Masaż segmentarny
Masaż segmentarny jest zabiegiem fizykalnym, składającym się z szeregu chwytów i opracowań, których ściśle określona technika i kolejność wykonywania pozwala na wykrywanie i usuwanie zmian chorobowych, a często również przyczyn chorobowych na drodze odruchowej.
Podstawy anatomiczne masażu segmentarnego
We wczesnym okresie rozwojowym komórki zarodka rozwijają się i kształtują w tak zwane listki zarodkowe:
listek zarodkowy wewnętrzny – endoderma
listek zarodkowy zewnętrzny – ektoderma
mezoderma – trzeci listek zarodkowy
Po wytworzeniu mezodermy z listków zarodkowych następuje kształtowanie tkanek i narządów.
Z ektodermy powstaje układ nerwowy i nabłonek powierzchni ciała
Z endodermy powstaje nabłonek wyścielający przewód pokarmowy, oddechowy i ich gruczoły.
Z mezodermy powstaje szkielet osiowy (kręgi), mięśnie tułowia i skóra właściwa. Z pozostałej części mezodermy rozwija się układ moczowy i płciowy, mięśnie gładkie, mięsień sercowy, krew, układ naczyniowy, tkanka łączna.
Cały układ nerwowy kształtuje się z ektodermy zwanej neuroektodermą. W miarę rozwoju kształtują się poszczególne składowe układu nerwowego. Komórki nerwowe różnicują się i część z nich kształtuje się jako komórki przewodzące bodźce, inne tworzą zawiązki zwojów rdzeniowych i zwojów układu autonomicznego.
W rdzeniu kręgowym komórki różnicują się na ruchowe i czuciowe. Wypustki komórek ruchowych opuszczają rdzeń kręgowy i tworzą korzenie przednie nerwów rdzeniowych. Korzenie przednie tworzą nerw rdzeniowy. On z kolei dzieli się na główne gałęzie: przednią i tylną. Gałęzie przednie wrastają w leżące najbliżej miotomy będące zawiązkami mięśni przednich tułowia: klatki piersiowej, brzucha, szyi i kończyn. Gałęzie przednie nerwów rdzeniowych łączą się tworząc sploty. Gałęzie tylne wrastają w miotomy będące zalążkami mięśni grzbietu. Gałęzie tylne nie tworzą splotów.
W obrębie układu wegetatywnego wyróżnia się część współczulną i przywspółczulną.
Część współczulna składa się z 22-25 zwojów nerwowych, które są połączone ze sobą włóknami nerwowymi i tworzą pień współczulny biegnący po obu stronach kręgosłupa od podstawy czaszki do kości ogonowej. Wyróżniamy w nim część szyjną, piersiową, lędźwiową i krzyżową. Oba pnie współczulne połączone są ze sobą w odcinku lędźwiowym i krzyżowym gałęziami poprzecznymi. Z układem somatycznym pień układu współczulnego jest połączony za pomocą gałęzi łączących białych i szarych. Gałęzie łączące szare łączą zwoje układu współczulnego z nerwami rdzeniowymi, unerwiają mięśnie gładkie i gruczoły. Ze zwojów współczulnych odchodzą również gałęzie trzewne które dochodzą bezpośrednio do narządów, oraz gałęzie naczyniowe tworzące sploty w ścianach naczyń krwionośnych. Włókna współczulne wychodzące ze zwojów pnia współczulnego wracają do rdzenia kręgowego i zamykają łuk odruchowy.
Układ przywspółczulny jest w ścisłym związku z układem współczulnym i zaopatruje te same narządy. Układ przywspółczulny posiada część głowową, krzyżową i rdzeniową.
Część głowowa posiada swoje komórki w śródmózgowiu i tyłomózgowiu, skąd biegną razem z III, VII, IX i X nerwem czaszkowym i unerwiają mięśnie oka, gruczoły ślinowe i łzowe, naczynia skóry głowy, błonę śluzową jamy ustnej i nosowej. Największym nerwem układu przywspółczulnego jest nerw błędny, który unerwia narządy szyi, klatki piersiowej i jamy brzusznej.
Część rdzeniowa znajduje się głównie w odcinku krzyżowym rdzenia kręgowego, jej włókna biegną w nerwach krzyżowych od 2 do 4. Włókna tej części dochodzą do mięśni gładkich ścian jelita grubego, narządów moczowych i płciowych i naczyń krwionośnych.
Wpływ układu współczulnego i współczulnego na narządy odbywa się poprzez:
naczynia krwionośne i zmianę ich przekroju .
mięśniówką gładką narządów wewnętrznych i zmianę jej napięcia.
wpływ na przemianę materii poprzez zmianę ukrwienia i uwalnianie substancji czynnych.
zmiany troficzne powstałe na drodze zmian ukrwienia, przemiany materii, zmianę odczuwania bólu.
Czynność trzewi, naczyń, mięśni gładkich skóry, gruczołów potowych przebiega bez udziału woli. Przerwanie nerwu rdzeniowego znosi czynność narządu, natomiast przerwanie nerwu wegetatywnego nie zakłóca czynności narządu, ponieważ wpływ unerwienia wegetatywnego na narządy wykonawcze odbywa się zarówno poprzez przewodzenie bodźców jak i pośrednio poprzez neurotransmitery np. noradrenalina, acetylocholina.
Układ współczulny pobudza procesy życiowe, wpływa na procesy dysymilacji i procesy obronne, wzmacnia czynność narządów, wywołuje działanie uogólnione.
Układ przywspółczulny zawiaduje czynnościami zachowawczymi i ochronnymi, procesami asymilacji, zwalnia czynność narządów, zmniejsza zużycie energii, zapewnia gromadzenie zapasów. W warunkach prawidłowych układy te zachowują równowagę.
Łuk odruchowy
Jest to droga jaką pokonuje pobudzenie od receptora do efektora i składa się z elementów:
receptor
droga dośrodkowa
ośrodek nerwowy
droga odśrodkowa
efektor
Wyróżniamy kilka rodzajów łuków odruchowych:
Łuk odruchowy prosty monosynaptyczny. Jest to najprostszy odruch na rozciąganie. Zostaje wywołany przez rozciągnięcie mięśnia szkieletowego.
Łuk odruchowy polisynaptyczny. Występuje tutaj kilka neuronów, które pośredniczą w przekazywaniu pobudzenia.
Łuk odruchowy autonomiczny
Łuk trzewno-skórny. W tym rodzaju łuku odruchowego impulsy z narządu wewnętrznego przekazywane są do rdzenia kręgowego z którego następnie przekazywane jest pobudzenie do skóry. W ten sposób powstaje przeczulica skóry i zwężenie naczyń.
Łuk trzewno-mięśniowy. Impulsy z narządu wewnętrznego biegną do rdzenia kręgowego a następnie drogą zstępującą impuls biegnie do mięśnia. W ten sposób powstaje wzmożone napięcie mięśni.
Łuk trzewno-trzewny. Pobudzenie z narządu wewnętrznego dochodzi do rdzenia kręgowego z którego wychodzi impuls do innego narządu wewnętrznego. W ten sposób istnieje wzajemne oddziaływanie pomiędzy narządami.
Łuk skórno-trzewny. Pobudzenie ze skóry biegnie do komórek układu wegetatywnego następnie drogą zstępującą do narządu wewnętrznego.
Łuki odruchowe skórno-trzewne są podstawą naukową masażu segmentarnego.
Zmieniony chorobowo narząd wysyła pobudzenie do rdzenia kręgowego z którego biegnie droga czucia trzewnego do wzgórza. Jeśli pobudzenie jest silne, ból zostanie odczytany przez zmysły, jeśli pobudzenie jest za słabe ból może się utaić i zostanie odczytany dopiero gdy pobudzenie stanie się mocniejsze.
Chwyty diagnostyczne pobudzają receptory skóry i jeśli dojdzie do zsumowania się pobudzenia pojawi się ból w miejscu przynależnym do chorego narządu. Dzięki temu będzie można przez odpowiednie chwyty wykrywać i usuwać zmiany w segmentach związanych z chorym narządem.
Na podstawie powyższych informacji można stwierdzić, że pewne okolice ciała jak skóra, mięśnie, tkanka łączna, naczynia i kości są połączone w pewien określony sposób z narządami wewnętrznymi i mogą na siebie wzajemnie oddziaływać i tworzą tzw. krąg czynnościowy. Proces chorobowy w którymkolwiek z tych elementów może dawać zmiany odruchowe w pozostałych elementach tego kręgu.
Wykonywanie masażu segmentarnego
Dawkowanie masażu.
Jest to najtrudniejsza część masażu. Reakcja organizmu będzie zależała od siły bodźca i od reaktywności samego organizmu.
Należy brać pod uwagę następujące czynniki:
dobowe wahania odczynowości organizmu
wiek
typ budowy
płeć
zawód
Siła bodźca. Zależy od:
powierzchni masowanej i głębokości oddziaływania masażem
czasu trwania
techniki masażu
siły masażu
Reaktywność organizmu. Zastosowanie zbyt silnego bodźca może spowodować pogorszenie stanu zdrowia. Im gwałtowniejsze zmiany chorobowe tym słabszy musi być bodziec. Przy doborze siły masażu należy kierować się granicą bólu i nie przekraczać jej (z pewnymi wyjątkami). Przedawkowanie masażu powoduje powstanie przesunięć odruchowych, czyli zmian chorobowych powstałych na drodze odruchowej w tkankach zdrowych na skutek nieprawidłowo wykonanego masażu. Innym czynnikiem który pozwala na określenie siły bodźca jest objaw naczynio-ruchowy czyli zaczerwienienie skóry w odpowiednich miejscach.
W zmienionych chorobowo miejscach mogą występować miejsca o szczególnej bolesności czyli punkty maksymalne. Opracowanie tych punktów może się odbywać na dwa sposoby:
nie przekraczać granicy bólu przy doborze bodźca.
opracowywać bardzo mocno.
Zasady wykonywania masażu segmentalnego
Czas trwania. Średnio 20 minut, nieco dłużej w chorobach serca, wątroby i dróg żółciowych.
Siła nacisku. Wzrasta przy przesuwaniu się w głąb tkanek.
Odstępy między zabiegami. Codziennie, można 3 a nawet 2 razy w tygodniu w cięższych przypadkach.
Liczba zabiegów. Jest nieograniczona.
Im gwałtowniejsze objawy chorobowe tym słabszy masaż.
Siła nacisku zależy od nasilenia bólu i przekrwienia masowanych tkanek.
Punkty maksymalne zaleca się masować słabiej ni z ich okolicę.
Zbyt duże dawkowanie powoduje pogorszenie stanu zdrowia.
Każdy chwyt diagnostyczny i leczniczy powinien być poprzedzony i zakończony głaskaniem.
Przerwany chwyt musi być wykonany od nowa.
Nie przerywa się masażu. Przerwany masaż trzeba zacząć od nowa.
Każdy chwyt powtarza się dwa razy.
Każdy zabieg rozpoczyna się i kończy chwytami diagnostycznymi.
W miarę możliwości należy przy wykonywaniu technik używać tej samej ręki.
Nie stosuje się środków poślizgowych.
Obowiązuje kierunek masażu dogłowowy i do kręgosłupowy. Masaż kończyn zaczyna się od części bliższych do części dalszych z zachowanie kierunku dosercowego.
Wykrywania i usuwanie zmian segmentarnych w skórze.
Wykrywanie. Może wystąpić wrażliwość czuciowa, zmiana temperatury, występuje uczucie tępego ucisku, obrzmienia, pieczenia.
Lekkie pocieranie końcem igły (przy przeczulicy lekki dotyk jest bolesny).
Łaskotanie (przy przeczulicy jest zniesione).
Unoszenie fałdu skórnego (przy zmianach jest ból: piekący, tnący, tępy, kłujący.
Mogą wystąpić zaburzenia ukrwienia najczęściej w postaci zwężenia naczyń i zblednięcia w obrębie zmienionych stref.
Może wystąpić zmiana oporu elektrycznego.
Usuwanie zmian odruchowych w skórze polega na wykonywaniu najpierw łagodnego a później coraz mocniejszego głaskania. Dobre efekty daje stosowanie wibracji.
Tkanka łączna
Wykrywania zmian. Mogą wystąpić: zmiany zagęszczenia w postaci miękkich lub spoistych obrzmień, pasmowo- taśmowate wciągnięcia, płaskie wgłębienia w głębszych warstwach skóry i tkanki podskórnej:
Oglądanie.
Wykrywanie sposobem Grugurina- pozwala wyczuć różnicę napięcia tkanki łącznej.
Obmacywanie – można wyczuć spoiste obrzmienia bo skóra jest opuchnięta i nie daje się łatwo przesuwać. Przy obrzmieniu miękkim jest uczucie jak przy obmacywaniu gąbki.
Unoszenie fałdu- przy większym napięciu uniesienie fałdu jest trudniejsze lub niemożliwe.
Kresa Dicke- wykrywa zmiany zarówno powierzchowne jak i głębokie. Przesuwa się tkankę podskórną w stosunku do powięzi.
Usuwanie zmian.
W obrzmieniach wykonuje się delikatną wibrację i piłowanie.
We wciągnięciach stosuje się chwyt ciągnienia, głębokie głaskanie, ugniatanie i rozcieranie.
W wgłębieniach stosuje się wałkowanie, głębokie ugniatanie chwyt na wyrostki kolczyste.
Okostna
Wykrywanie zmian jest możliwe tylko przy zwiotczeniu tkanki mięśniowej. Wykrywa się poprzez przesuwanie opuszkami pionowo ustawionych palców po częściach miękkich pokrywających okostną. Występują wciągnięcia płaskie, zaniki i nawarstwiania okostnej, wzmożone odczucie bólu.
Usuwanie polega na okrężnym rozcieraniu. W zależności od miejsca gdzie ta zmiany występują stosuje się określone techniki. Zmiany na kości krzyżowej, łonowej, czołowej grzebieniu biodrowym –stosuje się określone techniki. Zrosty na opłucnej, dychawica oskrzelowa, rozedma płuc –sprężynowanie klatki piersiowej.
Mięśnie
Zmiany w mięśniach: przeczulica, ograniczone zwiększenie napięcia mięśniowego, strefowe zwiększenie napięcia mięśniowego, myogelozy, zmiany w ukrwieniu mięśni, nadmiernie obniżone napięcie mięśni.
Wykrywanie:
Uchwycenie fałdu mięśniowego- w przypadku zmiany wystąpi przeszywający ból.
Obmacywanie- wykonywanie okrężnych ruchów pionowo ustawionymi palcami wyszukuje się zwiększone napięcie mięśni, myogelozy.
Usuwanie:
Przeczulica- głaskania i wibracja.
Ograniczony wzrost napięcia mięśniowego- łagodna wibracja i przyśrubowanie.
Strefowy wzrost napięcia mięśniowego- łagodna wibracja, rozcieranie, chwyt posuwu, wstrząsanie miednicy.
Obniżone napięcie mięśni, niedokrwienie mięśni, zaniki mięśniowe- głównie silna wibracja.
Myogeloza- silne ugniatanie.
Zmiany w mięśniu biodrowo-lędźwiowym, mięśniach łopatki, karku, głowy- specyficzne opracowanie tych mięśni.
Wykrywanie punktów maksymalnych
Jest to miejsce o szczególnej wrażliwości na ból, może być w skórze, tkance mięśniowej, łącznej i okostnej. Oprócz bólu może być zwiększone napięcie mięśni, obrzmienie, myogeloza, wgłębienia. Wykrywa się je poprzez ucisk pionowo ustawionymi palcami względem powierzchni masowanej lub stawem międzypaliczkowym palca wskazującego. W momencie ucisku występuje duży ból.
Kolejność postępowania:
Wyszukanie zmian segmentalnych.
Masaż korzeniu nerwowych po obu stronach kręgosłupa-chwyt przyśrubowania, na wyrostki kolczyste, piłowania; w pozycji siedzącej chwyt przyśrubowania obustronnego.
Opracowanie segmentów zmienionych chorobowo. Zaczyna się od segmentów leżących najniżej i zmian najbardziej powierzchownych. Przy opracowaniu danego segmentu przesuwamy się zawsze do kręgosłupa i do głowy.
Zaleca się przy pierwszych zabiegach nie omijać punkty maksymalne, ale opracować je łagodniej (z wyjątkiem chorób serca, wątroby, dróg żółciowych). Opracowuje się kolejno:
- grzbiet
- miednicę
- klatkę piersiową
- kark i głowę
- brzuch
- kończyny
Wskazania do masażu segmentarnego
Obejmują wszystkie wskazania do masażu klasycznego powiększone o schorzenia narządów wewnętrznych.
Główne wskazania:
czynnościowe i przewlekłe choroby narządów wewnętrznych
czynnościowe, zwyrodnieniowe i przewlekłe gośćcowe schorzenia kręgosłupa, stawów i tkanek miękkich
stany pourazowe jak skręcenia, zwichnięcia, złamania
zaburzenia wegetatywnego układu nerwowego
zaburzenia w funkcjonowaniu gruczołów wewnątrzwydzielniczych
Można stosować masaż segmentarny jako masaż sportowy głównie przedstartowy.
Przeciwwskazania:
brak zmian odruchowych
ostre bakteryjne zapalenia tkanek i narządów wymagające postępowania chirurgicznego
zakażenia ogólne z wysoką temperaturą
ostre stany zapalne
choroby nowotworowe
krwawienia, krwotoki i ryzyko ich wystąpienia
Część praktyczna
Głaskania segmentarne
Oburącz od linii pachowych do kręgosłupa
„Jodełkowe”
„Piłowe” ręką
Głaskanie jedną
Chwyty diagnostyczne
Oglądanie – zmiany w zabarwieniu skóry, obrzęk, zmiany połysku skóry
Łaskotanie – wykrywa przeczulicę
Opukiwanie metodą Grugurina- różnice napięcia tkanki łącznej
skóry,
Obmacywanie- zmiany w tkance łącznej,
Kresa diagnostyczna Dicke. Trzy rodzaje chwytów:
- palce ustawione pod kątem 60 stopni
- palce ustawione pod kątem 90 stopni –możliwe wykrywanie zmian w okostnej i mięśniach
- palce poziomo i równolegle do kręgosłupa. Wykrywanie zmian płytko i głęboko położonych.
Płaszczyznowe przesuwanie tkanek- zmiany w tkance łącznej nie wynikające z leczonego schorzenia np. blizny,
Chwyt na mięsień najdłuższy grzbietu- różnica w napięciach w mięśniu najdłuższym grzbietu
Chwyt na głębsze warstwy mięśnia najdłuższego grzbietu- głębokie zmiany w mięśniu najdłuższym grzbietu
Chwyt myszki podłużnej- zmiany w tkance łącznej jak wciągnięcia (fałd ulegnie zmniejszeniu), obrzmienia (fałd ulegnie zwiększeniu)
Chwyt myszki poprzecznej- zmiany w tkance łącznej oddalonej od kręgosłupa głównie w przestrzeniach międzyżebrowych, oraz zmiany powierzchowne w mięśniach grzbietu, okolicy lędźwiowej i piersiowej
Wykrywanie zmian w mięśniach i okostnej musi być przy całkowicie rozluźnionych mięśniach. Zaleca się wykonywanie kresy Dicke przy napiętych mięśniach, bo może dojść do odczynów wegetatywnych: uczucie omdlewania, duszność, ucisk w okolicy serca.
Chwyty lecznicze
Opracowanie grzbietu. Pacjent w leżeniu przodem, ręce lekko zgięte w łokciach ułożone wzdłuż tułowia, głowa skręcona w bok.
Chwyt przyśrubowania prawostronnego od L5 do C7
Chwyt przyśrubowania lewostronnego
Chwyt na wyrostki kolczyste
Chwyt piłowania
Chwyt posuwu
Chwyt ciągnienia
Chwyt około łopatkowy
Chwyt na mięsień nadgrzebieniowy, podgrzebieniowy i dolny kąt łopatki
Wibracja grzbietu
Opracowanie miednicy w pozycji leżącej
Opracowanie kości krzyżowej. Trzy pasma po prawej i po lewej stronie
Chwyt przyśrubowania prawostronnego
Chwyt przyśrubowania lewostronnego
Chwyt na wyrostki kolczyste
Chwyt piłowania
Wstrząsanie miednicy w pozycji leżącej
Opracowanie miednicy w pozycji siedzącej
Chwyt na mięśnie pośladkowe. Po trzy pasma najpierw po prawej, potem po lewej stronie
Opracowanie grzebienia talerza kości biodrowej
Chwyt na spojenie łonowe
Chwyt na więzadło pachwinowe
Chwyt na pęcherz
Chwyt biodrowy
Wstrząsanie miednicy w pozycji siedzącej
Opracowanie klatki piersiowej. Masaż w pozycji siedzącej.
Chwyt przyśrubowania obustronnego
Chwyt na mostek:
- faza 1
- faza 2
- faza 3
c. Chwyt międzyżebrowy. Wykonujemy w 3 pasmach. Najpierw głaskania w 3 pasmach po prawej a potem lewej stronie, potem jednocześnie po obu stronach rozcieranie segmentalne w tych samych pasmach
d. Chwyt około łopatkowy
e. Chwyt na mięsień nadgrzebieniowy, podgrzebieniowy i dolny kąt łopatki
f. Chwyt na mięsień czworoboczny
g. Chwyt podłopatkowy. Wykonywany w 2 fazach
h. Sprężynowanie klatki piersiowej
i. Wibracja. W 3 pasmach po prawej, a następnie po lewej stronie.
VII. Opracowanie karku i głowy
Chwyt przyśrubowania obustronnego
Chwyt około łopatkowy
Chwyt na mięsień nadgrzebieniowy, podgrzebieniowy i dolny kąt łopatki
Chwyt na mięśnie karku. Najpierw po stronie prawej potem po lewej. Wykonujemy głaskanie i rozcieranie segmentalne w 3 pasmach:
Od wyr barkowego do wyr sutkowa tego
Od przyśrodkowego kąta łopatki do miejsca między otworem potylicznym a wyr sutkowa tym
Od dolnego kąta łopatki do otworu potylicznego
Opracowanie kresy karkowej dolnej i górnej. W kolejności:
Kresa karkowa dolna po stronie lewej
Kresa karkowa górna po stronie lewej
Kresa karkowa dolna po stronie prawej
Kresa karkowa górna po stronie prawej
Wykonujemy głaskanie, rozcieranie segmentalne i rozcierane klasyczne w podanej kolejności.
Opracowanie mięśnia czołowego:
Głaskanie od czubka nosa 6 razy każdą ręką, a następnie dwoma rękami jednocześnie przygłaskanie od środka czoła do uszu
Głaskanie od nasady nosa 6 razy każdą ręką, następnie dwoma rekami jednocześnie głaszczemy od środka czoła przez uszy do barków
Przepychanie fałdu od środka czoła najpierw w prawo, a potem w lewo
Głaskanie powiek i łuków brwiowych
Głaskanie ogólne od czoła, przez uszy na barki
Opracowanie czepca ścięgnistego i łuski kości potylicznej. Polega na przepychaniu fałdu skórnego w 3 pasmach:
Od skroni do otworu potylicznego
Od „kącika inteligencji” do otworu potylicznego
Od środka czoła do otworu potylicznego
Wykonujemy najpierw po stronie prawej, potem po lewej. Po opracowaniu wykonujemy ogólne głaskanie dwoma rękami całej głowy od czoła, przez środek i na boki głowy powyżej uszu, przez otwór potyliczny do barków.
Opracowanie brzucha.
Nogi zgięte w stawach kolanowych i biodrowych celem rozluźnienia powłok brzusznych.
Wykonujemy masaż opracowując jelito grube w kolejności: zstępnica w kierunku esicy, poprzecznica w kierunku zstępnicy, wstępnica w kierunku poprzecznicy i dalej w kierunku zstępnicy i esicy. Stosuje się techniki masażu klasycznego: głaskania, rozcierania i wibracje.
Opracowanie kończyn.
Stosujemy techniki masażu klasycznego: głaskania, rozcierania, wibrację, ewentualnie delikatne roztrząsanie. Masaż segmentarny kończyn wykonuje się celem rozluźnienia napięć, stąd też zastosowane techniki, ich siła i tempo muszą być dostosowane do zamierzonego efektu. Różnicą pomiędzy postępowaniem klasycznym a segmentarnym jest kolejność opracowywania poszczególnych części kończyny.
Opracowanie kończyny górnej wykonujemy w kolejności:
-staw ramienny
- ramię od stawu łokciowego do stawu ramiennego
- staw łokciowy
- przedramię od stawu nadgarstkowego do stawu łokciowego
- staw nadgarstkowy
- śródręcze i palce
Opracowanie kończyny dolnej:
- staw biodrowy
- udo od stawu kolanowego do stawu biodrowego
- staw kolanowy
- podudzie od stawu skokowego do stawu kolanowego
- staw skokowy
- stopę i palce