MASAŻ SEGMENTARNY W JEDNOSTKACH CHOROBOWYCH

Migrena i bóle głowy

Nie wszystkie postacie migren i bólów głowy udaje się zlikwidować masażem segmentamym,
ale można zmniejszyć skłonności do skurczów naczyniowych.
Zaburzenia naczynioruchowe mózgu (migrena właściwa) są podatne na terapię segmentarną.
która skraca fazę bólową oraz zmniejsza liczbę napadów. Masaż likwiduje objawy
towarzyszące, takie jak wymioty i nudności.
Aby leczenie było skuteczne, ważne jest ustalenie przyczyny schorzenia oraz wykluczenie
organicznych zmian śródczaszkowych.
Zmiany odruchowe występują w segmentach szyjnych i piersiowych po obu stronach
kręgosłupa, oraz na klatce piersiowej (ryc. 20).

Zmiany w tkance skórnej
• okolica karku C3 - C4
• pomiędzy łopatkami Th3 - Th5
• po obu stronach kręgosłupa Th8 - Th9
• poniżej obojczyków Th2
Zmiany w tkance łącznej
• okolica potylicy i karku C3 - C4
• między łopatkami Th3 - Thó
• grzbietowe segmenty skórne Th 10 - Thl 1
• powyżej obojczyków C3 - C4
• klatka piersiowa w linii sutkowej Th3 - Th4
zmiany w tkance mięśniowej
• mięśnie potyliczne poprzeczne C3
• mięśnie płatowe głowy C3
• mięśnie czworoboczne C3 - C4
• mięśnie równoległoboczne Th3 - Thó
• mięśnie podgrzebieniowe Th3
• mięśnie mostkowo-obojczykowo-sutkowate C3
• mięśnie piersiowe większe - część obojczykowa Th2

• mięśnie piersiowe większe - część mostkowo-żebrowa Th3 - Th4
Zmiany okostnowe
• kresa karkowa górna C2
• kxesa karkowa dolna C3
• wyrostki barkowe łopatek Th2
• łopatki Th2 ~ Th6
Punkty maksymalne"
• kresa karkowa dolna C3
• okolica skroni C2
• mięśnie podgrzebieniowe Th3
• mięśnie piersiowe większe - część podobojczykowa Th2
Wskazania do masażu
- migreny,
- bóle głowy na tle chorób reumatycznych,
- bóle głowy na tle zmian chorobowych w odcinku szyjnym kręgosłupa,
- bóle głowy wywołane chorobami narządów wewnętrznych,
- bóle głowy po urazie czaszki i wstrząśnieniu mózgu (po wykluczeniu zmian ogniskowych).
Przeciwwskazania do masażu
- zmiany zapalne i nowotworowe mózgu,
- guzy mózgu.
- zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych,
- tętniaki,
- obrzęk mózgu.
- wzmożone ciśnienie śródczaszkowe,
- zanik mózgu,
- bóle głowy spowodowane zaburzeniami przemiany materii.
Technika masażu
1. Określenie zmian odruchowych w poszczególnych tkankach
Po umiejscowieniu tych zmian odruchowych przystępujemy do masażu pacjenta leżącego na
brzuchu. Pierwsze masaże (4-6 zabiegów) przeprowadzamy powierzchownie dostosowując
siłę poszczególnych technik do odczuć pacjenta.
2. Masaż kręgosłupa
3. Masaż grzbietu po obu stronach
4. Masaż okolicy łopatkowej po obu stronach
Jeżeli są trudności z chwytem podłopatkowym i rozmasowaniem mięśnia podłopatkowego,
nie należy stosować tego chwytu na siłę, gdyż po kilku masażach grzbietu będziemy mogli go
wykonać. Należy ostrożnie przeprowadzić rozcieranie mięśnia podgrzebieniowego ze
względu na występowanie w tym mięśniu „punktu maksymalnego".
Po usunięciu napięć powierzchownych w segmentach piersiowych na grzbiecie
przystępujemy do opracowania zmian w warstwach głębiej położonych oraz zmian
odruchowych umiejscowionych w segmentach piersiowych klatki piersiowej, a także w
segmentach położonych wyżej.
Zabieg każdorazowo rozpoczynamy od masażu kręgosłupa, grzbietu i okolicy łopatkowej.
U pacjenta leżącego na brzuchu, z rękami położonymi pod czołem, możemy przeprowadzić
masaż mięśni czworobocznych i karku.
5. Masaż mięśni czworobocznych i karku
Przy rozcieraniu dolnego pasma musimy zwrócić szczególną uwagę na okolicę między
łopatką a kręgosłupem.
Przy rozcieraniu i ugniataniu wału mięśni czworobocznych C3-C4 należy stopniowo
zwiększać siłę masażu.

Pozycja siedząca

W pozycji siedzącej przeprowadzamy masaż mięśni piersiowych większych
od mostka, w kierunku pachy i linii pachowej środkowej.
6. Masaż mięśni piersiowych większych:
• głaskanie,
• rozcieranie z przesuwaniem,
• ugniatanie.
Przy masażu części podobojczykowej mięśni piersiowych większych należy dostosować siłę z
jaką masujemy do odczuć pacjenta, ze względu na „punkty maksymalne" występujące w tej
części.
7. Masaż mięśni mostkowo-obojczykowo-sutkowatych
8. Masaż potylicy
Rozcieranie z przesuwaniem przeprowadzamy od wyrostków sutkowatych po potylicy do
kręgosłupa, równocześnie po obu stronach.
Ze względu na strefy bólowe występujące w okolicy potylicznej masaż należy dostosować do
odczuć pacjenta. Stopniowo zwiększamy siłę rozcierania, od delikatnych ruchów do silnych,
aż do likwidacji stref bólowych.
9. Masaż głowy
Przy masażu czoła szczególną uwagę zwracamy na okolicę łuków brwiowych.
Przy rozcieraniu z przesuwaniem fałdów skórnych głowy pamiętamy o okolicy skroniowej,
gdzie występują „punkty maksymalne" oraz o okolicy potylicy, którą dokładniej masujemy.
Siłę masażu należy dostosować do odczuć pacjenta.
Przesunięcia odruchowe
1. Przy masażu mięśni nadgrzebieniowego i podgrzebieniowego mogą wystąpić drętwienia i
mrowienia kończyn górnych.
Należy przeprowadzić masaż okolicy dołu pachowego (rozcieranie, ugniatanie).
2. Przy masażu karku mogą pojawić się bóle i zawroty głowy oraz senność. Wskazane jest
rozcieranie skroni, głaskanie i rozcieranie czoła oraz głaskanie gałek ocznych.
3. U osób ze schorzeniami serca, przy masażu pasma dolnego mięśnia czworobocznego po
stronie lewej, może wystąpić napad dusznicy bolesnej. Powinno się wykonać masaż okolicy
mostkowej po stronie lewej (głaskanie, rozcieranie) oraz masaż dolnego brzegu klatki
piersiowej od linii mostkowej do kręgosłupa (głaskanie, rozcieranie, wibracja).
4. Masaż kresy karkowej dolnej może wywołać nudności. Zaleca się rozcieranie dolnego kąta
lewej łopatki.
Uwagi końcowe
1. Masaż przy migrenie i bólach głowy wykonujemy co drugi dzień.
2. Czas trwania jednej sesji wynosi 20-30 minut.
3. Skuteczna liczba masaży to 10-20 zabiegów.

Choroby kręgosłupa

Zmiany odruchowe w chorobach kręgosłupa mogą występować w segmentach wzdłuż
kręgosłupa oraz w innych segmentach, w zależności od umiejscowienia się zmian
chorobowych
Zmiany w tkance skórnej
• wzdłuż kręgosłupa - po obu stronach C4, Th4-Th6, Thl0-Thl2, LI -L2
Zmiany w tkance łącznej
• wzdłuż kręgosłupa - po obu stronach C4, Th2 - Thl2, LI - L2
Zmiany w tkance mięśniowej
• mięśnie płatowe głowy C3
• mięśnie czworoboczne C3 - C4
• mięśnie prostowniki grzbietu C3 - C4, Th3 - Th5, ThlO - Th 12, LI - L2
• mięśnie najszersze grzbietu Th4 - Th6, Thl 1 - Th 12, LI

• mięśnie pośladkowe wielkie SI - S3
• mięśnie biodrowo-lędżwiowe Thl 1 - Thl2, LI
Zmiany okostnowe
• wyrostki kolczyste
• łopatki
• kość krzyżowa
• kości biodrowe
• kości kulszowe
• krętarze większe kości udowych
• mostek
• żebra
• spojenie łonowe
„Punkty maksymalne"
• mięśnie czworoboczne - część szyjna
• między łopatkami a kręgosłupem
• w obrębie części lędźwiowej kręgosłupa
• w obrębie pośladków
Wskazania do masażu
- złamania i zwichnięcia kręgosłupa,
- zmiany zwyrodnieniowe chrząstek i stawów kręgosłupa,
- przewlekłe zapalenie stawów kręgosłupa,
- wady postawy.
Przeciwwskazania do masażu
- choroby nowotworowe rdzenia i kręgosłupa,
- ostre stany zapalne rdzenia kręgowego,
- ropnie rdzenia kręgowego,
- ostre stany zapalne stawów i tkanek miękkich kręgosłupa.
Technika masażu
1. Określenie zmian odruchowych w poszczególnych tkankach
Po zlokalizowaniu zmian odruchowych masujemy pacjenta, najpierw leżącego na brzuchu, a
później w pozycji siedzącej.
2. Masaż kręgosłupa
Te techniki i chwyty, które powodują ból należy przy pierwszych zabiegach wyeliminować, a
siłę masażu dostosować do indywidualnych odczuć chorego.
3. Masaż grzbietu po obu stronach
Przy masażu grzbietu należy szczególną uwagę zwrócić na segmenty Thl 1 --1 oraz Th4 - Th6
i dokładniej te okolice rozmasować.
4. Masaż kości krzyżowej
Okolica kości krzyżowej w chorobach kręgosłupa jest wrażliwa na ucisk i dla-ego należy
stopniowo zwiększać siłę masażu.
5. Masaż pośladków
Przy masażu pośladków trzeba dokładniej wymasować okolice kości biodrowych poniżej
grzebieni biodrowych oraz okolice krętarzy większych kości udowych.
6. Masaż okolicy łopatkowej po obu stronach
Chwyt podłopatkowy i rozmasowanie mięśnia podłopatkowego przy pierwszych zabiegach
mogą sprawiać kłopoty. Siłę masażu dostosowujemy do indywidualnych odczuć pacjenta.
Masując mięsień podgrzebieniowy stopniowo zwiększamy siłę rozcierania.
7. Masaż mięśni czworobocznych i karku
przy rozcieraniu strefy między kręgosłupem a łopatkami należy masaż dostosować do odczuć
chorego, ze względu na występowanie „punktów maksymalnych".
Przy rozcieraniu i ugniataniu wału mięśnia czworobocznego stopniowo
zwiększamy siłę masażu.
Pozycja siedząca

8. Masaż mięśni biodrowo-lędźwiowych
Przy wykonaniu rozcierania szczególną uwagę zwracamy na spojenie łonowe oraz na
grzebienie biodrowe. Po kilku zabiegach wprowadzamy chwyt na mięśnie biodrowe.
9. Wstrząsanie miednicy
10. Masaż mostka
Stosując rozcieranie oraz miejscowe ugniatanie pamiętamy o połączeniach
mostka z żebrami.
11. Masaż mięśni międzyżebrowych
12. Sprężynowanie klatki piersiowej
Przesunięcia odruchowe
1. Przy rozcieraniu mięśni nadgrzebieniowego i podgrzebieniowego może wystąpić
drętwienie lub mrowienie kończyny górnej.
Należy wykonać masaż okolicy dołu pachowego (rozcieranie, ugniatanie)
2. Podczas masażu karku i segmentów szyjnych mogą pojawić się bóle i zawroty głowy,.
Powinno się przeprowadzić masaż skroni (rozcieranie) oraz głaskanie gałek ocznych.
3. U osób ze schorzeniami serca, przy masażu pasma dolnego mięśnia czworobocznego po
stronie lewej, może wystąpić napad dusznicy bolesnej. Zaleca się wykonanie masażu okolicy
mostkowej po stronie lewej (głaskanie, rozcieranie) oraz masażu dolnego brzegu klatki
piersiowej od linii mostkowej do kręgosłupa (głaskanie, rozcieranie, wibracja).
4. Masaż połączeń mostka z żebrami może wywołać uczucie pragnienia
i dławienia.
Należy przeprowadzić masaż okolicy wyrostka kolczystego VII kręgu szyjnego (głębokie
głaskanie, rozcieranie).
5. U osób ze schorzeniami żołądka, po masażu mięśnia podgrzebieniowego lewego mogą
wystąpić bóle żołądka.
Wskazany jest masaż dolnego brzegu klatki piersiowej po stronie lewej (głaskanie,
rozcieranie, wibracja).
6. Przy masażu grzbietu (część dolna) oraz miednicy mogą się pojawić bóle w okolicy
pęcherza moczowego.
Konieczne jest masowanie powłok brzusznych.
Uwagi końcowe
1. Masaż przeprowadzamy 3 razy w tygodniu.
2. Czas trwania jednego zabiegu wynosi 25-35 minut.
3. Jeżeli 10 zabiegów nie zlikwiduje zmian odruchowych, leczenie należy przedłużyć o 10
masaży.
4. W razie wykonania zbyt dużej liczby zabiegów możemy spowodować wystąpienie
nowych zmian odruchowych. Należy zastosować przerwę 14-dniową, po której możemy
przystąpić do następnej serii masaży.

Rwa kulszowa

Zmiany odruchowe (dla strony prawej) stwierdza się w następujących segmentach

Zmiany w tkance skórnej
• okolica lędźwiowa LI - L2
• okolica krętarza większego L3
• dół podkolanowy SI - S2
• pasmo biodrowe L3
• pasmo piszczelowe L5
Zmiany w tkance łącznej
• okolica lędźwiowa LI - L2
• wzdłuż fałdu pośladkowego S2 - S3
• dół podkolanowy SI - S2
• łydka SI-S2

• udo - część przednia L2 i L3
• strona boczna podudzia L5
Zmiany w tkance mięśniowej
• mięsień krzyżowo-guziczny grzbietowy Thl 1 - Th 12 po stronie chorej
LI - L2 po stronie przeciwnej
• mięsień biodrowy Th 12 - LI
• mięsień pośladkowy wielki SI - S3
• mięsień podeszwowy SI - S3
• mięsień brzuchaty łydki SI - S3
• mięsień krawiecki L2 - L3
• mięsień piszczelowy przedni L5
Zmiany okostnowe
• kość krzyżowa
• kość kulszowa
• krętarz większy kości udowej
• spojenie łonowe
„Punkty maksymalne"
• mięsień krzyzowo-guziczny grzbietowy po stronie przeciwnej
• mięsień podeszwowy
• mięsień brzuchaty łydki
• mięsień piszczelowy przedni
Wskazania do masażu
- zmiany zniekształcające lub gośćcowe kręgosłupa,
- choroby miednicy,
- choroby narządów wewnętrznych,
- przepukliny lub wypadnięcia jądra miażdżystego.
Przeciwwskazania do masażu
- stany ostre i podostre rwy kulszowej,
- choroby nowotworowe,
- wysoka temperatura ciała.
Technika masażu
1. Określenie zmian odruchowych w poszczególnych tkankach
Po zlokalizowaniu zmian odruchowych przystępujemy do masażu pacjenta leżącego na
brzuchu. W drugim etapie masowanie przeprowadzamy w pozycji siedzącej. W ostatniej fazie
wykonujemy masaż pacjenta leżącego najpierw na brzuchu, a później na plecach. Masaż
chorej kończyny dolnej możemy przeprowadzić również bez obracania pacjenta na brzuch.
Pozycja leżenia na brzuchu
2. Masaż kręgosłupa
3. Masaż grzbietu po obu stronach
4. Masaż kości krzyżowej
Pierwsze 3-5 masaży powinno się ograniczyć tylko do tych części. Techniki, które
sprawiałyby pacjentowi silny ból należy wyeliminować na tym etapie leczenia.
Podczas masażu grzbietu po stronie zdrowej wskazane jest, aby poszczególne techniki w
segmentach LI - L2 dostosować do odczuć pacjenta ze względu na występowanie „punktu
maksymalnego".
5. Masaż pośladka po stronie chorej
Więcej uwagi należy poświęcić okolicy krętarza większego kości udowej oraz w miarę
możliwości rozmasować zatokę kulszową wykonując głębokie rozcieranie. Poszczególne
techniki musimy dostosować od odczuć pacjenta.
Pozycja siedząca
6. Masaż grzebienia biodrowego po stronie chorej
Należy również uwzględnić strefę poniżej grzebienia biodrowego, która jest wrażliwa na
ucisk.

7. Masaż mięśnia biodrowego po stronie chorej
• głaskanie,
• rozcieranie.
Przy pierwszych zabiegach może się okazać, że dostęp do mięśnia biodrowego będzie
niemożliwy w związku z dużym jego napięciem oraz obolałą całą okolicą. Proponujemy w
pierwszym etapie przeprowadzić łagodniejszą formę i zastosować masaż mięśnia biodrowo-
lędźwiowego po stronie chorej (głaskanie, rozcieranie, wibracja). Okolicę spojenia łonowego
masujemy za pomocą rozcierania.
8. Wstrząsanie miednicy
Pozycja leżenia na plecach Pod staw kolanowy chorej kończyny dolnej podkładamy wałek.
9. Masaż uda
Na tylnej stronie uda, w okolicy fałdu pośladkowego często występują zmiany odruchowe w
tkance łącznej, które wskazane byłoby dokładniej masować stosując rozcieranie i ugniatanie.
10. Masaż stawu kolanowego i dołu podkolanowego
Podczas masażu wyciągamy wałek spod stawu i masujemy przy wyprostowanej kończynie
dolnej.
Rozcieranie dołu podkolanowego musimy dostosować do odczuć pacjenta ze względu na
zmiany okostnowe oraz na „punkty maksymalne" znajdujące się w mięśniu podeszwowym.
11. Masaż podudzia
Masaż tylnej strony podudzia wykonujemy ostrożnie dostosowując silę poszczególnych
technik do odczuć pacjenta, ze względu na dużą bolesność łydki oraz na „punkt maksymalny"
zlokalizowany w mięśniu brzuchatym łydki. Masując przednią stronę podudzia zwracamy
uwagę na „punkt maksymalny" znajdujący się w mięśniu piszczelowym przednim.
12. Masaż stawu skokowego
13. Masaż stopy
Przesunięcia odruchowe
W prawostronnej rwie kulszowej podczas masażu tkanek na wysokości kręgów lędźwiowych
3 i 4 po stronie lewej mogą wystąpić w chorej kończynie dolnej bóle, mrowienie i drętwienie
oraz kłucia w okolicy kostki wewnętrznej.
Wskazane jest przeprowadzenie masażu okolicy krętarza większego kości udowej oraz guza
kulszowego.
Uwagi końcowe
1. Masaż przeprowadzamy 3 razy w tygodniu.
2. Czas trwania jednego pełnego zabiegu wynosi 30 minut, części wstępnej -
około 10 minut.
3.W łagodniejszych formach rwy kulszowej dolegliwości mogą ustąpić po 6-7 zabiegach. W
bardziej uciążliwych przypadkach powinno wystarczyć 20 zabiegów.
Jeżeli po 20 masażach dolegliwości nie ustąpią, wskazane jest zbadanie, czy powodem bólu
nie są schorzenia innych narządów. Po usunięciu tych przyczyn należy zastosować następną
serię masaży.
4. Przy rwie kulszowej obustronnej zmiany odruchowe są rozmieszczone symetrycznie po
obu stronach i wtedy wykonujemy masaż zarówno po jednej jak i po drugiej stronie.
5. Masaż chorej kończyny dolnej będzie dokładniejszy jeżeli najpierw u pacjenta leżącego
na brzuchu wymasujemy tylną stronę, a później - gdy będzie leżał na plecach - przednią.

Lumbago

Lumbago należy do najczęstszych przypadków zespołu bólowego odcinka lędźwiowo-
krzyżowego, dlatego poniżej omówiono zmiany odruchowe tego schorzenia (ryc. 23). W
lumbago największe napięcia występują w mięśniach czworobocznych lędźwi LI - L2.
Zmiany w tkance skórnej
• wzdłuż kręgosłupa po obu stronach Th 10 - Th 12, LI - L2
Zmiany w tkance łącznej
• okolica lędźwiowa LI — L2

• okolica kości krzyżowej SI - S4
• grzbietowa strona kości biodrowej L3 - L5
Zmiany w tkance mięśniowej
• mięśnie czworoboczne lędźwi LI - L2
• mięśnie krzyżowo-grzbietowe LI — L2
• mięśnie pośladkowe wielkie L4 - L5, SI - S2
• mięśnie brodrowo-lędźwiowe Thl 1 - Thl2, LI
Zmiany okostnowe
• kość krzyżowa
• kości biodrowe
• kości kulszowe
• spojenie łonowe
„Punkty maksymalne"
• mięśnie czworoboczne lędźwi

Wskazania do masażu
- lumbago,
- dyskopatia,
- osteoporoza.
- choroby kręgosłupa,
- schorzenia zniekształcające stawy kończyn dolnych i stawy krzyżowo-biodrowe.
- bóle odcinka lędźwiowo-krzyżowego wywołane spastycznymi i czynnościowymi
chorobami kobiecych narządów płciowych.
Przeciwwskazania do masażu
- ostre stany zapalne kręgosłupa i miednicy,
- choroby nowotworowe kręgosłupa i miednicy.
Technika masażu
1.Określenie zmian odruchowych w poszczególnych tkankach Pierwszą część masażu
przeprowadzamy u pacjenta leżącego na brzuchu. Masujemy kręgosłup, grzbiet, kość
krzyżową oraz pośladki. W drugim etapie u pacjenta siedzącego masujemy grzebienie
biodrowe oraz mięśnie biodrowo-lę-dźwiowe. Masaż kończymy wstrząsaniem miednicy.
2. Masaż kręgosłupa
Przy pierwszych masażach rezygnujemy z tych technik, które będą pacjentowi sprawiać ból, a
siłę poszczególnych technik dostosujemy do odczuć chorego.
3. Masaż grzbietu
Stosowanie rolowania podczas pierwszych masaży może wywołać jeszcze większy ból,
dlatego zaleca się odstąpienie od tej techniki.
Masaż kręgosłupa i grzbietu możemy przeprowadzić na odcinkach dolnym piersiowym i
lędźwiowym, zgodnie z rozmieszczonymi zmianami odruchowymi, albo na całej długości,
przez co będzie on dokładniejszy i wywrze korzystniejszy wpływ na ogólne samopoczucie
pacjenta.
4. Masaż kości krzyżowej
Masaż należy wykonać dokładnie, ponieważ przynosi on dużą ulgę pacjentowi. Powinno się
pamiętać o stopniowym zwiększaniu siły rozcierania.
5. Masaż pośladków
Okolica talerzy biodrowych poniżej grzebieni biodrowych jest wrażliwa na dotyk, dlatego
konieczne jest dostosowanie masażu do odczuć pacjenta.
Pozycja siedząca
6. Masaż grzebieni biodrowych
Masaż przeprowadzamy dostosowując siłę rozcierania do indywidualnych odczuć chorego.
Zbyt silne bodźce spowodują zwiększenie napięcia masowanej okolicy.
7. Masaż mięśni biodrowo-łędźwiowych

Podczas pierwszych zabiegów mogą wystąpić trudności z rozmasowaniem mięśni
biodrowych na przednich stronach kości biodrowych. Duże napięcie i ból tych mięśni nie
pozwolą na zastosowanie chwytu na mięśnie biodrowe.
8. Wstrząsanie miednicy
Stosowanie tej techniki korzystnie wpływa na rozluźnienie napięć w całej miednicy.
Przesunięcia odruchowe
1. Po masażu „punktów maksymalnych'' na mięśniach czworobocznych lędźwi mogą
wystąpić bóle promieniujące do podbrzusza i pęcherza moczowego. Należy wykonać masaż
okolic kolców biodrowych przednich górnych, spojenia łonowego oraz podbrzusza, stosując
głaskanie i rozcieranie. Uwagi końcowe
1. Bez rozpoznania bólu odcinka lędźwiowo-krzyżowego nie wolno przeprowadzać masażu
segmentarnego.
2. Masaż wykonujemy 3 razy w tygodniu.
3. Czas trwania jednego zabiegu wynosi około 25 minut.
4. Wskazane jest leczenie uzupełniające, czyli stosowanie środków przeciwbólowych oraz
zabiegów cieplnych.
5. W lumbago masaż segmentamy w krótkim czasie likwiduje dolegliwości bólowe.
6. Przy bólach odcinka lędźwiowo-krzyżowego, w których przyczyną nie jest lumbago,
konieczna jest dłuższa terapia - około 20 zabiegów.

Choroby stawów barkowych i ramion

Zmiany odruchowe stwierdza się w następujących segmentach

Zmiany w tkance skórnej
• okolica karku C3
• wzdłuż kręgosłupa Th5 - Th6
• poniżej obojczyka Th2
• na ramieniu C5
Zmiany w tkance łącznej
• wzdłuż kręgosłupa Th3 — Th6
• poniżej grzebienia łopatki Th3
• okolica łuków żebrowych Th5 - Th7
• przednia strona ramienia C4 — C5 i Th2
• dół łokciowy C6 i Thl
Zmiany w tkance mięśniowej
• mięsień płatowy głowy C3
• mięsień czworoboczny C3 - C4
• mięsień równoległoboczny większy Th3 - Th4
• mięsień podgrzebieniowy Th3 - Th4
• mięsień najszerszy grzbietu Th6 - Th8
• mięsień naramienny C5
• mięsień piersiowy większy Th4
Zmianv okostnowe
• grzebień łopatki
• obojczyk
• mostek
• nadkłykcie promieniowy i łokciowy kości ramiennej
„Punkty maksymalne"
• tkanka łączna między kręgosłupem a łopatką
• mięsień podgrzebieniowy
• mięsień piersiowy większy
Wskazania do masażu
- stany pourazowe mięśni, kości i stawów,

- stany po urazach i zapaleniach nerwów obwodowych,
- choroby zwyrodnieniowe stawów,
- zapalenia okołostawowe,
- przykurcze mięśniowe,
- choroby ścięgien.
- reumatoidalne zapalenie stawów.
Przeciwwskazania do masażu
- ostry stan zapalny stawów barkowych,
- choroby zakaźne
- nowotwór)'. T
echnika masażu
1. Określenie zmian odruchowych w poszczególnych tkankach
Jeżeli pacjent może leżeć na brzuchu, to pierwszy etap terapii przeprowadzamy w pozycji
leżącej. Masujemy kręgosłup, grzbiet, okolicę łopatkową. W pozycji siedzącej pacjenta
wykonujemy masaż mięśnia czworobocznego, mostka, mięśnia piersiowego większego,
okolicy dołu pachowego, mięśnia naramienne-go, ramienia i dołu łokciowego.
2. Masaż kręgosłupa
Dopóki stopniowo nie zlikwidujemy „punktów maksymalnych" umiejscowionych między
kręgosłupem a łopatką, po stronie chorej nie zaleca się stosowania chwytów piłowania oraz
rolowania. Należy dostosować siłę masażu do indywidualnych odczuć pacjenta.
3. Masaż grzbietu po stronie chorej
Podczas masażu grzbietu szczególną uwagę należy zwrócić na rozmasowanie
mięśnia najszerszego grzbietu.
4. Masaż okolicy łopatkowej po stronie chorej
Przy pierwszych kilku masażach zastosowanie chwytu podłopatkowego może być
niemożliwe, ze względu na duże napięcie mięśniowe okolicy łopatkowej. Wykonując
rozcieranie mięśnia podgrzebieniowego należy stopniowo zwiększać siłę masażu w związku z
występującym w tym mięśniu „punktem maksymalnym".
Pozycja siedząca
5. Masaż mięśnia czworobocznego po stronie chorej
Wał mięśnia czworobocznego może być wrażliwy na dotyk, więc ugniatanie musimy
dostosować do odczuć pacjenta.
6. Masaż mostka
Połączenia mostka z żebrami należy dokładnie rozmasować stopniowo zwiększając siłę
masażu, a po kilku zabiegach zastosować rozcieranie miejscowe.
7. Masaż mięśnia piersiowego większego po stronie chorej:
• głaskanie,
• rozcieranie z przesuwaniem,
• ugniatanie.
W związku z występowaniem w tym mięśniu „punktu maksymalnego", ugniatanie
wprowadzamy dopiero po jego zlikwidowaniu. Żebra pod tym mięśniem masujemy od strony
dołu pachowego.
8. Masaż okolicy dołu pachowego po stronie chorej
Jeżeli nie możemy ułożyć chorej kończyny górnej na naszym barku, to musimy ją ustawić w
lekkim odwiedzeniu. Szczególną uwagę podczas masażu zwracamy na mięśnie - najszerszy
grzbietu, obły większy oraz na głowę długą mięśnia trójgłowego.
Okolica poniżej dołu pachowego jest wrażliwa na ucisk i dlatego musimy to
miejsce ostrożnie masować.
9. Masaż mięśnia naramiennego
Niekiedy w początkowej fazie leczenia ugniatanie może być zbyt bolesne, dlatego podczas
pierwszych kilku masaży należy zrezygnować ze stosowania tej techniki.
10. Masaż ramienia

Wykonując rozcieranie więcej uwagi poświęcamy przyczepowi mięśnia naramiennego,
znajdującego się na ramieniu.
11. Masaż stawu i dołu łokciowego
Należy dokładnie rozmasować nadkłykcie promieniowy i łokciowy kości ramieniowej,
dostosowując siłę rozcierania do indywidualnych odczuć chorego.
Przesunięcia odruchowe
Przy masażu okolicy dołu pachowego mogą wystąpić dolegliwości sercowe. Wskazane jest
głaskanie i rozcieranie lewego dolnego brzegu klatki piersiowej.
Uwagi końcowe
1. Masaż przeprowadzamy co drugi dzień.
2. Czas trwania jednego zabiegu wynosi około 30 minut.
3. W zależności od schorzenia wykonujemy od 10 do 20 zabiegów. Im wcześniej
rozpoczniemy masaże, tym szybciej nastąpi wyleczenie. Jeżeli 20 zabiegów nie zlikwiduje
dolegliwości, należy zastosować przerwę 14-dnio-wą, a następnie wykonać kolejną serię
masaży.
4. Po każdym masażu zalecane jest przeprowadzenie ćwiczeń biernych i czynnych.

Choroby stawów łokciowych, przedramion i rąk

Zmiany odruchowe w poszczególnych tkankach podane są dla prawej strony

Zmiany w tkance skórnej
• okolica karku C3
• wzdłuż kręgosłupa Th6 - Th7
• z tyłu na ramieniu C8, Thl - Th2
• poniżej obojczyka Th2
• okolica mięśnia naramiennego C5
• na ramieniu od przodu Th2
• na przedramieniu od strony dłoniowej C6, Thl
Zmiany w tkance łącznej
• między kręgosłupem a łopatką Th3 - Th6
• poniżej grzebienia łopatki Th4 - Th5
• na łukach żebrowych Th5 - Th7
• na ramieniu od przodu C5, Th2
• dół łokciowy C6, Thl
• na przedramieniu po stronie łokciowej Thl
• w stawie nadgarstkowym po stronie dłoniowej C6, C8
Zmiany w tkance mięśniowej
• mięsień płatowy C3
• mięsień czworoboczny C3 - C4
• mięsień równoległoboczny większy Th3 - Th4
• mięsień podgrzebieniowy Th4 - Th5
• mięsień naramienny C5
• mięsień dwugłowy ramienia C5, Th2
• mięsień promieniowy C6
• mięsień zginacz łokciowy nadgarstka Thl
• mięsień przywodziciel kciuka C6
• mięśnie międzykostne dłoniowe i grzbietowe C6 - C8
Zmiany okostnowe
• grzebień łopatki
• obojczyk
• mostek
• nadkłykcie promieniowy i łokciowy kości ramieniowej

• wyrostki rylcowate kości promieniowej i łokciowej
• kości śródręcza
„Punktv maksymalne"
• tkanka łączna między kręgosłupem a łopatką
• mięsień podgrzebieniowy
• mięsień ramienno-promieniowy
• mięsień przywodziciel kciuka
Wskazania do masażu
- stany pourazowe mięśni stawów i kości kończyn górnych,
- stany po zapaleniu stawów, więzadeł, ścięgien i mięśni z upośledzeniem funkcji,
- zmiany zwyrodnieniowe stawów kończyn górnych,
- stany po zapaleniu nerwów obwodowych.
Przeciwwskazania do masażu
- ostre stany zapalne stawów łokciowych i nadgarstkowych,
- choroby zakaźne,
- nowotwory.
Technika masażu
1. Określenie zmian odruchowych w poszczególnych tkankach
Po umiejscowieniu zmian masaż przeprowadzamy u pacjenta leżącego na brzuchu. Masujemy
kręgosłup, grzbiet, okolicę łopatkową. Jeżeli pacjent może podłożyć kończyny góme pod
czoło, to w pozycji leżącej masujemy jeszcze mięsień czworoboczny. W przeciwnym razie
masujemy ten mięsień w pozycji siedzącej. Na siedząco wykonujemy masaż mięśnia
naramiennego. ramienia, stawu i dołu łokciowego, przedramienia, stawu nadgarstowego oraz
dłoni.
2. Masaż kręgosłupa
Przy pierwszych zabiegach należy zrezygnować z tych technik, które sprawiają pacjentowi
ból, szczególnie w okolicy między kręgosłupem a łopatką po stronie chorej.
3. Masaż grzbietu po stronie chorej
4. Masaż okolicy łopatkowej po stronie chorej
108
Rozcieranie mięśnia podgrzebieniowego zaleca się przeprowadzać ostrożnie, dostosowując
siłę masażu do indywidualnych odczuć pacjenta.
5. Masaż mięśnia czworobocznego po stronie chorej
Zmiany chorobowe mięśnia czworobocznego mogą wywołać silny ból podczas stosowania
ugniatania. W związku z tym wskazane jest stopniowe rozmaso-
wywanie tej części mięśnia.
Pozycja siedząca
6. Masaż mostka
Miejsce połączenia mostka z żebrami po stronie chorej może być wrażliwe podczas
stosowania rozcierania, więc należy dostosować siłę masażu do odczuć
pacjenta.
7. Masaż mięśnia naramiennego
8. Masaż ramienia
9. Masaż stawu i dołu łokciowego
10. Masaż przedramienia:
• głaskanie,
• rozcieranie,
• ugniatanie,
• wibracja.
W obrębie mięśnia ramienno-promieniowego masaż należy dostosować do odczuć pacjenta,
ze względu na „punkt maksymalny" znajdujący się w tym mięśniu,
11. Masaż stawu nadgarstkowego
12. Masaż ręki

Uwagi końcowe
1. Pierwsze 3-4 zabiegi możemy ograniczyć do masażu kręgosłupa, grzbietu, okolicy
łopatkowej i mięśnia czworobocznego.
2. Po ustąpieniu napięć w mięśniach przedramienia można zacząć stosować ćwiczenia bierne
i czynne stawów łokciowego, nadgarstkowego oraz palców ręki.
3. Zabiegi wykonujemy co drugi dzień. Powinno wystarczyć 10-20 masaży.
4. Czas trwania jednego zabiegu terapeutycznego wynosi około 30 minut.

Choroby stawów biodrowych i ud

Zmiany odruchowe w poszczególnych tkankach podane są dla prawej strony
Zmiany w tkance skórnej
• poniżej grzebienia biodrowego LI
• obszar pośladka S2 - S3
• w paśmie ścięgnistym biodrowo-piszczelowym L3
Zmiany w tkance łącznej
• okolica pośladkowa L3 - L4, SI - S2
• wzdłuż fałdu pośladkowego S2 - S3
• okolica pachwiny LI - L2
• okolica krętarza większego kości udowej LI - L2
Zmiany w tkance mięśniowej
• mięsień krzyżowo-guziczny grzbietowy L2, S2 - S3
• mięsień pośladkowy wielki L3 - L4, SI - S3
• mięsień biodrowo-lędźwiowy Th 10 - Th 12, LI
• mięsień obszerny boczny L4
• mięsień krawiecki L2 - L3
• mięsień smukły L2 - L3
Zmiany okostnowe
• grzebień kości biodrowej
• kość krzyżowa
• kość łonowa
• krętarz większy kości udowej
„Punkty maksymalne"
• mięsień krzyżowo-guziczny grzbietowy
• mięsień pośladkowy wielki
Wskazania do masażu
- stany pourazowe mięśni, stawów i kości kończyn dolnych,
- stany po zapaleniu stawów, mięśni, więzadeł i ścięgien z upośledzeniem
ich funkcji,
- zmiany zwyrodnieniowe stawów biodrowych,
- stany po urazach i zapaleniach nerwów obwodowych,
- przykurcze w stawach biodrowych.
Przeciwwskazania do masażu
- ostre stany zapalne mięśni, stawów i kości kończyn dolnych,
- choroby zakaźne,
- nowotwory miednicy i kończyn dolnych.
Technika masażu
1. Określenie zmian odruchowych w poszczególnych tkankach
Po umiejscowieniu tych zmian przystępujemy do masażu kręgosłupa, grzbietu, kości
krzyżowej oraz pośladka pacjenta leżącego na brzuchu. W drugim etapie terapii chory siedzi.
Udo masujemy gdy pacjent leży na plecach.
2. Masaż kręgosłupa na odcinku lędźwiowym

3. Masaż grzbietu na odcinku lędźwiowym po stronie chorej Szczególną uwagę należy
zwrócić na „punkty maksymalne" znajdujące się na
mięśniu krzyżowo-guzicznym grzbietowym.
4. Masaż kości krzyżowej
Okolica kości krzyżowej może być wrażliwa na rozcieranie i dlatego masaż
dostosowujemy do odczuć pacjenta.
5. Masaż pośladka po stronie chorej
Na tym mięśniu znajdują się „punkty maksymalne", które rozmasowujemy stopniowo
zwiększając siłę masażu. Po zlikwidowaniu tych „punktów" możemy wykonać rozcieranie
głębokie, aby dotrzeć do mięśni znajdujących się pod mięśniami pośladkowymi.
Więcej uwagi musimy poświęcić krętarzowi większemu kości udowej oraz jego otoczeniu.
Należy również rozmasować strefę łącznotkankową, umiejscowioną wzdłuż fałdu
pośladkowego.
Pozycja siedząca
6. Masaż grzebienia biodrowego po stronie chorej
Okolicę poniżej grzebienia biodrowego musimy dokładnie rozmasować stopniowo
zwiększając siłę rozcierania.
7. Masaż mięśnia biodrowo-lędźwiowego po stronie chorej
Szczególną uwagę poświęcamy okolicy kości łonowej oraz mięśniowi biodrowemu.
Stosowanie chwytu na ten mięsień przy pierwszych masażach może być nieskuteczne, ze
względu na duże napięcie mięśniowe całej miednicy.
8. Wstrząsanie miednicy
Technika ta zmniejsza napięcie mięśniowe miednicy i przynosi ulgę pacjentowi
Pozycja leżenia na plecach
9. Masaż uda
Pod staw kolanowy podkładamy wałek, aby mieć dostęp do tylnej strony uda. Najwięcej
uwagi poświęcamy całej przedniej stronie uda (przednio-boczna, prze-dnio-przy środkowa).
Przesunięcia odruchowe
W czasie masażu segmentów lędźwiowych w obrębie grzbietu i miednicy mogą pojawić się
tępe bóle w okolicy pęcherza moczowego. Zalecany jest masaż powłok brzusznych z
uwzględnieniem podbrzusza (głaskanie, rozcieranie).
Uwagi końcowe
1. Zabiegi wykonujemy co drugi dzień.
2. W zależności od schorzenia stosujemy 10-15 masaży.
3. Czas trwania jednego zabiegu terapeutycznego wynosi około 20 minut.
4. Masaż powinien być uzupełniony zabiegami cieplnymi oraz ćwiczeniami biernymi i
czynnymi stawu biodrowego.

Choroby stawów kolanowych, podudzi i stóp

Zmiany odruchowe w poszczególnych tkankach podane są dla prawej strony (ryc. 27):
Zmiany w tkance skórnej
• poniżej grzebienia biodrowego LI
• okolica pośladkowa S3 - S4
• tylna powierzchnia uda S2
• pasmo biodrowo-piszczelowe L3
• część przednio-przyśrodkowa uda L2
Zmiany w tkance łącznej
• okolica pośladkowa L3 - L4, SI - S2
• wzdłuż fałdu pośladkowego S2 - S3
• pasmo biodrowo-piszczelowe L3
• okolica krętarza większego kości udowej LI - L2
• okolica pachwiny LI - L2
• dół podkolanowy SI - S2

• okolica ścięgna Achillesa
Zmiany vv tkance mięśniowej
• mięsień krzyżowo-guziczny grzbietowy L2, S2 - S3
• mięsień pośladkowy wielki L3 - L4, SI - S2
• mięsień obszerny boczny L4
• mięsień smukły L2 - L3
• mięsień krawiecki L2 — L3
• mięsień brzuchaty łydki SI - S2
• mięsień płaszczkowaty SI - S2
• mięsień piszczelowy przedni L5
Zmiany okostnowe
• grzebień biodrowy
• kość krzyżowa
• krętarz większy kości udowej
• kość piszczelowa
„Punkty maksymalne"
• mięsień krzyżowo-guziczny grzbietowy
• mięsień pośladkowy wielki
• mięsień brzuchaty łydki
• mięsień piszczelowy przedni
Wskazania do masażu
- stany pourazowe mięśni, stawów i kości kończyn dolnych,
- stany po zapaleniu stawów, mięśni, więzadeł i ścięgien z upośledzeniem ich funkcji,
- zmiany zwyrodnieniowe stawów kolanowych i skokowych,
- przykurcze w stawach kolanowych i skokowych,
- stany po urazach i zapaleniach nerwów obwodowych.
Przeciwwskazania do masażu
- ostre stany zapalne mięśni, stawów i kości kończyn dolnych,
- choroby zakaźne,
- nowotwory miednicy i kończyn dolnych.
Technika masażu
1. Określenie zmian odruchowych w poszczególnych tkankach
W pierwszej fazie masujemy pacjenta leżącego na brzuchu, następnie leżącego na plecach.
2. Masaż kręgosłupa na odcinku lędźwiowym
3. Masaż grzbietu na odcinku lędźwiowym po stronie chorej
Podczas masażu odcinka lędźwiowego wskazane jest dokładne rozmasowanie „punktu
maksymalnego" występującego w mięśniu krzyżowo-guzicznym grzbietowym, z
uwzględnieniem indywidualnych odczuć chorego.
4. Masaż kości krzyżowej
W razie pojawienia się silnego bólu w trakcie rozcierania należy dostosować siłę masażu do
odczuć pacjenta.
5. Masaż pośladka po stronie chorej
Przy masażu tego mięśnia stopniowo likwidujemy „punkt maksymalny", po czym możemy
przystąpić do masowania mięśni położonych głębiej. Masując mięsień pośladkowy wielki
więcej uwagi poświęcamy okolicom poniżej grzebienia biodrowego, krętarza większego kości
udowej oraz wzdłuż fałdu pośladkowego.
Pozycja leżąca na plecach
Pod staw kolanowy podkładamy wałek, aby mieć dostęp do tylnej strony uda oraz łydki.
6. Masaż uda
Podczas masażu szczególną uwagę poświęcamy całej przedniej stronie uda.
7. Masaż stawu kolanowego i dołu podkolanowego
Przy masażu stawu wyciągamy wałek, aby mieć dostęp do dołu podkolanowego.
8. Masaż podudzia

Przy pierwszych masażach ugniatanie mięśnia brzuchatego łydki może sprawić pacjentowi
silny ból, ze względu na występujący tam „punkt maksymalny". Masaż należy dostosować do
odczuć pacjenta. Konieczne jest dokładne masowanie strefy łącznotkankowej powyżej pięty,
w okolicy ścięgna Achillesa.
9. Masaż stawu skokowego
10. Masaż stopy
Przesunięcia odruchowe
W czasie masażu segmentów lędźwiowych mogą wystąpić tępe bóle w okolicy pęcherza
moczowego. Należy wykonać masaż powłok brzusznych ze szczególnym uwzględnieniem
podbrzusza (głaskanie, rozcieranie).
Uwagi końcowe
1. Zabiegi wykonujemy co drugi dzień.
2. Czas jednego zabiegu wynosi około 25 minut.
3. W zależności od schorzenia stosujemy 10-20 masaży.
4. Masaże uzupełniamy ćwiczeniami biernymi i czynnymi stawów kolanowego i
skokowego.
Masaż łącznotkankowy
Masaż łącznotkankowy jest przeznaczony do likwidowania stref zmian odruchowych
występujących w obrębie tkanki łącznej. Zmiany odruchowe charakteryzują się
obrzmieniami, wciągnięciami oraz wgłębieniami, które umiejscawiają się w tkankach skórnej
i podskórnej, a także w powięzi podskórnej. W zmianach chorobowych można wyczuć
zmniejszoną elastyczność skóry, ograniczoną prze-
suwalność tkanki łącznej oraz występowanie oporu. W określonej okolicy ciała stwierdza się
wzmożone napięcie tkanki łącznej, co jest efektem powiązań tej tkanki z autonomicznym
układem nerwowym. Zastosowanie powierzchniowego masażu łącznotkankowego zmniejsza
napięcia i umożliwia przesuwanie tkanki, przez co korzystnie wpływa na likwidację zaburzeń
czynnościowych narządów wewnętrznych. W związku z powyższym masaż łącznotkankowy
znajduje zastosowanie w leczeniu chorób wewnętrznych.
Masaż łącznotkankowy polega na wykonywaniu ruchów okrężnych opuszkami palców oraz
przesuwaniu fałdu skórnego kciukami i wskazicielami. Techniki te stosujemy równolegle i
prostopadle do przebiegu segmentów. W zależności od przesuwanej warstwy tkanki łącznej
podczas zabiegu, wyróżniamy trzy chwyty masażu łącznotkankowego: 1. chwyt skórny, który
stosujemy do masowania warstw powierzchownych między skórą a tkanką podskórną; 2.
chwyt podskórny, służący do masażu warstw leżących między tkanką podskórną a powięzią;
3. chwyt powięziowy wykorzystujemy do masażu powięzi.
W prawidłowo przeprowadzonym masażu łącznolkankowym należy uwzględnić stopniowanie
siły poszczególnych technik oraz głębokość masowania. Najpierw wykonujemy
powierzchowne i delikatne ruchy okrężne, a później stosujemy głębokie i mocne techniki
przesuwania fałdu skórnego w obrębie wrażliwych stref tkanki łącznej. Masujemy pacjenta
leżącego na boku (uzyskuje się najlepsze rozluźnienie pacjenta), na plecach, na brzuchu oraz
w pozycji siedzącej. Przy stosowaniu masażu łącznotkankowego obowiązują zasady oraz
wskazania i przeciwwskazania masażu klasycznego.
2.7. Masaż okostnovvv
Masaż okostnowy jest przeznaczony do likwidowania stref zmian odruchowych
występujących w obrębie okostnej. Zmiany odruchowe w okostnej charakteryzują się
wgłębieniami, zgrubieniami oraz obrzmieniami. Masaż okostnowy przeprowadzamy przy
rozluźnionych mięśniach odsuwając palcami przykrywające okostną tkanki miękkie. Zabieg
polega na stosowaniu technik przesuwania, rozcierania oraz ucisków miejscowych na
określonych powierzchniach kostnych. Celem masażu okostnowego jest wywołanie odczynu
przekrwienia oraz pobudzenie regeneracji komórek w tkance kostnej. Podczas masażu
oddziałujemy na drodze odruchowej na tkanki i narządy wewnętrzne unerwione przez te same
nerwy rdzeniowe co okostna. Z tego względu masaż okostnowy ma zastosowanie w leczeniu

chorób wewnętrznych. W zależności od jednostki chorobowej zmiany odruchowe w okostnej
będą występowały w określonych miejscach:
• dla chorób kręgosłupa - wyrostki kolczyste kręgosłupa, łopatki, kość krzyżowa, grzebienie
biodrowe, kości kulszowe, krętarze większe kości udowych, spojenie łonowe, potylica,
wyrostki sutkowate kości skroniowych,
mostek, żebra;
• przy bólach głowy - potylica, grzebienie łopatki, wyrostki kolczyste odcinka szyjnego
kręgosłupa, wyrostki sutkowate kości skroniowych, kości
jarzmowe;
• przy chorobach kończyn górnych - grzebienie łopatek, obojczyki, mostek, nadkłykcie
promieniowy i łokciowy kości ramiennychu kości sródręcza;
• przy chorobach kończyn dolnych - grzebienie kości biodrowych, kość krzyżowa, kość
łonowa, krętarze większe kości udowych, nadkłykcie przy-środkowy i boczny kości udowych,
kości piszczelowe;
• w chorobach serca - łopatka po stronie lewej, mostek, żebra po stronie lewej,
• w chorobach płuc - łopatki, obojczyki, mostek, żebra;
• w chorobach żołądka - łopatka i żebra po stronie lewej, mostek;
• w chorobach jelit i dróg moczowych - kość krzyżowa, grzebienie biodrowe, kość łonowa,
dolne żebra;
■ w chorobach dróg żółciowych - łopatka i żebra po stronie prawej, mostek, wyrostki
kolczyste dolnych kręgów piersiowych;
• w chorobach kobiecych - grzebienie biodrowe, kość krzyżowa, spojenie łonowe, krętarze
większe kości udowych.
Masaż okostnowy przeprowadzamy od bodźców delikatnych do mocnych dostosowując siłę
poszczególnych technik do indywidualnych odczuć pacjenta.
Zabiegi wykonujemy u pacjenta w pozycji leżącej lub siedzącej. Przy stosowaniu masażu
okostnowego obowiązują takie same zasady i warunki jak w masażu klasycznym. Wskazania
obejmują wszystkie jednostki chorobowe, przy których stosuje się masaż segmentamy.
natomiast przeciwwskazania dotyczą wszystkich ostrych i podostrych stanów zapalnych
kości, osteoporozy, nowotworów kości, gruźlicy kości oraz świeżych stanów po złamaniach
kości.