiem .

Rynek to taki system , który wiąże się z gospodarką rynkową , społeczeństwo kapitalistyczne to wielka struktura , powstała w związku z rozwojem rynku .

Należy odróżnić rzeczywistość ,w której funkcjonuje system gospodarki rynkowej od rzeczywistości społecznej , w której dążono do zawieszenia praw rynku jako praw obiektywnych , bo konstytuowanych przez samą gospodarkę czy aktorów uczestniczących w procesach gospodarczych .

Rzeczywistość społeczeństwa przedkomunistycznego to rzeczywistość , w której normalne segmenty struktury klasowo – warstwowej zaczęły konstytuować się inaczej , odgórnie .Bo sfera , polityki zmonopolizowana przez wąską grupę panującą , którą M . Pjias nazwał NOWĄ KLASĄ PANUJĄCĄ . Miała ona rzekomo prowadzić społeczeństwa do utopii , zmonopolizowała obszar nie – rynku , środki przemocy , dające się zlokalizować w sferze polityki .

konstytuowanie się społeczeństwa nowego - typu totalitarnego ,typu sowieckiego

Ważne jest w jakiej rzeczywistości dziś żyjemy . Jakie są warunki konstytuowania się segmentów w związku z rynkiem .

Model ten jest ważny , bo przez niego i jego pryzmat dążymy do zrozumienia mechanizmów ważnych w jednostkowym – lub zbiorowym – życiu tych segmentów

Modele służą do wyrywania z kontekstów takich fragmentów , które celowo bada się z uwagi na rzeczywiste , domniemane role , funkcjonuje w kontekście całej rzeczywistości społecznej .

Dziś wzrasta znaczenie megapoziomów . Nie jest obojętne jakie systemy kontrolują rynek . W obszarze rynku funkcjonuje też czarny rynek , szara strefa - niekontrolowana fiskalnie .

Model ten dobrze opisuje rzeczywistość społeczną , ale tylko w swoim założeniu , bo to jakimi danymi dysponujemy weryfikują nasze poglądy na temat kształtu struktury klasowo – warstwowej . Więc wielkość modelu jest potencjalna . Nie gwarantuje on efektywności poznania .

Socjologowie są skazani na wtórną interpretację danych , konfrontowanie różnych informacji o rzeczywistości , o rozległości jednorodnych segmentów struktury i zasięgu segmentów mierzonych . Segmenty mierzone czerpią środki egzystencji z różnych źródeł jednocześnie .Wyniki badań wskazują , że wysoki udział identyfikacji z segmentami , które nie istnieją lub zmieniają charakter .

Utrzymuje się typ świadomości homo societicusa . Nie sprzyja to powstawaniu typy homo economicus . Badanie nad świadomością potoczną jednostki wykazują dynamikę zmian tej świadomości .

Świadomości nie da się zmienić ze zmianą struktur – to złożony proces

22. „STARA” A „NOWA” KLASA ŚREDNIA.

„Stara” klasa średnia tworzyła się przez ostatnie 200 lat w okresie rozwoju kapitalizmu. Była generowana rynkowo i jest ostoją ładu gospodarczego i społecznego. Rozkwit wymiany towarowej w XVI wieku wywołany odkryciami geograficznymi, spowodował rozwój kooperacji między firmami i wzrost obiegu pieniądza. Zrodziło to zapotrzebowanie na kupców, bankierów, lekarzy, prawników, przedsiębiorców, urzędników aparatu państwowego.

Cechy członka klasy średniej to rzetelność, samodyscyplina, długofalowe inwestycje, oszczędzanie, indywidualizm.

W XIX i na początku XX wieku klasa średnia, mieszczaństwo i drobni włościanie, przeżywała swój rozkwit. W I połowie XX wieku centrum działalności gospodarczej przesuwa się z produkcji na usługi. Pojawia się popyt na wykwalifikowany personel urzędniczy i handlowy, co powoduje rozwój kategorii najemnych pracowników umysłowych. Powstała w ten sposób „nowa” klasa średnia, mieszcząca się między klasą robotniczą, a elitami posiadającymi władzę, i bogactwo.

Nowa klasa średnia to wysoko kwalifikowani specjaliści: lekarze, inżynierowie, naukowcy, artyści, technicy, managerowie, personel administracyjny - tzw. białe kołnierzyki.

We współczesnym społeczeństwie kapitalistycznym „nowa” klasa średnia liczy od 40 do 60% i dominuje nad starą (10-20%).

Etos klasy średniej zyskał nową treść:

• umiejętność zaprezentowania własnych kwalifikacji na rynku pracy

• pożądane nieustanne okazywanie entuzjazmu, inicjatywy, pomysłowości

• podkreślenie własnego zaangażowania w to co się robi

• profesjonalizm

Zbiorowość określana jako „nowa” klasa średnia jest bardzo zróżnicowana wewnętrznie. Przeważa opinia, że nie jest to klasa, a raczej zbiorowość złożona z jednostek i kategorii typowych dla współczesnych społeczeństw kapitalistycznych pod względem statusu materialnego i poziomu konsumpcji. Charakteryzuje je : wysoki prestiż, to, że ich styl życia jest przedmiotem aspiracji innych ludzi; przynależność do „nowej” klasy średniej jest oznaką życiowego sukcesu.

23. . Cywilizacja łacińska a cywilizacja Zachodu.

Cywilizacja łacińska jest źródłem demokracji i kapitalizmu. Demokracja i kapitalizm niewątpliwie kojarzą się z cywilizacją zachodnią i najpełniej ją definiują. Można więc powiedzieć, że cywilizacja zachodnia generalnie jest zgodna z modelem cywilizacji łacińskiej. Istnieją jednak też takie cechy cywilizacji zachodniej, które od cywilizacji łacińskiej ją oddalają. Aby wykazać podobieństwa i różnice obu tych cywilizacji można za punkt wyjścia wziąć elementy (wartości) składowe QUINCUNXA i przyłożyć do nich wartości, które istnieją w cywilizacji zachodniej.

Jeśli chodzi o wartości materialne cyw. łacińskiej (zdrowie, dobrobyt), to cyw. zachodnia z pewnością te wartości realizuje. To właśnie Zachód dał początek procesom modernizacji i industrializacji. Od wielu lat inne kręgi kulturowe starają się mu dorównać pod względem bogactwa i nowoczesności. Zdaniem wielu badaczy zachodni krąg kulturowy stał się sferą bezpieczeństwa. Instytucje Zachodu oparte są na współpracy. W polityce obecny jest ideał demokracji i pluralizmu. Zachód stał się dojrzałym społeczeństwem, wkroczył w fazę pokoju (wszelkie wojny toczą się poza jego granicami). Wielu sądzi, że przeżywa on obecnie swój złoty wiek.

Biorąc pod uwagę wartości duchowe cywilizacji łacińskiej (dobro, moralność, prawda), to z jednej strony można również wskazać na pewną ich zgodność z wartościami cywilizacji zachodniej. Zachód kojarzony jest bowiem z wolnością, demokracją, indywidualizmem, równością w obliczu prawa, konstytucjonalizmem, własnością prywatną. Wszystko to jest charakterystyczne dla cywilizacji personalistycznych, opartych na podmiotowości- a taką jest łacińska. Ale nierzadko badacze wskazują także na fakt, że w cywilizacji zachodniej dokonuje się obecnie wewnętrzny rozkład moralny. Jest on spowodowany głównie upowszechnieniem się konsumeryzmu. Huntington mówi o kulturowym samobójstwie i braku jedności politycznej Zachodu. Zauważa się również głęboki permisywizm moralny. Trudno więc tutaj mówić o praktykowaniu jakiegoś jednego systemu wartości, co ogranicza możliwość pełnego określenia cywilizacji zachodniej mianem łacińskiej.

Problem zmierzchu cywilizacji zachodniej

F.Znaniecki: cyw. zachodnia jest najbardziej rozwiniętą kulturowo formą. Jest ona jednak zagrożona, a przyczyną tego ma być ochrokracja (rządy tłumów).

Huntington:

• Zmierzchanie cyw. Zachodu.

• Zmniejsza się udział Zachodu w światowej potędze polit., gosp. i militarnej.

• Problemy Zachodu:

  • powolny wzrost gospodarczy

  • stagnacja ludnościowa

  • bezrobocie

  • ogromne deficyty budżetów państw

  • zanik etyki pracy

  • niskie odsetki od oszczędności

• Dezintegracja społeczna, narkomania, przestępczość

• Wzrost znaczenia innych cywilizacji (Azja Wschodnia, Indie)- nowe potęgi gosp., militarne, polit.; wrogi świat muzułmański.

24. MEGATRENDY A GLOBALIZACJA

Globalizacja jest to intensyfikacja pewnych stosunków społecznych o światowym zasięgu, która powoduje że lokalne środowisko jest kształtowane przez wydarzenia mające miejsce bardzo daleko bez jednoczesnego wpływu zwrotnego.

Megatrendy J. Naisbitta

1. od społeczeństwa przemysłowego do informatycznego

2. od technologii siłowej do ultrtechnologii

3. od gospodarki narodowej do globalnej

4. od myślenia krótkofalowego do długofalowego

5. od centralizacji do decentralizacji

6. od pomocy zinstytucjonalizownej do samopomocy

7. od demokracji przedstawicielskiej do uczestniczącej

8. od hierarchii do sieci

9. od północy do południa

10. do schematu albo- albo do schematu wielokrotnego wyboru

Megatrendy- ważne kierunki rozwoju i przemian społeczeństwa amerykańskiego, wyodrębnione przez J. Naisbitta podstawie wnikliwej obserwacji współczesnych zjawisk i lektury tysięcy lokalnych gazet i wydawnictw. Dotyczą one m.in. gospodarki, procesów społecznych i ustrojowych, politycznych, prawnych, przeobrażeń instytucji demokratycznych, sfery psychologii społecznej, metod organizacji i zarządzania Jednostek gospodarczych i innych. Te ważne kierunki przemian w Ameryce, wyodrębnione przez J. Naisbitta, wpływają znacząco na różne dziedziny życia wielu społeczeństw na świecie (globalizacja). Nowa gospodarka informacyjna - najważniejszy megatrend w Ameryce, której podstawa leży w przepływie i przetwarzaniu informacji, przyczynia się do postępu globalizacji na całym świecie. Proces globalizacji jako proces megastrukturalny jest względnie autonomicznym procesem. Wg niektórych badaczy socjologów w globalizacji kryje się pułapka, jest ona atakiem na demokrację - narusza wolność narodów.

Definicje:

Wg A.Giddens'ą globalizacja to intensyfikacja stosunków światowych o różnym zasięgu, która łączy różne lokalności w ten sposób, że lokalne zdarzenia kształtowane są przez zdarzenia zachodzące w odległości wielu tysięcy mil i same zwrotnie na nie oddziałują. Globalizacja w dużym stopniu zależy od infrastruktury.

F.Fukuyama:

Globalizacja to integracja świata dzięki rozwojowi technologii, handlu i inwestycjom, która pobudza rozwój gospodarczy i umożliwia rozprzestrzenianie się demokracji.

Coraz szybciej i prężniej rozwijająca się telekomunikacja, tworzenie się ponad państwowych wspólnot ekonomiczno-politycznych, kształtowanie się poczucia odpowiedzialności społecznej za losy całej ludzkości, mogą prowadzić do powstania społeczeństwa globalnego; jego członkami są wszyscy ludzie zamieszkujący Ziemię.

Globalizacja nie ma końca, to interakcja milionów ludzi na całym świecie.

Globalizacja to procesy integracji ponadnarodowej, zachodzące w wielu sferach życia społecznego równocześnie, z udziałem różnych grup zainteresowanych.

26. HYBRYDALNOŚĆ STRUKTUR TRANSFORMACYJNYCH

Dotyczy ona w szczególności struktury-klasowo warstwowej. W strukturze społ. transformacyjnego można wyróżnić przynajmniej 3 odmienne typy segmentów klasowo-warstwowych. Ci główni aktorzy polskiej transformacji budują dziś strukturę społeczeństwa jako zbiory, kategorie społeczne na których zasadzają się procesy reprodukcji życia są to:

- segmenty antyrynkowe - reglamentowane, garnuszkowe, antyprywatnowasnościowe, klasy sektorowe i warstwy socjalne.

- segmenty rynkowe - zwłaszcza klasy prywatnych przedsiębiorców

- segmenty mieszane - sytuujące się ę pomiędzy w/w jest to potencjalny rezerwuar klas przedsiębiorców, nadzieja „obywatelskości” o ile ich statusy gruntownie przekształcą się i zbliżą ku rynkowości.

Obecnie w strukturze naszego społ. dominują segmenty mieszane (hybrydalne). Są one pochodną korzystania przez jednostki przynajmniej z 2 źródeł egzystencji o odmiennych formach własnościowych

Wyróżnia się 3 typy segmentów mieszanych:

- wahadłowy - gł. sposobem polepszania swojej i rodzinnej egzystencji jest częsta i dość regularna zmiana statusów klasowo warstwowych „Wahadłowcami” są ci, którzy praktykują ruchliwość statusów i ruchliwość geograficzną (np. między miastami, krajami) oraz czerpią z tego środki egzystencjalne, bez względu na ich formalną kwalifikację przynależności segmentacyjnej.

- czarnorynkowy - gł. środki egzystencji czerpią w obrębie czarnego rynku (szarej strefy) przy jednoczesnym formalnoprawnym udokumentowaniu legalności jakiegoś powierzchownego źródła egzystencji, często marginalnie. W szarą strefę ucieka się gł. z powodu restrykcyjnego systemy podatkowego. Uciekają w nią przedstawiciele wszystkich segmentów struktury klasowo-warstwowej naszego społeczeństwa m.in. skorumpowani stróże prawa, drobni prywatni przedsiębiorcy

- garnuszkowy - te jednostki, które w przeważającej części są na utrzymaniu innych segmentów społeczeństwa (tzw. produktywnych), z drugiej strony samodzielnie podejmują zdobywanie dodatkowych środków egzystencji (w obszarze gospodarki publicznej, prywatnej lub naturalnej). Tą podstawową część środków egzystencjalnych czerpią oni za pośrednictwem systemu reglamentacji socjalno-osłonowej są to m.in:

- dorabiający emeryci, renciści,

- bezrobotni podejmujący dodatkowe prace,

- pracownicy najemni, którym gł. pensja nie wystarcza na utrzymanie

Hybrydalność jest jedną cech określających społeczeństwo transformacyjne. Dominacja strukturalna „hybryda” nie sprzyja jednak osiągnięciu ładu demokracyjnego, ponieważ jego ostoją są zdecydowanie jednorodne, w sposobie zdobywania źródła egzystencji - segmenty.

27. Dyktatura „klas garnuszkowych” po komunizmie a „dyktatura klasy średniej”

W społeczeństwach transformacyjnych najważniejszym rozstrzygającym kryterium jest tzw. kryterium uliczne. Parlament jest bardzo skutecznie naciskany przez tłumy, większości, skupiając się głównie wokół ich problemów. Owe tłumy to ofiary komunizmu tzw. Segmenty garnuszkowe (będące na „garnuszku” państwa to zbiór jednostek, które w przeważającej części utrzymywane są na koszt jednostek produktywnych. W segmencie tym mieszczą się emeryci, renciści, ale także pracownicy najemni, którym pensja nie wystarcza na utrzymanie), które stanowią aż 70% polskiego społeczeństwa. Są one efektem prawie półwiekowego działania scentralizowanego systemu reglamentacji totalitarno – ustrojowej oraz nowego systemu reglamentacji socjalno – osłonowej. Segmenty te opóźniają i utrudniają rozwój klas obywatelskich, głównie średnich jako większości obywatelskie, które są dla nich zagrożeniem. Są to segmenty antyrynkowe – najlepiej zorganizowane i wywierające najskuteczniejszą presję na elitach władzy państwowej. Mimo istnienia parlamentu, decyduje w większości ulica zwłaszcza w sprawach dotyczących segmentów garnuszkowych. W społeczeństwach narodowo – obywatelskich przewodnią rolę odgrywa klasa średnia, a klasy garnuszkowe stanowią zdecydowaną mniejszość. Większościowy udział klas średnich w tego typu społeczeństwach jest dominującym warunkiem strukturalnym istnienia demokracji i ładu obywatelskiego.