Higiena we wczesnym średniowieczu.

"Jeszcze w młodszych fazach okresu wczesnośredniowiecznego walał się niewątpliwie w miastach słowiańskich na ulicach i w obejściu gnój oraz rozmaite śmiecie"

"Podobnie było wówczas w miastach zachodnioniemieckich"

Porządek w izbach.

Nie istnieją bezpośrednie dowody mówiące np. o myciu podłóg w izbach w okresie wczesno średniowiecznym, choć prawdopodobnie tak czyniono. (382) O zamiataniu izb świadczą znaleziska mioteł w na wielu osiedlach, min. we Wrocławiu, Opolu, Santoku czy Gdańsku.

W kontekście zachowania porządku w budynkach mieszkalnych z dużym prawdopodobieństwem można mówić o bieleniu ścian wapnem, dowodzić temu mają spostrzeżenia poczynione w osadzie w Kaulsdorf koło Berlina. Bielenie ścian miało zarówno walory estetyczne jak i praktyczne - w ten sposób uwalniano się od pasożytów.

O czystości w domostwach na Pomorzu pisze Herbord:

"Każdy gospodarz ma dom dla siebie, czysty i wygodny."

W podobnym celu (tak jak wapno) używano najrozmaitszych ziół, min. bzu hebdu (Sambucus ebulus) (slajd). Jego liście i łodygi po zmiażdżeniu wydalały woń odstraszającą pluskwy, wszy a także myszy. Możliwe, że napar z nich uzyskiwany mieszany był z wapnem co pomagało chronić mieszkanie przed komarami oraz pchłami.

Mycie naczyń.

Herbord pisze: "Nie dopuszcza się myszy ani myszołapek, lecz naczynia przykrywa się czystą chustą w oczekiwaniu na biesiadnika"

Do mycia używano mydła, wykonanego z ługu z popiołu oraz tłuszczu.

Iosep Quara: "Chyba, że myjesz mydłem" XI/XII w

Pranie.

Robiono to w rozmaity sposób. Głównie przy użyciu kijanek (391). Delikatniejsze tkaniny prane były za pomocą kijanek łopatkowych, natomiast grubsze kijankami walcowatymi. Robiono to nie tylko na brzegach cieków wodnych czy zbiorników ale także przy studniach.

W źródłach czeskich spotyka się nazwy:

-ablutores vestimentorum - od prania odzieży

- calefactores stubarum - od opalania izb

- caldarii - opalali łźnie

Higiena osobista.

Grzebienie - głównie wykonane z rogu. Były jednostronne lub dwustronne, część z nich wyposażona była w specjalne pochewki. (383, 384) Mamy w tym przypadku do czynienia z grzebieniami "kieszonkowymi", co świadczyłoby o częstym ich używaniu. Większość z nich pochodziła z warsztatów lokalnych, choć np. w Nowogrodzie między X a XV wiekiem dużą popularnością cieszyły się grzebienie pochodzące z Kaukazu wykonane z palmy kaukaskiej (slajd). Grzebienie te były zarówno lekkie jak i trwałe, jakościowo przypominające te z kości słoniowej. Warstwy uboższe zadowalały się sprzętem z miejscowych surowców. W kilku z warstwach osadniczych w Opolu znaleziono grzebienie szylkretowe, czyli takie zrobione ze skorupy żółwia.

Brzytwy - najwcześniej i najliczniej występowały one na Morawach i w Chorwacji, gdzie spotyka się je w grobach bogatszych. Były to okazy składane (390) z pochewką również wykonaną z metalu. Największa liczba brzytew znalezionych w Polsce pochodzi z XI lub początku XII wieku. Nie tylko je importowano ale także produkowano na miejscu.

Garnitury toaletowe (385) - użytkowane prawdopodobnie głównie przez feudałów, składały się z łyżeczki do czyszczenia uszu, przyrządów do czyszczenia paznokci a także igieł do tatuowania. Oprócz całych kompletów znajduje się także pojedyncze egzemplarze.

Używano także szczypiec do wyrywania włosów jak i nożyc do ich obcinania. Na podstawie danych źródłowych jak i archeologicznych można stwierdzić, że używano zwierciadeł.

Mycie.

Myto się nie tylko w zbiornikach wodnych czy studniach, ale np. w domach, które wyposażone były w miskę drewnianą.

W trakcie obrzędów czy uczt warstw wyższych używano specjalnych dzbanów do obmywania rąk, najczęściej kształtu zwierzęcego (389). Początkowo wykonywane były z brązu i nazywały się aquamanile czy inaczej urceolusy lub spłuczki. Min. egzemplarz znaleziony w okolicach Koszyc, przedstawiał postać centaura grającego na tamburze a na jego grzbiecie stał młodzieniec i grał na fujarce, pochodzi z XIII w. (slajd). Przedmioty te wytwarzane były także z gliny i taki sprzęt mamy znaleziony w Polsce - Mogilno, a co do jego chronologii to istnieją spory.

Kąpiele parowe

Utrzymywały one czystość jak i działały profilaktycznie przeciwko chorobą. O ich obecności świadczą pozostałości łaźni, min. z Gniezna (386) a także przekazy pisemne - zarówno arabskie jak i od Gala Anonima.

Słowianie znali dwa typy sauny:

- w jednych cała podłoga wyłożona była kamieniami

- w drugich piec kamienny budowany był w rogu i wycinano w nim okienko na parę

W czasie kąpieli chłostano się wiechciem sporządzonym z trawy lub miotełką (winnikiem) z gałązek.

ŁAŹNIA - BO TRZEBA BYŁO TAM WŁAZIĆ (LOL) ALBO OD WŁAŻENIA DO WODY (LOL2)

Znaczenie jakie miały dla Słowian kąpiele parowe uwypuklił Ibrahim ibn Jakub: " Wówczas otwierają im się pory i wychodzą zbędne substancje z ich ciała. Płyną z nich strugi i nie zostaje z nich ani śladu świerzbu czy strupa".

Woda.

"nieskażone źródła dawały zdrowy napój" Kosmas - odnośnie Czech. Z tych źródeł wodę zarówno pito, obmywało się nią jak i używało do kąpieli.

Nie zbadana została kwestia, czy do wody w trakcie kąpieli dodawano ziół w celach leczniczych min. wzmacniających, walka z reumatyzmem, przy wychudzeniu, nerwobólach i skrofułach (gruźlica węzłów chłonnych).

W grodach i niektórych wsiach mycie się ułatwiały studnie (387). Studnie nie tylko kopano w ziemi i obudowywano różnego rodzaju materiałem (np. drewnem czy kamieniami) ale także drążono je w skale - taki okaz znaleziono min. w Wiślicy podczas badań PAN-u. Miała ona kształt szybu kolistego, o średnicy 1,2m i głębokości do 2,8m o niemal pionowych ścianach. Była używana od wczesnego do końca średniowiecza.

WC.

Do rzadkości wśród słowian wczesnośredniowiecznych należały ustępy. Znaleźć możemy je przede wszystkim u feudałów (slajd). Rzadkość ich występowania była zjawiskiem pospolitym. Oczywiście miało to negatywny wpływ na warunki higieniczne i było czynnikiem rozprzestrzeniania się chorób. Tak więc fakt szerzenia się epidemii w środowiskach zwartych nie jest tu zaskoczeniem.

"Powieści o Róży" Wilhelma z Lorris i Jana z Meun. Jak starucha radzi kobietom jak mają dbać o swoją urodę:

" Niech dba,jak grzeczne dziewczę, aby izba wenery czystą była.

Niewiastą przecież jest roztropną, niech pajęczyną wieć usuwa,

skubiąc ją, paląc albo goląc tak, by i mech tam nie pozostał." (slajdy)

Dzieło to powstało w XIII w.