Zborowski Adam Masaz w wybranych jednostkach chorobowych tom II

tytu

ł: "Masaż w wybranych jednostkach chorobowych - tom II."

autor: Adam Zborowski

Od autora

Umiej

ętność wykonywania masażu nie gwarantuje jeszcze skuteczności leczenia.

Dopiero odpowiednie po

łączenie technik i ustalenie schematu leczenia masażem

daje du

że szanse powodzenia.

Ksi

ążka, którą oddaję Czytelnikowi do ręki, jest w zamierzeniach próbą podania

schematów post

ępowania w najczęściej spotykanych jednostkach chorobowych.

Oczywi

ście są to tylko schematy, które należy modyfikować w zależności od

sposobu przebiegu choroby oraz cech psychofizycznych pacjenta.
Do korzystania z niniejszego opracowania konieczna jest znajomo

ść poprzednich

ksi

ążek:

"Masa

ż klasyczny",

"Masa

ż segmentarny",

"Drena

ż limfatyczny".

Ze wzgl

ędu na obszerność materiału książka została podzielona na dwie części.

ęść pierwsza obejmuje: choroby reumatyczne, urazy (zranienia, stłuczenia,

zmia

żdżenia, oparzenia, odmrożenia, skręcenia, zwichnięcia, złamania,

amputacje), zniekszta

łcenia kończyn, kręgosłupa, klatki piersiowej i szyi.

ęść druga obejmuje choroby układów: oddechowego, krążenia, nerwowego,

pokarmowego, moczowo-p

łciowego.

Mam nadziej

ę, że to dwutomowe opracowanie okaże się przydatne zarówno przy

nauczaniu masa

żu, jak i w pracy zawodowej wykwalifikowanych masażystów.

Adam Zborowski

Wprowadzenie

Przed omówieniem stanów chorobowych, z którymi b

ędziemy mieli kontakt przy

wykonywaniu masa

żu, należy zdać sobie sprawę, jakie jest jego znaczenie w

procesie leczenia. Zadaniem masa

żu, jak i całej fizjoterapii, jest dążenie do

zaleczenia stanu chorobowego, a tam gdzie jest to mo

żliwe do wyleczenia

pacjenta.
Dla utrzymania stanu zdrowia wszystkich tkanek w organizmie potrzebna jest sta

ła

wymiana p

łynów: wewnątrzkomórkowego i zewnątrzkomórkowego. Zasadnicze znaczenie

dla utrzymania stanu prawid

łowego ma zatem układ krążenia, ponieważ tą drogą

odbywa si

ę wymiana płynów tkankowych, dowóz potrzebnych organizmowi substancji

żywczych i gazowych oraz wydalanie zużytych produktów przemiany materii.

Poniewa

ż wymiana gazowa polega zasadniczo na oddychaniu zewnętrzny, układ

oddechowy musi by

ć również sprawny.

Aby wykonywa

ć ruchy bez wysiłku, stawy muszą być ruchome, a mięśnie silne.

Wykonywanie dok

ładnych ruchów uwarunkowane jest przyjmowaniem i interpretacją

bod

źców przez ośrodkowy układ nerwowy, który kontroluje i koordynuje wszystkie

procesy w ustroju.
Tak wi

ęc dla utrzymania stanu zdrowia organizmu i prawidłowych jego czynności

potrzebne s

ą:

- sprawny uk

ład krążenia,

- sprawny uk

ład oddechowy,

- zdrowe ko

ści i stawy,

- silne i elastyczne tkanki mi

ękkie,

- sprawny o

środkowy i obwodowy układ nerwowy.

Nale

ży zdawać sobie sprawę, że każdy uraz tkanek, infekcja czy choroba wywołuje

odczyn zapalny i zasadniczym celem dzia

łalności fizjoterapeuty jest leczenie

nast

ępstw tego odczynu zapalnego.

Procesy metaboliczne zachodz

ące przez całe życie w organizmie mają na celu

utrzymanie go w stanie integralno

ści, jednakże w następstwie urazu lub toczącego

ę procesu patologicznego tkanki mają ograniczoną zdolność regeneracji. Odnowa

przez powstanie tkanki pierwotnej odbywa si

ę w kościach, tkance włóknistej i

tkankach pochodzenia nab

łonkowego. Bardziej zróżnicowane tkanki, takie jak

ęśnie i tkanka nerwowa, ulegają zwyrodnieniu, ponieważ odnowa odbywa się tu

tylko za pomoc

ą tkanki bliznowatej.

żdy odczyn zapalny w obrębie układu krążenia prowadzi do powstania zmian

zwyrodnieniowych. Zasadniczym skutkiem tych zmian jest upo

śledzenie krążenia.

Tkanki pozbawione krwi ulegaj

ą martwicy.

Skóra staje si

ę sucha i "papierowa", łatwo ulega pęknięciom, które mogą być

wrotami zaka

żenia.

Tkanka w

łóknista ulega zgrubieniu i obkurczeniu, utrudniając wykonywanie ruchów.

Niemo

żność dostarczenia mięśniom dodatkowej ilości tlenu sprawia, że ich siła

jest zmniejszona, a zdolno

ść do wysiłku niewielka. Przy dłużej trwającym okresie

niedokrwienia w

łókna mięśniowe ulegają zanikowi i tracą swoje właściwości.

W uk

ładzie nerwowym już po stosunkowo krótkim czasie dochodzi do zwłóknień,

obumierania i martwicy.
Odczyn zapalny, wyst

ępujący w którejkolwiek części układu oddechowego, prowadzi

do znacznej hipowentylacji. Nawet je

żeli nie ma zaburzeń w układzie krążenia,

procesy metaboliczne nie mog

ą przebiegać prawidłowo, ponieważ nasycenie tlenem

jest niewystarczaj

ące i dochodzi do gromadzenia się dwutlenku węgla. Wydolność

ładu krążenia nie ma zatem znaczenia, gdy doszło do zaburzenia wentylacji i na

odwrót.
Tkanka

łączna, będąca podstawową w organizmie ludzkim, jest również zasadniczą

tkank

ą biorącą udział w procesie odnowy. Jej odpowiedzią na odczyn zapalny jest

regeneracja. Do procesu regeneracji wykorzystywany jest w

łóknik, a nadmiar

łóknika prowadzi do powstawania zrostów, które ograniczają zakres ruchów i

powoduj

ą, że są one bolesne.

Odczyn zapalny w mi

ęśniach może również doprowadzić do powstania zrostów. Po

pierwsze dlatego,

że uszkodzenie włókien prowadzi do powstania blizny i po

drugie - poniewa

ż mięśnie są otoczone tkanką łączną. Obydwa te elementy prowadzą

do ograniczenia si

ły i czynności mięśnia.

Odczyn zapalny w którejkolwiek cz

ęści układu nerwowego prowadzi do powstania

nieodwracalnych zmian zwyrodnieniowych (mimo zdolno

ści do ograniczonej

regeneracji). Dochodzi

ć może między innymi do porażenia wiotkiego lub

spastycznego, zaburzenia koordynacji ruchów, zaburzenia czucia.
Z powy

ższych rozważań wynikają pewne zasady mające zasadnicze znaczenie w

rehabilitacji chorego.
1. Utrzymanie lub zwi

ększenie wydolności układu krążenia i wymiany pomiędzy

łynem otaczającym i tkanką. Ma to zasadnicze znaczenie dla prawidłowego gojenia

ę i zmniejszenia objawów miejscowych. Pobudzając miejscowo krążenie i

przemian

ę materii, można ułatwić gojenie, a jednocześnie zmniejszyć ryzyko

powstania zrostów (przez wch

łonięcie nadmiaru wysięku zapalnego), usunąć

produkty przemiany materii lub obrz

ęk. Dzięki temu uzyskuje się zmniejszenie

bólu i ograniczenia ruchu wywo

łane uciskiem i obecnością toksyn.

2. Utrzymanie lub zwi

ększenie ruchomości stawów. Aby móc wykonać nawet prosty

ruch, staw musi posiada

ć możliwie największą ruchomość. Należy pamiętać, że

żdy uraz uszkadzający jeden staw upośledza funkcjonowanie innych stawów.

Stwarza to bardzo cz

ęsto konieczność leczenia i usprawniania tak chorych, jak i

zdrowych stawów.
3. Utrzymanie lub zwi

ększenie siły mięśniowej. Ruchomość stawów jest ściśle

zwi

ązana z siłą mięśniową. Osłabienie siły mięśni uniemożliwia wykonanie pełnego

ruchu w stawie. Utrzymanie odpowiedniej si

ły mięśniowej i zakresu ruchu w

stawach stwarza mo

żliwość sprawnego poruszania się pacjenta oraz pozwala na

wykonywanie niektórych

ćwiczeń, np. czynnych i czynnych z oporem.

4. Zapewnienie wystarczaj

ącego oddychania. Nasycenie tkanek tlenem ma kolosalne

znaczenie dla uzyskania poprawy ogólnego stanu zdrowia.

Ćwiczenia oddechowe

powinno si

ę zatem wykonywać we wszystkich stanach chorobowych, nie tylko w

chorobach uk

ładu oddechowego i klatki piersiowej. 5. Łagodzenie objawów

chorobowych. Nale

ży starać się złagodzić takie objawy, jak: ból, obrzęk,

przykurcz, poniewa

ż czynią one pacjenta niewydolnym, jak również zaburzają

metabolizm i ograniczaj

ą aktywność mięśni i stawów.

6. Zapobieganie powik

łaniom. Rodzaj powikłań uzależniony jest od choroby, jednak

zawsze nale

ży pamiętać o możliwości powstania zmian troficznych, zrostów,

przykurczów, posocznicy, zakrzepów, powik

łań płucnych itp. 7. Poprawa ogólnego

stanu zdrowia. Dotyczy to szczególnie przewlekle chorych oraz pacjentów w
starszym wieku.
Obserwacje kliniczne pokazuj

ą, że rzadko choroby przebiegają w sposób typowy,

tak wi

ęc i postępowanie rehabilitacyjne będzie wymagało bardzo indywidualnego

podej

ścia, uzależnionego od wielu parametrów charakterystycznych dla danego

pacjenta. Aby dobra

ć optymalny sposób postępowania rehabilitacyjnego,

ęstotliwość i czas trwania zabiegów, niezbędne jest (poza rozpoznaniem

lekarskim) zebranie wnikliwego wywiadu od pacjenta.

Wywiad

Wywiad mo

żemy podzielić na trzy zasadnicze części.

1. Informacje sta

łe ustalone przed masażem, wynikające z obserwacji, zadanych

pyta

ń i zapisów w karcie chorobowej:

- nazwisko i imi

ę,

- wiek i p

łeć,

- rodzaj wykonywanej pracy w okresie ostatnich pi

ęciu lat, - rozpoznanie oraz

choroby towarzysz

ące,

- od kiedy choruje,
- czy by

ło wcześniej prowadzone leczenie i z jakim skutkiem, - od kiedy pobiera

zabiegi w obecnym cyklu leczenia,
- ilo

ść wykonanych wcześniej masaży,

- aktualne zlecenie na masa

ż,

- stosowane zabiegi wspó

łtowarzyszące,

- jak pacjent reaguje na masa

ż i inne zabiegi,

- jakie s

ą wyniki badań.

ły czas obserwujemy pacjenta w celu uzyskania informacji na temat jego

sprawno

ści ogólnej, a szczególnie sposobu poruszania się, stania lub siedzenia.

2. Informacje zmienne okre

ślające stan zdrowia pacjenta bezpośrednio przed

masa

żem:

- temperatura cia

ła,

- ci

śnienie krwi (należy mierzyć przed i po zabiegu),

- czy nie odczuwa dolegliwo

ści sercowych,

- czy nie ma k

łopotów z oddychaniem,

- co si

ę zmieniło, czy pojawiły się bądź ustąpiły jakieś dolegliwości, - jak się

pacjent czu

ł po poprzednim masażu,

- czy nie by

ło kłopotów ze stolcem i moczem (przy masażu powłok i narządów jamy

brzusznej),
- ogólne samopoczucie,
- je

żeli pacjentem jest kobieta, należy upewnić się, że nie jest w okresie

menstruacji,
- jak dawno spo

żywał posiłek (przy masażu powłok i narządów jamy brzusznej),

- jaki zabieg by

ł wykonywany bezpośrednio przed przyjściem na masaż, - czy były

podawane jakie

ś zastrzyki, jeśli tak jakie (istotne w przypadku podania np.

blokady).
3. Informacje dodatkowe.

Wszelkie informacje mog

ące mieć związek z chorobą, uzyskane od pacjenta w

rozmowie prowadzonej podczas masa

żu, np.:

- jakie powa

żniejsze choroby przechodził,

- czy prowadzi

ł aktywny tryb życia,

- czy w trakcie

życia miał dużo urazów.

- czy by

ły wykonywane zabiegi chirurgiczne i dlaczego itp.

Czas trwania masa

żu

Czas trwania masa

żu uzależniony jest od rodzaju schorzenia, wielkości masowanej

powierzchni, aktualnego stanu zdrowia oraz od tego, który to jest zabieg z
kolei. Przy uwzgl

ędnieniu tych elementów należy przyjąć, że czas trwania masażu

ęściowego wynosi od 10 do 30 minut, a masażu ogólnego 45 do 60 minut.

ła masażu

ła masażu wzrasta ze wzrostem liczby wykonywanych zabiegów przy uwzględnieniu

reakcji pacjenta. Reakcja ta uzale

żniona jest od wieku, płci, zawodu, budowy

cia

ła i stanu zdrowia chorego.

ęstotliwość zabiegów

U wi

ększości pacjentów masaż można wykonywać codziennie. W schorzeniach, w

których celem masa

żu jest korekcja zniekształcenia, masaż może być wykonywany

nawet trzy razy w ci

ągu dnia.

żeli ze względu na jednostkę chorobową istnieje taka potrzeba, można, jako

drugi, wykona

ć masaż po kinezyterapii. Ten dodatkowy masaż po ćwiczeniach nie

że jednak obciążać układu krążenia i oddechowego. Dopuszczalnymi metodami są

tu: masa

ż segmentarny, akupresura lub drenaż limfatyczny, niezależnie od metody

zastosowanej w pierwszym masa

żu. Jeżeli chorobie towarzyszą zmiany organiczne

lub niewydolno

ść krążeniowo-oddechowa, częstotliwość masaży należy ograniczyć do

trzech, a nawet dwóch zabiegów na tydzie

ń.

ęcej informacji na temat zasad wykonywania masażu Czytelnik uzyska w

ksi

ążkach:

- Zborowski A., Drena

ż limfatyczny, Kraków 1995,

- Zborowski A., Masa

ż klasyczny, Kraków 1996,

- Zborowski A., Masa

ż segmentarny, Kraków 1996.

I. Choroby uk

ładu oddechowego

żdy odcinek dróg oddechowych może ulec zakażeniu lub chorobie. Odpowiedzią

jest odczyn zapalny. Natychmiast dochodzi do przekrwienia i obrzmienia, które
utrudnia wentylacj

ę płuc i powoduje niedotlenienie. Jeżeli taki stan utrzymuje

ę przez dłuższy czas, choroba przechodzi w okres przewlekły, w którym może

doj

ść do zwłóknienia tkanki płucnej. W układzie oddechowym, a zwłaszcza w samych

łucach oznacza to utratę sprężystości z możliwością trwałego ograniczenia

wentylacji. Pogarsza si

ę wymiana gazowa, a to prowadzi do niedotlenienia

wszystkich tkanek w organizmie. W nast

ępstwie tego stanu obserwuje się dużą

ęczliwość, osłabienie mięśni, wady postawy. W skutek uszkodzenia naczyń

łosowatych w płucach dochodzi do przeciążenia serca.

Oprócz odczynu zapalnego w zaj

ętej okolicy zwiększa się wydzielanie śluzu. Wraz

z obrzmieniem powoduje to niedro

żność dróg oddechowych. W pewnych warunkach

istnieje niebezpiecze

ństwo formowania się czopów śluzowych w świetle drobnych

oskrzeli. Cz

ęść tkanki płucnej poniżej miejsca zablokowania zapada się, tworząc

tzw. niedodm

ę. Jeżeli nie zastosuje się szybko środków prowadzących do ponownego

rozpr

ężenia, zapadnięta część płuca ulega zwłóknieniu i obumarciu. W niektórych

przypadkach dochodzi do zropienia i, co za tym idzie, zniszczenia du

żych

obszarów tkanki p

łucnej. W leczeniu chorób płuc poza środkami farmakologicznymi

i zabiegami chirurgicznymi bardzo wa

żne jest świeże powietrze, spokój i dobre

żywianie.

W leczeniu fizykalnym we wszystkich przypadkach chorób narz

ądu oddechowego na

plan pierwszy wysuwaj

ą się dwa główne zadania: - utrzymanie drożności dróg

oddechowych,
- zwi

ększenie wentylacji.

Utrzymanie dro

żności dróg oddechowych. W warunkach prawidłowych ruchy oddechowe

uwalniaj

ą nadmiar śluzu, który zostaje przesunięty do głównego oskrzela. W

oskrzelu g

łównym śluz wyzwala odruch kaszlu, wskutek czego zostaje on wyrzucony

do jamy ustnej i wydalony na zewn

ątrz. W większości zakażeń oskrzelowych i

łucnych, gdy śluz jest gęsty i lepki, potrzebne są bardziej energiczne środki

ż ruchy oddechowe. Dlatego w leczeniu tych chorób doskonałe efekty dają

oklepywania i wibracje. Aby te r

ękoczyny były skuteczne, należy przy ich

wykonywaniu zastosowa

ć odpowiednią pozycję ciała pacjenta - tzw. ułożenie

drena

żowe.

Zwi

ększenie wentylacji. Dla uzyskania maksymalnej wentylacji muszą być

wykorzystane wszystkie cz

ęści płuc. Należy pamiętać, że klatka piersiowa może

ę poruszać we wszystkich kierunkach (przednio-tylnym, bocznym, w górę i w

dó

ł). Tkanka płucna, podobnie jak mięśniowa, jest zdolna do przerostu, jeżeli

obci

ąża się ją dodatkową pracą. Tak więc nawet w przypadku zwłóknienia pewnej

ęści płuc po zastosowaniu ćwiczeń oddechowych, można uzyskać zwiększenie

wentylacji.

Dla celów dydaktycznych choroby uk

ładu oddechowego można podzielić na: - choroby

nosa i gard

ła,

- choroby drzewa oskrzelowego,
- choroby p

łuc i opłucnej.

Z chorobami górnych dróg oddechowych jako masa

żyści mamy niewiele do czynienia,

natomiast w chorobach oskrzeli, p

łuc i opłucnej fizjoterapia odgrywa bardzo

żną rolę.

Z punktu widzenia patogenezy wyodr

ębnia się:

- niewydolno

ść wentylacyjną typu restrykcyjnego,

- niewydolno

ść wentylacyjną typu obturacyjnego.

Niewydolno

ść oddechowa wentylacyjna typu restrykcyjnego charakteryzuje się

zmniejszon

ą rozszerzalnością oddechową płuc w wyniku: - uszkodzenia ściany

klatki piersiowej (mi

ęśni i elementów kostnych), - zmian w opłucnej (zapalenie

wysi

ękowe, zrosty),

- zmian w mi

ąższu płucnym (zmiany gruźlicze, marskość, rozstrzenie oskrzeli,

rozedma).

Niewydolno

ść oddechowa wentylacyjna typu obturacyjnego charakteryzuje się

czynno

ściowym lub organicznym zwężeniem oskrzeli występującym m.in. w stanach

zapalnych oskrzeli, dychawicy oskrzelowej, rozedmie.

Wyró

żniamy jeszcze niewydolność oddechową wentylacyjną mieszaną (restrykcyjną i

obturacyjn

ą jednocześnie) występującą w rozstrzeni oskrzeli czy rozedmie płuc.

1. Przewlek

ły nieżyt oskrzeli

(Bronchitis chronica)

Przewlek

łe zapalenie oskrzeli należy do najpospolitszych chorób układu

oddechowego. Najcz

ęściej atakuje osoby po 40 roku życia i ma tendencje do

nawrotów w zimie. Zapadaj

ą na nie również dzieci, u których zapaleniu towarzyszy

przerost migda

łka gardłowego i powiększenie migdałków podniebiennych. U osób

doros

łych może występować po grypie. Częściej zapadają na nie mężczyźni niż

kobiety.
Przyczyn

ą zapalenia oskrzeli bywa dwoinka zapalenia płuc, pałeczka Pfeiffera.

Czynnikami usposabiaj

ącymi są:

- Nawracaj

ące napady ostrego nieżytu, które mają tendencję do przechodzenia w

stan przewlek

ły.

- Wyst

ępowanie chorób płuc, serca, nerek i innych, w których utrudniony jest

powrót krwi

żylnej do serca.

- Infekcje zatok obocznych nosa, gard

ła lub migdałków.

- Ch

łodny i wilgotny klimat.

- Py

ły, gazy, dymy, które mogą się przyczyniać do wywołania zapalenia lub

zaostrza

ć proces chorobowy.

łona śluzowa wyścielająca oskrzela może ulegać zgrubieniu lub zanikowi. W obu

przypadkach komórki i gruczo

ły zanikają i ostatecznie ulegają zniszczeniu. W

ększych oskrzelach wytwarza się gęsty, lepki śluz. Początkowo jest go dużo,

jednak w miar

ę postępującego zwyrodnienia komórek jego ilość się zmniejsza.

łókna błony mięśniowej ulegają zanikowi i zwyrodnieniu. W ten sposób dochodzi

do os

łabienia ścian oskrzeli i ich rozciągnięcia. Może to doprowadzić do tzw.

rozstrzeni oskrzeli. W ka

żdym przypadku utrudniony jest wydech. Wskutek

utrudnionego oddychania i ustawicznego kaszlu tkanka p

łucna z czasem ulega

rozci

ągnięciu. Stan taki nazywamy rozedmą. Zmiany te nie pozostają bez wpływu na

serce i uk

ład krążenia. Ustawiczny kaszel obciąża serce. W ciężkich przypadkach

przy wspó

łistnieniu rozedmy wiele naczyń włosowatych w płucach ulega zamknięciu.

W zwi

ązku z tym prawa komora musi wykonywać większą pracę, by przepompować krew

przez zmniejszon

ą ilość naczyń. Prowadzi to do przerostu i rozszerzenia ścian

tej komory. W wyniku tych zmian zwi

ększa się ciśnienie w układzie żylnym z

nast

ępowym zastojem w układzie żyły wrotnej.

Wyra

źnymi objawami i dolegliwościami są:

- Kaszel, który pojawia si

ę szczególnie w zimie, jest coraz bardziej uporczywy i

z ka

żdym rokiem trwa dłużej, aż wreszcie utrzymuje się przez cały rok. Zwykle

najsilniejszy jest w nocy i wczesnym rankiem. -

Świszczący oddech i zwężenie

światła oskrzeli (szczególnie rano). - Plwocina skąpa lub obfita.
- Duszno

ść objawiająca się szczególnie przy wysiłku, np. wchodzeniu po schodach.

Stosowane zabiegi

W leczeniu istotnym czynnikiem jest ciep

ło, jednak nie należy przegrzewać

chorego zbyt ciep

ło ubierając lub pozostawiając w przegrzanym, nie wietrzonym

pomieszczeniu. Chory powinien uprawia

ć regularnie ćwiczenia i mieć dostateczną

ilo

ść snu.

Stosuje si

ę leki ułatwiające odkrztuszanie plwociny w ciągu dnia i uśmierzające

kaszel w nocy. W razie potrzeby podaje si

ę antybiotyki i środki rozkurczające

oskrzela.

Okres ostry

Fizykoterapia
W ramach fizykoterapii stosuje si

ę inhalacje:

- z antybiotyków (jedynie w zak

ładach zamkniętych służby zdrowia), - z leków

dzia

łających rozkurczowo,

- z leków dzia

łających rozrzedzająco na wydzielinę oskrzeli oraz ułatwiających

jej odkrztuszanie,
- z leków dzia

łających wykrztuśnie,

- z leków dzia

łających przeciwzapalnie i przeciwuczuleniowo. Dodatkowo stosuje

ę naturalne wody mineralne (kuracja pitna), promieniowanie podczerwone i

diatermi

ę krótkofalową.

Masa

W tym okresie choroby masa

żu nie wykonuje się.

Kinezyterapia
W tym okresie choroby nie wykonuje si

ę ćwiczeń.

Okres przewlek

ły

Fizykoterapia
Stosuje si

ę inhalacje jak w stanie ostrym oraz elektroaerozole, promieniowanie

podczerwone, promieniowanie nadfioletowe, pr

ądy interferencyjne, diatermię

krótkofalow

ą, diatermię mikrofalową, ultradźwięki, magnetoterapię, zabiegi

wodne, k

ąpiele

solankowo-jodowo-bromowe, kuracj

ę pitną.

Masa

Celem stosowanego masa

żu jest:

- uelastycznienie mi

ęśni oddechowych,

- pobudzenie i u

łatwienie usuwania zalegającego śluzu,

- pobudzenie o

środków czuciowo-ruchowych systemu regulacji aparatu wykonawczego

w uk

ładzie oddechowym,

- pog

łębianie fazy wydechu.

żemy wyróżnić dwa sposoby postępowania.

Pierwszy sposób - masa

ż segmentarny.

W przewlek

łym zapaleniu oskrzeli pod wpływem masażu segmentarnego obserwuje się

zwi

ększenie odkrztuszania, rozrzedzenie gęstej plwociny i poprawę swobody

oddychania. Rozlu

źnienie napiętych mięśni oraz stwardnień tkanki łącznej usuwa

podra

żnienia kaszlowe. Stosujemy postępowanie omówione w książce pt. "Masaż

segmentarny", wyd. Ii, w rozdziale "Masa

ż w chorobach dróg oddechowych".

W l

żejszych przypadkach można zastosować drugi sposób - masaż klasyczny. Zabieg

najlepiej wykonywa

ć w ułożeniu drenażowym (nogi wyżej jak głowa, lub na leżance

łamanej, gdzie głowa i nogi są niżej ułożone niż biodra). Stosujemy opracowanie
rozlu

źniające napięcia mięśniowe w obrębie grzbietu i klatki piersiowej.

W masa

żu stosujemy: głaskania, rozcierania, ugniatanie podłużne, dużo oklepywań

łyżeczkowych i miotełkowych, a nawet półpiąstkowych (w celu odflegmienia), oraz
wibracj

ę w przestrzeniach międzyżebrowych. Na zakończenie zabiegu dołączamy

"chwyt spr

ężynowania klatki piersiowej" z masażu segmentarnego.

Kinezyterapia
Zadaniem kinezyterapii jest:
- d

ążenie do odkrztuszenia i wydalenia śluzu,

- poprawa wentylacji p

łuc (pogłębienie fazy wydechu),

- poprawa ruchomo

ści klatki piersiowej,

- odci

ążenie pracy serca.

Zadania te realizuje si

ę przez stosowanie drenażu ułożeniowego w odpowiedniej

pozycji, zale

żnej od umiejscowienia zmian (Tab. 1). Chory powinien przebywać w

tym u

łożeniu 3 razy dziennie po 1 godzinie lub 4-6 razy dziennie po pół godziny.

Ponadto stosuje si

ę naukę oddychania dolnożebrowego i przeponowego oraz

ćwiczenia zmierzające do rozluźnienia mięśni międzyżebrowych zewnętrznych, a
tak

że ćwiczenia ogólnousprawniające.

Tab. 1. P

łaty górne - segmenty szczytowe: ułożenie chorego - pozycja siedząca

lub pó

łsiedząca z rotacją na bok lub do przodu, w zależności od umiejscowienia

zmian
P

łaty górne - segmenty przednie: ułożenie płasko na plecach lub z lekką rotacją

na bok przeciwny przy jednostronnym umiejscowieniu zmian P

łaty górne - segmenty

tylne: u

łożenie przy zmianach jednostronnych na boku przeciwnym z rotacją do

przodu pod k

ątem 45 stopni

łat środkowy - (płuco prawe): ułożenie poziome na plecach z rotacją tułowia w

lewo o 45 stopni, z pod

łożoną poduszką pod bok prawy od łopatki do biodra,

ńczyny dolne uniesione pod kątem około 12 stopni nad łóżkiem Języczek - (płuco

lewe): u

łożenie na plecach z rotacją tułowia w prawo o 45 stopni i z podłożoną

poduszk

ą pod lewy bok od łopatki do biodra, kończyny dolne uniesione pod kątem

oko

ło 12 stopni nad łóżkiem Płaty dolne - (segmenty szczytowe - Nelsona):

łożenie na brzuchu, poduszka znajduje się pod podbrzuszem (ewentualnie z lekką

rotacj

ą na bok przeciwny przy jednostronnym umiejscowieniu zmian)

łaty dolne - segmenty podstawne przednie: ułożenie na wznak (ewentualnie z

lekk

ą rotacją na bok przeciwny przy jednostronnym umiejscowieniu zmian),

ńczyny dolne ugięte w stawach kolanowych i uniesione pod kątem około 18 stopni

nad

łóżkiem

łaty dolne - segmenty podstawne boczne: ułożenie na boku przeciwnym, kończyny

dolne uniesione pod k

ątem około 18 stopni nad łóżkiem, poduszka położona pod

pacjentem pomi

ędzy biodro i dolne żebra

łaty dolne - segmenty podstawne tylne: ułożenie płaskie na brzuchu (z

ewentualn

ą rotacją na bok przeciwny przy jednostronnym umiejscowieniu zmian),

ńczyny dolne uniesione o około 18 stopni nad łóżkiem

2. Rozstrzenie oskrzeli
(Bronchiectasis)

Choroba polega na sta

łym rozszerzeniu ścian mniejszych oskrzeli i oskrzelików z

powstawaniem workowatych rozszerze

ń, w których zatrzymuje się wydzielina

śluzowa. Wydzielina ta ulega zakażeniu. Choroba charakteryzuje się odpluwaniem
obfitej

śluzowo-ropnej plwociny. Najczęściej chorują na tę chorobę mężczyźni w

wieku 20-40 lat.
Choroba jest nast

ępstwem innych chorób oskrzeli lub płuc, a w szczególności:

- Przewlek

łego nieżytu oskrzeli i rozedmy. Kaszel i nieustannie utrudniony

wydech (przez zw

ężenie przewodu) przyczyniają się do dalszego rozciągnięcia już

i tak os

łabionej ściany mięśniowej.

- Niedodmy i zw

łóknienia płuc. Tkanka włóknista kurczy się i tworzy lity obszar

w p

łucach, pociągając osłabione z powodu zwyrodnienia błony mięśniowe ściany

oskrzeli i utrzymuj

ąc je w stanie rozciągniętym. W ten sposób powstają siły

skierowane w przeciwne strony, dzia

łające pomiędzy zwłókniałą i zdrową tkanką

łucną, co prowadzi do dalszego rozszerzania się oskrzeli.

- Guzów lub t

ętniaka, który uciska i zamyka światło oskrzeli. - Odoskrzelowego

zapalenia p

łuc.

- Gru

źlicy.

- Infekcji wirusowej przebytej w dzieci

ństwie.

Proces chorobowy os

łabia ścianę mięśniową oskrzeli, które wskutek jednej z wyżej

wymienionych przyczyn ulegaj

ą rozszerzeniu.

Powstaj

ący stan zapalny ściany oskrzelowej prowadzi do dalszego osłabienia,

rozszerzania, a niekiedy owrzodze

ń oskrzeli. Na miejscu nabłonka migawkowego

rozwija si

ę nabłonek płaski, co jeszcze bardziej utrudnia usuwanie śluzu z płuc.

Ściany rozszerzeń ulegają przekrwieniu i mogą wystąpić krwawienia.
Rozstrzenie oskrzeli mo

że obejmować każdą część płuc, najczęściej jednak zajęte

bywaj

ą płaty dolne. Ruchomość klatki piersiowej jest upośledzona, a jeżeli

proces chorobowy jest jednostronny, mo

że dojść do skrzywienia bocznego

ęgosłupa, wklęsłością zwróconego ku stronie chorej. Podstawowe objawy i

dolegliwo

ści:

- p

łytki oddech, duszność i sinica,

- m

ęczący kaszel i krwioplucie,

- wykrztuszanie du

żej ilości śluzowo-ropnej plwociny,

- cuchn

ący oddech,

- ogólne znu

żenie i osłabienie,

- zmiany radiologiczne i szmery oddechowe,
- palce u r

ąk i nóg przybierają kształt pałeczkowaty.

Choroba post

ępuje powoli, dobrze reaguje na leczenie farmakologiczne i

fizykalne, jednak mo

że się skończyć powstaniem serca płucnego i niewydolnością

prawokomorow

ą.

Stosowane zabiegi

Celem stosowanego leczenia fizykalnego jest zwalczanie zaka

żenia, osłabienie

kaszlu oraz zmniejszenie ilo

ści wykrztuszanej wydzieliny. Leczenie fizykalne

jest przeciwwskazane przy wyst

ępowaniu krwioplucia, w stanach po przebytym

krwotoku p

łucnym i u pacjentów z rozstrzeniem na tle zmian nowotworowych.

Fizykoterapia
Stosuje si

ę inhalacje:

- z antybiotyków,
- z leków rozszerzaj

ących oskrzela,

- z leków rozrzedzaj

ących wydzielinę oskrzeli.

Poza tym mo

żna wykonywać diatermię krótkofalową, diatermię mikrofalową i

magnetoterapi

ę.

Masa

W masa

żu możemy wyróżnić dwa sposoby postępowania.

Pierwszy sposób polega na wykonaniu masa

żu segmentarnego jak w chorobach dróg

oddechowych wraz ze spr

ężynowaniem klatki piersiowej ("Masaż segmentarny", wyd

Ii).
Drugi sposób post

ępowania polega na wykonaniu masażu klasycznego w ułożeniu

drena

żowym.

Opracowujemy grzbiet i klatk

ę piersiową stosując: głaskania, rozcierania,

ugniatania poprzeczne i pod

łużne, oklepywania (łyżeczkowe), wibrację w okolicy

segmentów zaj

ętych procesem chorobowym i delikatne roztrząsania. Na zakończenie

masa

żu można wykonać "chwyt sprężynowania klatki piersiowej" z masażu

segmentarnego.

Kinezyterapia
Najwa

żniejszą częścią postępowania usprawniającego jest drenaż ułożeniowy.

Ćwiczenia wykonujemy jak w przewlekłym zapaleniu oskrzeli, dołączając ćwiczenia
oddechu celowanego. Polega on na tym,

że prowadzący ćwiczenia kładzie rękę na

klatce piersiowej w okolicy chorego segmentu i stawia opór w fazie wdechu,
zmuszaj

ąc pacjenta do intensywniejszego oddychania tym segmentem.

W przypadku leczenia chirurgicznego zarówno post

ępowanie w masażu, jak i

kinezyterapii jest takie jak po zabiegach torakochirurgicznych.

3. Dychawica oskrzelowa
(Asthma bronchiale)

Dychawica oskrzelowa jest chorob

ą alergiczną. Polega na napadowym występowaniu

duszno

ści (utrudniony i nieskuteczny wydech) wywołanej skurczem mięśniówki

oskrzelików wskutek podra

żnienia błony śluzowej przez substancje, na które chory

jest uczulony. Choroba wyst

ępuje częściej u mężczyzn niż u kobiet. Alergenem

mog

ą być substancje z powietrza (pyłki roślin, traw i kwiatów, pierze, sierść)

lub substancje spo

żywane, przede wszystkim białka (jaja, mleko, mięso, kraby).

W czasie napadu obserwuje si

ę skurcz mięśni gładkich oskrzelików oraz obrzmienie

łony śluzowej, któremu towarzyszy zwiększone wydzielanie śluzu. W dychawicy

oskrzelowej oskrzeliki pozostaj

ą w stanie skurczu, wskutek czego światło

przewodów oddechowych jest znacznie zmniejszone. Wdech jest stosunkowo

łatwy,

gdy

ż ciśnienie w klatce piersiowej jest niskie i wyższe ciśnienie atmosferyczne

powoduje rozpr

ężenie oskrzelików rozciągając mięśnie i zmniejszając ich skurcz.

Podczas wydechu natomiast ci

śnienie w klatce piersiowej wzrasta. Może nawet

doj

ść do zaciśnięcia oskrzelików. Do płuc zostaje wpuszczona duża ilość

powietrza, za

ś tylko niewielka jego ilość może zostać wypchnięta na zewnątrz.

łuca ulegają rozdęciu. Napad występuje z reguły w nocy. Chorego budzi uczucie

duszenia si

ę. Stan taki kończy się gwałtownym atakiem kaszlu. Atak może trwać od

kilku minut do kilku godzin.
U ludzi z przewlek

łą dychawicą oskrzelową występuje tendencja do ukształtowania

ę "klatki piersiowej beczkowatej" z uniesionymi żebrami, wysokimi barkami i

wydatnymi przednimi mi

ęśniami szyi. Ruchomość klatki piersiowej jest

upo

śledzona, a oddech powierzchowny. Chory oddycha wyłącznie górną częścią

klatki piersiowej.

Stosowane zabiegi

Okres napadu
Podstawowym warunkiem leczenia jest ustalenie i wyeliminowanie alergenu.

Fizykoterapia
W czasie ataku celem post

ępowania jest jak najszybsze przerwanie duszności.

Stosuje si

ę inhalacje ze środków rozszerzających oskrzela i tlenu, leków

rozrzedzaj

ących wydzielinę oskrzelową i leków działających przeciwuczuleniowo i

przeciwskurczowo.
Stosuje si

ę również ultradźwięki, promieniowanie nadfioletowe, kąpiele rąk i nóg

(gor

ące lub o zmiennej temperaturze).

Masa

W okresie napadu masa

żu nie wykonujemy. Jedyną możliwą do wykonania formą

ękoczynów jest masaż punktów w kierunkach zaznaczonych na rysunkach: 6, 7, 8,

9. Opisy rysunków znajduj

ą się poniżej.

Rys. 6.
1. na dolnym brzegu obojczyka obok mostka (po lewej i prawej stronie) - punkty
s

ą masowane ku górze;

2. na dolnym brzegu wyrostka mieczykowatego mostka - punkt masowany ku górze;
3. na

środku mostka (u mężczyzn punkt ten znajduje się na wysokości brodawek

sutkowych) - punkt masuje si

ę ku górze.

Rys. 7. Punkt znajduje si

ę około 2 poprzeczne palce nad nasadą dłoni (w

supinacji, od strony ko

ści promieniowej) masuje się w kierunku kłębu kciuka.

Rys. 8. Punkt na podudziu mo

żna znaleźć pod opuszką palca czwartego, jeżeli

wewn

ętrzną powierzchnię dłoni położy się prosto na rzepce. Należy masować ten

punkt w kierunku stopy.

Rys. 9. punkt znajduj

ący się pod wyrostkiem kolczystym siódmego kręgu szyjnego

masuje si

ę ku górze.

Kinezyterapia
W czasie trwania napadu stosuje si

ę tylko i wyłącznie pozycje rozluźniające,

których uczymy chorego w okresie mi

ędzynapadowym. 1. Siad okraczny na krześle

twarz

ą do oparcia. Ramiona zgięte spoczywają na oparciu, głowa oparta bokiem na

ramionach.
2. Siad rozkroczny na pi

ętach ze skrzyżowanymi ramionami opartymi na siedzeniu

krzes

ła, głowa zwrócona w bok, oparta na przedramionach. Chory powinien

wykonywa

ć swobodne wydechy przez usta złożone jak do gwizdania lub wymawiać

dowolne s

łowa.

Okres mi

ędzynapadowy

Celem stosowanych w tym okresie zabiegów jest:
- obni

żenie patologicznej wrażliwości oskrzeli i pęcherzyków płucnych na

alergeny wewn

ątrzpochodne,

- dzia

łanie odczulające,

- zwi

ększanie ogólnej odporności.

Fizykoterapia
W okresie mi

ędzynapadowym stosujemy: promieniowanie podczerwone, promieniowanie

nadfioletowe, elektrostymulacj

ę przepony, prądy diadynamiczne, prądy

interferencyjne, pr

ądy sinusoidalne modulowane, diatermię krótkofalową,

diatermi

ę mikrofalową, ultradźwięki, inhalacje, aerojonoterapię, magnetoterapię,

kuracje pitne, saun

ę, natryski deszczowe i wachlarzowe na klatkę piersiową.

Masa

Wyró

żniamy dwa sposoby postępowania.

Sposób pierwszy polega na stosowaniu masa

żu segmentarnego jak w chorobach dróg

oddechowych (patrz "Masa

ż segmentarny", wyd. Ii). Przez około 10 zabiegów nie

wykonujemy spr

ężynowania klatki piersiowej.

W dychawicy oskrzelowej zmiany odruchowe upodabniaj

ą się do punktów

maksymalnych. Przy stosowaniu masa

żu częstość i nasilenie napadów ulegają prawie

zawsze zmniejszeniu, a w du

żej ilości przypadków udaje się je powstrzymać. U

dzieci zaleca si

ę wykonanie wibracji mięśniówki nosa jako techniki dopełniającej

zabieg.
Drugim sposobem post

ępowania jest wykonywanie masażu klasycznego rozluźniającego

ęśnie oddechowe. Opracowujemy grzbiet i klatkę piersiową, obręcz barkową,

szyj

ę i kark. Szczególną uwagę należy zwrócić na obniżenie napięć mięśniowych,

stosuj

ąc głaskania, rozcierania, ugniatania podłużne i uciski punktowe (w

przestrzeniach mi

ędzyżebrowych przy kręgosłupie i przy mostku (Rys. 10Ň), kresy

karkowej dolnej oraz wa

łów mięśni czworobocznych (Rys. 11).

żeli masaż jest stosowany tylko jako korekta wady postawy, należy zwrócić

uwag

ę na wzmocnienie mięśni grzbietu i brzucha oraz obniżenie napięć pasa

barkowego.

Kinezyterapia
Stosujemy odpowiednie grupy

ćwiczeń:

- W celu rozlu

źnienia mięśni w obrębie klatki piersiowej, obręczy barkowej, szyi

i karku.
- W celu korekcji postawy (obni

żać pas barkowy i wciągać brzuch, oduczyć

garbienia si

ę).

- Zaj

ęcia sportowo-rekreacyjne, przede wszystkim pływanie w ciepłej wodzie.

Ćwiczenia oddechowe z nauką kontrolowania oddychania. - Ćwiczenia oddechowe

wszystkimi torami.

4. Rozedma p

łuc

(Emphysema pulmonum)

Choroba polega na utracie spr

ężystości tkanki płucnej i rozszerzeniu lejków oraz

ęcherzyków płucnych. W wyniku tych zmian utrudniony jest wydech.

Wyró

żniamy dwa rodzaje rozedmy.

1. Rozedma mi

ędzyzrazikowa, w której dochodzi do pęknięć pęcherzyków płucnych

(przy kaszlu lub wysi

łku). W efekcie powietrze przez pęknięte pęcherzyki

przedostaje si

ę do tkanki śródmiąższowej. Jest to tzw. odma chirurgiczna lub

ędzyzrazikowa.

2. Rozedma p

ęcherzykowa, w której dochodzi do rozciągnięcia i utraty

spr

ężystości pęcherzyków. Możemy wyróżnić trzy postacie tej rozedmy: - Rozedma

zast

ępcza (wdechowa). Występuje w płucu, gdy drugie jest nieczynne np. z powodu

łóknienia lub marskości.

- Rozedma starcza (zanikowa). Wyst

ępuje w wieku podeszłym wskutek zaniku

ęcherzyków płucnych.

- Rozedma przerostowa (wydechowa). Polega na rozszerzeniu p

ęcherzyków płucnych i

utracie ich spr

ężystości, w efekcie czego utrudniony jest wydech. Z tą postacią

mamy najcz

ęściej do czynienia.

Przyczynami rozedmy mog

ą być:

- wrodzone os

łabienie lub niedobór włókien sprężystych w ściankach oskrzelików,

lejków i p

ęcherzyków,

- os

łabienie ścian pęcherzyków przez kaszel i utrudniony wydech w nieżytach

oskrzelowych,
- powtarzaj

ące się napady dychawicy,

- os

łabienie związane z wykonywanym zawodem (dmuchanie szkła, gra na

instrumentach d

ętych).

Wszystkie te przyczyny mog

ą prowadzić do powstania zmian patologicznych.

Rozd

ęcie pęcherzyków płucnych prowadzi do zaniku przegród pomiędzy sąsiadującymi

komorami, co powoduje,

że łączą się one ze sobą. Naczynia włosowate oplatające

ęcherzyki płucne także ulegają rozciągnięciu i ostatecznie zarastają, a to jest

powodem przeci

ążenia prawej połowy serca. Wszystko to prowadzi do

niedostatecznej wymiany gazowej, co odbija si

ę na ogólnym stanie utlenowania

tkanek.
Wskutek ustalenia klatki piersiowej w pozycji wdechowej mo

że dochodzić do

przekrwienia narz

ądów jamy brzusznej. Dochodzi również do zmiany kształtu klatki

piersiowej.

Żebra podnoszą się, a barki przyjmują nienaturalnie wysoką pozycję.

Powstaje "klatka piersiowa beczkowata".
Z powodu utraty ruchomo

ści klatki piersiowej i tym samym spłycenia oddechu

zmniejsza si

ę działanie ssące.

Podstawowymi objawami rozedmy p

łuc są:

- Duszno

ść. Faza wdechu jest szybka i krótka, wydech jest znacznie wydłużony.

Pocz

ątkowo występuje to tylko przy wysiłku, później objaw ten utrzymuje się

nawet w spoczynku.
- Sinica. Pojawia si

ę w zaawansowanym okresie choroby i jest wynikiem

niedostatecznej wymiany gazowej.
- Os

łabienie. Chory czuje się zmęczony. Mogą wystąpić wyraźne objawy sercowe.

Stosowane zabiegi
Celem stosowanych zabiegów jest przede wszystkim:
- udro

żnienie oskrzeli,

- poprawa wentylacji p

łuc,

- poprawa wymiany gazowej.
Do leczenia fizykalnego kwalifikuj

ą się jedynie przypadki rozedmy płuc wywołanej

przewlek

łymi nieżytami oskrzeli, dychawicą oskrzelową oraz pylicą płuc.

Fizykoterapia
Stosuje si

ę inhalacje, elektroaerozole, promieniowanie podczerwone,

promieniowanie nadfioletowe, pr

ądy interferencyjne, diatermię krótkofalową,

diatermi

ę mikrofalową, ultradźwięki, magnetoterapię, zabiegi wodne, kąpiele

solankowo-jodowo-bromowe, kuracj

ę pitną.

Masa

Celem stosowania masa

żu jest uruchomienie klatki piersiowej i ułatwienie

oddychania, a szczególnie wydechu. Cz

ęstotliwość, intensywność i czas trwania

masa

żu należy dostosować do wydolności sercowo-krążeniowej ogólnej i aktualnej

(w chwili masa

żu).

żemy wyróżnić dwa sposoby postępowania.

Pierwszy sposób - masa

ż segmentarny.

W przewlek

łej rozedmie płuc zajęte są te same strefy co w dychawicy oskrzelowej.

Nie nale

ży zapominać o ogólnym zesztywnieniu klatki piersiowej wskutek

wzmo

żonego napięcia mięśni międzyżebrowych. Dopiero usunięcie tych stanów

umo

żliwia prowadzenie gimnastyki oddechowej. Wynik leczenia uzależniony jest od

zmian

łącznotkankowych w płucach i jest on znacznie lepszy w przypadkach

świeżych aniżeli w utrwalonych rozedmach. Rozluźnienie napiętych mięśni oraz
stwardnie

ń tkanki łącznej usuwa podrażnienia kaszlowe. Stosujemy postępowanie

omówione w ksi

ążce pt. "Masaż segmentarny", wyd. Ii, w rozdziale "Masaż w

chorobach dróg oddechowych". Chwyt "spr

ężynowania klatki piersiowej" wykonujemy

dopiero po odzyskaniu elastyczno

ści klatki piersiowej.

W l

żejszych przypadkach można zastosować drugi sposób - masaż klasyczny.

Wykonujemy masa

ż rozluźniający napięcia mięśniowe w obrębie grzbietu i klatki

piersiowej.
W masa

żu stosujemy: głaskania, rozcierania, ugniatanie podłużne i delikatne

roztrz

ąsanie.

żeli wydolność chorego się poprawia, można dołączyć oklepywania i wibrację

klatki piersiowej. Przy dalszej poprawie stanu zdrowia mo

żna dołączyć chwyt

"spr

ężynowania klatki piersiowej".

Kinezyterapia
Stosuje si

ę:

- nauk

ę oddychania dolnożebrowego i przeponowego,

ćwiczenia zmierzające do rozluźnienia mięśni międzyżebrowych i uelastycznienia

klatki piersiowej,
-

ćwiczenia ogólnousprawniające.

Ćwiczenia należy prowadzić ostrożnie i z niewielką ilością powtórzeń. U chorych
w starszym wieku ze zmianami w tkance p

łucnej i w sercu można prowadzić

ćwiczenia jak w przypadkach kardiochirurgicznych.

5. Zapalenie p

łuc płatowe

(Pneumonia lobaris)

Jest to zapalenie tkanki p

łucnej jednego lub obu płuc wywołane przez dwoinkę

zapalenia p

łuc. Czasem przyczyną bywają również gronkowce, paciorkowce i wirus

grypy. Zapalenie p

łuc płatowe najczęściej występuje u dzieci poniżej 10 roku

życia oraz u ludzi w wieku podeszłym. Może jednak wystąpić w każdym wieku.
Czynnikami usposabiaj

ącymi są:

- niedo

żywienie,

- os

łabienie z powodu innych chorób,

- wszystkie czynniki zmniejszaj

ące odporność organizmu. Czynnikami wywołującymi

mog

ą być:

- ozi

ębienie ciała,

- wyczerpanie po gwa

łtownym wysiłku,

- operacja (powik

łanie pooperacyjne),

- zapalenie p

łuc odoskrzelowe.

Zaj

ęte może być jedno lub oba płuca, a w nich jeden lub kilka płatów. Jeżeli

zaj

ęte jest jedno płuco, to najczęściej prawe. Zmiany polegają początkowo na

przekrwieniu, a pó

źniej wypełnieniu się włóknikowym wysiękiem. Po tym okresie

nast

ępuje okres zdrowienia. Skrzepy włóknika pod działaniem enzymów ulegają

rozpuszczeniu i zamieniaj

ą się w substancję płynną, która częściowo zostaje

wykrztuszona na zewn

ątrz, a częściowo wchłonięta i wydalona przez nerki. Dzięki

istnieniu antybiotyków choroba w wi

ększości przypadków jest łatwa do wyleczenia

i nie wymaga zabiegów fizykalnych. Potrzeba taka istnieje natomiast przy
wyst

ąpieniu powikłań. Należą one wprawdzie do rzadkości, jednak może utrzymywać

ę zapalenie opłucnej, czasem rozwija się ropniak czy ropień płuc.

Po zapaleniu op

łucnej często dochodzi do bocznego skrzywienia kręgosłupa. Poza

mog

ącymi wystąpić powikłaniami zdarza się, że niektórzy powracają do zdrowia

bardzo wolno (przeci

ąga się rozpuszczanie skrzepów włóknika) i leczenie

fizykalne jest korzystne.
W razie stwierdzenia wzrostu temperatury, przyspieszenia t

ętna lub jakichkolwiek

niepokoj

ących objawów leczenie fizykalne należy natychmiast przerwać.

Stosowane zabiegi
Cel leczenia fizykalnego jest nieco inny ni

ż w przypadkach dotąd opisanych.

Przede wszystkim musimy doprowadzi

ć do rozprężenia zajętej tkanki płucnej.

Nale

ży to wykonywać jednak bardzo ostrożnie, zwłaszcza we wczesnym okresie, aby

nie doprowadzi

ć do rozrywania się lub uszkodzenia tkanki płucnej.

Ponadto mo

że zajść konieczność leczenia bocznego skrzywienia kręgosłupa oraz

ogólnego wzmocnienia organizmu pacjenta.
Przed przyst

ąpieniem do zabiegów musimy skontrolować temperaturę, szybkość tętna

i oddechu.

Okres I (narastania wysi

łku)

Fizykoterapia
Mo

żna stosować promieniowanie podczerwone, promieniowanie nadfioletowe,

diatermi

ę krótkofalową, diatermię mikrofalową.

Masa

W tym okresie nie wykonujemy masa

żu.

Kinezyterapia
Z zabiegami wkraczamy bardzo wcze

śnie. Stosujemy tu przede wszystkim ułożenie w

pozycjach przeciwzrostowych (np. wg Bruce'a (Tab. 2

Ň)). Pozycje te należy

zmienia

ć co 20-30 minut. Należy również nauczyć chorego pełnego rozluźnienia

ęśni w pozycji leżącej.

Tab. 2. U

łożenie przeciwzrostowe wg Bruce'a

łożenie ściśle boczne: głowa leży na małej poduszce, kończyny górne lekko

zgi

ęte ułożone są przed klatką piersiową, kończyny dolne są ugięte w stawach

biodrowych, mi

ęśnie rozluźnione

łożenie z obrotem do przodu: głowa leży na małej poduszce, tułów zwrócony

nieco ku przodowi, ko

ńczyna górna po stronie chorej zwisa w dół (lub jest

podgi

ęta pod klatkę piersiową, kończyna górna po stronie zdrowej jest ułożona

wzd

łuż tułowia, kończyny dolne są ugięte w stawach biodrowych, mięśnie

rozlu

źnione

łożenie z obrotem do tyłu: głowa leży na małej poduszce, tułów jest odgięty ku

łowi (bez pełnego oparcia pleców), kończyna górna strony chorej odwiedziona i

zgi

ęta w stawie łokciowym spoczywa na poduszce, kończyna górna po stronie

zdrowej u

łożona jest wzdłuż tułowia, kończyny dolne są ugięte w stawach

biodrowych, mi

ęśnie rozluźnione

Okres Ii (ust

ępowania wysięku)

Fizykoterapia
Stosuje si

ę promieniowanie podczerwone, promieniowanie nadfioletowe, diatermię

krótkofalow

ą, diatermię mikrofalową i magnetoterapię.

Masa

Do masa

żu przystępujemy po przełomie choroby, chyba że lekarz prowadzący

zadecyduje inaczej.
W tym okresie mo

żemy wykonywać tylko i wyłącznie masaż segmentarny. Masaż

segmentarny u

łatwia odkrztuszanie, poprawia zmniejszoną elastyczność klatki

piersiowej i wp

ływa uspokajająco na układ nerwowy i krążenia. Stosujemy

post

ępowanie omówione w książce pt. "Masaż segmentarny", wyd. Ii, w rozdziale

"Masa

ż w chorobach dróg oddechowych".

W tym okresie nie wykonujemy chwytu "spr

ężynowania klatki piersiowej".

Kinezyterapia
W Ii okresie (5-10 dni po ust

ąpieniu wysięku) należy ćwiczyć oddychanie

przeponowe z ugi

ętymi kończynami dolnymi. W ćwiczeniach przechodzi się stopniowo

od oddechów wolnych do

ćwiczeń z dawkowanym oporem.

Okres Iii (rekonwalescencji)

Fizykoterapia
Stosuje si

ę: promieniowanie podczerwone, promieniowanie nadfioletowe, diatermię

krótkofalow

ą, diatermię mikrofalową i magnetoterapię.

Masa

Celem stosowanego masa

żu jest:

- przywrócenie sprawno

ści ruchowej żeber,

- przywrócenie prawid

łowej czynności mięśni oddechowych, - poprawa ukrwienia w

obr

ębie klatki piersiowej,

- zapobieganie powstaniu zrostów.

W masa

żu można wyróżnić dwa sposoby postępowania.

Pierwszy sposób - post

ępowanie segmentarne. Stosujemy postępowanie omówione w

ksi

ążce pt. "Masaż segmentarny", wyd. Ii, w rozdziale "Masaż w chorobach dróg

oddechowych". W miar

ę poprawy stanu zdrowia dołączam chwyt "sprężynowania klatki

piersiowej".
Drugi sposób - post

ępowanie klasyczne. W masażu należy zwrócić szczególną uwagę

na rozlu

źnienie mięśni międzyżebrowych i prostowników grzbietu w odcinku

piersiowym. Stosujemy g

łaskania, rozcierania, ugniatania podłużne i delikatne

roztrz

ąsanie.

W miar

ę poprawy stanu zdrowia należy dołączyć wibrację (w przestrzeniach

ędzyżebrowych i całej klatki piersiowej) wykonywaną przy pogłębionym wdechu i

pog

łębionym wydechu pacjenta oraz oklepywanie łyżeczkowe i "sprężynowanie klatki

piersiowej".
W tym okresie nale

ży zająć się również korekcją bocznego skrzywienia kręgosłupa.

(Post

ępowanie omówione w części pierwszej w rozdziale pt. "Zniekształcenia

ęgosłupa").

Kinezyterapia
Zadaniem kinezyterapii jest zapobieganie wytworzeniu si

ę zrostów opłucnowych,

wzmocnienie przepony, rozci

ąganie powstałych zrostów opłucnej, poprawa i

utrzymanie ruchomo

ści klatki piersiowej, poprawa wydolności oddechowej, korekcja

wady postawy. Wprowadzamy

ćwiczenia ogólnousprawniające, najlepiej w pozycjach

izolowanych.
W dalszej kolejno

ści dołączamy ćwiczenia korekcji postawy. Usprawnianie powinno

trwa

ć co najmniej 3 miesiące, bowiem tylko taki minimalny okres daje widoczny

efekt.

6. Zapalenie p

łuc odoskrzelowe

(bronchopneumonia)

Jest to zapalenie p

łuc, które obejmuje również oskrzeliki. Z reguły zajęte

bywaj

ą oba płuca, a zmiany są zwykle rozsiane w tkance płucnej. Choroba

wyst

ępuje najczęściej w dzieciństwie i w wieku podeszłym. Zapalenie może być

pierwotne lub wtórne. Zapalenie pierwotne jest wynikiem infekcji pneumokokowej i
wyst

ępuje prawie wyłącznie u dzieci poniżej 3 roku życia. Postać wtórna jest

wynikiem np. p

łatowego zapalenia płuc. Zapalenie rozpoczyna się w

najdrobniejszych oskrzelikach, sk

ąd szerzy się na lejki i pęcherzyki. W

strukturach tych pojawia si

ę przekrwienie i obrzęk. Oskrzela i oskrzeliki

zostaj

ą zablokowane śluzem lub wysiękiem śluzowo-ropnym. Prowadzi to do niedodmy

[Niedodma p

łuca pojawia się, gdy dochodzi do niedrożności oskrzela, wskutek

czego wdychane powietrze nie mo

że przejść poza miejsce zablokowane. Powietrze

znajduj

ące się uprzednio w pęcherzykach przechodzi do krwi, a zajęte części

łuca kurczą się i zapadają wskutek ujemnego ciśnienia wewnątrz pęcherzyków.] w

ęściach położonych dystalnie od miejsca zamknięcia. W innych zrazikach

wyst

ępują objawy rozedmy.

W postaci pierwotnej pocz

ątek, objawy i koniec choroby są podobne jak w

zapaleniu p

łuc płatowym.

W postaci wtórnej pocz

ątek jest stopniowy. Występuje bolesny kaszel, duszność,

gor

ączka zwalniająca, tętno jest szybkie i niemiarowe. Plwocina ma charakter

śluzowo-ropny. Powikłania są rzadkie, z wyjątkiem niewydolności sercowej.
W niektórych przypadkach mo

że powstać ropień płuc albo całe obszary płucne mogą

ulec zgorzeli. Cz

ęstym następstwem bywa zwłóknienie płuc i rozstrzenie oskrzeli.

Okres ostrego zapalenia

W tym okresie nie stosuje si

ę żadnych zabiegów.

Okres rekonwalescencji

Stosowane zabiegi

Celem stosowanych zabiegów jest oczyszczenie dróg oddechowych, rozpr

ężenie

tkanki p

łucnej, ułatwienie wydechu i wdechu.

Przed przyst

ąpieniem do zabiegów musimy skontrolować temperaturę, tętno i

szybko

ść oddechu pacjenta.

W razie stwierdzenia wzrostu temperatury, przyspieszenia t

ętna lub jakichkolwiek

niepokoj

ących objawów leczenie fizykalne należy natychmiast przerwać.

Fizykoterapia
Stosuje si

ę promieniowanie podczerwone, promieniowanie nadfioletowe, diatermię

krótkofalow

ą, diatermię mikrofalową i magnetoterapię.

Masa

Celem masa

żu jest przywrócenie sprawności ruchowej klatki piersiowej, ułatwienie

oczyszczenia dróg oddechowych, poprawa od

żywienia tkanek w obrębie klatki

piersiowej przez popraw

ę krążenia.

W masa

żu można wyróżnić dwa sposoby postępowania.

Pierwszy sposób - post

ępowanie segmentarne. Odoskrzelowe zapalenie płuc jest

jednym z g

łównych wskazań do stosowania masażu segmentarnego. Masaż ułatwia

odksztuszanie i poprawia zmniejszon

ą elastyczność klatki piersiowej.

Stosujemy post

ępowanie omówione w książce pt. "Masaż segmentarny", wyd. Ii, w

rozdziale "Masa

ż w chorobach dróg oddechowych". W miarę poprawy stanu zdrowia

łączamy chwyt "sprężynowania klatki piersiowej". Drugi sposób - postępowanie

klasyczne. W masa

żu należy zwrócić szczególną uwagę na rozluźnienie mięśni

ędzyżebrowych i prostowników grzbietu w odcinku piersiowym. Stosujemy

łaskania, rozcierania, ugniatania podłużne i delikatne roztrząsanie.

W miar

ę poprawy stanu zdrowia należy dołączyć wibrację w przestrzeniach

ędzyżebrowych oraz całej klatki piersiowej, wykonywaną przy pogłębionym wdechu

i pog

łębionym wydechu, oraz oklepywanie łyżeczkowe i sprężynowanie klatki

piersiowej.

Kinezyterapia
Przede wszystkim stosuje si

ę ćwiczenia:

ćwiczenia oddechowe, od ćwiczeń wolnych do ćwiczeń z dawkowaniem, - ćwiczenia

ogólnousprawniaj

ące.

Uwaga!
W miar

ę możliwości ćwiczenia powinny być prowadzone w pozycjach drenażowych.

7. Zw

łóknienie płuc

(Fibrosis pulmonum)

Choroba polega na rozwoju tkanki w

łóknistej w miejscu tkanki płucnej. Ma ona

charakter przewlek

ły i może trwać 15-25 lat.

łóknienie jest z reguły sprawą wtórną po przebytym procesie zapalnym. Czasami

jest zej

ściem niedodmy czy odoskrzelowego zapalenia płuc, rzadziej płatowego

zapalenia p

łuc. Może występować w przebiegu gruźlicy lub choroby nowotworowej. W

tym przypadku nie wolno stosowa

ć zabiegów fizykalnych. W zależności od przyczyny

wywo

łującej mogą być zajęte oba lub jedno płuco. Tworząca się tkanka włóknista

zaciska p

ęcherzyki płucne i znajdujące się w pobliżu naczynia włosowate.

Poniewa

ż tkanka włóknista nie ma sprężystości, ścianki oskrzelików rozszerzają

ę, powodując powstanie rozstrzeni.

łóknienie może być rozlane lub ograniczone. Jeżeli zwłóknienie dotyczy jednego

łego płuca, to drugie ulega rozedmie zastępczej. Wskutek utrudnionego

przep

ływu krwi i zmniejszonej ilości naczyń włosowatych dochodzi do przerostu

prawej komory serca. W przypadku zw

łóknienia ograniczonego rozedma zastępcza

wyst

ępuje w innych częściach tego samego płuca.

Przewa

żnie pacjent cieszy się dobrym zdrowiem. Może występować kaszel, duszność

wysi

łkowa i czasami sinica. W późniejszym okresie może się dołączyć rozstrzenie

oskrzeli.

W przypadkach zw

łóknienia jednostronnego chora połowa klatki piersiowej często

ulega wci

ągnięciu. Jednocześnie bark po tej stronie jest obniżony. Może dołączyć

ę boczne skrzywienie kręgosłupa, wypukłością zwrócone ku stronie zdrowej.

Obserwuje si

ę również zanik mięśni obręczy barkowej po stronie chorej.

Stosowane zabiegi

łównym celem leczenia jest rozprężenie, o ile to możliwe, zajętego płuca, a

tak

że zachowanie ruchomości klatki piersiowej i zapobieżenie powstaniu

skrzywienia kr

ęgosłupa.

Fizykoterapia
Stosuje si

ę: promieniowanie podczerwone, promieniowanie nadfioletowe, diatermię

krótkofalow

ą, diatermię mikrofalową.

Masa

W masa

żu można wyróżnić dwa sposoby postępowania.

Pierwszy sposób - post

ępowanie segmentarne. Masaż poprawia zmniejszoną

elastyczno

ść klatki piersiowej oraz powoduje zwiększenie pojemności życiowej

łuc.

Stosujemy post

ępowanie omówione w książce pt. "Masaż segmentarny", wyd. Ii, w

rozdziale "Masa

ż w chorobach dróg oddechowych".

Uwaga!
Nie wykonujemy chwytu "spr

ężynowania klatki piersiowej".

Drugi sposób - post

ępowanie klasyczne. W masażu należy zwrócić szczególną uwagę

na rozlu

źnienie mięśni międzyżebrowych i prostowników grzbietu w odcinku

piersiowym.
W przypadku zaników mi

ęśniowych czy skrzywienia kręgosłupa do masażu należy

łączyć odpowiednie postępowanie (patrz: odpowiednie rozdziały w części

pierwszej).
Stosujemy g

łaskania, rozcierania, ugniatania podłużne, wibracje i delikatne

roztrz

ąsanie.

Przy wyst

ępowaniu rozstrzeni oskrzeli masaż należy wykonywać w ułożeniu

drena

żowym, a do technik masażu można dołączyć delikatne oklepywanie łyżeczkowe.

Kinezyterapia
Je

żeli zwłóknienie płuca nie jest całkowite, stosuje się ćwiczenia w celu

rozpr

ężenia płuca (jak przy zapaleniu płuc, lecz można je prowadzić

energiczniej). W

ćwiczeniach oddechowych należy zwrócić uwagę zarówno na fazę

wdechu, jak i faz

ę wydechu.

żeli nastąpiło całkowite zwłóknienie płuca, możemy próbować zachować jak

najwi

ększą ruchomość klatki piersiowej oraz zapobiegać powstaniu bocznego

skrzywienia kr

ęgosłupa. Do tych ćwiczeń należy dołączyć ćwiczenia ogólnie

usprawniaj

ące oraz - w zależności od stanu płuc - ćwiczenia oddechowe.

8. Zapalenie op

łucnej

(Pleuritis)

Zapalenie op

łucnej może dotyczyć jednej lub obu stron. Przeważnie bywa zajęta

łucna prawego płuca.

Zapalenie mo

że być:

1. pierwotne - ograniczone tylko do op

łucnej i nie związane z żadną inną chorobą

ani infekcj

ą.

2. wtórne - b

ędące następstwem pierwotnej infekcji w innym miejscu. Wyróżniamy

dwie odmiany zapalenia op

łucnej:

- "Suche zapalenie op

łucnej". Opłucna ulega przekrwieniu. Na niej odkłada się

łóknik, nadając jej nierówny kształt i powodując zlepianie się blaszki

otrzewnej ze

ścianą opłucnej.

- Wysi

ękowe zapalenie opłucnej. W tej postaci można wyróżnić trzy okresy

choroby.
Okres wysi

ękowy, w którym powstaje wysięk płynu surowiczo-włóknistego. Jeżeli

wysi

ęk jest duży, może dojść do zapadnięcia się płuca, przemieszczenia serca,

żych naczyń, a nawet wątroby i śledziony. Ruch przepony jest bardzo

ograniczony, i - co za tym idzie - oddychanie staje si

ę bardzo trudne.

Okres wch

łaniania się wysięku. Płyn ulega stopniowemu wessaniu, jednak

niezale

żnie od jego ilości powstają zrosty opłucnowe i może również dojść do

łóknienia zapadniętego płuca.

Okres rekonwalescencji, w którym mo

że dojść do powstania wysięku ropnego.

Czasami p

łyn zamiast ulec wchłonięciu zamienia się w płyn ropny. Zmiany takie

nazywamy ropniakiem (empyema) op

łucnej.

"Suche" zapalenie op

łucnej z reguły cofa się całkowicie nie pozostawiając

żadnych zmian. Nie wymaga również leczenia fizykalnego. W przypadkach cięższych
mog

ą być zlecone ćwiczenia oddechowe nakierowane na możliwie największe

rozpr

ężenie płuc w celu zapobieżenia powstaniu zrostów. W wysiękowym zapaleniu

łucnej, jeżeli płyn nie wchłania się samoistnie, zachodzi konieczność

opró

żnienia opłucnej przez jej nakłuwanie. W przypadku ropniaka opłucnej

wskazane jest leczenie operacyjne i dopiero po nim stosuje si

ę postępowanie

fizykalne omówione w rozdziale "Chirurgia klatki piersiowej".

8.1. Wysi

ękowe zapalenie opłucnej

(Pleuritis exsudativa)

Celem stosowanej fizykoterapii jest przyspieszenie wch

łaniania się płynu i

zapobie

żenie powstaniu zrostów pomiędzy obiema blaszkami opłucnej. Ważne jest

równie

ż uzyskanie pełnego rozprężenia zapadniętego lub częściowo zapadniętego

łuca. W rehabilitacji zwraca się szczególną uwagę na zwiększenie wentylacji,

utrzymanie lub zwi

ększenie ruchomości klatki piersiowej oraz zapobieżenie

bocznemu skrzywieniu kr

ęgosłupa. Należy jednak pamiętać, że zapalenie opłucnej

że być pochodzenia gruźliczego, a w tych przypadkach nie wolno stosować

zabiegów fizjoterapeutycznych.
W razie stwierdzenia wzrasta temperatura, przyspieszenia t

ętna lub jakichkolwiek

niepokoj

ących objawów leczenie fizykalne należy natychmiast przerwać.

Okres I (wysi

ękowy)

Fizykoterapia
Mo

żna stosować promieniowanie podczerwone, promieniowanie nadfioletowe,

diatermi

ę krótkofalową, diatermię mikrofalową.

Masa

W tym okresie masa

ż jest przeciwwskazany.

Kinezyterapia
Z zabiegami wkraczamy bardzo wcze

śnie. Stosujemy tu przede wszystkim ułożenie w

pozycjach przeciwzrostowych (np. wg Bruce'a - Tab. 2

Ň). Pozycje te należy

zmienia

ć co 20-30 minut. Należy również nauczyć chorego umiejętności pełnego

rozlu

źnienia mięśni w pozycji leżącej.

Okres Ii (wch

łaniania się wysięku)

Fizykoterapia
Stosuje si

ę: promieniowanie podczerwone, promieniowanie nadfioletowe, diatermię

krótkofalow

ą, diatermię mikrofalową i magnetoterapię.

Masa

Do masa

żu przystępujemy po przełomie choroby chyba, że lekarz prowadzący

zadecyduje inaczej.
W tym okresie mo

żemy wykonywać tylko i wyłącznie masaż segmentarny. Jeżeli stan

chorego na to zezwala, zaleca si

ę stosowanie masażu już we wczesnych stadiach

choroby. Tego rodzaju post

ępowanie zapobiega powstawaniu zrostów, jak również

zmniejsza objawy bólowe. Po wykluczeniu etiologii gru

źliczej już w kilka dni po

ust

ąpieniu wysokiej temperatury można przystąpić do wykonywania masażu.

Stosujemy post

ępowanie omówione w książce pt. "Masaż segmentarny", wyd. Ii, w

rozdziale "Masa

ż w chorobach dróg oddechowych".

Uwaga!
Nie wykonujemy chwytu "spr

ężynowania klatki piersiowej".

Kinezyterapia
Po 5-10 dniach od ust

ąpienia wysięku należy ćwiczyć oddychanie przeponowe z

ugi

ętymi kończynami dolnymi. Przechodzi się stopniowo od ćwiczenia oddechów

wolnych do

ćwiczeń z dawkowanym oporem.

Okres Iii (rekonwalescencji)

Fizykoterapia
Stosuje si

ę: promieniowanie podczerwone, promieniowanie nadfioletowe, diatermię

krótkofalow

ą, diatermię mikrofalową i magnetoterapię.

Masa

W masa

żu można wyróżnić dwa sposoby postępowania.

Pierwszy sposób - post

ępowanie segmentarne. Stosujemy postępowanie omówione w

ksi

ążce pt. "Masaż segmentarny", wyd. Ii, w rozdziale "Masaż w chorobach dróg

oddechowych". W miar

ę poprawy stanu zdrowia dołączamy chwyt "sprężynowania

klatki piersiowej".
Drugi sposób - post

ępowanie klasyczne. W masażu należy zwrócić szczególną uwagę

na rozlu

źnienie mięśni międzyżebrowych i prostowników grzbietu w odcinku

piersiowym. Stosujemy g

łaskania, rozcierania, ugniatania podłużne, a w miarę

poprawy stanu zdrowia nale

ży dołączyć wibrację (w przestrzeniach międzyżebrowych

oraz ca

łej klatki piersiowej, wykonywaną przy pogłębionym wdechu i pogłębionym

wydechu pacjenta). Przy ogólnie dobrym stanie pacjenta do

łączamy oklepywanie

łyżeczkowe, roztrząsanie i "sprężynowanie klatki piersiowej".
Nale

ży zająć się również korekcją bocznego skrzywienia kręgosłupa. (Postępowanie

omówione w cz

ęści pierwszej w rozdziale pt. "Zniekształcenia kręgosłupa").

Kinezyterapia
Wprowadzamy

ćwiczenia ogólnousprawniające. Stosuje się dużo ćwiczeń w pozycjach

izolowanych.
W dalszej kolejno

ści stosuje się ćwiczenia korekcji postawy. Usprawnianie

powinno trwa

ć co najmniej 3 miesiące, bowiem tylko taki minimalny okres daje

widoczny efekt.

9. Chirurgia klatki piersiowej

Wszelkiego typu naci

ęcia klatki piersiowej w celu usunięcia tworów zawartych w

jamie op

łucnej lub w śródpiersiu nazwamy torakotomią. Do najczęściej

wykonywanych zabiegów torakotomii w chorobach p

łuc należą: - Lobektomia polega

na wyci

ęciu żebra i usunięciu całego lub części płata płuca, cięcie zwykle

prowadzi si

ę przez łożysko Vii i Viii żebra. Przy operacji przecina się mięśnie:

czworoboczny, najszerszy grzbietu, równoleg

łoboczny i zębaty przedni.

- Pneumonektomia polega na wyci

ęciu żebra i usunięciu całego płuca. Technika

jest taka sama jak przy lobektomii, z tym

że cięcie prowadzi się zwykle przez

łożysko V żebra.
Chory po operacji pozostaje z drena

żem zamkniętym przez okres około 3-7 dni.

Piel

ęgnowanie należy wykonywać w pozycji pionowej klatki piersiowej

podtrzymywanej przez poduszki tak, aby nie zaciska

ły drenu. Po każdej operacji

zwi

ązanej z uśpieniem ogólnym w drogach oddechowych dochodzi do wzrostu

wydzieliny, któr

ą należy usunąć, aby zapobiec powstaniu pooperacyjnej niedodmy,

spowodowanej zatkaniem drobnych oskrzeli i oskrzelików. Dochodzi równie

ż do

zbierania si

ę krwi i płynu tkankowego w przestrzeni zajmowanej uprzednio przez

tkank

ę płucną. Wskutek przecięcia mięśni pasa barkowego oraz łopatki istnieje

niebezpiecze

ństwo powstania zrostów, które mogą poważnie ograniczyć ruchomość

zarówno barku, jak i klatki piersiowej. Mo

że również wystąpić boczne skrzywienie

ęgosłupa. - Torakoplastyka. Zabieg ten wykonuje się tylko w przypadkach, gdy

istniej

ące w płucach jamy chcemy doprowadzić do zamknięcia przez uzyskanie

trwa

łego zapadnięcia części lub całego płuca oraz w gruźlicy. Operacja polega na

resekcji szeregu

żeber. Zależnie od potrzeb usuwa się ich od czterech do

dziewi

ęciu. Operację wykonuje się zwykle w dwóch lub trzech etapach w odstępach

dwu lub trzytygodniowych.
Usuni

ęcie pierwszego żebra pozbawia punktów przyczepu mięśnie pochyłe. Zostają

przeci

ęte również mięśnie łopatkowe i mięśnie pasa barkowego, co może prowadzić

do powa

żnych zniekształceń:

- sko

śne ustawienie głowy i szyi z przegięciem ku stronie zdrowej, -

przechylenie tu

łowia ku stronie operowanej,

- uniesienie i skr

ęcenie dośrodkowe barku po stronie operowanej. Stosuje się

równie

ż jednorazową operację, w której pierwsze żebro pozostawia się na miejscu,

usuwa si

ę drugie, trzecie i czwarte. Jedno żebro przyszywa się w poprzek do

wierzcho

łka pozostałych żeber tak, aby wytworzyć kostny szczyt klatki

piersiowej. Tak przeprowadzony zabieg nie powoduje du

żych zniekształceń, a

przede wszystkim nie narusza si

ę przyczepów mięśni pochyłych szyi i unika się

przechylenia g

łowy i szyi w kierunku strony zdrowej.

Stosowane zabiegi

W leczeniu mo

żemy wyróżnić dwa etapy:

- etap pierwszy - przedoperacyjny, przygotowawczy,
- etap drugi - pooperacyjny, który mo

żemy podzielić na: - okres wczesny,

- okres pó

źny.

Etap przedoperacyjny

Fizykoterapia
Zarówno przed, jak i po zabiegu chirurgicznym mo

żna stosować diatermię

krótkofalow

ą.

Masa

Celem prowadzonego masa

żu będzie maksymalne usprawnienie układu oddechowego i

ążenia oraz wzmocnienie mięśni, które w trakcie zabiegu ulegną uszkodzeniu.

Jednocze

śnie należy rozluźnić mięśnie po stronie przeciwnej, głównie mięśnie

pochy

łe szyi, mięsień

mostkowo-obojczykowo-sutkowy. Zabiegi masa

żu rozpoczynamy około 10-20 dni przed

zabiegiem.
W celu usprawnienia uk

ładu krążenia i układu oddechowego należy zastosować masaż

segmentarny (post

ępowanie omówione w książce pt. "Masaż segmentarny", wyd. Ii),

w zale

żności od potrzeb, jak w chorobach serca, naczyń obwodowych czy dróg

oddechowych.
Je

żeli stan chorego na to pozwala, wykonujemy oklepywanie i wibrację klatki

piersiowej, u

łatwiając drenaż.

W obr

ębie mięśni pochyłych szyi i mięśnia mostkowo-obojczykowo-sutkowego (po

stronie, która b

ędzie poddana zabiegowi) wykonujemy masaż pobudzający stosując:

intensywne g

łaskania, rozcierania, ugniatania poprzeczne i uciski punktowe

przerywane (rys. 12 - punkty znajduj

ące się na mięśniu mostkowo-obojczykowo-

sutkowym (od górnego do dolnych przyczepów); poni

żej obojczyka, na przedłużeniu

dolnych przyczepów mi

ęśnia

mostkowo-obojczykowo-sutkowego.). Jednocze

śnie po stronie przeciwnej (zdrowej)

wykonujemy masa

ż rozluźniający stosując: łagodne głaskania, rozcierania,

ugniatania pod

łużne oraz uciski punktowe jednostajne. Takie postępowanie ma

zmniejszy

ć skutki uszkodzenia mięśni pochyłych po stronie operowanej.

W obr

ębie mięśnia równoległobocznego i czworobocznego, po stronie nie objętej

zabiegiem chirurgicznym, stosujemy techniki pobudzaj

ące. A więc głaskania,

rozcierania, ugniatania poprzeczne oraz oklepywania (je

żeli stan chorego na to

pozwala).
Opracowanie strony, która b

ędzie poddana operacji, ma charakter typowo odżywczy.

Tak wi

ęc stosować będziemy przede wszystkim głaskania, delikatne rozcierania i

delikatne poprzeczne ugniatania.

Kinezyterapia
Rozpoczynamy równie

ż około 10-20 dni przed zabiegiem. Celem zabiegów jest:

- nawi

ązanie kontaktu z pacjentem,

ćwiczenia oddechowe z niewielką ilością powtórzeń,

- nauka odkrztuszania,
-

ćwiczenia czynne z oporem mięśni szyi i całej obręczy barkowej.

Okres pooperacyjny wczesny

Masa

Okres ten zaczyna si

ę 24 godziny po zabiegu. Stosujemy bardzo delikatny masaż

szyi, karku i ramienia (po stronie operowanej) z wykorzystaniem g

łaskań i

delikatnych rozciera

ń.

Kinezyterapia
Nale

ży zwrócić szczególną uwagę na prawidłowe ułożenie pacjenta (klatka

piersiowa wysoko, g

łowa prosto, stopy podparte pod kątem 90 stopni). Stosujemy:

- ruchy bierne i wspomagane ko

ńczyny górnej po stronie operowanej, - ćwiczenia

czynne mi

ęśni obwodowych kończyn górnych i dolnych, - ćwiczenia oddychania

przeponowego.
Intensywno

ść ćwiczeń zależy od indywidualnych możliwości chorego.

Okres pooperacyjny pó

źny

Okres ten rozpoczyna si

ę około 10 dnia po zabiegu.

Masa

W masa

żu zwiększamy intensywność i dołączamy kolejne techniki. W ramach

przygotowania do chodzenia opracowujemy masa

żem kończyny dolne. Po zagojeniu się

rany stosujemy opracowanie blizny (patrz: tom pierwszy rozdzia

ł pt. "Rany i

blizny").

W kolejnych masa

żach przystępujemy do uelastycznienia mięśni uszkodzonych

podczas operacji i rozlu

źnienia mięśni strony zdrowej stosując: łagodne

łaskania, rozcierania, ugniatania podłużne, wibrację poprzeczną i roztrząsanie.

Kinezyterapia
W zakresie kinezyterapii stosujemy:
-

ćwiczenia wdechu i wydechu połączone z ruchami barków i głowy, - skłony

łowia w płaszczyźnie czołowej,

- sk

łony i wyprosty tułowia w płaszczyźnie strzałkowej, - ćwiczenia mięśni szyi,

ćwiczenia oddychania przeponowego z włączeniem mięśni brzucha, - ćwiczenia

czynne ko

ńczyn dolnych przygotowujące do chodzenia, - głębokie oddychanie w

czasie chodzenia po sali.
W okresie pó

źniejszym, około 3-4 tygodni po zabiegu, prowadzimy pełne

usprawnienie poprzez

ćwiczenia ogólnousprawniające. Należy zwrócić szczególną

uwag

ę na ćwiczenia rozprężające wykonywane w celu zmniejszenia możliwości

wyst

ąpienia oddechu paradoksalnego (Rys. 13Ň).

Rys. 13. Oddychanie paradoskalne
a) w czasie wdechu

ściana klatki piersiowej zapada się i powietrze z płuca

chorego przechodzi do p

łuca zdrowego;

b) podczas wydechu os

łabiona ściana klatki piersiowej wydyma się i powietrze z

łuca zdrowego przechodzi do płuca chorego.

W tym okresie nie stosuje si

ę już drenażu ułożeniowego, chyba że na specjalne

zlecenie lekarza prowadz

ącego. Należy kontrolować symetryczność ustawienia

łowy.

10. Pylica p

łuc

(Pneumoconiosis)

W nast

ępstwie częstego przebywania w środowisku pyłów (pył węglowy, pył

azbestowy itp.) dochodzi do zmniejszenia wydolno

ści oddechowej. Postępowanie

fizjoterapeutyczne nie wp

ływa na zmiany pierwotne wywołane pylicą, a jedynie na

zmiany wtórne.
Metody leczenia fizykalnego s

ą takie, jak w przypadku nieżytu oskrzeli lub

rozedmy p

łuc. Szczególnie zaleca się stosowanie:

- inhalacji,
- k

ąpieli kwasowęglowych,

- masa

żu klasycznego lub segmentarnego,

- gimnastyki leczniczej.

II. Choroby serca i naczy

1. Choroby serca

Serce jest narz

ądem mięśniowym otoczonym błoną włóknistą w kształcie worka o

podwójnych

ścianach zwaną osierdziem. Od wewnątrz serce wyściela delikatna błona

zwana wsierdziem. Choroby mog

ą atakować każdą, z tych części.

Aby móc w sposób prawid

łowy prowadzić rehabilitację, należy bardzo dokładnie

pozna

ć anatomię serca, na której omówienie nie ma tu miejsca. W celu lepszego

zrozumienia problemów rehabilitacji zasygnalizujemy niektóre elementy
fizjologii.

Skurcz serca
Nale

ży pamiętać, że bodziec powodujący skurcz serca przebiega falowo od podstawy

do wierzcho

łka serca. Powstaje on w masie wyspecjalizowanych komórek zwanych

ęzłem zatokowo-przedsionkowym, położonym w prawym przedsionku w pobliżu ujścia

żyły głównej górnej. Z tego węzła pobudzenie przechodzi ku dołowi przez ściany
przedsionków do w

ęzła

przedsionkowo-komorowego (p

ęczka Hisa). Pęczek Hisa przebiega w dół w

przegrodzie mi

ędzykomorowej, a następnie dzieli się na dwie odnogi, które

rozprzestrzeniaj

ą się w każdej z komór. Jeżeli proces chorobowy przerwie lub

uszkodzi ten p

ęczek, wówczas niektóre lub wszystkie bodźce zostaną zablokowane i

nie dochodz

ą do komór.

Cykl pracy serca i dzia

łanie zastawek

Cyklem pracy serca nazywamy seri

ę kolejno po sobie występujących zjawisk, które

zachodz

ą w czasie jednej ewolucji serca. Serce wykonuje 70-75 ewolucji na

minut

ę. Każda z nich trwa około 0,8 sekundy.

Podczas skurczu przedsionków uj

ścia wszystkich żył ulegają zamknięciu i ustaje

dop

ływ krwi do serca. Jednocześnie wzrastające w przedsionkach ciśnienie

powoduje otwarcie zastawek przedsionkowo-komorowych (trójdzielnej i
dwudzielnej), przez które krew przedostaje si

ę do komór. Podczas skurczu komór

przedsionki rozlu

źniają się i krew ponownie napływa z dużych żył do serca.

Wzrastaj

ące ciśnienie w kurczących się komorach zamyka zastawki: trójdzielną i

dwudzieln

ą i równocześnie powoduje otwarcie zastawek półksiężycowatych aorty i

ętnicy płucnej, dzięki czemu krew zostaje wepchnięta do tych naczyń.

Podczas rozkurczu ca

łe serce rozluźnia się. Ponieważ ciśnienie w dużych

naczyniach staje si

ę większe niż w rozluźnionych komorach, dochodzi do

zamkni

ęcia zastawek półksiężycowatych aorty i tętnicy płucnej. Pozostają one

zamkni

ęte do chwili rozpoczęcia się ponownego skurczu komór, uniemożliwiając

cofni

ęcie się krwi. Zastawki przedsionkowo-komorowe otwierają się, gdy ciśnienie

wewn

ątrzkomorowe spada, dzięki czemu krew zaczyna napływać z przedsionków do

komór.

Powstawanie i regulacja skurczów serca
Serce kurczy si

ę dzięki swoistej właściwości mięśnia sercowego. Skurcze

wyst

ępują wskutek bodźców z ośrodkowego układu nerwowego - przez nerw błędny i

nerwy wspó

łczulne. Nerw błędny zwalnia czynność serca, zaś nerwy współczulne -

przyspieszaj

ą. Istotny wpływ mają również hormony, przede wszystkim adrenalina

(pobudza uk

ład współczulny).

Sytuacje, w których dochodzi do zwi

ększonego wydzielania adrenaliny (np. strach

lub gniew), mog

ą doprowadzić chore serce do przeciążenia i niewydolności, gdyż

adrenalina: po pierwsze przyspiesza czynno

ść serca, po drugie powoduje gwałtowny

wzrost ci

śnienia krwi, obkurczając naczynia krwionośne.

ływ wysiłku fizycznego na serce

Podczas pracy mi

ęśni zwiększa się powrót krwi żylnej do serca. Serce lepiej

wype

łnione w czasie rozkurczu może wypchnąć więcej krwi przy skurczu. Ponieważ

skurcz jest mocniejszy a obj

ętość wyrzucanej krwi większa, następuje wzrost

śnienia krwi. Na drodze lokalnego odruchu następuje rozszerzenie naczyń w

pracuj

ących mięśniach i jej dowóz do miejsc, gdzie jest najbardziej potrzebna.

Tak wi

ęc pracę serca zwiększają zarówno emocje, jak i wysiłek fizyczny. Zdrowe

serce posiada pewn

ą rezerwę sił, do której może sięgnąć w razie nagłej potrzeby.

Z chwil

ą gdy zwiększone zapotrzebowanie na krew ustaje, czynność serca szybko

powraca do swej normalnej cz

ęstości i siły. Natomiast chore serce może być

zmuszone do wykorzystania ca

łej swojej rezerwy już na samo utrzymanie krążenia w

spoczynku i nie pozostaje nic na pokrycie nag

łego zapotrzebowania. Takie nagłe

obci

ążenie chorego serca może mieć fatalne skutki.

Objawy ogólne w chorobach serca
1. Sinica. Wskutek zwolnionego kr

ążenia krwi i upośledzonej wymiany gazowej w

przekrwionych p

łucach krew oddaje tkankom stosunkowo dużo tlenu i zabiera od

nich nadmiar dwutlenku w

ęgla. Sinica jest najwyraźniejsza na twarzy, która

ęsto ma odcień purpurowy z zasinionymi wargami. W innych przypadkach skóra

że być blada z powodu złego ukrwienia tętniczego.

2. Duszno

ść. Wskutek przekrwienia naczyń krwionośnych w płucach występują

trudno

ści w oddychaniu.

3. Obrz

ęki. Z powodu zwolnionego krążenia naczynia ulegają rozszerzeniu, ściany

ich staj

ą się cieńsze i do tkanek przesącza się nadmierna ilość płynu. Obrzęki

wyst

ępują przeważnie na kończynach, ale w bardzo ciężkich przypadkach, np. w

niedomykalno

ści zastawki trójdzielnej, następuje przesiąkanie płynu do jamy

brzusznej, powoduj

ąc wodobrzusze. 4. Ból. Niektórym chorobom towarzyszy tępy ból

w okolicy serca, b

ądź ostry - promieniujący do szyi lub lewej ręki. Przyczyną

tego bólu jest niedokrwienie serca. Zwykle jest to zwi

ązane ze zmianami w aorcie

lub naczyniach wie

ńcowych.

5. Ko

łatanie. Są to szybkie, mocne i nieregularne uderzenia serca odczuwane

przez chorego. Ko

łatanie jest wynikiem wysiłku serca pompującego krew w

niekorzystnych warunkach. Ko

łatanie może mieć charakter wyłącznie czynnościowy.

6. T

ętno. Charakter tętna zależy od rodzaju schorzenia. W przeroście serca tętno

jest wysokie i rzadkie. W przypadkach dekompensacji i niewydolno

ści krążenia

ętno staje się częste i niemiarowe. 7. Objawy mózgowe. Na ogół pojawiają się w

wadach aorty. Objawy polegaj

ą na omdleniu wskutek niedokrwienia mózgu. Często

wyst

ępują objawy psychiczne, takie jak: nadmierna pobudliwość i depresja. Mogą

ę zdarzać krwotoki mózgowe.

8. Objawy brzuszne. Przekrwienie

żylne w obrębie brzucha może być przyczyną

zapar

ć, niestrawności itp.

Choroby serca mo

żna podzielić na:

- choroby osierdzia - zapalenie osierdzia (pericarditis) ostre lub przewlek

łe,

- choroby wsierdzia - zapalenie wsierdzia (endocarditis) prowadz

ące często do

powstania wad zastawkowych,
- choroby mi

ęśnia sercowego:

- ostre zapalenie mi

ęśnia sercowego (myocarditis acuta), - zwyrodnienie mięśnia

sercowego (myodegeneratio cordis) - t

łuszczowe lub włókniste.

Istniej

ą także "choroby czynnościowe", z których najbardziej znana jest nerwica

serca, zwana tak

że zespołem wysiłkowym.

1.1. Zapalenie osierdzia
(Pericarditis)

Choroba atakuje ludzi w ka

żdym wieku. Nieco częściej chorują mężczyźni niż

kobiety.

Zapalenie osierdzia rzadko bywa chorob

ą pierwotną. Przeważnie jest powikłaniem

choroby go

śćcowej, gruźlicy, szkarlatyny, zapalenia płuc lub posocznicy. Może

wyst

ępować w późnych okresach dny, zapalenia nerek lub cukrzycy.

Wyró

żniamy dwie postacie zapalenia osierdzia:

- zapalenie w

łóknikowe (pericarditis fibrosa),

- zapalenie wysi

ękowe (pericarditis exsudativa).

1.1.1. Zapalenie w

łóknikowe

Zmiany s

ą podobne do tych, jakie występują w "suchym" zapaleniu opłucnej. W

jamie osierdzia nie ma wcale lub jest tylko niewiele p

łynu wysiękowego,

natomiast na wewn

ętrznej powierzchni błon surowiczych (osierdzia) powstają złogi

łóknika. Przeważnie odczyn zapalny jest rozległy i następuje pogrubienie

osierdzia. Dochodzi do powstawania zrostów, które mog

ą zespolić ze sobą obie

warstwy osierdzia.
Chory mo

że skarżyć się na bóle w okolicy przedsercowej. Niekiedy ból o różnym

nasileniu promieniuje do innych cz

ęści ciała. Objawami towarzyszącymi mogą być

kaszel i duszno

ść. Ból nasila się przy kaszlu, głębokim oddechu czy ruchu.

Temperatura bywa podwy

ższona do 38 stopni. "Suche" zapalenie osierdzia samo

przez si

ę nigdy nie zagraża życiu, chociaż choroba podstawowa może doprowadzić

do zgonu. Czasami pozostaj

ą zrosty łączące mocno obie warstwy osierdzia. Postać

ostra cz

ęsto przechodzi w przewlekłą lub wysiękową.

1.1.2. Zapalenie wysi

ękowe

Osierdzie ulega rozci

ągnięciu przez płyn, który może być surowiczy, surowiczo-

ropny lub ropny. Proces przebiega stopniowo lub nagle. Po ust

ąpieniu sprawy

chorobowej obie warstwy pozostaj

ą znacznie zgrubiałe i zrośnięte ze sobą. W

mniejszym lub wi

ększym stopniu bywa zajęty mięsień sercowy. Objawy spowodowane

ą częściowo zapaleniem osierdzia i serca, a częściowo ciśnieniem wywieranym na

otaczaj

ące tkanki przez rozciągnięty worek osierdzia.

W okolicy serca pojawia si

ę nieprzyjemne uczucie, a czasami ból. Ponadto

wyst

ępują: kaszel, duszność, niepokój, bezsenność, czasami majaczenie

(delirium). Duszno

ść jest spowodowana utrudnioną czynnością serca oraz jego

uciskiem na narz

ądy oddechowe. Tętno jest przyspieszone i nieregularne. Jeżeli

wysi

ęk jest ropny, występują objawy ostrej posocznicy i stan ogólny chorego jest

bardzo ci

ężki.

W wi

ększości przypadków, w których wysięk jest surowiczo-włóknikowy, chorzy

powracaj

ą do zdrowia, choć zwykle pozostaje uszkodzenie samego mięśnia

sercowego.
Wysi

ęk ropny stanowi zagrożenie dla pacjenta.

Wyzdrowienie w postaciach gru

źliczych jest rzadkie, a postacie posocznicowe

prawie nieuchronnie prowadz

ą do zgonu.

1.1.3. Przewlek

łe zapalenie osierdzia i pozostałości po zapaleniu ostrym

Ostateczne nast

ępstwa zapalenia osierdzia zależą od stopnia uszkodzenia błon

surowiczych oraz od charakteru i umiejscowienia zrostów. Je

żeli zrosty występują

tylko pomi

ędzy obiema warstwami osierdzia, objawy mogą być nieznaczne. Sytuacja

staje si

ę poważniejsza, gdy zgrubienie i zwłóknienie osierdzia osiągnie taki

stopie

ń, że zaciska serce, utrudniając jego rozkurcz. Przy tego rodzaju zmianach

dop

ływu krwi żylnej do serca w fazie rozkurczu staje się utrudniony, następuje

wzrost ci

śnienia w układzie żylnym i zmniejszenie rzutu sercowego. Prowadzi to

do powstania objawów ogólnych, a niekiedy do wyra

źnych objawów brzusznych

podobnych do tych, jakie cechuj

ą pierwotne uszkodzenie lub względną

niedomykalno

ść zastawki trójdzielnej. Początkowo sam mięsień sercowy przeważnie

nie wykazuje

żadnych zmian, z czasem jednak może dojść do zaniku włókien

ęśniowych.

Stosowane zabiegi

Ostrego zapalenia osierdzia oczywi

ście nie leczymy metodami fizykalnymi.

Konieczny jest odpoczynek, leczenie farmakologiczne i odpowiednie piel

ęgnowanie

chorego. W ci

ęższych przypadkach może zachodzić konieczność opróżnienia worka

osierdziowego z p

łynu przez nakłucie strzykawką, bądź też przez operacyjne

otwarcie jamy osierdzia. Operacja taka nosi nazw

ę paracentezy.

Po wyzdrowieniu lub przej

ściu choroby w stan przewlekły można stosować

fizjoterapi

ę. W większości przypadków postępowanie jest takie samo, jak we

wczesnym okresie nabytych wad zastawek. Wa

żne jest, aby nie podejmować prób

naci

ągania zrostów pomiędzy osierdziem i klatką piersiową. Nie należy również

wykonywa

ć silnych ruchów wyprostnych. Przy masażu klasycznym nie wolno wykonywać

energicznych oklepywa

ń klatki piersiowej. W lżejszych przypadkach, w których nie

dosz

ło do uszkodzenia serca lub uszkodzenie jest nieznaczne, a serce nie jest

skr

ępowane zrostami, można zastosować postępowanie według tych samych zasad, co

w okresie pó

źniejszym w nabytych wadach zastawek.

1.2. Choroby wsierdzia

Choroby te doprowadzaj

ą do zniekształcenia jednej lub więcej zastawek serca,

które wskutek tego b

ądź nie mogą się całkowicie otwierać, bądź też szczelnie

zamyka

ć. Wynikiem tych chorób bywa wada serca.

Najcz

ęstszą przyczyną wad zastawkowych serca jest:

- Zapalenie wsierdzia (endocardisis), które mo

że być pochodzenia gośćcowego bądź

pozostawa

ć w związku z chorobami zakaźnymi wieku dziecięcego, jak odra,

szkarlatyna, zapalenie p

łuc.

- Stwardnienie t

ętnic (arteriosclerosis), które doprowadza do stwardnienia

zastawek, zw

łaszcza półksiężycowatych aorty. Segmenty tych zastawek ulegają

pomarszczeniu lub pofa

łdowaniu, powodując niedomykalność. Mimo że całe wsierdzie

znajduje si

ę w stanie zapalnym, największe nasilenie zmian stwierdza się na

zastawkach. Na powierzchni zastawki dwudzielnej pojawiaj

ą się tzw. wyrośla

brodawkowate. Pocz

ątkowo składają się one z niewielkiej ilości złogów włóknika i

krwinek. Cz

ęsto są połączone z powierzchnią zastawki za pomocą cienkiej szypuły

łatwo ulegają oderwaniu. Później wyrośla ulegają organizacji, przekształcając

ę w tkankę łączną. Najwięcej występuje ich na zastawce dwudzielnej, stąd duże

ryzyko zatorów przy wadzie tej zastawki.
Zastawki mog

ą ulec zgrubieniu, zniekształceniu lub pofałdowaniu, wskutek czego

ich p

łatki nie stykają się ze sobą. Stan taki nazywamy niedomykalnością zastawki

(insufficientia). Je

żeli brzegi płatków zrastają się ze sobą tak, że zastawka

nie mo

że się całkowicie otworzyć, mówimy o zwężeniu zastawki (stenosis).

ężenie i niedomykalność często kojarzą się ze sobą i w konsekwencji zastawka

ani nie otwiera si

ę całkowicie, ani nie zamyka.

Nast

ępstwa wad zastawek

śnienie wsteczne. Najłatwiej będzie wyjaśnić to zjawisko na przykładzie.

Przypu

śćmy, że mamy do czynienia z niedomykalnością zastawek półksiężycowatych

aorty. Podczas rozkurczu lewej komory, nast

ępującym po fazie skurczu, część krwi

powraca z aorty do komory, która nie zostaje od niej

ściśle odgrodzona. Komora

wype

łnia się nadmierną ilością krwi, gdyż musi przyjąć nie tylko krew

nadchodz

ącą z lewego przedsionka, ale również tę, która zostaje zarzucona z

powrotem z aorty. Komora musi zatem wykona

ć większą pracę, aby przepompować ten

nadmiar krwi i dodatkowo jeszcze pokona

ć ciśnienie wsteczne wywierane na nią z

aorty. Aby pomie

ścić zwiększoną ilość krwi, komora ulega rozciągnięciu, a

wskutek zwi

ększonej pracy - przerostowi. Jeżeli jednak obciążenie komory staje

ę zbyt wielkie, wówczas rozszerzenie bierze górę nad przerostem. Otwór

przedsionkowo - komorowy powi

ększa się do tego stopnia, że brzegi płatków

zastawki dwudzielnej nie stykaj

ą się ze sobą przy jej zamknięciu. Taki stan

nazywamy niedomykalno

ścią czynnościową lub względną. W ten sposób w czasie

skurczu komory dochodzi do cofania si

ę krwi do lewego przedsionka. Następuje

przepe

łnienie przedsionka lewego, co prowadzi do rozszerzenia i przerostu tej

jamy serca. Jednak przedsionki nie s

ą zdolne do dużego przerostu i dlatego

rozszerzony i przepe

łniony lewy przedsionek w krótkim czasie zaczyna stanowić

przeszkod

ę dla napływu krwi z płuc. Wzrasta ciśnienie w krążeniu płucnym.

Przekrwienie p

łuc i wzrost ciśnienia przenosi się wstecz do komory prawej, która

- podobnie jak poprzednio komora lewa - ulega rozszerzeniu i przerostowi. Taki
sam proces jak w lewej cz

ęści serca powtarza się teraz w prawej jego połowie.

Dochodzi do wzgl

ędnej niedomykalności zastawki trójdzielnej. Prawy przedsionek,

zdolny tylko do bardzo nieznacznego przerostu, ulega rozszerzeniu i
przepe

łnieniu krwią. W ten sposób powstają warunki do wzrostu ciśnienia krwi w

ładzie ciśnienia żylnego, gdyż powrót krwi do prawego przedsionka z żyły

łównej górnej i dolnej jest utrudniony. Prowadzi to do powstania poważnych

objawów wskutek przekrwienia

żylnego w całym ustroju, a szczególnie w jamie

brzusznej.

Kompensacja. Chory z wad

ą zastawkową serca może pomimo tego żyć długo i cieszyć

ę względnym zdrowiem pod warunkiem, że nie podejmuje gwałtownych wysiłków

fizycznych, a serce nie bywa nara

żone na nagłe przeciążenia. Dzieje się tak

dlatego,

że mięsień sercowy, dopóki jest zdrowy, może przystosować się do

zmienionych warunków, innymi s

łowy może skompensować, czyli wyrównać istniejącą

wad

ę. Ciągła nadmierna praca serca prowadzi do jego przerostu a przerośnięte

serce ma wi

ęcej siły niż zdrowe. Tę zwiększoną siłę serce wykorzystuje na

utrzymanie swej normalnej pracy a tym samym ma niewielk

ą lub nie ma w ogóle

rezerwy na wypadek zwi

ększonego obciążenia. Dochodzi wówczas do załamania się

kompensacji. Tak wi

ęc serce chorego z wadą zastawkową zawsze jest znacznie

bli

ższe punktu załamania się kompensacji, o czym należy pamiętać przy leczeniu

takich chorób. Nale

ży także pamiętać, że kompensacja jest pojęciem względnym.

Wada serca chorego mo

że być np. dostatecznie wyrównana dla potrzeb ustroju

pozostaj

ącego w spoczynku i w pozycji leżącej, ale już nie w pozycji siedzącej;

nieprawid

łowość może być wyrównana w pozycji siedzącej, ale nie w stojącej.

1.2.1. Wady zastawek t

ętnicy głównej

1. Niedomykalno

ść zastawek półksiężycowatych tętnicy głównej jest najbardziej

niebezpieczn

ą ze wszystkich wad zastawkowych, zwłaszcza jeśli jest następstwem

stwardnienia t

ętnic. Część krwi, która zostaje wyrzucona podczas skurczu przez

lew

ą komorę do tętnicy głównej, cofa się przez niedomknięte zastawki do komory.

W konsekwencji na obwód dostaje si

ę mniej krwi i pod mniejszym ciśnieniem.

Zmniejsza si

ę również krążenie wieńcowe. Jeśli przyczyną niedomykalności jest

stwardnienie t

ętnic, to naczynia wieńcowe również mogą być zajęte procesem

chorobowym, a to jeszcze bardziej upo

śledza dopływ krwi do mięśnia sercowego.

Dodatkowo w tej wadzie istnieje ryzyko oderwania si

ę skrzepu od uszkodzonej

zastawki i zamkni

ęcia przez niego jednej z tętnic wieńcowych. Powstały zator

że pozbawić całkowicie mięsień sercowy dopływu krwi, co powoduje zatrzymanie

akcji serca. Niedomykalno

ść zastawek tętnicy głównej zostaje wyrównana przez

rozszerzenie i przerost lewej komory.
2. Zw

ężenie lewego ujścia żylnego jest rzadką wadą, która często kojarzy się z

pewnego stopnia niedomykalno

ścią zastawek półksiężycowatych. Jest to wada

żejsza niż niedomykalność. Kompensacja polega na rozszerzeniu i przeroście

lewej komory, jednak w znacznie mniejszym stopniu ni

ż w niedomykalności.

Objawy s

ą spowodowane niedostatecznym zaopatrzeniem w krew tętniczą wszystkich

ęści ciała. Pomimo kompensacji krążenie układowe jest zmniejszone i dlatego

objawy przypominaj

ą niedokrwistość. Krążenie płucne nie jest upośledzone (chyba

że współistnieje wada zastawki dwudzielnej). Objawy w niedomykalności są cięższe
ni

ż w zwężeniu.

Do najwa

żniejszych należą:

1. blado

ść twarzy,

2. ból przedsercowy,
3. objawy mózgowe,
4. ko

łatanie serca,

5. duszno

ść.

Obrz

ęki oraz objawy brzuszne są nieznaczne.

1.2.2. Wady zastawki dwudzielnej

Niedomykalno

ść zastawki dwudzielnej może być następstwem choroby gośćcowej lub

ż może mieć charakter czynnościowy wskutek znacznego rozszerzenia lewej

komory. W wadzie mitralnej zwykle niedomykalno

ść i zwężenie współistnieją.

Przy skurczu lewej komory cz

ęść krwi cofa się przez niedomykającą się zastawkę

dwudzieln

ą do lewego przedsionka. W konsekwencji ulega on rozszerzeniu i

przerostowi. Rozszerzenie lewego przedsionka, jest przeszkod

ą dla powrotu krwi

do serca z

żył płucnych. Dochodzi do zastoju i przekrwienia biernego w płucach.

Dla pokonania ci

śnienia wstecznego prawa komora ulega również rozszerzeniu i

przerostowi.
Wad

ę kompensują:

- rozszerzenie i przerost lewego przedsionka,
- rozszerzenie i przerost lewej komory,
- rozszerzenie i przerost prawej komory.
Je

żeli prawa komora nie jest w stanie wyrównać wady, dochodzi do względnej

niedomykalno

ści zastawki trójdzielnej.

W czystej stenozie mitralnej zmiany s

ą podobne, z tą różnicą, że lewa komora nie

ulega przerostowi.
Podczas gdy wady zastawek pó

łksiężycowatych upośledzają ukrwienie tętnicze, wady

zastawki dwudzielnej wp

ływają niekorzystnie na układ żylny. Objawy są zatem

zwi

ązane z przekrwieniem żylnym:

1. sinica - szczególnie twarzy,
2. duszno

ść, kaszel i krwioplucie,

3. obrz

ęki - szczególnie na kończynach, może również wystąpić wodobrzusze,

4. ko

łatanie serca,

5. objawy brzuszne,
6. zatory w mózgu, t

ętnicach wieńcowych itp.,

7. t

ętno może być niemiarowe.

1.2.3. Niedomykalno

ść zastawki trójdzielnej

Niedomykalno

ść zastawki trójdzielnej nie daje się wyrównać na dłuższą metę, gdyż

prawy przedsionek nie jest zdolny do wi

ększego przerostu. Z chwilą gdy dojdzie

do dekompensacji, wzrasta ci

śnienie w całym układzie krążenia. Niedomykalność

zastawki trójdzielnej cz

ęściej jest następstwem wady lewej połowy serca niż

choroby samej zastawki.
Objawy s

ą związane ze wzrostem ciśnienia w krążeniu żylnym i są podobne do tych,

jakie wyst

ępują w późnym stadium wady mitralnej, mianowicie: 1. bardzo duża

sinica,
2. duszno

ść,

3. obrz

ęki z wodobrzuszem,

4. powa

żne przekrwienie narządów jamy brzusznej.

Stosowane zabiegi w leczeniu chorób zastawek

W leczeniu ka

żdego przypadku organicznej choroby serca należy pamiętać, że

najwa

żniejszym zadaniem jest wyrównanie (skompensowanie) wady. Niezależnie od

tego z jakiego punktu widzenia rozwa

żamy przypadek: lekarskiego,

piel

ęgniarskiego czy fizjoterapeutycznego, należy zawsze pamiętać o trzech

łównych zasadach postępowania.

1. Serce nale

ży maksymalnie odciążyć i zagwarantować możliwie największy spokój.

Jest to szczególnie wa

żne we wczesnym okresie, kiedy wydolność zaczyna się

łamywać. Chory musi pozostawać w łóżku w zupełnym spoczynku. Łóżko można

unie

ść w nogach, aby ułatwić powrót krwi żylnej do serca. Dieta powinna być

lekkostrawna. Podaje si

ę odpowiednie leki, a w razie potrzeby stosuje się zabieg

chirurgiczny.
2. Nale

ży zwiększyć dopływ tlenu do narządów i tkanek. W większości przypadków

chorzy maj

ą trudności z oddychaniem i nie mogą pobierać dostatecznej ilości

tlenu ani wydala

ć odpowiedniej ilości dwutlenku węgla. Dopóki stan taki się

utrzymuje, procesy przemiany s

ą upośledzone i wszystkie tkanki - z mięśniem

sercowym w

łącznie - pracują słabiej. Dlatego może zaistnieć potrzeba podawania

tlenu przez mask

ę lub pod namiotem tlenowym.

3. Przerost jest kompensacj

ą dokonywaną przez sam organizm w celu przetrwania i

dlatego nale

ży go wspomagać. Dokonuje się tego przez ostrożne, stopniowe

zwi

ększanie obciążenia serca aż do uzyskania całkowitego wyrównania.

Z chwil

ą uzyskania wyrównania chory musi prowadzić spokojny i regularny tryb

życia, wolny od zmartwień i nadmiernych wysiłków fizycznych. Ważna jest kontrola
wagi cia

ła. Nie jest wskazane przybywanie na wadze. Niebezpieczne są gorące

ąpiele, szkodliwe jest palenie papierosów i picie alkoholu. W warunkach

idealnych chory powinien mieszka

ć w zdrowym klimacie, jednak nie na zbyt dużej

wysoko

ści.

Fizykoterapia

Nie stosuje si

ę żadnych zabiegów.

Masa

Celem stosowanego zabiegu jest:
- odci

ążenie serca przez ułatwienie dopływu krwi żylnej do serca, - usuwanie

obrz

ęków,

- stopniowe zwi

ększenie obciążenia serca.

żemy wyróżnić dwie metody postępowania:

1. Metoda pierwsza, w której masa

ż i kinezyterapia wykonywane są osobno. 2.

Metoda druga, w której elementy masa

żu i kinezyterapii przeplatają się

wzajemnie.

Metoda pierwsza
Post

ępowanie możemy podzielić na dwa okresy:

- okres wczesny,
- okres pó

źniejszy.

Okres wczesny
W okresie wczesnym mo

żemy wyróżnić dwa sposoby postępowania. Sposób pierwszy

polega na wykonywaniu drena

żu limfatycznego początkowo na zmianę, tzn. przy

jednym zabiegu - ko

ńczyn górnych, przy następnym - kończyn dolnych (wg zasad

omówionych w ksi

ążce pt "Drenaż limfatyczny"). Jeżeli lekarz prowadzący zezwoli,

drena

ż wykonujemy maksymalnie trzy razy w tygodniu. W miarę poprawy stanu

zdrowia zabieg mo

żna wykonywać codziennie. Jeżeli stan zdrowia pacjenta pozwala,

żna połączyć opracowania z dwóch kolejnych dni, a więc wykonywać w trakcie

jednego zabiegu drena

ż zarówno kończyn dolnych, jak i górnych.

Sposób drugi polega na wykonywaniu powierzchniowych g

łaskań i delikatnych

ugniata

ń podłużnych początkowo tylko na kończynach dolnych nie częściej niż

trzy, a nawet dwa razy w tygodniu. W miar

ę poprawy stanu zdrowia dołączamy

opracowanie ko

ńczyn górnych. Po kilkunastu zabiegach, jeżeli lekarz prowadzący

wyrazi zgod

ę a stan pacjenta na to pozwala, masaż wykonujemy nawet codziennie.

Stopniowo zwi

ększamy siłę i czas trwania masażu. Z chwilą uzyskania stanu

kompensacji, kiedy pacjentowi wolno wsta

ć z łóżka, przechodzimy do następnego

okresu.

Uwaga!
W tym okresie nie wykonujemy masa

żu segmentarnego.

Okres pó

źniejszy

W okresie pó

źniejszym również możemy wyróżnić dwa sposoby postępowania.

Sposób pierwszy polega na wykonywaniu masa

żu klasycznego. W tym okresie możemy

łączyć delikatne rozcierania kończyn. Jeżeli lekarz prowadzący zezwoli, do

masa

żu dołączamy opracowanie klatki piersiowej i grzbietu (z wykorzystaniem:

łaskań, rozcierań, ugniatań podłużnych, delikatnych oklepywań i delikatnej

wibracji).

Sposób drugi polega na wykonywaniu masa

żu segmentarnego jak w chorobach serca

(patrz "Masa

ż segmentarny", wyd. Ii). W przypadku zwężenia zastawki dwudzielnej

nale

ży pamiętać o występowaniu dodatkowych punktów maksymalnych:

- na mostkowych przyczepach lewych

żeber w segmentach Th1-Th5, - w mięśniu

piersiowym wi

ększym w segmentach Th1-Th6.

W chwili gdy pacjent zacznie wykonywa

ć ćwiczenia z obciążeniem, można zakończyć

wykonywanie masa

ży. Ostatnie 3-4 zabiegi należy wykonywać w odstępach większych

ż w trakcie leczenia. Tak więc, jeżeli masaże były wykonywane codziennie,

ostatnie zabiegi wykonujemy co drugi dzie

ń. Jeżeli zabiegi były wykonywane co

drugi dzie

ń, ostatnie - wykonujemy co trzeci dzień.

Uwaga!
Nie wolno gwa

łtownie przerywać wykonywania masaży. Należy stopniowo odzwyczaić

organizm od zabiegu.

Kinezyterapia
Zadanie pierwsze - odci

ążenie serca przez ułatwienie dopływu krwi żylnej. Osiąga

ę przez:

ćwiczenia bierne w tempie wolnym (zapobiegają występowaniu obrzęków), -

ćwiczenia oddechowe, odciążające fazę wydechu, w rytmie wolnym wg uznania
pacjenta.

Uwaga!
Nale

ży zwracać uwagę, aby oddechy nie były zbyt intensywne, zwłaszcza w wadzie

mitralnej.

Zadanie drugie - dotlenienie serca.
Osi

ąga się przez:

ćwiczenia dynamiczne oddechowe, zwiększające ruchomość klatki piersiowej -

oddychanie torem przeponowym z dawkowanym oporem r

ęcznym stosowanym przez

terapeut

ę lub samego pacjenta,

ćwiczenia poprawiające postawę - ćwiczenia antygrawitacyjne w pozycji

siedz

ącej.

Uwaga!
Ćwiczenia należy wykonywać przed lustrem.

Przy wyst

ępowaniu wydzieliny w płucach stosuje się drenaż ułożeniowy.

Zadanie trzecie - doprowadzenie do przerostu serca
Osi

ąga się przez:

ćwiczenia ze stopniowo wzrastającym wysiłkiem,

ćwiczenia czynne rozpoczynane od stawów dystalnych i stopniowo wprowadza się

ćwiczenia w stawach proksymalnych, a także zwiększa się ilość powtórzeń oraz
rytm

ćwiczeń.

Uwaga!
- W miar

ę postępu rehabilitacji można dołączyć ruchy czynne z dodatkowym oporem

nie wi

ększym niż 1/2ż7şkg.

- Przy ka

żdym zwiększaniu oporu należy zmniejszać ilość powtórzeń. - W ciężkich

przypadkach stosuje si

ę tylko ćwiczenia oddechowe i ruchy bierne.

- Przed

ćwiczeniami i po nich należy mierzyć tętno i ilość oddechów.

Metoda druga
W ci

ężkich przypadkach na początku rehabilitacja polega na wykonywaniu masażu

ruchów biernych i oddychania.

Ćwiczenia powinny być krótkie i nie przekraczać 15

minut. Zarówno przed, jak i po zabiegu nale

ży policzyć i zanotować częstość

ętna i oddechów. Do czasu kiedy można zastosować wysiłek aktywny, wartości te

powinny by

ć takie same na początku, jak i po zakończeniu ćwiczeń.

1. Pó

łleżąc. Oddychanie.

2. Pó

łleżąc. Masaż ramion (z zastosowaniem głaskań i ugniatań podłużnych).

3. Pó

łleżąc. Okrężne ruchy bierne rąk w nadgarstkach.

4. Pó

łleżąc. Oddychanie (opuścić w wadzie mitralnej).

5. Pó

łleżąc. Masaż obu nóg (z zastosowaniem głaskań i ugniatań podłużnych).

6. Pó

łleżąc. Okrężne ruchy bierne stóp.

7. Pó

łleżąc. Oddychanie.

Stopniowo nale

ży dodawać ćwiczenia bierne stawów łokciowych, kolanowych,

barkowych i biodrowych.
Po kilku dniach, gdy stan zdrowia chorego zacznie si

ę poprawiać, przystępujemy

do wykonywania ruchów czynnych, rozpoczynaj

ąc od małych stawów.

1. Pó

łleżąc. Głębokie oddechy.

2. Pó

łleżąc. Masaż obu ramion (z zastosowaniem głaskań i ugniatań podłużnych).

3. Pó

łleżąc. Aktywne zginanie i prostowanie ręki w nadgarstku (6 razy). 4.

Pó

łleżąc. Głębokie oddechy.

5. Pó

łleżąc. Masaż obu nóg (z zastosowaniem głaskań i ugniatań podłużnych).

6. Pó

łleżąc. Aktywne zginanie i prostowanie stóp (6 razy). 7. Półleżąc. Głębokie

oddechy.

W miar

ę poprawy stanu zdrowia pacjenta należy zwiększać wysiłek fizyczny

poprzez:
- Zwi

ększanie liczby wykonywanych ruchów (każdego dnia o jeden). - Zwiększanie

ęstotliwości wykonywanych ruchów.

- Przechodzenie do wykonania ruchów w wi

ększych stawach (przy wprowadzaniu

nowego

ćwiczenia nigdy nie należy przekraczać 6 ruchów w przypadku ćwiczeń

ńczyn i 3 ruchów w przypadku ćwiczeń tułowia). - Stopniowe zastępowanie

ćwiczeń wolnych ćwiczeniami oporowymi (przy zastosowaniu oporu należy w czasie
pierwszych zabiegów zmniejszy

ć częstotliwość).

Schematy

ćwiczeń w różnych stadiach mogą wyglądać następująco:

Schemat I
1. Pó

łleżąc. Głębokie oddechy.

2. Pó

łleżąc. Masaż obu nóg (z zastosowaniem głaskań i ugniatań podłużnych).

3. Pó

łleżąc na grzbiecie, kolana zgięte. Naprzemienne zginanie i prostowanie

kolan (rozpoczynamy od 6

ćwiczeń i codziennie zwiększamy ich ilość). Uda powinny

ć podparte poduszką.

4. Pó

łleżąc. Głębokie oddechy.

5. Pó

łleżąc. Masaż obu ramion (z zastosowaniem głaskań i ugniatań podłużnych).

6. Pó

łleżąc. Naprzemienne zginanie i prostowanie kończyn wtórnych w stawach

łokciowych (rozpoczynamy od 8 ćwiczeń i codziennie zwiększamy ich ilość).
7. Pó

łleżąc. Głębokie oddechy.

Schemat Ii
1. Pó

łleżąc. Głębokie oddechy.

2. Pó

łleżąc. Masaż obu nóg (z zastosowaniem głaskań i ugniatań podłużnych).

3. Pó

łleżąc. Naprzemienne podciąganie kolan (rozpoczynamy od 6 ćwiczeń i

codziennie zwi

ększamy ich ilość).

4. Pó

łleżąc. Głębokie oddechy lub delikatne oklepywanie klatki piersiowej.

5. Pó

łleżąc. Masaż obu ramion (z zastosowaniem głaskań i ugniatań podłużnych).

6. Pó

łleżąc. Zginanie i prostowanie obu ramion w boki i w dół (6 razy). 7.

Pó

łleżąc. Głębokie oddechy.

Schemat Iii
1. Pó

łleżąc. Głębokie oddechy.

2. Pó

łleżąc. Masaż obu nóg (z zastosowaniem głaskań i ugniatań podłużnych).

3. Pó

łleżąc. Naprzemienne podciąganie kolan (14 razy w ciągu 2 minut). 4.

Pó

łleżąc. Głębokie oddechy.

5. Siedz

ąc. Skręty tułowia 3 razy na przemian w każdą stronę. 6. Półleżąc. Masaż

obu ramion (z zastosowaniem g

łaskań i ugniatań podłużnych).

7. Siedz

ąc. Zginanie i prostowanie ramion w górę i w dół (6 razy na minutę przez

dwie minuty).
8. Pó

łleżąc. Głębokie oddechy.

Schemat Iv
1. Pó

łleżąc. Głębokie oddechy.

2. Pó

łleżąc. Masaż obu kończyn dolnych (z zastosowaniem głaskań i ugniatań

pod

łużnych).

3. Pó

łleżąc. Naprzemienne podciąganie kolan (13 razy na minutę przez 3 minuty)

4. Siedz

ąc (na brzegu łóżka). Naprzemienne skręty tułowia (powoli, 6 razy w

żdą stronę).

5. Pó

łleżąc. Głębokie oddechy.

6. Siedz

ąc. Prostowanie grzbietu (4 razy).

7. Pó

łleżąc. Masaż obu kończyn górnych (z zastosowaniem głaskań i ugniatań

pod

łużnych).

8. Pó

łleżąc. Zginanie i prostowanie obu ramion w górę i w dół (8 razy w ciągu 3

minut).
9. Pó

łleżąc. Głębokie oddechy.

W okresie pó

źniejszym, kiedy choremu wolno już wstawać, oddziela się masaż od

kinezyterapii.

Masa

ż wykonujemy jak przy zastosowaniu metody pierwszej - okres późniejszy

(sposobem klasycznym lub segmentarnym) lub rezygnujemy z jego wykonywania,
je

żeli stan chorego jest odpowiednio dobry.

W kinezyterapii mo

żna stosować następujący schemat:

1. Pó

łleżąc. Głębokie oddechy.

2. Siedz

ąc. Skręty głowy (ręce oparte na biodrach).

3. Chodzenie (wyznaczony odcinek).

4. Pó

łleżąc. Głębokie oddechy ze skrętem ramion na zewnątrz. 5. Siedząc.

Naprzemienne skr

ęty tułowia z oporem (nogi zwarte, ramiona w bok).

6. Siedz

ąc w rozkroku z pochyleniem do przodu. Prostowanie grzbietu. 7. Siedząc,

zginanie i prostowanie ramion w gór

ę i w dół (8 razy na minutę przez 3 minuty, z

ężarkiem 0,5ż7şkg - stopniowo zwiększamy obciążenie).

8. Pó

łleżąc. Głębokie oddechy.

W ko

ńcowej fazie rehabilitacji należy dołączyć wchodzenie na schodek.

Uwaga!
Przedstawione schematy post

ępowania zostały sprawdzone w praktyce. Nic nie stoi

jednak na przeszkodzie, aby je modyfikowa

ć, oczywiście przy zastosowaniu

szczególnych

środków ostrożności i w porozumieniu z lekarzem prowadzącym

1.3. Choroby mi

ęśnia sercowego

Zasadniczo mo

żemy wyróżnić dwie postacie chorób:

- ostre zapalenie,
- przewlek

łe zwyrodnienie.

`nv

1.3.1. Ostre zapalenie mi

ęśnia sercowego

Zapalenie mi

ęśnia sercowego przeważnie związane jest z ostrą chorobą gośćcową,

łonicą, durem lub grypą. Zapalenie może się rozpocząć w osierdziu i przechodzić

na mi

ęsień sercowy. Występują zmiany charakterystyczne dla stanu zapalnego.

Serce jest os

łabione i może ulec bardzo dużemu rozszerzeniu.

Wyst

ępują ogólne objawy sercowe (ze zmiennym nasileniem): 1. sinica,

2. duszno

ść,

3. obrz

ęki,

4. ból,
5. ko

łatanie serca,

6. zaburzenia t

ętna.

7. objawy mózgowe,
8. objawy brzuszne.
W ci

ężkich przypadkach tętno może być bardzo słabe i niemiarowe. Dopóki

utrzymuje si

ę stan zapalny, temperatura z reguły jest podwyższona. W okresie

rekonwalescencji cz

ęsto zdarzają się omdlenia.

W tej chorobie, podobnie jak w wadach zastawek, maj

ą zastosowanie dwie pierwsze

zasady post

ępowania, tzn. serce należy odciążyć i zwiększyć dopływ tlenu.

Trzecia zasada - doprowadzenie do przerostu - jest równie

ż obowiązująca, jednak

ze wzgl

ędu na toczący się proces zapalny wymaga ona jak największej ostrożności,

żego doświadczenia terapeutów, ścisłej współpracy z lekarzem prowadzącym i o

wiele d

łuższego czasu.

Stosowane zabiegi

Rozpocz

ęcie fizjoterapii może okazać się możliwe w 4-6 tygodniu od początku

choroby. Leczenie powinno polega

ć na wykonywaniu masaży i ruchów biernych przy

łkowicie rozluźnionych mięśniach pacjenta. Jeżeli pacjent nie jest w stanie

ę rozluźnić, najbezpieczniej będzie wykonywać tylko masaż.

Fizykoterapia
Nie stosuje si

ę żadnych zabiegów.

Masa

Post

ępowanie jest takie samo, jak w leczeniu chorób zastawek. W zależności od

stanu chorobowego pacjenta wykonujemy masa

ż jak w metodzie pierwszej w okresie

wczesnym lub jak w okresie pó

źniejszym.

Kinezyterapia
Post

ępowanie jest podobne do omówionego w leczeniu chorób zastawek.

Uwaga!
W okresie wczesnym wykonujemy tylko

ćwiczenia bierne lub rezygnujemy nawet z

nich.

Realizacja zadania trzeciego przebiega o wiele wolniej i wymaga bardzo
dok

ładnego dobierania ćwiczeń do stanu zdrowia pacjenta.

żeli wystąpi wzrost temperatury powyżej 37 stopni C lub najmniejsze

przyspieszenie t

ętna ponad normę, ćwiczenia należy natychmiast przerwać.

1.4. Zw

ężenie lub niedrożność tętnic wieńcowych

Wyst

ępowanie klinicznych objawów niewydolności wieńcowej związane jest w 90% z

mia

żdżycowym uszkodzeniem tętnic wieńcowych.

Najwa

żniejszymi czynnikami, od których zależy ujawnienie objawów klinicznych,

ą: umiejscowienie, rozległość i stopień zaawansowania zmian. Zwykle

najwyra

źniej ujawniają się zmiany zwężające światło jednej z trzech głównych

ętnic wieńcowych o ponad 70%.

Podstawowym mechanizmem patogenetycznym jest brak równowagi pomi

ędzy

zapotrzebowaniem mi

ęśnia sercowego a dopływem utlenowanej krwi. Zaopatrzenie to

że być wystarczające w spoczynku, natomiast pod wpływem dodatkowego wysiłku,

emocji lub zimna mo

że dochodzić do chwilowego niedotlenienia. Klinicznym objawem

tego procesu jest ból zwany dusznic

ą bolesną. Postępujące zwężenie światła

ętnicy wieńcowej, a szczególnie powstawanie zakrzepów, nakładające się na

istniej

ące zmiany miażdżycowe, prowadzi do całkowitego przerwania przepływu krwi

przez zaj

ętą tętnicę wieńcową i ostrego niedokrwienia mięśnia sercowego w

obszarze zaopatrywanym przez t

ę tętnicę. Klinicznym odpowiednikiem zamknięcia

światła tętnicy wieńcowej jest zawał serca.

1.4.1. Dusznica bolesna
(Angina pectoris)

Stosowane zabiegi

Celem stosowanych zabiegów jest:
- usprawnienie pracy serca przez zmniejszenie oporów obwodowych, - zwolnienie
czynno

ści serca i poprawa jego ukrwienia,

- zmniejszenie dolegliwo

ści podmiotowych,

- rozszerzenie t

ętnic wieńcowych i obwodowych naczyń tętniczych

przedw

łosowatych,

- poprawa w

łaściwości kurczliwych mięśnia sercowego,

- obni

żenie ciśnienia skurczowego i rozkurczowego,

- poprawa tolerancji wysi

łków fizycznych,

- obni

żenie poziomu kwasu moczowego w surowicy krwi.

W leczeniu wyró

żniamy dwa okresy.

Okres leczenia szpitalnego

Fizykoterapia

Stosuje si

ę: helioterapię (promieniowaniem słonecznym przesianym),

promieniowanie nadfioletowe ogólne, jontoforez

ę (wapniową), inhalacje radonowe,

ąpiele radonowe i radonowo-siarczkowe, kąpiele kwasowęglowe, kurację pitną

(woda ze

źródła "Jerzy").

Masa

ż można wykonywać tylko u pacjentów w lekkim stanie chorobowym.

W leczeniu mo

żna wyróżnić dwa etapy.

Pierwszy etap - obejmuj

ący 5 do 10 zabiegów polega na wykonywaniu

powierzchniowych g

łaskań i rozcierań całą dłonią w okolicy przedsercowej. Przy

pierwszym zabiegu czas trwania masa

żu wynosi maksymalnie 4 min. W miarę poprawy

stanu zdrowia, przy kolejnych zabiegach, czas ten mo

żna wydłużać stopniowo do 6,

8, 10 i maksymalnie 12 min. Je

żeli stan pacjenta na to zezwala, zabieg może być

wykonywany nawet kilka razy dziennie. Drugi etap trwaj

ący do końca leczenia

szpitalnego polega na wykonywaniu masa

żu segmentarnego wg schematu i zasad

omówionych w ksi

ążce pt. "Masaż segmentarny", wyd. Ii, w rozdziale "Masaż w

chorobach serca".

Kinezyterapia
Ćwiczenia mają na celu poprawę ukrwienia mięśnia sercowego oraz szybsze
odprowadzenie krwi z obwodu.
W ci

ęższych przypadkach stosuje się postępowanie jak od 10 dnia po zawale serca.

Okres leczenia ambulatoryjnego

Fizykoterapia
Stosuje si

ę: promieniowanie nadfioletowe, kąpiele czterokomorowe, jontoforezę

wapniow

ą.

Masa

Wykonujemy masa

ż segmentarny wg schematu i zasad omówionych w książce pt. "Masaż

segmentarny", wyd. Ii, w rozdziale "Masa

ż w chorobach serca", str. 145.

Kinezyterapia
W okresie stabilizacji choroby wykonujemy

ćwiczenia:

- oddechowe,
- izometryczne ko

ńczyn górnych i dolnych oraz tułowia bez intensywnych skłonów,

- czynne wolne wszystkich grup mi

ęśniowych prowadzone w wolnym tempie ze

stopniowo wzrastaj

ącą trudnością ćwiczeń,

- ogólnie rozlu

źniające, ze szczególnym uwzględnieniem obręczy barkowej.

Uwaga!
Ćwiczenia należy prowadzić w rytmie oddechu chorego, dążąc do zwiększenia
wysi

łku bez przyspieszenia oddechu.

1.4.2. Zawa

ł serca

(infarctus cordis; infarctus myocardii)

Zawa

ł mięśnia sercowego jest najpoważniejszym następstwem miażdżycy tętnic

wie

ńcowych. Pod względem patomorfologii jest koagulacyjną martwicą mięśnia

sercowego.
Najcz

ęstszą przyczyną zawału serca jest zamknięcie światła tętnicy wieńcowej,

cho

ć całkowite zamknięcie tętnicy wieńcowej nie zawsze prowadzi do zawału.

Wielko

ść zawału jest na ogół proporcjonalna do przekroju zamkniętej lub zwężonej

ętnicy. Najczęściej obejmuje całą grubość mięśnia sercowego. Pod koniec

pierwszego tygodnia w strefie granicznej zaczyna si

ę tworzyć unaczyniona

ziarnina, która stopniowo przekszta

łca się w tkankę bliznowatą.

Do podstawowych i najcz

ęstszych objawów klinicznych należą: 1. ból,

2. wstrz

ąs,

3. ostra niewydolno

ść lewokomorowa (obrzęk płuc),

4. zaburzenia rytmu i ewentualnie przewodnictwa.

Stosowane zabiegi

Usprawnienie chorych z zawa

łem serca dzieli się na trzy okresy: 1. wczesny okres

świeżego zawału - usprawnienie wewnątrzszpitalne, 2. okres rekonwalescencji -
usprawnienie sanatoryjne,
3. okres po rekonwalescencji (podtrzymuj

ący) - usprawnienie ambulatoryjne.

Okres pierwszy

Fizykoterapia
Nie stosuje si

ę żadnych zabiegów.

Masa

Do masa

żu możemy przystąpić po 10-12 dniach choroby. W tym okresie możemy

wyró

żnić trzy sposoby postępowania.

Sposób pierwszy polega na wykonywaniu drena

żu limfatycznego początkowo na

zmian

ę, tzn. przy jednym zabiegu - kończyn górnych, przy następnym - kończyn

dolnych (wg zasad omówionych w ksi

ążce pt. "Drenaż limfatyczny"). Jeżeli lekarz

prowadz

ący zezwoli, drenaż wykonujemy maksymalnie trzy razy w tygodniu. W miarę

poprawy stanu zdrowia zabieg mo

żna wykonywać codziennie. Jeżeli stan zdrowia

pacjenta pozwala, mo

żna połączyć opracowania z dwóch kolejnych dni, a więc

wykonywa

ć w trakcie jednego zabiegu drenaż zarówno kończyn dolnych, jak i

górnych.
Sposób drugi polega na wykonywaniu powierzchniowych g

łaskań i delikatnych

ugniata

ń podłużnych początkowo tylko w kończynach dolnych nie częściej niż trzy,

a nawet dwa razy w tygodniu. W miar

ę poprawy stanu zdrowia dołączamy opracowanie

ńczyn górnych. Po kilkunastu zabiegach zwiększamy ich ilość. Jeżeli lekarz

prowadz

ący wyrazi zgodę, masaż wykonujemy nawet codziennie. Stopniowo zwiększamy

równie

ż siłę i czas trwania masażu.

Z chwil

ą uzyskania stanu kompensacji, kiedy pacjentowi wolno wstać z łóżka,

przechodzimy do nast

ępnego okresu.

Sposób trzeci polega na wykonywaniu masa

żu segmentarnego wg zasad omówionych w

ksi

ążce pt. "Masaż segmentarny", wyd. II.

Nale

ży pamiętać, że bardzo często występuje przeczulica w obrębie lewej łopatki.

W tym przypadku nale

ży wykonywać lekkie głaskanie i koliste rozcieranie w

obr

ębie segmentów C3-C4, a dopiero po ustąpieniu przeczulicy przystąpić do

wykonywania masa

żu segmentarnego.

Kinezyterapia
Celem kinezyterapii jest:
- przeciwdzia

łanie następstwom unieruchomienia w łóżku, - zapobieganie

powik

łaniom zakrzepowo-zatorowym,

- d

ążenie do kompensacji,

- poprawa stanu psychicznego pacjenta.

Okres rekonwalescencji

Fizykoterapia
Nie stosuje si

ę żadnych zabiegów.

Masa

Wyró

żniamy dwa sposoby postępowania.

Sposób pierwszy polega na wykonywaniu masa

żu klasycznego. W tym okresie do

opracowania klasycznego z pierwszego okresu mo

żemy dołączyć delikatne

rozcierania w obr

ębie kończyn. Jeżeli lekarz prowadzący zezwoli, do masażu

łączamy opracowanie lewego barku, klatki piersiowej i grzbietu (z

wykorzystaniem: g

łaskań, rozcierań, ugniatań podłużnych, delikatnych oklepywań i

delikatnej wibracji).
Sposób drugi polega na wykonywaniu masa

żu segmentarnego jak w chorobach serca

(patrz "Masa

ż segmentarny", wyd. II.).

Kinezyterapia
W okresie obejmuj

ącym 3 4 tygodnie należy zwiększyć czynności dnia codziennego,

ale tylko do 40% maksymalnego obci

ążenia serca. Tętno nie powinno przekraczać

110-120 uderze

ń na minutę w czasie wysiłku. W 6-10 tygodniu usprawnienia

obci

ążenie może wzrosnąć do 120-130 uderzeń serca na minutę.

W tym okresie wykonuje si

ę:

ćwiczenia dynamiczne kończyn górnych i dolnych,

ćwiczenia kształtujące tułowia w różnych pozycjach,

ćwiczenia na rowerze,

- marsz,
- wchodzenie na schody,
- trening interwa

łowy.

Okres po rekonwalescencji

Fizykoterapia
Nie stosuje si

ę żadnych zabiegów.

Masa

W tym okresie masa

ż nie jest potrzebny.

Kinezyterapia
Jest to okres podtrzymuj

ący, który trwa całe życie. Należy przeprowadzać

okresowo ocen

ę wydolności fizycznej, na podstawie której zaleca się trening lub

inn

ą formę ruchu oraz rodzaj wykonywanej pracy zawodowej i aktywności życiowej.

Uwaga!
W zale

żności od wyniku testu prognostycznego przeprowadzonego przez lekarza

kinezyterapi

ę można prowadzić np. wg schematów opracowanych w Instytucie

Kardiologii AM w Warszawie, w których rozpisany jest ka

żdy dzień rehabilitacji i

sposób jej prowadzenia.
U chorych bez powik

łań usprawnienie rozpoczyna się 4-5 dnia po zawale.

Przewiduje si

ę, że pobyt w szpitalu będzie trwał 21-28 dni. U chorych z

powik

łaniami lub w cięższym przebiegu zawału usprawnienie rozpoczyna się 2-3

tygodnie po wyst

ąpieniu zawału. Przewiduje się, że pobyt w szpitalu będzie trwał

35 do 42 dni.

1.5. Chirurgia serca

W ostatnich latach w chirurgii serca dokona

ł się wielki postęp dzięki

udoskonalonym metodom pozwalaj

ącym na utrzymanie krążenia krwi przy nieczynnym

sercu, jak równie

ż dzięki ciągle zbieranym doświadczeniom kardiochirurgów.

Stosowane zabiegi

Zasady post

ępowania przed- i pooperacyjnego są zasadniczo takie same, jak przy

torakotomii. Ci

ęcie biegnie zwykle po stronie przednio-bocznej od linii

środkowej przedniej aż do pachowej tylnej. Istnieje jednak taka sama groźba
niedodmy, utraty ruchomo

ści barku i zniekształcenia postawy. Niezwykle ważne

jest utrzymanie dro

żności dróg oddechowych, a tym samym odpowiedniej wentylacji,

gdy

ż każde zaburzenie oddechowe stanowi dodatkowe obciążenie dla serca.

W zakresie kinezyterapii ka

żdy przypadek wymaga indywidualnego podejścia i

odpowiednio dostosowanej rehabilitacji.

1.5.1. Rozrusznik serca

żeli w przebiegu procesu chorobowego dojdzie do uszkodzenia czy przerwania

ęczka Hisa lub jego odnóg, wówczas niektóre lub wszystkie bodźce zostają

zablokowane i nie dochodz

ą do komór. Jedynym skutecznym rozwiązaniem jest

wszczepienie kardiostymulatora (rozrusznika). Wszczepienie rozrusznika nie
stwarza konieczno

ści stosowania rehabilitacji, jednak ważne jest aby zarówno

pacjent, jak i fizjoterapeuta wiedzia

ł, że stosując zabiegi przy leczeniu innych

chorób, nale

ży podjąć pewne środki ostrożności.

Pacjenta nale

ży poinformować, że przebywanie w polu działania urządzeń

elektycznych du

żej mocy (silników, transformatorów), linii wysokiego napięcia,

radarów, nadajników radiowych i telewizyjnych, pieców indukcyjnych itp. mo

że

zak

łócić pracę rozrusznika. Niebezpieczna jest naprawa instalacji zapłonowej w

samochodach. Istnieje ryzyko,

że telefon komórkowy a nawet systemy

zabezpieczaj

ące sklepy przed kradzieżą mogą wywrzeć niekorzystny wpływ na

dzia

łanie rozrusznika.

W zakresie zabiegów medycznych niebezpieczne s

ą: defibrylacja (pobudzenie pracy

serca wysokim napi

ęciem), kardiowersja (regulacja rytmu serca), litotrypsja

(rozbijanie kamieni), operacje no

żem elektrycznym. W zakresie fizykoterapii

zasadniczo nie stosuje si

ę zabiegów prądowych (jedynie na specjalne zlecenie i

pod

ścisłą kontrolą lekarza). Nie wolno wykonywać zabiegów radioterapii.

żeli rozrusznik jest wszczepiony po lewej stronie w masażu należy bezwzględnie

omija

ć okolicę obojczyka oraz górną część klatki piersiowej po stronie

umiejscowienia rozrusznika, a masa

ż stawu ramiennego należy wykonywać bardzo

ostro

żnie, aby nie doprowadzić do mechanicznego uszkodzenia rozrusznika,

elektrody lub tkanek w ich pobli

żu. W kinezyterapii nie stosuje się ćwiczeń

rozci

ągających tkanki w tej okolicy, szczególnie mięśni piersiowych.

2. Choroby naczy

Niektóre z wymienionych chorób nie leczy si

ę fizykalnie. Omówimy je, ponieważ

mog

ą one występować u pacjentów wymagających leczenia z powodu innych

dolegliwo

ści, a wówczas należy zastosować pewne środki ostrożności.

2.1. Choroby t

ętnic

2.1.1. Stwardnienie t

ętnic (miażdżyca)

(Atherosclerosis)

Jest to przewlek

ły proces zapalny błony wewnętrznej tętnic, prowadzący do

zwyrodnienia. W b

łonie tej pojawiają się nacieki, które albo rozmiękają, albo

twardniej

ą wskutek odkładania się w nich soli wapnia. Proces rozprzestrzenia się

na b

łonę środkową, w której ulegają zwyrodnieniu włókna mięśniowe, oraz na błonę

zewn

ętrzną, która ulega stwardnieniu. Niekiedy proces chorobowy obejmuje również

żyły.
Stwardnienie t

ętnic występuje w pewnym stopniu u osób w starszym wieku, ale może

pojawi

ć się o wiele wcześniej w wyniku procesów patologicznych. Ważną rolę

odgrywaj

ą: czynnik dziedziczny, ciężka praca i procesy chorobowe powodujące

utrzymywanie si

ę wysokiego ciśnienia (dna, choroba nerek, zatrucia ołowiem,

zatrucia alkoholem itp.).
T

ętnice powierzchowne, jeśli są zmienione chorobowo, dają się wyczuć jako twarde

i zgrubia

łe postronki nawet poza falą tętna. Ciśnienie krwi jest wysokie, tętno

napi

ęte. Niektórzy chorzy odczuwają chłód i drętwienie stóp oraz kurcze w

nogach. Jako pó

źny objaw może pojawić się chromanie przestankowe. Niekiedy

wyst

ępują odbarwienia skóry i obrzęk kończyn dolnych. Lewa komora serca ulega

przerostowi. Proces obejmuje równie

ż tętnice wieńcowe. Może to doprowadzić do

dusznicy bolesnej, a nawet nag

łej śmierci z powodu znacznego zwężenia światła

ętniczek, do którego dołącza się zakrzepica. Jeżeli w miejscu przerostu wystąpi

rozszerzenie komory, wówczas objawy b

ędą podobne jak w wadzie zastawkowej serca.

Nast

ępstwem stwardnienia tętnic mogą być również:

- t

ętniak (zwłaszcza w łuku tętnicy głównej),

- zakrzepica,
- p

ęknięcie tętnicy (nawet z błahego powodu).

Dla u

łatwienia wskazań leczniczych w określaniu stopnia niedokrwienia kończyny

żna się posługiwać czterostopniową skalą wg R. Fontaine'a: pierwszy stopień -

zmiany bez objawów klinicznych,
drugi stopie

ń - chromanie przestankowe,

trzeci stopie

ń - ból spoczynkowy bez zmian martwiczych, czwarty stopień - ból

spoczynkowy z martwic

ą lub owrzodzeniem.

Niektórzy lekarze wol

ą jednak podział podany przez A. Piskorza, w którym

wyró

żniamy:

Okres I (niedokrwienie umiarkowane):
A. chromanie nie post

ępujące,

B. chromanie post

ępujące (zmniejszające z czasem zakres chodzenia), Okres Ii

(niedokrwienie znaczne):
A. ból spoczynkowy,
B. owrzodzenie i zgorzel,
C. ko

ńczyna do odjęcia.

Stosowane zabiegi

Pacjent powinien prowadzi

ć spokojny tryb życia, stosować umiarkowany wysiłek

fizyczny (bez przeci

ążenia), odżywiać się skromnie, spożywać proste pokarmy i

unika

ć nadmiaru soli. Zabrania się palenia tytoniu i używania alkoholu. Należy

zapobiega

ć obstrukcji.

Stwardnienie t

ętnic zasadniczo nie wymaga stosowania fizjoterapii. W przypadkach

ężkich stosuje się ćwiczenia B•rgera (patrz choroba B•rgera). Chorzy z

mia

żdżycą wymagający masażu i ćwiczeń z powodu innego niedomagania muszą być

traktowani z wielk

ą ostrożnością. Oczywiście w lekkich przypadkach możliwość

wyrz

ądzenia szkody jest mała, ale zawsze należy pamiętać:

- warunkiem niezb

ędnym do wykonywania masażu jest występowanie reakcji na masaże

strony naczy

ń krwionośnych,

- nie wolno doprowadza

ć do przeciążenia organizmu,

- nie wolno powodowa

ć wzrostu ciśnienia krwi,

- nie wolno stosowa

ć technik mocnych (zwłaszcza ugniatań), jak również technik

rozgrzewaj

ących (rozcierań).

W masa

żu wszędzie tam, gdzie jest to możliwe, należy decydować się na

post

ępowanie segmentarne.

2.1.2. Zakrzepowo-zarostowe zapalenie naczy

(Choroba B•rgera)
(Thrombangiitis obliterans)

Jest to choroba t

ętnic atakująca zwykle kończyny dolne. Przyczyna choroby nie

jest znana. Uwa

ża się, że znaczną rolę odgrywa czynnik dziedziczny. Prawie

zawsze choroba wyst

ępuje u mężczyzn. Wydaje się, że pozostaje ona w związku z

paleniem tytoniu. Substancje zawarte w tytoniu powoduj

ą uszkodzenie ścian tętnic

u pewnych osób wykazuj

ących nadwrażliwość na tę substancję. Czyni to ścianę

ętnicy podatną na zakażenie pewnymi bliżej nieznanymi bakteriami.

W odró

żnieniu od miażdżycy, która atakuje naczynia na całej długości, w

zakrzepowo-zarostowym zapaleniu t

ętnic zmiany występują tylko w pewnych

odcinkach. Choroba obejmuje wszystkie trzy warstwy

ściany tętniczej, które

zostaj

ą objęte procesem zapalnym. Zapalenie błony wewnętrznej powoduje

powstawanie zakrzepów, które mog

ą zamknąć światło naczynia i doprowadzić do jego

łkowitego zwyrodnienia. Często proces chorobowy rozszerza się również na

przylegaj

ącą żyłę i nerw. Ucisk na nerwy naczynioruchowe może powodować skurcz

ętnic.

Na pocz

ątku choroby obserwuje się uczucie ziębnięcia stóp. Mogą występować

objawy naczynioruchowe (jak w chorobie Raynauda). W dalszym ci

ągu nad

powierzchownymi

żyłami mogą pojawiać się czerwone, bolesne plamki, podobnie jak

w zakrzepowym zapaleniu

żył. Do głównych objawów należy chromanie przestankowe.

Chromanie przestankowe polega na pojawianiu si

ę podczas chodzenia bólu w łydkach

lub stopach, który zmusza chorego do zatrzymania si

ę. W czasie odpoczynku ból

ust

ępuje. Przyczyną bólu jest niedokrwienie kończyn. W miarę postępu choroby ból

ę nasila, występuje wcześniej przy wysiłku i wolniej znika przy odpoczynku.

W trakcie dalszego rozwoju choroby w ko

ńczynach dolnych pojawiają się zmiany

troficzne, a nast

ępnie zgorzel zmuszająca do amputacji kończyny. Ból

towarzysz

ący zgorzeli jest bardzo silny.

Choroba ma charakter post

ępujący, choć mogą występować okresy remisji. Dla

łatwienia wskazań leczniczych w określaniu stopnia niedokrwienia kończyny można

ę posługiwać, podobnie jak w stwardnieniu tętnic, czterostopniową skalą wg R.

Fontaine'a lub pi

ęciookresową skalą wg A. Piskorza.

Stosowane zabiegi

Niedokrwienie umiarkowane z chromaniem nie post

ępującym (okres IA) powinno być

leczone zachowawczo.
U chorych z chromaniem post

ępującym (okres IB), gdy dolegliwości uniemożliwiają

wykonywanie pracy, nale

ży ustalić wskazania do leczenia operacyjnego.

Niedokrwienie znaczne (okres Ii) jest bezwzgl

ędnym wskazaniem do leczenia

szpitalnego i najcz

ęściej operacyjnego.

Fizykoterapia
W ramach fizykoterapii stosuje si

ę: promieniowanie podczerwone (na okolicę

brzucha w celu uzyskania odruchowego rozszerzenia naczy

ń w kończynach dolnych),

budk

ę Polano (o temperaturze wnętrza powyżej 30 stopni C i poniżej 40 stopni C),

promieniowanie nadfioletowe (na okolic

ę przykręgosłupową w segmentach Th8-L3Ň),

galwanizacj

ę, jontoforezę (z histaminy, pridazolu, magnezu, pasty borowinowej),

ądy diadynamiczne, prąd Tr„berta, prądy interferencyjne, diatermię

krótkofalow

ą, terapię impulsowym polem magnetycznym wielkiej częstotliwości,

diatermi

ę mikrofalową, ultradźwięki (z wyjątkiem Iii i Iv okresu wg Fontaine'a),

ąpiele lecznicze (terpentynowa, solankowa, jodo-bromowa).

Masa

ż możemy wykonywać tylko w I i Ii stopniu choroby (wg Fontaine'a). Celem

stosowanego masa

żu jest:

- zmniejszenie dolegliwo

ści podmiotowych,

- zwi

ększenie przepływu kapilarnego krwi,

- stworzenie korzystnych warunków dla powstania kr

ążenia obocznego, -

odprowadzenie produktów przemiany materii.

Pierwszy stopie

ń choroby

żemy wyróżnić dwa sposoby postępowania.

Pierwszy sposób - klasyczny sk

łada się z dwóch faz.

Uwaga!
Je

żeli przed masażem wykonywane były zabiegi fizykoterapii rozgrzewające okolicę

ędźwiową i brzuch, fazę pierwszą można pominąć.

W fazie pierwszej - poprzez rozgrzanie okolicy brzucha i okolicy l

ędźwiowej

uzyskujemy odruchowe rozszerzenie naczy

ń w kończynach dolnych. Stosujemy masaż

klasyczny pow

łok brzusznych, wg schematu przedstawionego w książce pt "Masaż

klasyczny", wyd. Ii, oraz masa

ż odcinka lędźwiowo-krzyżowego kręgosłupa, wg

schematu przedstawionego w ksi

ążce pt "Masaż klasyczny", wyd. Ii.

W fazie drugiej stosujemy post

ępowanie klasyczne wykorzystując: delikatne

łaskania dosercowe i odsercowe, delikatne rozcierania, lekkie ugniatania

pod

łużne i delikatne uciski w miejscach poniżej i powyżej występowania zmian

chorobowych. Mo

że okazać się, że już w pierwszym stopniu choroby nie można

wykonywa

ć rozcierań po pierwsze ze względu na zmiany troficzne skóry i tym samym

żliwość jej otarcia, jak również ze względu na występowanie odczynu

paradoksalnego (obkurczenie si

ę naczyń krwionośnych pod wpływem ich rozgrzania).

W trakcie wykonywania masa

żu można - jeżeli nie sprawia to pacjentowi bólu -

lekko unie

ść kończynę powyżej poziomu celem ułatwienia odpływu żylnego.

Drugi sposób - segmentarny - mo

żliwy jest do zastosowania tylko w przypadkach, w

których naczynia maj

ą zdolność reagowania na bodźce. Postępujemy wg schematu

omówionego w ksi

ążce pt. "Masaż segmentarny", wyd. Ii ("Masaż w chorobach naczyń

obwodowych ko

ńczyn dolnych").

Drugi stopie

ń choroby

żemy stosować postępowanie klasyczne lub segmentarne. Pierwszy sposób -

klasyczny - jest kontynuacj

ą zabiegów z pierwszego stopnia choroby i podobnie -

łada się z dwóch faz.

Uwaga!
Je

żeli przed masażem wykonywane były zabiegi fizykoterapii rozgrzewające okolicę

ędźwiową i brzuch, fazę pierwszą można pominąć.

W fazie pierwszej - poprzez rozgrzanie okolicy brzucha i okolicy l

ędźwiowej

uzyskujemy odruchowe rozszerzenie naczy

ń w kończynach dolnych. Stosujemy masaż

klasyczny pow

łok brzusznych, wg schematu przedstawionego w książce pt. "Masaż

klasyczny", wyd. Ii, oraz masa

ż odcinka lędźwiowo-krzyżowego kręgosłupa, wg

schematu przedstawionego w ksi

ążce pt. "Masaż klasyczny", wyd. Ii.

W fazie drugiej stosujemy post

ępowanie klasyczne wykorzystując: delikatne

łaskania dosercowe i odsercowe, lekkie ugniatania podłużne i delikatne uciski w

miejscach poni

żej i powyżej występowania zmian chorobowych. Może okazać się, że

zastosowanie g

łaskań, a nawet delikatnych ugniatań powoduje uszkodzenia skóry

oraz wyst

ąpienie odczynu paradoksalnego. W takim przypadku masaż polega na

wykonywaniu tylko ucisków jednoczesnych. W trakcie masa

żu można - jeżeli nie

sprawia to pacjentowi bólu - lekko unie

ść kończynę powyżej poziomu celem

łatwienia odpływu żylnego. Drugi sposób - segmentarny - możliwy jest do

zastosowania tylko w przypadkach, w których naczynia maj

ą zdolność reagowania na

bod

źce. Postępujemy wg schematu omówionego w książce pt. "Masaż segmentarny",

wyd. Ii ("Masa

ż w chorobach naczyń obwodowych kończyn dolnych").

Uwaga!

że się okazać, że techniki stosowane w masażu segmentarnym będą powodowały

pogorszenie stanu zdrowia. W takim przypadku nale

ży stosować postępowanie

klasyczne wg pierwszego sposobu.

Kinezyterapia
We wszystkich okresach choroby usprawnienie powinno uwzgl

ędniać: - oddziaływanie

na psychik

ę chorego,

- przywrócenie sprawno

ści krążenia w mięśniach kończyn dolnych, - działanie

adaptacyjne (mo

żliwość wykonania tych samych ćwiczeń przy mniejszym zużyciu

tlenu),
- dzia

łanie funkcjonalne (możliwość wykonywania czynności życiowych). W leczeniu

zachowawczym u chorych w I, Ii i Iii okresie choroby stosuje si

ę:

Ćwiczenia ułożeniowe typu B•rgera. W pozycji leżącej tyłem pacjent unosi nogę

pod k

ątem 45 stopni i utrzymuje w tej pozycji przez 2-3 min., następnie opuszcza

nog

ę w dół (poniżej poziomu ciała) na okres 2-3 min. (do wystąpienia

zaczerwienienia. Nast

ępnie układa nogę poziomo na okres 2-3 min. (do uzyskania

normalnej barwy skóry).

Ćwiczenia prowadzi się, powtarzając cykl 3-5 razy, 2-3

razy dziennie.
-

Ćwiczenia wg Ratschowa. W pozycji leżącej tyłem pacjent unosi nogi pod kątem

90 stopni proste w stawach kolanowych. Stopy mog

ą wykonywać ruchy zgięcia i

wyprostu. Tak

ą pozycję utrzymujemy aż do wystąpienia bólu lub zmęczenia (okoł 2

min). Nast

ępnie pacjent opuszcza nogi poniżej poziomu i wytrzymuje aż do

zaczerwienienia, po czym uk

łada w pozycji poziomej (odpoczynek) na okres 2-3

min. Taki cykl powtarzamy 3-10 razy dziennie. - W pozycji stoj

ącej wspięcie na

palce i na pi

ęty (20-30 razy na minutę). - W leżeniu na plecach ruchy imitujące

jazd

ę na rowerze (2-3 minuty). - Wchodzenie na schody, zaczynając od kilku

stopni z wypoczynkiem 1-2 min.
- P

ływanie w ciepłej wodzie (tylko jeżeli nie ma zgorzeli i martwicy). - Trening

marszowy z ustaleniem szybko

ści marszu, długości trasy i czasu wypoczynku.

Leczenie operacyjne
W zale

żności od stanu chorobowego pacjenta stosuje się trzy rodzaje operacji:

1. Operacje odtwórcze t

ętnic

żeli operacja jest wykonywana w I lub Ii okresie choroby, można wykonywać

masa

ż jak w fazie drugiej postępowania klasycznego, dostosowując postępowanie do

okresu choroby. Nale

ży omijać okolicę miejsca operowanego do czasu zagojenia się

rany.
Do

ćwiczeń przystępuje się w 24 godziny po zabiegu stosując: - ćwiczenia

oddechowe,
-

ćwiczenia czynne stóp i rąk oraz połączenie tych ruchów z pogłębionym

oddechem,
- w miar

ę możliwości wprowadza się ćwiczenia czynne podudzi.

2. Sympatektomia
Po operacjach usuwaj

ących lędźwiowy zwój współczulny prowadzi się szybką

pionizacj

ę. Chory może rozpocząć chodzenie w 24 godziny po zabiegu. Jeżeli

operacja jest wykonywana w I lub Ii okresie choroby, mo

żna wykonywać masaż jak w

fazie drugiej post

ępowania klasycznego, dostosowując postępowanie do okresu

choroby.
W zakresie kinezyterapii stosuje si

ę:

ćwiczenia oddechowe,

ćwiczenia czynne stóp i rąk oraz połączenie tych ruchów z pogłębionym

oddechem,
- w miar

ę możliwości wprowadza się ćwiczenia czynne podudzi.

3. Amputacje
Wykonuje si

ę je w Iv okresie choroby.

żeli nie ma przeciwwskazań, można stosować masaż jak przy amputacjach. W

kinezyterapii stosuje si

ę postępowanie jak przy amputacjach.

2.1.3. Choroba raynauda
(Morbus Raynaud)

Chorob

ę można określić jako napadowe zblednięcie, zasinienie, zaczerwienienie

oraz dr

ętwienie występujące pod wpływem zimna lub bodźców psychicznych.

Przyczyn

ą tych dolegliwości jest skurcz tętnic w częściach dystalnych (palce rąk

i nóg, r

ęce, płatki uszu, koniuszek nosa). Przyczyną choroby jest prawdopodobnie

nieprawid

łowy metabolizm noradrenaliny w obwodowych zakończeniach włókien

nerwowych uk

ładu współczulnego.

Choroba wyst

ępuje 5 razy częściej u kobiet niż u mężczyzn. Najczęściej pojawia

ę pomiędzy 20 a 40 rokiem życia.

W okresie napadu mo

żna wyróżnić trzy okresy:

1. Okres, w którym wyst

ępuje miejscowe omdlenie z towarzyszącą bladością i

utrat

ą czucia palców rąk.

2. Okres miejscowej zamartwicy podczas której wyst

ępuje sine zabarwienie palców.

3. Okres odruchowego rozszerzenia naczy

ń.

W okresie zbledni

ęcia arteriole, kapilary i małe żyłki są obkurczone. W okresie

sinicy arteriole s

ą szersze, część krwi przepływa do kapilarów, które są

rozszerzone i wype

łnione krwią. W okresie silnego zaczerwienienia przepływ

wzmaga si

ę i chociaż kapilary stają się węższe niż w okresie sinicy, widać ich

znacznie wi

ęcej, ponieważ są wypełnione krwią. Zblednięcie palców rozpoczyna się

od opuszek i post

ępuje ku podstawom palców i ku dłoniom. Kciuki najczęściej są

wolne. W okolicy niedokrwionej chory odczuwa dr

ętwienie, ucisk, pieczenie i ból.

Palce staj

ą się zimne i niekiedy pokryte potem. Ruchy są ograniczone. Stan taki

utrzymuje si

ę przez okres od kilku minut do 2 godzin i ustępuje samoistnie lub

po ogrzaniu ko

ńczyny. W okresie ustępowania objawów może pojawić się lekki

obrz

ęk, uczucie mrowienia i pulsujący ból palców.

W wyj

ątkowych przypadkach, równocześnie z zaburzeniami naczynioruchowymi palców

ąk, występują podobne, zaburzenia w naczyniach serca, siatkówki, mózgu i

narz

ądów jamy brzusznej. Równocześnie z objawami Raynauda występują wtedy:

ławica piersiowa, zaburzenia wzrokowe i inne objawy brzuszne. Często

powtarzaj

ące się i długo trwające napady wywołują zmiany troficzne w postaci

owrzodze

ń, zmian w płytkach paznokci (wskutek rozrzedzenia struktury i zmian

zanikowych w ko

ściach paznokciowych paliczków), twardziny (skóry palców, nosa,

twarzy i tu

łowia) i zgorzeli (wzdłuż brzegu paznokci i na opuszkach palców).

Przebieg choroby Raynauda mo

że być lekki, średnio ciężki i ciężki. W postaciach

lekkich zmiany s

ą łagodne i przeważnie nie dochodzi do zgorzeli. Zmiany

stabilizuj

ą się na kilka lub kilkadziesiąt lat i często ustępują samoistnie. W

postaciach ci

ęższych napady występują częściej (nawet pod wpływem niewielkiego

och

łodzenia lub małej emocji), trwają długo, trudno ustępują, szybko wywołują

zmiany troficzne. W ka

żdym okresie i nasileniu choroba może ustąpić.

Chorob

ę Raynauda (o podłożu czynnościowym) należy odróżnić od zespołu Raynauda

wyst

ępującego jako objaw w rozmaitych zmianach organicznych tętnic kończyn, w

zmianach organicznych w uk

ładzie nerwowym (jamistość rdzenia, zapalenie nerwów

obwodowych itp.), w zatruciach (o

łowiem, arsenem, talem itp.), w zaburzeniach

rozwojowych a tak

że w chorobach zawodowych, którym towarzyszy uszkodzenie

aparatu nerwowo-naczyniowego (przewlek

łe działanie drgań i zimna na ręce).

Choroba Raynauda, w odró

żnieniu od zespołu Raynauda, charakteryzuje się tym. że:

- napady kurczu naczy

ń są wywołane oziębieniem lub stanami emocjonalnymi, -

zmiany wyst

ępują symetrycznie,

- palce, poza napadami, nie s

ą zmienione lub występuje tylko powierzchowna

martwica,
- nie mo

żna wykryć zmian uznanych za pierwotne.

Stosowane zabiegi

Bezwzgl

ędnie należy chronić kończyny przed działaniem zimna. W tych przypadkach,

w których napady s

ą związane z menstruacją lub menopauzą. należy stosować

odpowiednie leczenie hormonalne.
W leczeniu stosuje si

ę leki rozszerzające naczynia oraz zmniejszające napięcie

ładu współczulnego.

W niektórych przypadkach wykonuje si

ę sympatektomię szyjną (wycięcie górnych

zwojów szyjnych) w celu zmniejszenia napi

ęcia naczynioruchowego w kończynach

górnych.
Zabiegi fizykalne stosuje si

ę tylko między napadami, a ich celem jest: -

zmniejszenie napi

ęcia ścian naczyń tętniczych,

- poprawa ukrwienia ko

ńczyn,

- dzia

łanie przeciwbólowe,

- poprawa trofiki tkanek,
- usuni

ęcie przyczyn sprzyjających powstawaniu choroby.

Fizykoterapia
W zakresie fizykoterapii stosuje si

ę: promieniowanie nadfioletowe (co 3 do 4

dni), galwanizacj

ę (m.in. kołnierz galwaniczny wg Szczerbaka), kąpiele

czterokomorowe, jontoforez

ę (histaminową, jodową, magnezową, wapniową), prądy

diadynamiczne, pr

ądy interferencyjne, diatermię krótkofalową, terapuls,

ultrad

źwięki, kąpiele o temperaturze stopniowanej, kąpiele o temperaturze

zmiennej, masa

ż wibracyjny (Aquavibron), masaż wirowy, masaż podwodny, kąpiele

lecznicze (kwasow

ęglowe, siarczkowo-siarkowodorowe), peloidoterapię (zawijania,

łady i kąpiele z pasty lub papki borowinowej).

Masa

ż, podobnie jak inne zabiegi, wykonujemy tylko w okresie międzynapadowym.

żemy wyróżnić dwa sposoby postępowania.

Pierwszy sposób - klasyczny - polega na wykonywaniu masa

żu grzbietu i kręgosłupa

ze szczególnym uwzgl

ędnieniem odcinka szyjnego. W masażu wykorzystujemy techniki

rozlu

źniających (głaskania, delikatne rozcierania, ugniatanie podłużne, uciski

jednoczesne). Po oko

ło 3 zabiegach dołączamy klasyczne opracowanie kończyn

górnych stosuj

ąc: głaskania, delikatne rozcierania, ugniatanie podłużne, uciski

jednoczesne. G

łaskania można wykonywać zarówno dosercowo, jak i odsercowo.

Nale

ży również doprowadzić do poprawy krążenia w okolicy nosa i uszu.

Uwaga!
Je

żeli palce objęte są procesem martwiczym, masaż rozpoczynamy od śródręcza.

Drugi sposób - segmentarny - polega na wykonywaniu zabiegów wg schematu
omówionego w ksi

ążce pt. "Masaż segmentarny", wyd. Ii, ("Masaż w chorobach

naczy

ń obwodowych kończyn górnych").

Kinezyterapia
Ćwiczenia powinny być prowadzone w pozycji leżącej lub stojącej celem uniknięcia
napi

ęć mięśni kończyn dolnych.

Stosuje si

ę:

Ćwiczenia czynne w stawach barkowych, łokciowych i nadgarstkowych (20-30

powtórze

ń rozłożonych na cały dzień).

Ćwiczenia ręki i palców (zaciskanie palców w pięści i szerokie odwodzenie z

wyprostem palców).
-

Ćwiczenia ułożeniowe kończyn górnych wg ćwiczeń B•rgera. Rozpoczynamy w

pozycji le

żenia tyłem na wąskiej kozetce. Pacjent unosi ręce w górę na

odpowiedni okres czasu, nast

ępnie opuszczaje w dół (poza łóżko), po czym układa

łóżku, czyli w ułożeniu poziomym. Cykl takich ćwiczeń należy powtarzać 3 do 4

razy dziennie.
-

Ćwiczenia ogólnousprawniające.

- Gry i zabawy ruchowe uwzgl

ędniające ruchy kończyn górnych. - Terapię zajęciową

(robótki r

ęczne).

2.1.4. Samoistna sinica ko

ńczyn

(Acrocyanosis; Erythrocyanosis)

Zmiany chorobowe znajduj

ą się najczęściej na kostkach, piętach, nadgarstkach i

grzbiecie d

łoni, czasem na uszach, a nawet na nosie. Palce, zarówno nóg, jak i

ąk, są z reguły wolne. Miejsca zajęte są stale sinopurpurowe, chłodne i

spocone.
Przyczyna tych zmian nie jest znana. Zwykle przypisuje si

ę je "złemu krążeniu".

Poniewa

ż jednak choroba występuje u dzieci i młodych kobiet, u których nie

stwierdza si

ę innych objawów "złego krążenia", możliwe, że stanowi ona odmianę

choroby Raynauda o s

łabym nasileniu, w której chłód powoduje skurcz mięśniówki

ściany tętniczej. Następstwem tego jest późniejsze przekrwienie. Choroba nasila
si

ę w okresie pokwitania i łagodnieje po 20 roku życia.

Rozpoznanie ustala si

ę na podstawie:

- stwierdzenia zlewnego zasinienia r

ąk, niekiedy nóg, bez tworzenia się

owrzodze

ń i zaników,

- nasilenia si

ę zmian w niskiej temperaturze,

- wyst

ępowania choroby u młodych dziewcząt i kobiet,

- naczynioruchowego charakteru zaburze

ń.

Rokowanie w samorodnej sinicy ko

ńczyn jest dobre. Nasilenie zmian barwy skóry

zmniejsza si

ę z biegiem lat, a często ustępuje całkowicie podczas ciąży.

Stosowane zabiegi

Pacjent powinien uprawia

ć aktywne ćwiczenia na świeżym powietrzu. Należy się

ciep

ło ubierać, jednak unikać ciasnej odzieży.

Intensywno

ść leczenia oraz dobór zabiegów zależy od zaawansowania choroby i

nasilenia objawów. Technika stosowanych zabiegów jest w wi

ększości taka sama jak

w chorobie Raynauda.

Fizykoterapia
Stosuje si

ę: promieniowanie podczerwone, promieniowanie nadfioletowe,

galwanizacj

ę, jontoforezę, prądy diadynamiczne, prądy interferencyjne, diatermię

krótkofalow

ą, ultradźwięki, masaż wibracyjny (Aquavibron), masaż wirowy, kąpiele

lecznicze (kwasow

ęglowe, siarczkowe, radonowe), peloidoterapię.

Masa

żemy wyróżnić dwa sposoby postępowania.

Pierwszy sposób - klasyczny - polega na wykonywaniu masa

żu grzbietu, kręgosłupa,

ńczyn górnych i dolnych. W masażu grzbietu i kręgosłupa wykorzystujemy

techniki rozlu

źniające (głaskania, delikatne rozcierania, ugniatanie podłużne,

uciski jednoczesne, wibracj

ę poprzeczną). W masażu kończyn górnych i dolnych

stosujemy g

łaskania (zarówno dosercowo, jak i odsercowo), rozcierania (tylko w

miejscach wolnych od zmian chorobowych), ugniatanie pod

łużne, uciski

jednoczesne, wibracj

ę poprzeczną. Jeżeli istnieje taka potrzeba, należy również

doprowadzi

ć do poprawy krążenia w okolicy nosa i uszu.

Uwaga!
W miejscach obj

ętych procesem chorobowym zarówno głaskania, jak i ugniatania

wykonujemy bardzo delikatnie. W tych miejscach nie wykonujemy rozciera

ń.

W przypadku pojawienia si

ę, w miejscach zmienionych chorobowo, pęknięć skóry

rezygnujemy z masowania tych miejsc.
Drugi sposób - segmentarny - polega na wykonywaniu zabiegów wg schematu
omówionego w ksi

ążce pt. "Masaż segmentarny", wyd. Ii, w rozdziale pt. "Masaż w

chorobach naczy

ń obwodowych".

Kinezyterapia
Rodzaj

ćwiczeń i ich metodyka są takie same jak w chorobie Raynauda. Ze względu

na m

łody wiek chorych ćwiczenia można prowadzić z większą intensywnością.

2.2. Choroby

żył

W chorobach uk

ładu żylnego zasadniczą rolę odgrywają trzy rodzaje patologii,

które cz

ęsto wiążą się ze sobą, pogłębiając sprawy chorobowe i potęgując ich

nast

ępstwa. Są to:

- zapalenie

żył,

- zakrzepy

żylne,

żylaki (patologiczne poszerzenie żył).

2.2.1. Zapalenie

żył

(Phlebitis)

Najcz

ęstszymi przyczynami zapalenia żył są:

1. Urazy naczynia - np. ucisk wywierany na naczynie przez ciasn

ą odzież lub

przez guzy po

łożone na ich przebiegu.

Żylaki.

3. Zmiany zapalne lub posocznicowe powstaj

ące wskutek przejścia infekcji z

tkanek otaczaj

ących żyły, np. z zakażonych ran.

Niekiedy nie udaje si

ę stwierdzić widocznej przyczyny zapalenia. Odczyn zapalny

przewa

żnie obejmuje całą ścianę naczynia, a w zależności od nasilenia zmian

żna wyróżnić postacie - lżejszą i cięższą. W postaci lżejszej przeważnie

powstaje zakrzep. W postaci ci

ęższej proces zapalny może przechodzić na tkanki

otaczaj

ące i może powstać ropień. Niezależnie od postaci zapaleniu żył

towarzyszy rozleg

łe zapalenie dróg chłonnych. Zapalenie występuje najczęściej w

żyłach kończyn dolnych (w żyłach udowych). Ból występuje wzdłuż przebiegu żyły.
Towarzyszy mu twarde, postronkowate obrzmienie. W przypadku zapalenia

żyły

powierzchownej skóra nad ni

ą jest ciemna i obrzmiała.

Zaj

ęciu dużych, głębokich żył towarzyszy zwolnione krążenie żylne i bardzo duże

wysi

ękanie limfy. Pojawia się obrzęk. W przypadku zakażenia wokół zajętego

naczynia mog

ą powstawać ropnie.

Choroba przebiega z dreszczami i gor

ączką, które nasilają się w przypadku

zaka

żenia.

Stosowane zabiegi

Post

ępowanie lecznicze jest bardzo podobne do postępowania w zakrzepowym

zapaleniu

żył.

2.2.2. Zakrzepowe zapalenie

żył

(Thrombophlebitis)

Choroba polega na zamkni

ęciu światła żyły przez powstałą skrzeplinę. Najczęściej

dochodzi do tego wskutek:
- urazu naczynia (np. przy z

łamaniach),

- zapalenia

żył,

- chorób zaka

źnych,

- chorób prowadz

ących do zwolnienia krążenia krwi.

ęść ściany naczynia, objęta procesem zapalnym, jest źródłem podrażnienia.

Odk

łada się na niej włóknik z przepływającej krwi, prowadząc do powstania

skrzepliny. Przy bardzo zwolnionym kr

ążeniu krew może się zatrzymać za

niedomykaj

ącymi się płatkami zastawek i tam krzepnąć. Skrzeplina może całkowicie

wype

łnić i zamknąć światło naczynia. Losy skrzepliny mogą być następujące:

- Rozpuszczenie. Skrzeplina mo

że ulec rozpuszczeniu przez leukocyty i w tym

przypadku kr

ążenie w chorej żyle powraca do normy. Zdarza się to jednak rzadko.

- Zw

łóknienie. W skrzeplinie tworzy się tkanka łączna zmieniająca ją we

łóknistą masę, która wypełnia i zamyka całkowicie światło naczynia. Wskutek

tworzenia si

ę nowych kanałów dochodzi do częściowego udrożnienia naczynia.

- Zatory. Skrzeplina lub jej cz

ęść może się oderwać od ściany naczynia i

pop

łynąć z prądem krwi. Taka oderwana część skrzepliny nazywa się czopem. Czop

stanowi niebezpiecze

ństwo ze względu na możliwość zamknięcia dużego naczynia

ętniczego w obrębie mózgu, płuc, serca itd.

- Rozmi

ękanie. Skrzeplina, przeważnie zakażona, może się rozpuścić, rozsiewając

zaka

żenie z prądem krwi po całym organizmie, może to prowadzić do powstania

ropni w ró

żnych miejscach.

W miejscu zakrzepu wyczuwa si

ę wyraźny bolesny punkt. Chory skarży się na ból

przypominaj

ący kurcz w otaczających tkankach. W okolicy poniżej zakrzepu

wyst

ępuje znaczne obrzmienie. Możliwość wykonywania ruchów jest bardzo

ograniczona. Spostrzega si

ę znaczne powiększenie żył obocznych. Może wystąpić

wzrost temperatury.

Stosowane zabiegi

Najwa

żniejszą rzeczą jest spokój i unieruchomienie zajętej okolicy. Chory przez

pewien czas musi pozostawa

ć w łóżku z uniesioną kończyną. Stosuje się środki

przeciwzakrzepowe. Miejscowo wykonuje si

ę okłady.

W przypadkach nawracaj

ącego zapalenia żył stosuje się niekiedy ich wycięcie.

Fizykoterapia
W ostrym okresie choroby przeciwwskazane s

ą zabiegi fizykalne. W okresie

pó

źniejszym, w celu zapobiegania powstawaniu zakrzepicy stosuje się:

krioterapi

ę, elektrostymulację, prądy interferencyjne, prądy diadynamiczne,

jontoforez

ę, promieniowanie nadfioletowe, laseroterapię.

Masa

Ze wzgl

ędu na możliwość oderwania zakrzepu i spowodowania jego przemieszczenia

nie stosuje si

ę masażu ani w zapaleniu żył, ani w zakrzepowym zapaleniu żył.

Korzy

ści, jakie może przynieść masaż, są niewspółmierne do szkody, jaką może

wyrz

ądzić oderwany zakrzep. Może się jednak zdarzyć, że zaistnieje konieczność

wykonywania masa

żu ze względu na inne dolegliwości u pacjenta, który przechodził

zapalenie lub zakrzepowe zapalenie

żył.

W takim przypadku nale

ży pamiętać, że:

- odleg

łe części ciała można masować od momentu, kiedy w ramach kinezyterapii

pacjent na polecenie lekarza rozpoczyna chodzenie, - ko

ńczynę symetryczną można

masowa

ć po około trzech miesiącach od wyleczenia zapalenia.

- ko

ńczynę, która była objęta zapaleniem, możemy masować dopiero po upływie

sze

ściu miesięcy licząc od chwili ustąpienia objawów zapalenia, - miejsce, w

którym by

ł zlokalizowany zakrzep, zawsze należy masować delikatnie.

żeli zastosowano zabieg chirurgiczny i wycięto zmienione chorobowo żyły, do

masa

żu należy przystąpić w terminie ustalonym z lekarzem operującym i za jego

zgod

ą stosować drenaż limfatyczny zdrowej kończyny dolnej oraz części kończyny

chorej w celu usprawnienia odp

ływu krwi żylnej.

Kinezyterapia

Post

ępowanie kinezyterapeutyczne można rozpocząć dopiero po ustąpieniu stanu

ostrego.
Przez ca

ły okres usprawniania stosuje się wyższe ułożenie kończyn dolnych.

Czasem stosowane jest unieruchomienie.
Ćwiczenia rozpoczyna się ruchami biernymi stopy (we wszystkich płaszczyznach),
stawów kolanowych, a pó

źniej stawów biodrowych. W dalszej kolejności stosuje

ę:

ćwiczenia B•rgera,

ćwiczenia oddechowe bez pogłębionych oddechów (zbyt intensywne oddychanie może

doprowadzi

ć do zatoru płucnego).

- pionizacj

ę.

Uwaga!
Do chodzenia na chor

ą kończynę pacjent zakłada opaskę elastyczną lub specjalną

ńczochę elastyczną. Zakłada się ją w pozycji leżącej z wysoko uniesioną nogą.

W przypadku wyst

ąpienia obrzęków limfatycznych stosuje się ułożenie takie, jak

przy

żylakach podudzi.

2.2.3.

Żylaki podudzi

(Varices crurum)

Żylaki są to zmiany polegające na rozszerzeniu, wydłużeniu i powyginaniu żył
oraz niedomykalno

ści zastawek żylnych.

łonność do ich powstawania może być dziedziczona. Czynnikiem sprzyjającym jest

praca zawodowa w pozycji stoj

ącej. Żyły są wówczas stale nadmiernie

rozci

ągnięte, gdyż wskutek siły ciężkości krew ma tendencje do gromadzenia się w

dolnych cz

ęściach ciała. Brak jest również dwóch podstawowych mechanizmów

łatwiających powrót krwi żylnej do serca - pompy mięśniowej i większych zmian

śnienia w klatce piersiowej. Podobny wpływ wywierają czynniki zwiększające

śnienie w jamie brzusznej i utrudniające odpływ krwi z kończym dolnych (ciąża,

guzy, ciasne gorsety). Najcz

ęściej żylaki powstają w żyle odpiszczelowej. Równie

ęste są żylaki odbytu (hemoroidy).

Wskutek wzrostu ci

śnienia krwi na ściany naczynia ulega ono wydłużeniu,

powykr

ęcaniu i rozszerzeniu. Rozszerzenie powoduje odsunięcie od siebie

zastawek. Poniewa

ż nie mogą one zamykać się szczelnie, tracą swoją funkcję i

pozwalaj

ą na cofanie się krwi. To powoduje jej większe zaleganie, a to z kolei

jest przyczyn

ą dalszych deformacji naczynia. W ten sposób powstaje błędne koło.

Wskutek zwolnionego przep

ływu krwi oraz jej zawirowań w okolicy niesprawnych

zastawek mo

że dochodzić do tworzenia się zakrzepów. Jednocześnie zaburzone

ążenie i odżywienie sprawia, że ściany naczynia ulegają zwyrodnieniu. Błona

ęśniowa zanika, natomiast błona zewnętrzna przerasta.

Chory skar

ży się na ból i osłabienie kończyn. Może dochodzić do skurczu mięśnia

trójg

łowego łydki (jeżeli rozszerzona żyła przebiega głęboko między mięśniami).

W ko

ńczynie występuje zastój i obrzęk wskutek przepełnienia rozszerzonych żył i

nadmiernego ci

śnienia w naczyniach włosowatych, a przez to zwiększone

przenikanie p

łynu. Na skutek gorszego ukrwienia mięśnie ulegają osłabieniu, a

skóra zmianom wstecznym. Zwiotcza

łe mięśnie nie wspomagają przepływu krwi w

żyłach i w ten sposób znów ustala się błędne koło.

Stosowane zabiegi

Konieczne s

ą okresy odpoczynku. Pacjent powinien leżeć w łóżku z uniesioną

ńczyną. Może zaistnieć konieczność zmiany charakteru pracy. Chory powinien

nosi

ć elastyczną pończochę lub opaskę. Zakłada się ją rano przed wstaniem z

łóżka i nie należy jej zdejmować aż do udania się na spoczynek nocny.

W ka

żdym przypadku zastoju żylnego zasadniczym celem leczenia jest ułatwienie

odp

ływu krwi. Można to osiągnąć przez stosowanie fizykoterapii. odpowiednich

ćwiczeń przy uniesionej kończynie i ewentualnie masażu.

Fizykoterapia
W zakresie fizykoterapii stosuje si

ę: prądy interferencyjne, prądy

diadynamiczne, jontoforez

ę (z acetylocholiny), elektrostymulację prądami małej

ęstotliwości, promieniowanie nadfioletowe.

Masa

Lekarze rzadko zlecaj

ą masaż z powodu samych tylko żylaków. Należy bowiem

pami

ętać, że żylakowato zmieniona żyła może łatwo ulec procesowi zapalnemu lub

że dojść do powstania zakrzepu. Wydaje się, że podejmowanie takiego ryzyka nie

jest uzasadnione. Je

żeli jednak lekarz tak zadecyduje, można stosować jeden z

dwóch sposobów post

ępowania.

Pierwszy sposób polega na wykonywaniu drena

żu limfatycznego kończyn dolnych. Na

ńczynie chorej nie wykonujemy drenażu w miejscu bezpośrednio objętym procesem

chorobowym. Schemat post

ępowania omówiono w książce pt. "Drenaż limfatyczny". Do

opracowania do

łączamy rozluźniający masaż klasyczny okolicy lędźwiowo-krzyżowej

ęgosłupa, brzucha i podbrzusza. W ciężkich przypadkach lepiej w ogóle nie

stosowa

ć masażu na chorej kończynie.

Drugi sposób polega na wykonywaniu masa

żu segmentarnego kończyn dolnych.

Podobnie jak w pierwszym sposobie post

ępowania na kończynie chorej nie

wykonujemy masa

żu w miejscu bezpośrednio objętym procesem chorobowym, a w

ężkich przypadkach lepiej nie stosować masażu na chorej kończynie. Schemat

post

ępowania omówiono w książce pt. "Masaż segmentarny", wyd. Ii, w rozdziale

pt. "Masa

ż w chorobach naczyń obwodowych kończyn dolnych". W przypadku

stwierdzenia wyst

ępowania żylaków przy leczeniu innych spraw chorobowych należy

bezwzgl

ędnie omijać miejsca występowania zmienionych naczyń żylnych.

Kinezyterapia
Ćwiczenia spełniają zarówno zadania profilaktyczne, jak również terapeutyczne.
Stosuje si

ę:

ćwiczenia oddechowe, które mogą być prowadzone bez ograniczeń, - ćwiczenia

czynne wolne ko

ńczyn dolnych w pozycji leżącej, - ćwiczenia na rotorze w pozycji

żącej,

- spacery w rytmie umiarkowanym,
- po d

ługim chodzeniu odpoczynek w pozycji leżącej tyłem z kończynami

uniesionymi i lekko zgi

ętymi w stawach kolanowych.

Uwaga!
Opask

ę elastyczną należy zdejmować i zakładać w pozycji leżącej chorego. Nie

nale

ży prowadzić ćwiczeń w pozycji stojącej ani pozostawać długo w tej pozycji.

Nie nale

ży siedzieć długo z opuszczonymi i zgiętymi nogami. Pod odpowiednie nogi

łóżka należy podstawić kołki, aby pacjent mógł spać z nogami ułożonymi powyżej
tu

łowia.

Leczenie chirurgiczne

W ci

ężkich przypadkach stosuje się leczenie operacyjne. Polega ono na usunięciu

lub podwi

ązaniu żylakowato zmienionych żył.

Stosowane zabiegi

Operowan

ą kończynę mocno się bandażuje. Ponieważ istotne jest wczesne

uruchomienie, zabiegi (g

łównie kinezyterapię) wykonuje się z zabandażowaną

ńczyną, co dodatkowo uciska na żyły z zewnątrz. Zwykle po dwóch lub trzech

dniach od operacji pozwala si

ę choremu przejść niewielką odległość. Należy

jednak zwraca

ć uwagę, aby chory nie przebywał długo w pozycji stojącej.

Masa

Przewa

żnie nie wykonuje się masażu ze względu na jego małą skuteczność. Jeżeli

jednak lekarz zleci jego wykonywanie, stosujemy opracowanie klasyczne ko

ńczyny

symetrycznej - zdrowej, wywieraj

ąc wpływ konsensualny na kończynę operowaną.

Kinezyterapia
Ćwiczenia rozpoczyna się w 24 godziny po zabiegu. Wykonuje się: - ćwiczenia
u

łożeniowe B•rgera,

ćwiczenia czynne wolne w stawach stopy, kolanowym i biodrowym (w zakresie

żliwym do wykonania przy zabandażowanej kończynie), - pionizację i chodzenie

(w drugiej lub trzeciej dobie po zabiegu).

Uwaga!
W miar

ę możliwości wydłuża się dystans chodzenia, jednak nie należy pozwalać na

zbyt d

ługie przebywanie w pozycji pionowej.

III. Choroby neurologiczne

Uszkodzenia którejkolwiek cz

ęści układu nerwowego mogą być wywołane urazem lub

chorob

ą.

śród urazów należy wymienić złamania czaszki, kręgosłupa i kończyn,

przesuni

ęcie tkanek lub działanie siły dostatecznie dużej, aby doprowadzić do

łuczenia, rozerwania, zmiażdżenia lub innego uszkodzenia. W przypadkach złamań

ści nerw może zostać uszkodzony w trakcie złamania lub później przez

przemieszczon

ą kość czy tworzącą się kostninę. Wśród chorób należy wyróżnić:

- zaka

żenia drobnoustrojami (np.: nagminne porażenie dziecięce, wiąd rdzenia,

pob

łoniczne zapalenie nerwów),

- zatrucia (np.: o

łowiem, arsenem, alkoholem itp),

- guzy lub wady rozwojowe wywieraj

ące ucisk na jakąś część układu nerwowego.

- uszkodzenia pochodzenia naczyniowego (np.: krwotok, zakrzep, zator), -
go

ściec, którego produkty powodują ucisk na tkankę nerwową, - inne czynniki

wywo

łujące ucisk na tkankę nerwową.

Istnieje równie

ż grupa chorób układu nerwowego, których pochodzenie nie jest

znane.
Patologia uk

ładu nerwowego polega na ostrym stanie zapalnym lub przewlekłym

zwyrodnieniu której

ś z jego części.

W ostrym stanie zapalnym wyst

ępują typowe zmiany. Naczynia krwionośne ulegają

rozszerzeniu, pojawia si

ę obrzęk i zniszczenie komórek. Wskutek ucisku na

neurony czuciowe wyst

ępuje ból. Zapalenie może: - ustąpić - pozostawiając po

sobie bardziej lub mniej trwa

łe uszkodzenia, - postępować, powodując zgon

pacjenta,
- przej

ść w przewlekły proces zwyrodnieniowy.

Zwyrodnienie prowadzi do zniszczenia komórek i w

łókien nerwowych. Tkanka nerwowa

zostaje zast

ąpiona tkanką glejową.

Pod wp

ływem urazu komórka może zostać zniszczona. Ulega ona obumarciu. Śmierć

komórki poci

ąga za sobą zniszczenie całego neuronu i zwyrodnienie wszystkich

wypustek. Znajduj

ące się w okolicy naczynia krwionośne również ulegają

zwyrodnieniu, a wiele z nich zanika. Stan taki nazywamy stwardnieniem
(sklerosis).

Żadna komórka nerwowa nie ma zdolności regeneracji. Nie może

równie

ż wytworzyć drugiej komórki na drodze podziału. Dopóki jądro komórki

nerwowej pozostaje nie uszkodzone, mo

że ona powrócić do prawidłowego

funkcjonowania, mimo,

że ulega pewnym zmianom, nawet jeśli jest pozbawiona

łókna osiowego.

łókno nerwowe odłączone od komórki, z której pochodzi, obumiera. W przypadku

neuronów ruchowych, umiejscowionych w korze mózgowej i przednich rogach rdzenia
kr

ęgowego, zwyrodnienie występuje poniżej miejsca uszkodzenia. Proces taki

nazywamy zwyrodnieniem zst

ępującym. Komórki neuronów czuciowych ułożone są

obwodowo. Komórki najni

ższych neuronów znajdują się w zwojach rdzeniowych i ich

łókna osiowe przebiegają w rdzeniu ku górze. Dlatego też, jeśli komórka lub

łókno neuronu czuciowego zostaną uszkodzone, obumiera ta jego część, która

znajduje si

ę powyżej miejsca uszkodzenia. Mówimy wówczas o zwyrodnieniu

wst

ępującym. Proces zwyrodnienia włókien rozpoczyna się od osłonki mielinowej,

która rozpada si

ę na kuleczki tłuszczu, a ten ulega w końcu resorpcji. W dalszej

kolejno

ści rozpada się i zanika włókno osiowe. Osłonka Schwanna zostaje

zachowana i zwi

ększa się w niej ilość jąder komórkowych. Początkowo wypełnia ją

substancja protoplazmatyczna, która stopniowo ulega zw

łóknieniu.

W odró

żnieniu od włókien znajdujących się w rdzeniu lub mózgowiu obwodowe włókna

nerwowe maj

ą zdolność regeneracji. Muszą jednak być spełnione dwa warunki. Po

pierwsze - ko

ńce przerwanego nerwu nie mogą być zbyt oddalone od siebie i po

drugie - zewn

ętrzna osłonka nie może być uszkodzona. Nowy nerw rośnie z

szybko

ścią około 1ż7şmm dziennie.

1. Objawy ogólne

Objawy chorobowe zale

żą od umiejscowienia uszkodzenia w układzie nerwowym.

1.1. Objawy psychiczne

Wyst

ępują one, jeśli uszkodzenie obejmuje czołowe płaty mózgu lub gdy doszło do

uszkodzenia wa

żnego pola kojarzeniowego.

1.2. Objawy ruchowe

Rozpatruj

ąc wpływ zmian w ośrodkowym układzie nerwowym na mięśnie i ruchy,

nale

ży pamiętać o istnieniu w jego obrębie dwóch mechanizmów: pobudzających i

hamuj

ących. Pierwsze z nich wywołują skurcz mięśni, a drugie określają stopień

skurczu, czyli zapobiegaj

ą nadmiernej czynności mięśni. Sprawia to, że ruchy są

łynne i skoordynowane.

Zaburzenie funkcjonowania której

ś z części tego mechanizmu lub zaburzenie

przewodnictwa nerwowego od niej mo

że powodować:

- zwiotczenie mi

ęśni z całkowitą utratą siły i ich zanikiem, - wzmożone napięcie

ęśni,

- ró

żnego rodzaju ruchy mimowolne,

- hipotoni

ę (obniżenie napięcia mięśni bez utraty siły) lub atonię (brak

napi

ęcia mięśni).

Pora

żenie wiotkie z zanikiem

Stan taki jest charakterystycznym objawem uszkodzenia dolnego neuronu ruchowego,
tzn. komórek przednich rogów rdzenia kr

ęgowego lub ich wypustek osiowych.

ęśnie początkowo są blade i zwiotczałe, później ulegają silnemu zanikowi, a

ńczyna staje się zimna i zasiniona. Jest to spowodowane całkowitym przerwaniem

kontaktu pomi

ędzy mięśniami i zaopatrującymi je nerwami ruchowymi, przez które

nie dochodz

ą pobudzenia. Na skutek tego mięśnie całkowicie tracą zdolność

kurczenia si

ę, nie można za ich pomocą wykonać żadnego ruchu, a nawet utrzymać

normalnego napi

ęcia mięśni w spoczynku. Ponieważ komórki przednich rogów rdzenia

kontroluj

ą odżywianie mięśni, dochodzi do ich zaniku, spowodowanego nie tylko

nieczynno

ścią, ale również słabym odżywianiem tych mięśni. Zaburzenie krążenia w

pora

żonej kończynie prowadzi do osłabienia procesów regeneracyjnych i

wzrostowych, co przy nie zako

ńczonym jeszcze procesie wzrostu prowadzi do

trwa

łego niedorozwoju kości i tkanek miękkich.

W przypadku mechanicznego uszkodzenia nerwu lub komórek, do których dochodzi,
pora

żenie występuje natychmiast. Ostry proces zapalny w obrębie neuronów

wywo

łuje porażenie w przeciągu kilku dni, a nawet godzin. Rozwój porażenia w

przypadku procesu zwyrodnieniowego trwa miesi

ące lub lata.

Wzmo

żone napięcie mięśni

Stan taki jest charakterystyczny dla uszkodzenia górnego neuronu ruchowego. Na
skutek zniesienia hamuj

ącego działania odpowiednich warstw mózgu i tworu

siatkowatego dolny neuron ruchowy pozostaje bez kontroli i wszystkie bod

źce

czuciowe powoduj

ą nadmierne reakcje. Ponadto ponieważ pobudzenia zwiększające

napi

ęcie mięśnia nie są wyrównywane przez pobudzenia hamujące, dochodzi do

nienormalego zwi

ększenia tego napięcia i rozwoju stanu spastycznego.

Ruchy mimowolne
Istnieje wiele ró

żnych rodzajów tych ruchów. Mogą być one wywołane przez: 1.

Uszkodzenie zwojów podstawy, tzn. j

ąder ogoniastego i soczewkowatego, mogące

spowodowa

ć:

a. ruchy atetotyczne - dziwaczne ruchy polegaj

ące na wykręcaniu palców kończyn

górnych lub dolnych i czasami obejmuj

ące także głowę i nadgarstek, łokieć lub

rami

ę:

b. dr

żenia - są to delikatne drżące ruchy utrzymujące się w czasie spoczynku

ńczyny i mniej widoczne, gdy chory wykonuje zamierzone ruchy; ruchy takie

obserwuje si

ę w chorobie Parkinsona.

Zarówno ruchy atetotyczne, jak i tego rodzaju dr

żenia spowodowane są utratą

kontroli, szczególnie przez j

ądro ogoniaste, nad różnymi innymi grupami komórek,

które nie hamowane powoduj

ą powstanie zaburzonych ruchów. Na ruchy celowe

(zamierzone) uszkodzenie to ma mniejszy wp

ływ ze względu na następujące

zwi

ększenie aktywności kory mózgowej.

2. Uszkodzenie mó

żdżku. Uszkodzenie to wywołuje drżenie w czasie wykonywania

celowych ruchów (dr

żenie zamiarowe, oczopląs itd.). Móżdżek kontroluje

koordynacj

ę w czasie ruchu. Odpowiada za synergistyczną (współdziałającą)

czynno

ść grup mięśni, określanie czasu i siły skurczu poszczególnych mięśni oraz

utrzymywanie postawy i równowagi. Dlatego uszkodzenie mó

żdżku lub dróg

doprowadzaj

ących czy odprowadzających wywołuje szarpiące, nieskoordynowane

ruchy.
3. Podra

żnienie nerwów ruchowych w jakiejkolwiek części układu nerwowego.

Podra

żnienie nerwów ruchowych powstaje w wyniku działania ucisku lub produktów

zapalenia na nerwy. Zmianami chorobowymi mo

że być dotknięty górny neuron ruchowy

- jak to si

ę dzieje w pląsawicy - lub dolny - w różnych stanach kurczowych.

Kurcze w takich przypadkach mog

ą być toniczne lub kloniczne.

W kurczu tonicznym mi

ęśnie znajdują się w stanie trwałego nadmiernego skurczu

ężcowego.

Kurcz kloniczny przejawia si

ę serią drgawek lub szarpnięć.

Atonia lub hipotonia
Atonia oznacza utrat

ę napięcia mięśni, a hipotonia - obniżenie napięcia mięśni

poni

żej stanu normalnego. Jeśli któryś z tych objawów występuje bez utraty siły

skurczu, to wówczas s

łuszniej jest sklasyfikować to jako objaw czuciowy, gdyż

zazwyczaj jest on wywo

łany uszkodzeniem dróg doprowadzających (np. pęczka

smuk

łego i klinowatego).

1.3. Umiejscowienie pora

żenia

Umiejscowienie pora

żenia zależy od miejsca uszkodzenia. Porażenie bywa

jednostronne lub obustronne w zale

żności od tego, czy zaatakowana została jedna

czy obie strony mózgu lub rdzenia. Mo

że ono znajdować się po przeciwnej lub po

tej samej stronie cia

ła co zmiana chorobowa w zależności od tego, czy występuje

ona powy

żej czy poniżej skrzyżowania włókien uszkodzonych neuronów. Porażenie

że objąć wiele lub tylko kilka ruchów lub mięśni. Ogólnie biorąc: uszkodzenie

dolnego neuronu ruchowego wywo

łuje porażenie zespołu lub części zespołu mięśni,

pojedynczego mi

ęśnia lub nawet tylko jego części, gdyż komórki unerwiające

poszczególne mi

ęśnie leżą razem w przednich rogach rdzenia kręgowego.

Uszkodzenie górnego neuronu ruchowego powoduje raczej pora

żenie ruchów niż

samych mi

ęśni. Dzieje się tak dlatego, że komórki w ruchowej okolicy kory

mózgowej uporz

ądkowane są w zależności od ruchów, którymi kierują, a nie od

ęśni.

1.4. Odruchy

Istnienie

łuku odruchowego pozwala na wywołanie odruchu. Warunkiem występowania

odruchu jest istnienie nie uszkodzonej "

ścieżki": od receptora (drogą

doprowadzaj

ącą) do środka w którym informacja zostaje zrozumiana i (drogą

odprowadzaj

ącą) do efektora gdzie zostaje wysłany impuls adekwatny do

pobudzenia.
Je

żeli uszkodzona jest którakolwiek z części wchodzących w skład łuku

odruchowego, odruch zostaje zniesiony.

W uszkodzeniach górnego neuronu ruchowego reakcja odruchowa jest zwi

ększona,

poniewa

ż łuk odruchowy nie jest uszkodzony, natomiast znika czynność kontrolna

komórek kory mózgowej.
Je

żeli uszkodzenie obejmuje zarówno białą, jak i szarą istotę rdzenia na jakimś

okre

ślonym poziomie, to odruchy w częściach zaopatrywanych przez komórki tego

odcinka zostaj

ą zniesione. Ulegają natomiast wzmocnieniu poniżej uszkodzenia ze

wzgl

ędu na przerwanie włókien górnego neuronu ruchowego, biegnącego w drogach

piramidowych do komórek przednich rogów rdzenia poni

żej miejsca uszkodzenia.

Oczywi

ście odruchy powyżej miejsca uszkodzenia pozostają normalne. Często

istnieje obszar przeczulicy, odpowiadaj

ący górnej granicy uszkodzenia.

W uszkodzeniach mó

żdżku lub uszkodzeniach pozapiramidowych odruchy są mało

zmienione.
Odruchy maj

ą bardzo duże znaczenie diagnostyczne w chorobach neurologicznych.

1.5. Zmiany od

żywcze (troficzne)

Zanik mi

ęśni jest cechą charakterystyczną wyłącznie dla uszkodzeń dolnego

neuronu czuciowego i nie wyst

ępuje w innych typach chorób nerwowych, chyba że

jest rezultatem bezczynno

ści.

1.6. Objawy czuciowe

W zakresie objawów czuciowych mog

ą występować:

- ból,
- anestezja (anaesthesia),
- spaczone czucie - parestezja (paraesthesia),
- przeczulica - hiperestezja (hyperaesthesra).
Ból - jest wywo

łany uciskiem wywieranym na czuciowe włókna nerwowe, w obrębie

lub na zewn

ątrz ich osłonek, przez produkty zapalenia, przemieszczoną kość,

tworz

ącą się kostninę, tkankę bliznowatą itp. Anestezja - pojęcie to oznacza

utrat

ę czucia, spowodowaną przerwaniem nerwów lub dróg czuciowych.

Anestezja wywo

łana urazem nerwów obwodowych

Nale

ży pamiętać o istnieniu dwóch rodzajów czucia - powierzchniowego i

łębokiego. Czucie powierzchniowe, czyli skórne, można podzielić na: czucie

protopatyczne i czucie epikrytyczne przewodzone przez w

łókna. Protopatyczny typ

czucia odpowiada za odbieranie bod

źców, bólu, ucisku i notowanie dużych różnic

temperatury, a typ epikrytyczny reaguje na lekkie dotkni

ęcia, drobne różnice

temperatury i pozwala okre

ślić miejsce działania bodźca na skórę (tzn.

informuje, który jej odcinek i gdzie jest dotykany, oraz czy w jednym czy w
kilku miejscach jednocze

śnie itp.). Czucie głębokie jest to czucie mięśni,

ścięgien stawów i kości. Pobudzenia powstające w tych narządach stanowią czucie
mi

ęśniowe (informuje mózg o stanie skurczu lub rozluźnienia mięśni) i stawowe

(informuje mózg o ustawieniu stawów) lub - w przypadku ko

ści - czucie wibracji.

W narz

ądach tych może być również odczuwany ból i ucisk.

Po uszkodzeniu pojedynczego nerwu obwodowego nie dochodzi - lub dochodzi tylko w
nieznacznym stopniu - do pogorszenia czucia g

łębokiego, a utrata czucia

epikrytycznego jest zawsze mniej rozleg

ła niż protopatycznego.

Anestezja wywo

łana uszkodzeniem dróg w rdzeniu kręgowym Włókna przewodzące

wszystkie powy

ższe rodzaje czucia dochodzą do rdzenia poprzez tylne korzonki

nerwowe i zostaj

ą rozmieszczone w różnych drogach wstępujących. Ogólnie mówiąc,

istniej

ą trzy główne drogi idące do góry w kierunku mózgu:

1. p

ęczki smukły i klinowaty - przewodzące pobudzenie czucia mięśniowego i

stawowego oraz czucia dyskryminacyjnego (ró

żnicującego). tzn. takiego, które

pozwala bli

żej określić dotykany przedmiot;

2. drogi rdzeniowo-wzgórzowe, przednia i boczna przewodz

ąca czucie bólu i

temperatury oraz prymitywne czucie dotyku i ucisku;
3. droga rdzeniowo-wzgórzowa tylna, przewodz

ąca przebudzenie związane z

utrzymywaniem koordynacji i równowagi (np. niektóre rodzaje czucia mi

ęśniowego).

śli wszystkie te drogi ulegają zniszczeniu, to poniżej poziomu uszkodzenia

powstanie ca

łkowita anestezja. Jeżeli doszło do utraty jakiejś szczególnej

postaci czucia, podczas gdy inne jego rodzaje pozostaj

ą nietknięte, mówimy o

znieczuleniu rozszczepionym.

Parestezja - oznacza nienormalne, spaczone czucie. Nerwy doprowadzaj

ące

przewodz

ą fałszywe wrażenia, takie jak: czucie chodzenia po wacie, siedzenie na

szpilkach itp.
Parestezje spowodowane s

ą częściowym uszkodzeniem nerwów lub dróg nerwowych. To

ostatnie uszkodzenie mo

że także spowodować osłabienie lub opóźnienie czucia.

Hiperestezja (przeczulica) - Termin ten oznacza stan nadmiernej wra

żliwości na

bod

źce spowodowany podrażnieniem nerwów.

1.7. Ataksja (bez

ład, niezborność)

Niezborno

ść można określić jako patologiczny brak koordynacji. Jest ona

spowodowana uszkodzeniem dróg doprowadzaj

ących, pomimo że przejawia się

zak

łóceniami ruchu. Niezborność wynika głównie z utraty czucia mięśniowego i

stawowego, przez co mózg lub mó

żdżek nie mogą koordynować ruchów ciała.

1.8. Zmiany elektryczne

W chorobach górnego neuronu czuciowego reakcje elektryczne s

ą normalne. W

uszkodzeniu dolnego neuronu ruchowego spotyka si

ę stan zwany elektrycznym

odczynem zwyrodnienia. Cech

ą charakterystyczną tego odczynu jest - w początkowej

fazie - zwi

ększenie pobudliwości na prąd galwaniczny i prąd typu faradycznego

lub faradyczny. Po krótkim czasie nast

ępuje osłabienie reakcji na prąd

faradyczny, natomiast nasila si

ę odpowiedź na prąd galwaniczny. W końcu prąd

faradyczny nie wywo

łuje żadnej reakcji, natomiast odpowiedź na prąd galwaniczny

utrzymuje si

ę (jeżeli nie zdegenerował się sam mięsień lub dopóki to nie

nast

ąpi).

1.9. Zniekszta

łcenie

Nast

ępstwem chorób nerwowych mogą być zniekształcenia wywołane przez

przykurcze.W uszkodzeniach dolnego neuronu ruchowego s

ą one spowodowane brakiem

oporu w stosunku do poci

ągania wywieranego przez zdrowe mięśnie antagonistyczne,

czasami skojarzonym z wp

ływem wywieranym przez siłę ciężkości.

W chorobach górnego neuronu ruchowego zniekszta

łcenia mogą występować pod

ływem działania spastycznych mięśni, utrzymujących część ciała w nienormalnej

pozycji.

2. Klasyfikacja

Ze wzgl

ędu na specyfikę tego opracowania wygodniej będzie zgrupować choroby,

które maj

ą podobne zespoły objawów oraz w zależności od tego, w którym neuronie

lub neuronach rozwin

ęły się zmiany.

Po kolei zostan

ą zatem omówione:

1. Uszkodzenia mózgu i rdzenia kr

ęgowego:

a. uszkodzenia górnego neuronu ruchowego,
b. uszkodzenia dolnego neuronu ruchowego,
c. uszkodzenia dróg czuciowych,

d. inne uszkodzenia.
2. Uszkodzenia nerwów obwodowych:
a. urazy lub choroby pojedynczych korzonków lub pni nerwowych, b. zapalenia
nerwów - nerwoból i kurcz.
3. Choroby czynno

ściowe:

choroby, w których dotychczas nie znaleziono

żadnych zmian patologicznych.

3. Wskazówki dla fizjoterapeutów

W rehabilitacji chorych z uszkodzeniami mózgu i rdzenia kr

ęgowego napotykamy na

zmiany patologiczne, których nie mo

żna usunąć, gdyż raz powstałe uszkodzenie

tkanki nerwowej jest trwa

łe i nieodwracalne. Uszkodzenia takie wywołują

dolegliwo

ści, które dołączają swoje działanie okaleczające do inwalidztwa

spowodowanego przez samo uszkodzenie. Fizjoterapeuta zajmuje si

ę tymi

dodatkowymi dolegliwo

ściami, gdyż leczenie może znacznie złagodzić ich skutki.

Pierwotnym celem leczenia jest przywrócenie choremu maksymalnej wydolno

ści

czynno

ściowej, tak aby mógł się uniezależnić od innych przy wykonywaniu

czynno

ści osobistych. Ogólnie mówiąc oznacza to: 1. złagodzenie dolegliwości

wywo

łujących inwalidztwo, np. stanu kurczowego,

2. wy

ćwiczenie zachowanych przez chorego zmysłów do tego stopnia, aby mogły mu

one zast

ąpić utracone, np. nauczenie go posługiwania się wzrokiem i słuchem w

miejsce czucia mi

ęśniowego i stawowego,

3. zapobieganie przykurczom i zniekszta

łceniom,

4. utrzymywanie i zwi

ększanie ruchomości stawów,

5. nauczenie chorego jak ma

żyć ze swoim inwalidztwem, zarówno z fizycznego, jak

i psychicznego punktu widzenia.
Aby leczenie przebiega

ło z maksymalną korzyścią dla pacjenta, fizjoterapeuta

musi znale

źć odpowiedzi na następujące pytania: 1. W jakim stanie znajduje się

chory?
- Czy mo

że opuszczać łóżko?

- Czy jest stosunkowo ruchliwy i samowystarczalny?
2. Co wydaje si

ę być główną przyczyną inwalidztwa?

- Czy pierwotnym objawem neurologicznym jest zwiotczenie, spastyczno

ść czy brak

koordynacji? Aby to ustali

ć, należy:

- obserwowa

ć pacjenta w łóżku, fotelu, podczas chodzenia, - zbadać ruchy czynne

i bierne,
- przeprowadzi

ć wywiad z chorym i jego rodziną.

3. Co chory mo

że robić?

- Jak wiele celowych porusze

ń może wykonać?

- W jakim stopniu zdo

łał wyrównać utracone możliwości ruchu? 4. Czego chory nie

że zrobić?

5. Co musi umie

ć wykonać, aby stać się niezależnym funkcjonalnie, i jaka

umiej

ętność jest najważniejsza dla niego samego i dla jego rodziny? 6. Dlaczego

chory nie mo

że wykonać pewnych czynności?

- Czy inwalidztwo zosta

ło głównie spowodowane przez:

- utrat

ę czynności ruchowych,

- utrat

ę czucia,

- brak koordynacji,
- spastyczno

ść,

- os

łabienie mięśni,

- zaburzenie wspó

łdziałania mięśni,

- brak woli?
7. W jaki sposób, po wykonaniu tej pierwszej oceny g

łównych przyczyn

inwalidztwa, nale

ży przystąpić do leczenia?

Nale

ży pamiętać, że w przypadku chorób układu nerwowego napotykamy również brak

woli. Bardzo du

że znaczenie ma sposób zachowania się i podejście fizjoterapeuty.

Powinien on pobudzi

ć zainteresowanie chorego i nakłonić go do współpracy.

4. Choroby neuronów ruchowych

4.1. Uszkodzenie górnego neuronu ruchowego

4.1.1. Pora

żenie połowicze

(Hemiplegia)

Jest to pora

żenie spastyczne górnej oraz dolnej kończyny i czasami twarzy.

Poniewa

ż tułów i przepona mają unerwienie obustronne, nie są poważnie dotknięte

zmianami chorobowymi.
Pora

żenie połowicze występuje po przeciwnej stronie niż uszkodzenie mózgu.

Prawostronnemu pora

żeniu połowiczemu często towarzyszy afazja, czyli utrata

zdolno

ści mówienia.

Rzadko spotykamy lewostronne pora

żenie połowicze. Nie występują w nim zaburzenia

mowy, jedynie u chorych lewor

ęcznych, u których ośrodek mowy znajduje się w

prawej pó

łkuli.

Objawy w przypadkach nietypowych
Uszkodzenie pola ruchowego kory mózgowej powoduje pora

żenie jednej kończyny, po

stronie przeciwnej do uszkodzenia.
Uszkodzenie mostu powoduje pora

żenie połowicze górnej i dolnej kończyny po

stronie przeciwnej, a mi

ęśni twarzy po tej samej co uszkodzenie (włókna nerwowe

zosta

ły uszkodzone po skrzyżowaniu się w linii środkowej, a włókna piramidowe

przed skrzy

żowaniem). Występuje tzw. porażenie naprzemienne. Główne przyczyny

pora

żenia połowiczego:

- krwotok do mózgu, zator lub zakrzep jednej z t

ętnic mózgowych, - guzy lub

stany zapalne mózgu,
- urazy i z

łamania czaszki.

Krwotok
Najcz

ęstszymi przyczynami krwotoku do mózgu są miażdżyca, tętniaki, choroby

krwi. Przypadki krwotoku cz

ęsto spotyka się u ludzi wykonujących ciężką fizyczną

prac

ę (ciągły wysiłek podwyższa ciśnienie krwi, w drażnionych w ten sposób

ścianach tętnic powstają zmiany zwyrodnieniowe) lub u ludzi o określonym typie
fizycznym (ci

ężka budowa, krótka, gruba szyja). Bezpośrednią przyczyną krwotoku

jest gwa

łtowny wzrost ciśnienia.

Zator i zakrzep
Skrzeplin

ę powstałą na ścianie naczynia krwionośnego nazywamy zakrzepem. Zator

natomiast jest to ca

ła skrzeplina lub jej fragment oderwany i unoszony przez

ąd krwi do chwili, kiedy utkwi w jakiejś tętnicy lub żyle. Zakrzepy mózgu są

zazwyczaj wywo

łane miażdżycą lub kiłą ścian naczyń krwionośnych.

Zator jest najcz

ęściej powikłaniem schorzenia zastawki dwudzielnej. Objawy

zakrzepu narastaj

ą powoli, zatoru nagle. W ich następstwie dochodzi do

zwyrodnienia cz

ęści mózgu, która jest pozbawiona dopływu krwi.

Guzy
Post

ęp choroby jest bardzo powolny, trwa wiele miesięcy. Najpierw pojawia się

ból, zawroty g

łowy i śpiączka. Występują także objawy ogniskowe. Ich charakter

zale

ży od umiejscowienia guza.

W przebiegu choroby mo

żemy wyróżnić trzy okresy:

- okres ostry (od 3. do 9. dnia po udarze),

- okres kompensacji (od 10. dnia do 6. tygodnia po udarze), - okres adaptacyjny
(od 6. do 12. tygodnia po udarze).

Okres ostry
Udar charakteryzuje si

ę wystąpieniem dużego krwotoku i nagłą utratą

przytomno

ści. W wyniku wylewu podnosi się ciśnienie wewnątrzczaszkowe, co

zak

łóca pracę całego mózgu. W czasie ataku twarz chorego ulega zaczerwienieniu,

oddech staje si

ę charczący, czasami nierównomiernie rozszerzają się źrenice a

ętno jest mocne. Kończyny są całkowicie porażone i zwiotczałe. Z powodu

rozstrojenia ca

łego układu nerwowego wszystkie odruchy zostają zniesione. Po

stronie zdrowej wyst

ępuje silniejsze napięcie mięśni.

Okres kompensacji
Po reakcji organizmu na udar nast

ępuje przyspieszenie tętna i wzrost ciepłoty.

Chory staje si

ę niespokojny, nawet zamroczony. Stopniowo powracają odruchy po

stronie zdrowej. Mi

ęśnie, po stronie porażonej, ze stanu zwiotczenia przechodzą

w stan zwany wczesnym stanem kurczowym, cofaj

ącym się niekiedy przed

wyst

ąpieniem późnego stanu kurczowego. Najcięższymi zmianami dotknięta jest

ńczyna górna, szczególnie ręka i palce. Głowa chorego ustawiona jest

normalnie. Os

łabione są mięśnie tułowia i brzucha.

Okres adaptacyjny
W okresie tym zaczynaj

ą powracać odruchy po porażonej stronie ciała. Kończyna

górna uk

łada się w przywiedzeniu, zgięta w stawie łokciowym, z nawróconym

przedramieniem, zgi

ętym nadgarstkiem i palcami. Kończyna dolna jest usztywniona,

nadmiernie wyprostowana w stawie kolanowym, stopa ustawiona w silnym zgi

ęciu

podeszwowym.
Najmniejsze jest pora

żenie nerwu twarzowego i ustępuje najwcześniej. Język

chorego po wysuni

ęciu zwraca się w stronę porażonej części ciała. Porażenie nie

obejmuje

żwaczy i zwieraczy.

ęsto występują zaburzenia czucia (szczególnie czucia postawy i

kinestatycznego).
Podczas chodzenia chory pochyla si

ę w kierunku zdrowej strony i przerzuca

pora

żoną kończynę dolną półkolem do przodu, gdyż dzięki obu tym ruchom może -

przy utraconej zdolno

ści zginania w stawie biodrowym i kolanowym - oderwać

opadaj

ącą stopę od ziemi.

W okresie pó

źniejszym, poza wspomnianymi objawami, mogą wystąpić: ruchy

mimowolne, zmiany troficzne skóry, dr

żenie porażonych kończyn, ruchy atetotyczne

i zanik mi

ęśni ręki.

Stosowane zabiegi

Okres ostry

W tym okresie najwa

żniejszą sprawą jest zapobieganie powstawaniu: - odleżyn,

- powik

łań krążeniowo-oddechowych,

- usztywnie

ń i przykurczów w pozycjach nienormalnych (niefunkcjonalnych). Osiąga

ę to przez dbałość o higienę łóżka chorego i jego ciała oraz przez częstą (co

2-3 godziny) zmian

ę ułożenia pacjenta. Prawidłowe, dopuszczalne ułożenia

pacjenta s

ą pokazane na rys. 16, 17, 18. W lżejszym przebiegu udaru dodatkowo

żna stosować ułożenie na chorym boku (Rys. 19Ň).

Opisy rysunków:

Rys. 16. U

łożenie chorego na plecach. Przedramię i dłoń skierowane "ku górze".

ńczyna górna w odwiedzeniu, w dłoni pacjenta wałeczek, ułożona na poduszce.

Rami

ę i bok stabilizuje poduszka. Pod stawem kolanowym porażonej kończyny

ładamy wałeczek, podudzie i stopę stabilizuje poduszka. Stopy oparte o

podpórk

ę.

Rys. 17. U

łożenie chorego na plecach. Przedramię i dłoń skierowane "ku dołowi".

ńczyna górna w odwiedzeniu i zgięciu w stawie łokciowym leży na poduszce, pod

łoń wkładamy wałeczek. Jednocześnie poduszka stabilizuje porażoną stronę. Pod

stawem kolanowym pora

żonej kończyny dolnej układamy wałek, podudzie i stopę

stabilizuje poduszka. Stopy oparte o podpórk

ę.

Rys. 18. U

łożenie chorego na zdrowym boku. Głowa leży na poduszce. Zdrowa

ńczyna górna w odwiedzeniu skierowana "ku górze". Chora kończyna górna w

zgi

ęciu w stawie ramiennym i łokciowym oparta o poduszkę, dłoń oparta o krawędź

poduszki w celu zapobiegania przykurczom palców. Zdrowa ko

ńczyna dolna lekko

zgi

ęta w stawie biodrowym i kolanowym. Chora kończyna dolna wyprostowana,

spoczywa na poduszce.

Rys. 19. U

łożenie chorego na chorym boku. Głowa spoczywa na poduszce. Chora

ńczyna górna w odwiedzeniu i zgięciu w stawie łokciowym skierowana "ku górze",

w d

łoń włożony wałeczek. Ramię i bok klatki piersiowej oparte o poduszkę. Zdrowa

ńczyna górna w zgięciu wysunięta do przodu. Chora kończyna dolna w odchyleniu

do ty

łu, wyprostowana, stopa podparta poduszką. Zdrowa kończyna dolna w zgięciu

w stawie biodrowym i kolanowym u

łożona na poduszce.

Masa

żeli stan zdrowia pacjenta pozwala, można, już od 3-9 dnia po udarze przy

akceptacji lekarza prowadz

ącego wykonywać głaskania średniej mocy i mocne w

obr

ębie ręki i stopy oraz głaskania średniej mocy klatki piersiowej. Po kilku

dniach mo

żna dołączyć delikatną wibrację w przestrzeniach międzyżebrowych.

Kinezyterapia
Od 5-6 dnia po udarze mo

żna przystąpić do wykonywania:

ćwiczeń biernych strony porażonej (2-4 razy dziennie), - ćwiczeń oddechowych

statycznych - terapeuta wspomaga wydech, uciskaj

ąc na dolne żebra, i wspomaga

wdech, unosz

ąc lub odwodząc w niepełnym zakresie ruchu ramię po stronie chorej.

Okres kompensacji

Fizykoterapia
Oko

ło 4. tygodnia po udarze można pod kontrolą lekarza rozpocząć zabiegi

fizykoterapeutyczne przygotowuj

ąc do kinezyterapii. Są to: parafinoterapia,

jontoforeza

śródmózgowa (transcerebralna) z wapnia i jodu wg metody

Bourguignona, jontoforeza

śródmózgowo-rdzeniowa z wapnia lub jodu wg metody

Bourguignona. Mo

żna stosować: magnetoterapię i krioterapię - okłady z lodu, na

spastycznie napi

ęte mięśnie, parokrotnie w ciągu dnia z przerwami trwającymi 3

do 4 min. (spastyczno

ść ustępuje na 30 do 60 min.).

Masa

W miar

ę poprawy stanu zdrowia pacjenta przy kolejnych zabiegach stopniowo

zwi

ększamy obszar objęty masażem. Do masowanej ręki i stopy dołączamy przedramię

i podudzie. Po kilku kolejnych zabiegach masa

żem obejmujemy również ramię i udo.

W razie potrzeby do

łączamy opracowanie twarzy, klatki piersiowej i grzbietu.

ły czas wykonujemy masaż głęboki, ale lekki i w wolnym tempie. Stosujemy:

łaskania, delikatne rozcierania, ugniatanie podłużne, uciski jednoczesne.

Nieco mocniejszy masa

ż można wykonać przy opracowaniu:

1. na ko

ńczynie górnej mięśni: naramiennego, nadgrzebieniowego,

podgrzebieniowego, ob

łego mniejszego, trójgłowego ramienia, prostowników

nadgarstka (promieniowego i

łokciowego) oraz prostowników palców i kciuka; 2. na

ńczynie dolnej mięśni: pośladkowego wielkiego, pośladkowego średniego,

napinaj

ącego powięź szeroką, dwugłowego uda, półścięgnistego, półbłoniastego,

prostowników palców i palucha oraz mi

ęśni strzałkowych. Masaż klasyczny można

wspomóc masa

żem punktów działających pobudzająco lub rozluźniająco na

odpowiednie mi

ęśnie i grupy mięśni kończyn w zależności od potrzeb.

Uwaga!
- nie wykonuje si

ę masażu segmentarnego,

- nie wykonuje si

ę głaskań odsercowych (mogą potęgować spastykę), - nie wykonuje

ę wibracji (każda wibracja w tej jednostce chorobowej potęguje spastykę),

- ko

ńczynę dolną masujemy zawsze o wiele słabiej niż kończynę górną (występuje

łonność do zakrzepowego zapalenia żył),

- mi

ęśnie spastyczne masujemy o wiele słabiej niż ich antagonistów.

Kinezyterapia
W ramach kinezyterapii wykonuje si

ę:

ćwiczenia oddechowe dynamiczne w odciążeniu dla fazy wdechu i wydechu w

pozycji pó

łleżącej lub w siadzie z opuszczonymi nogami,

ćwiczenia czynne wolne kończyn zdrowych.

Z chwil

ą wyrównania czynności układu krążeniowo-oddechowego i unormowania

napi

ęcia nerwowego prowadzi się:

- pionizacj

ę czynną (zaczynając od siadu biernego przez siad czynny, siad czynny

z opuszczonymi nogami do stania z asekuracj

ą,

- chodzenie - pocz

ątkowo przy poręczach, potem po sali z balkonikiem, trójnogiem

itp.,
- wchodzenie na schody krokiem dostawnym (zaczyna si

ę kończyną zdrową z

dostawieniem ko

ńczyny chorej),

- schodzenie ze schodów krokiem dostawnym (zaczyna si

ę kończyną chorą z

dostawieniem ko

ńczyny zdrowej),

ćwiczenia czynno-bierne, czynne wspomagane i w odciążeniu całych zespołów

dynamicznych,
-

ćwiczenia koordynacji,

ćwiczenia reedukacji kończyn górnych,

ćwiczenia w wodzie.

W okresie zwiotczenia mi

ęśni

Najwi

ększe znaczenie ma leczenie w okresie zwiotczenia mięśni, gdyż przyczynia

ę do zmniejszenia końcowego inwalidztwa. Leczenie zapobiega zesztywnieniu

stawów i zniekszta

łceniom z przykurczów mięśni, przywraca niezależność

czynno

ściową, odtwarza czucie i zespoły ruchowe.

Zapobieganie zesztywnieniu stawów i zniekszta

łceniom

Codziennie powinny by

ć wykonywane ruchy bierne w pełnym zakresie we wszystkich

stawach ko

ńczyn dotkniętych zmianami chorobowymi. Szczególną uwagę należy

zwróci

ć na staw łokciowy, który jest najbardziej wrażliwy na uszkodzenie. Ważne

jest ustawienie ko

ńczyn chorego we właściwej pozycji. Ponieważ w okresie

spastyczno

ści kończyna górna jest przywiedziona, zgięta w stawie łokciowym i

obrócona do wewn

ątrz z nawróconym przedramieniem, ramię powinno być odsunięte od

łowia za pomocą poduszek, aby utrzymać ustawienie przeciwne niż w stanie

kurczowym. G

łowa i tułów powinny być wyprostowane. Zapobiegać także należy

rotacji ko

ńczyn dolnych na zewnątrz, stosując woreczki z piaskiem. Kolano

powinno by

ć lekko zgięte a stopa utrzymana w zgięciu grzbietowym. Nie zaleca się

stosowania szyn.

Odtwarzanie czucia
Najwa

żniejsze jest obarczanie porażonej strony chorego ciężarem ciała. Należy

pami

ętać, że stan kurczowy kończyny górnej jest zazwyczaj bardziej rozwinięty

ż dolnej. Powinno się chorego układać i, tak szybko jak to możliwe, sadzać na

pora

żonej stronie, potem przewracać z boku na bok, aby "odczuł" różnicę. Dolną i

górn

ą kończynę należy podtrzymywać w pozycji, w której chory może sam przenieść

ężar ciała na rękę lub stopę. Ważne jest również skłonienie chorego do jak

najwcze

śniejszego wstawania i obciążania chorej kończyny.

Odtwarzanie zespo

łów ruchowych

Nale

ży zalecić usiłowanie wykonywania ruchów biernych razem z fizjoterapeutą i

"wczuwanie" si

ę w nie. Wykonujemy w pełnym zakresie ruchy zginania i prostowania

łej kończyny.

Przywracanie zdolno

ści do wykonywania samodzielnych czynności Chorego

pozostaj

ącego w łóżku trzeba nauczyć przewracania się na boki, przesuwania się w

gór

ę i w dół łóżka, siadania i sięgania samemu po potrzebne rzeczy. Jak

najszybciej nale

ży nauczyć chorego, jak ma wspomagać porażoną stronę zdrowymi

ńczynami. To pomaga utrzymać wydolność ich mięśni.

W okresie spastyczno

ści mięśni

ńczyny chorego ustawione są w nienormalnej pozycji. Należy osłabić stan

kurczowy, przywróci

ć zdolność ruchu, wzmocnić osłabione mięśnie i nadać ruchom

praktyczne zastosowania.

łabienie stanu spastyczności

Stosujemy ruchy bierne, których pocz

ątek będzie utrudniony. Powinny one być

wolne i p

łynne. Nie należy wykonywać brutalnych ruchów kończyn, gdyż powoduje to

ponowny skurcz. U chorego mo

że pojawić się stopotrząs, w czasie gdy usiłuje

wykona

ć grzbietowe zgięcie stopy. Stopotrząs powstaje z odruchu na rozciąganie w

czasie ruchu biernego. Mo

żna tego uniknąć, ustawiając kolano w pozycji

wyprostowanej w czasie grzbietowego zginania stopy.

Metoda Bobath
Obok metody stosowanej w neuropediatrii autorka opracowa

ła, bazując na tych

samych za

łożeniach, metodę stosowaną w usprawnieniu chorych dorosłych po udarach

mózgowych. W zale

żności od stanu ruchowego chorego Bobath wydziela w procesie

usprawniania cztery etapy

ćwiczeń.

- W pierwszym etapie, we wczesnym okresie choroby, kiedy obserwuje si

ę jeszcze

obni

żone napięcie mięśni, ćwiczenia polegają na zapobieganiu pojawienia się

spastyki w mi

ęśniach szyi, barku, łopatki, tułowia i ramienia oraz utrzymaniu

łnego, bezbolesnego zakresu ruchu w stawie barkowym. Realizuje się to głównie

przez w

łaściwe ułożenie pacjenta. Wbrew ogólnie przyjętym zasadom autorka jest

przeciwna wykonywaniu w tym okresie jakichkolwiek wysi

łków zdrowymi kończynami.

Ćwiczenia rozpoczyna się od części bliższych i początkowo są to ćwiczenia
bierne. W tym okresie wprowadza si

ę również ćwiczenia równowagi w pozycji

siedz

ącej.

- W drugim etapie, kiedy pojawiaj

ą się ruchy czynne w stawie barkowym i

łokciowym, przechodzi się do ćwiczeń ruchów selektywnych, rozpoczynając od
cz

ęści bliższych. Mają one hamować spastyczne wzorce ruchowe. - W trzecim

etapie, w miar

ę utrwalania się ruchów czynnych wprowadza się ćwiczenia

łościowe, włączając w tok ćwiczenia tułowia i kończyn zdrowych kończynę

niedow

ładną.

- W czwartym etapie, w okresie powracania ruchów czynnych nadgarstka i palców,
zwraca si

ę uwagę na czynne ćwiczenia odcinków dalszych.

Metoda Kabata
W usprawnieniu ruchowym chorych doros

łych po udarach mózgowych najszersze

zastosowanie znalaz

ła metoda Kabata, znana pod nazwą "proprioceptywnego

torowania nerwowo-mi

ęśniowego" (PNF). Przez torowanie rozumie się tu zachodzący

podczas

ćwiczeń proces obniżania pobudliwości drażnionego miejsca na zasadzie

sumowania pobudze

ń podprogowych w obrębie synaps. Teoretyczną podstawą tej

metody s

ą prawidłowości fizjologii rozwoju czynności ruchowych człowieka. Kabat

wychodzi z za

łożenia, że człowiek dorosły może odzyskać utraconą funkcję ruchową

poprzez stopniowe uczenie si

ę jej, wykorzystując swoje wcześniejsze

świadczenia, według schematów rozwoju ruchowego dziecka. Stąd w technikach

ćwiczeń zaleca się: - Stosowanie różnego rodzaju bodźców do wywoływania odruchów
bezwarunkowych.
- Sta

łe powtarzanie czynności ruchowych z poszczególnych etapów rozwoju

ruchowego, przy zachowaniu kolejno

ści sekwencji rozwoju: ruchy głowy, szyi,

ńczyny górnej i kończyny dolnej (od części bliższych do części dalszych). -

śladowanie w układzie ćwiczeń ruchów naturalnych, obserwowanych w czynnościach

życia codziennego.

Metoda Brunnstrom
Za

łożeniem tej metody jest wykorzystanie spontanicznego powrotu funkcji ruchowej

i mechanizmu synergii (rozumianej jako wspó

łdziałanie mięśni sprzężonych ze sobą

czynno

ściowo w grupę) jako podstawowego ukierunkowania ćwiczeń.

W metodzie mo

żna wyróżnić cztery okresy:

- Wywo

ływanie ruchów synergistycznych na podstawie zachowania odruchów

postawnych i innych.
- Wywo

ływanie ruchów synergistycznych w sposób dowolny przez ich wzmocnienie i

powtarzanie.
- Uzyskanie kontroli nad wzorcami synergistycznymi przez

łączenie ich elementów

ładowych w dowolne ruchy.

- Wywo

łanie dowolnych ruchów ręki i palców.

Metoda Rood
Podstaw

ą do opracowania tej metody stały się wzorce rozwoju układu nerwowo-

ęśniowego dziecka. Autorka zakłada, iż równoległe ćwiczenia układu

somatycznego i wegetatywnego sprzyjaj

ą powrotowi funkcji ruchowych. Autorka

uwa

ża, że poprzez odpowiedni dobór ćwiczeń można odzyskać utraconą funkcję w

sposób naturalny, taki w jaki ona powstaje. Dziel

ąc mięśnie na moblizujące

(zginacze i przywodziciele) i stabilizuj

ące (prostowniki i odwodziciele), Rood

wyró

żnia cztery okresy:

- Zwi

ązany z aktywnością mięśni mobilizujących, charakteryzujących się niskim

progiem pobudliwo

ści, wrażliwych na bodźce każdego rodzaju i różnego charakteru.

- Zwi

ązany z rozwojem mięśni stabilizujących, charakteryzujących się wysokim

progiem pobudliwo

ści, wrażliwych na bodźce długotrwałe, podtrzymywane.

- W którym dochodzi do rozwoju funkcji mi

ęśni mobilizujących w oparciu o

stabilizuj

ące.

- W którym dochodzi do rozwoju funkcji mi

ęśni mobilizujących niezależnie od

stabilizuj

ących, czyli do rozwoju zręczności.

Przywracanie zdolno

ści ruchu

Ćwiczenia ruchów czynnych możemy rozpocząć po opanowaniu stanu spastycznego.
Pierwsze ruchy, wykonywane tylko w jednym stawie, powinny by

ć jak najprostsze,

aby chory móg

ł na nich skupić całą swoją uwagę. Później uczy się utrzymywać

jeden staw we w

łaściwym położeniu i przeprowadza jednocześnie ćwiczenia

drugiego. W ten sposób chory stopniowo uczy si

ę panować nad całą kończyną.

Wykonywanie ruchów czynnych nale

ży rozpocząć od stawów bliższych i kolejno w

stawach po

łożonych bardziej obwodowo. W czasie gdy jedna kończyna wykonuje ruchy

czynne, druga powinna by

ć ustawiona w pozycji hamującej.

że znaczenie podczas przywracania zdolności ruchów po osłabieniu stanu

kurczowego maj

ą ćwiczenia w zawieszeniu i ćwiczenia bloczkowe. W późniejszym

okresie skuteczna jest terapia zaj

ęciowa i gra w piłkę. Wpływają one na

odzyskiwanie ruchów i na ich koordynacj

ę.

Wzmacnianie os

łabionych mięśni

Aby wzmocni

ć siłę mięśni, stosujemy ćwiczenia oporowe. Należy jednak pamiętać,

ż ich rozpoczęcie jest możliwe po zmniejszeniu stanu spastycznego.

W wyniku pora

żenia połowiczego może dojść do obciążenia objętej zmianami

chorobowymi strony cia

ła i wtedy będą potrzebne ćwiczenia wzmacniające

poszczególnych mi

ęśni, a w szczególności prostowniki i odwodziciele uda.

Nadanie ruchom praktycznego zastosowania
Po przywróceniu zdolno

ści ruchu należy skłonić chorego do ćwiczeń praktycznych.

Aby opanowa

ł umiejętność chodzenia, należy nauczyć go zginać biodro, kolano i

stop

ę w kierunku grzbietowym. Ważne jest, by chory unikał przywodzenia biodra i

nadmiernego pochylania miednicy w czasie przesuwania nogi do przodu. Nast

ępnym

elementem b

ędzie nauka wchodzenia i schodzenia ze schodów oraz nauka siadania i

wstawania. S

ą to ruchy złożone i początkowo powinno się je podzielić na części

ładowe.

Okres adaptacyjny

Fizykoterapia
Mo

żna stosować: parafinoterapię, prądy interferencyjne, prądy diadynamiczne,

krioterapi

ę - okłady z lodu, galwanizację, jontoforezę śródmózgową i

śródmózgowo-rdzeniową wg Bouguignona, elektrostymulację porażeń spastycznych wg
Hufschmidta, diatermi

ę krótkofalową, terapuls, ultradźwięki, kąpiele lecznicze

(solankowe).

Masa

Sposób post

ępowania nie odbiega od końcowego etapu poprzedniego okresu.

Stopniowo jednak zmniejsza si

ę siłę i czas trwania masażu na korzyść gimnastyki

leczniczej.
Wskazane jest, aby mimo zako

ńczenia leczenia szpitalnego pacjent w dalszym ciągu

pobiera

ł w ambulatorium lub w domu zabiegi masażu gimnastyki leczniczej przez

okres do dwóch lat od wyst

ąpienia udaru. Oczywiście zabiegi nie powinny odbywać

ę codziennie, lecz trzy lub dwa razy w tygodniu.

Pacjent powinien nauczy

ć się codziennych ćwiczeń i wykonywać je niezależnie od

stosowanego masa

żu i gimnastyki leczniczej wykonywanej przez specjalistę.

Kinezyterapia
Zaj

ęcia z gimnastyki leczniczej, podobnie jak i masaż, powinny odbywać się trzy

lub tylko dwa razy w tygodniu. Zaj

ęcia obejmują: - ćwiczenia samowspomagane,

których pacjent zostaje nauczony, aby móg

ł je wykonywać samodzielnie w domu,

ćwiczenia bierne mięśni porażonych mające na celu utrzymanie pełnego zakresu

ruchu w stawach,
- doskonalenie czynno

ści samoobsługi.

4.1.2. Dzieci

ęce porażenie mózgowe

(Paralysis cerebralis infantilis)

Jest to zespó

ł zaburzeń czynności ruchowych i napięcia mięśni wywołany

uszkodzeniem mózgu lub nieprawid

łowościami w jego rozwoju nabytymi przed

urodzeniem. Przyczyny wywo

łujące uszkodzenia mózgu są w wielu przypadkach

nieznane. Do szkodliwie dzia

łających przed urodzeniem czynników należą:

zaburzenia rozwojowe, niedotlenienie, zatrucie i zaka

żenie płodu. Przyczyny

oko

łoporodowe to: uraz okołoporodowy, znacznie nasilona żółtaczka i

niedotlenienie. Istniej

ą również przyczyny działające po urodzeniu:

niedotlenienie noworodka, krwawienie do mózgu, zaka

żenie ośrodkowego układu

nerwowego. Uszkodzenie mózgu nie pog

łębia się, natomiast nasilone wydają się być

objawy kliniczne.
Ze wzgl

ędu na zasięg i obszar porażeń wyodrębniamy:

1. pora

żenia połowicze, które obejmują górną i dolną kończynę po jednej stronie

cia

ła (heroiplegia);

2. pora

żenia obu dolnych lub obu górnych kończyn (częściej dolnych, a niekiedy

tylko jednej ko

ńczyny - paraplegia);

3. pora

żenia obustronne (wszystkich czterech kończyn - diplegia - quadriplegia).

Wyst

ępują trzy typy porażeń:

- kurczowe,
- atetotyczne,
- ataktyczne.

Typ kurczowy
Przyczyn

ą kurczowego porażenia jest zjawisko polegające na wyzwoleniu ośrodków

pobudzaj

ących od wpływu nie działających normalnie mechanizmów hamujących, w

wyniku czego nast

ępuje zwiększenie napięcia mięśni. Na początku choroby mięśnie

mog

ą wyglądać normalnie, jednak po pewnym czasie dochodzi do zmian wtórnych,

zaników, przykurczy. U dzieci z tego typu pora

żeniem ruchy są powolne,

niekontrolowane, nie s

ą płynne. W porażeniu obustronnym lub paraplegii rozwój

dziecka ulega opó

źnieniu. Wiele odruchów z okresu niemowlęcego utrzymuje się

przez ca

łe życie dziecka, nie nabywa ono natomiast bardziej skomplikowanych

odruchów. Czasem wyst

ępuje chód nożycowaty. Ucisk na podeszwy prowadzi do

prostowania i krzy

żowania kończyn dolnych, są one silnie przywiedzione i

wyprostowane. Ze wzgl

ędu na stan kurczowy łydki dziecko nie może oprzeć pięt o

pod

łogę. Odruch ten pojawia się w czasie rozciągania kręgosłupa, często łącznie

ze zgi

ęciem ramion. W wyniku stanu kurczowego może dochodzić do rozwoju

zniekszta

łceń, a szczególnie stopy końskiej. Może także wystąpić afazja. Głównym

celem leczenia jest zapobieganie przykurczom, wywo

łanym nieproporcjonalnym

rozci

ąganiem i wtórnym skracaniem przykurczonych mięśni, lub usuwanie, jeśli do

nich ju

ż doszło. Ważne również jest osiągnięcie jak największego rozluźnienia

ęśni, osłabienie stanu kurczowego i nauczenie dziecka podstawowych czynności.

W leczeniu mog

ą być stosowane szyny, aparaty, szelki. Należy przy tym pamiętać,

aby nie dopu

ścić do rozwoju bocznego skrzywienia kręgosłupa. Przy znacznych

zniekszta

łceniach stosuje się zabieg chirurgiczny. Dla odzyskania ruchomości i

jej zachowania wa

żne jest stosowanie ruchów biernych. Pomagają one także osłabić

stan kurczowy i ucz

ą dziecko hamować odruch z rozciągania.

Nale

ży nauczyć dziecko, także w możliwie największym stopniu, rozluźniać mięśnie

celem odpoczynku oraz wykonywa

ć proste ruchy, zespoły ruchów i codzienne

czynno

ści. Z chorymi dziećmi należy przeprowadzać ćwiczenia prostych ruchów

czynnych przy u

życiu spastycznych mięśni i ich słabych antagonistów. Ćwiczenia

rozpoczynamy od pojedynczych stawów, pó

źniej przeprowadzamy je w kilku stawach

jednocze

śnie.

Nauk

ę czynności codziennych rozpoczynamy od nauki unoszenia głowy, siedzenia

oraz przewracania si

ę z pozycji leżącej na grzbiecie na brzuch i odwrotnie. Gdy

dziecko nauczy si

ę panować nad wszystkimi kończynami, musimy je nauczyć stawać i

chodzi

ć. Stopniowo włączamy naukę umiejętności potrzebnych w codziennym życiu.

Zapoznajemy go tylko z jedn

ą czynnością na raz.

Niekiedy aby zmniejszy

ć przykurcz mięśni łydki, przywodzicieli itp., wykonuje

ę operacje chirurgiczne.

Typ atetotyczny
Tego typu pora

żenie jest wywołane uszkodzeniem ciała prążkowanego. U dziecka

wyst

ępują ruchy mimowolne. Są to dziwaczne, wijące się ruchy rąk, ramion czy

innych cz

ęści ciała. Dziecko przybiera bardzo dziwne pozycje. Odruchy są

normalne. Ze wzgl

ędu na sztywność mięśni wywołany przez nie ruch jest

nienormalnie powolny. W przypadku kiedy zmiany obejmuj

ą kończyny górne i dolne,

bardziej nasilone s

ą one w górnych. Przedramię zazwyczaj ustawione, jest w

nawróceniu, a rami

ę odciągnięte do tyłu. Stopy mogą być odwrócone, a palce u nóg

nadmiernie wyprostowane. G

łowę dziecko odchyla do tyłu, usta ma rozwarte z

wystaj

ącym językiem i sprawia wrażenie niedorozwiniętego umysłowo. Żwacze i

ęśnie mowy także mogą być objęte porażeniem.

łównym zadaniem w leczeniu jest zmniejszenie sztywności mięśni oraz nauka

panowania nad niecelowymi ruchami. Aby to osi

ągnąć uczymy dziecko świadomego

rozlu

źniania mięśni i wykonywania ruchów w takim właśnie stanie. Rozluźnienie

ęśni możemy osiągnąć stosując nagrzewanie, masaż, ruchy bierne. Później

łączamy naukę świadomego rozluźniania mięśni jednego stawu, poczynając od

łowy i stawów bliższych (najmniej dotkniętych zmianami chorobowymi), a

nast

ępnie przechodzimy do stawów dalszych (silniej zaatakowanych). Po uzyskaniu

panowania nad mi

ęśniami rozpoczynamy wykonywanie ruchów czynnych przy zachowaniu

rozlu

źnionej pozycji ciała. Ruchy te należy wykonywać powoli i ograniczać się do

prostych ruchów w jednym stawie. Stopniowo zwi

ększamy ich szybkość i ilość

stawów obj

ętych ćwiczeniem.

Nauk

ę czynności codziennych przeprowadza się tak, jak u dzieci z porażeniem

mózgowym.

Typ ataktyczny
Jest to typ l

żejszej odmiany porażenia, który wykazuje skłonność do poprawy.

Zak

łócenia dotyczą równowagi. Występuje obniżone napięcie mięśni. może wystąpić

oczopl

ąs i mowa skandowana. Najczęściej u dzieci z porażeniem obustronnym

wyst

ępuje niedorozwój umysłowy. Objawy mają charakter móżdżkowy. Stosuje się

tak

że leczenie, jak w bezładzie móżdżkowym i wiądzie rdzenia.

Zadaniem fizjoterapeuty jest nauczenie dziecka przystosowania si

ę do kalectwa.

Stosowane zabiegi

Fizykoterapia
U starszych dzieci mo

żna stosować zabiegi fizykoterapii. Do najczęściej

wykonywanych nale

żą: elektrostymulacja wg Hufschmidta, ultradźwięki metodą

impulsow

ą wg Hofmanna, krioterapia (zastosowanie jest uzależnione od

reaktywno

ści chorego), galwanizacja, magnetoterapia.

Masa

Najskuteczniejsz

ą i obecnie najczęściej stosowaną metodą masażu jest hinduska

metoda - masa

ż Shantala.

Aby masa

ż był skuteczny, muszą być spełnione pewne warunki. 1. Masaż ma

dostarczy

ć wrażeń czuciowych, ale ich intensywność i ilość muszą być dostosowane

indywidualnie i stopniowo zwi

ększane w miarę wykonywania zabiegów.

2. Aby wra

żenia odbierane przez dziecko były dla niego miłe i przyniosły

oczekiwany rezultat, najlepiej je

śli masaż wykonuje osoba bliska dziecku -

matka. W przeciwnym wypadku przed rozpocz

ęciem serii zabiegów terapeuta musi

zosta

ć poznany i zaakceptowany przez dziecko.

3. Nie wolno masowa

ć dziecka przed upływem jednej godziny (ze względu na częste

spo

żywanie posiłków), a najlepiej po dwóch godzinach od spożycia posiłku.

4. Ze wzgl

ędu na fakt, że do masażu rozbieramy dziecko do naga, ważne jest, aby

pomieszczenie by

ło odpowiednio ogrzane.

5. Je

śli to możliwe, przez cały czas należy utrzymywać z dzieckiem kontakt

wzrokowy i s

łowny.

6. W przypadku ma

łych dzieci zabieg wykonujemy układając je na własnych udach.

Dzieci starsze mo

żemy masować na materacu ułożonym na podłodze. Nie należy

wykonywa

ć masażu na kozetce, gdyż dziecko w obawie przed spadnięciem będzie

spi

ęte.

7. Masa

ż wykonujemy lekko, wolno i co najważniejsze - w stałym rytmie oraz bez

odrywania d

łoni od ciała pacjenta.

8. Ka

żdy ruch masażu powtarzamy od 3 do 5 razy.

9. W trakcie masa

żu opracowujemy kolejno: klatkę piersiową, kończyny górne,

brzuch, ko

ńczyny dolne, grzbiet i twarz.

Masa

ż klatki piersiowej

Masa

żysta siedzi na podłodze z wyprostowanymi i złączonymi nogami. Ze względu na

żliwość opróżnienia dziecka podczas masażu na nogi układamy ceratkę i

roz

łożoną pieluchę. Układamy dziecko na plecach wzdłuż nóg masażysty tak, że

łówka dziecka znajduje się przy kolanach masażysty. 1. Układamy dłonie obok

siebie na klatce piersiowej dziecka tak,

że palce są zwrócone w kierunku główki

dziecka. Rozsuwaj

ąc dłonie na boki, równocześnie dwoma rękami głaszczemy od

linii

środkowej do linii pachowych. Następnie głaszcząc nieco słabiej, wracamy

do pozycji wyj

ściowej. 2. Teraz ręce będą pracowały na zmianę. Prawa ręka

łaszcze od lewej połowy klatki piersiowej lekko skosem do góry, wychodząc na

prawe rami

ę dziecka. Ważne jest, aby posuwając się obok szyi delikatnie ją

musn

ąć piątym palcem. Następnie lewa ręka masażysty głaszcze od lewego ramienia

dziecka lekko skosem w dó

ł, dochodząc do prawej połowy klatki piersiowej. I

znów, posuwaj

ąc się obok szyi należy ją delikatnie musnąć piątym palcem.

Nast

ępnie, nie odrywając rąk, lecz głaszcząc nieco słabiej, przesuwamy ręce do

pozycji wyj

ściowej.

Masa

ż kończyny górnej

ładamy dziecko na dowolnym boku wzdłuż nóg masażysty. Główka dziecka w dalszym

ągu znajduje się przy kolanach masażysty. Nie ma znaczenia, którą rączkę

ędziemy masować najpierw.

1. R

ękę dziecka unosimy do góry i trzymamy jedną ręką za śródręcze. Drugą ręką

wykonujemy g

łaskanie pierścieniowe, posuwając się od barku do nadgarstka. Po

doj

ściu do nadgarstka ręka wykonująca głaskanie przejmuje do trzymania rączkę

dziecka, a r

ęka, która trzymała - uchwytem pierścieniowym najpierw delikatnie

łaskuje od nadgarstka do barku, a następnie (nieco mocniej) wykonuje głaskanie

od barku do nadgarstka, i tak r

ęce pracują na zmianę.

2. Jest to rodzaj lekkiego rozcierania. R

ęce pracują jednocześnie, lecz w

przeciwnych kierunkach.
Obejmujemy rami

ę dziecka tak jak do głaskania pierścieniowego, ale dwoma rękami

(jedna powy

żej drugiej). Wykonując ruchy poprzeczne, posuwamy się jednocześnie w

kierunku nadgarstka. Po doj

ściu do nadgarstka zatrzymujemy się dłużej w tym

miejscu i stopniowo zmniejszamy tempo a

ż do zatrzymania się. W dalszej

kolejno

ści zmniejszamy ucisk i zagłaskujemy rękami do stawu ramiennego.

3. Teraz przyst

ępujemy do masażu dłoni. Jeżeli dłoń dziecka jest zwinięta,

dajemy mu do trzymania palec wskazuj

ący, a kciukiem tej samej ręki głaszczemy od

nadgarstka do ko

ńców palców po stronie grzbietowej dłoni.

Po kilku g

łaskaniach dłoń dziecka powinna się "otworzyć" na tyle, że można ją

łożyć na naszej dłoni, a drugą ręką wykonać głaskanie całą dłonią po stronie

grzbietowej od nadgarstka do palców. Nast

ępnie odwracamy dłoń i wykonujemy

łaskanie po stronie dłoniowej.

W analogiczny sposób opracowujemy drug

ą kończynę górną. Oczywiście wcześniej

musimy odwróci

ć dziecko na drugi bok.

`nv

Masa

ż brzucha

Ponownie uk

ładamy dziecko na plecach wzdłuż nóg masażysty tak, że główka dziecka

znajduje si

ę przy kolanach masażysty.

1. D

łońmi ułożonymi poprzecznie na zmianę (raz jedna raz druga) wykonujemy

łaskania od wyrostka mieczykowatego do spojenia łonowego. Po dojściu do

spojenia

łonowego nie odrywamy ręki, lecz - głaszcząc nieco słabiej - bokiem

(ust

ępując miejsca drugiej ręce) przesuwamy rękę do pozycji wyjściowej.

2. Przedramieniem jednej r

ęki, ułożonym w poprzek ciała dziecka, głaszczemy od

wyrostka mieczykowatego do spojenia

łonowego. W tym samym czasie druga ręka

unosi nó

żki dziecka pod kątem 45 stopni - 60 stopni. Po dojściu do spojenia

łonowego nie odrywamy ręki, lecz głaszcząc nieco słabiej - przesuwamy ją do
pozycji wyj

ściowej.

Masa

ż kończyn dolnych

Post

ępowanie jest analogiczne do omówionego przy masażu kończyny górnej. Dziecko

ży na plecach. Główka dziecka znajduje się przy kolanach masażysty. Nie ma

znaczenia, któr

ą nóżkę będziemy masować najpierw.

Masa

ż grzbietu

Przy masa

żu grzbietu musimy zmienić kierunek ułożenia dziecka. Należy je ułożyć

na brzuszku w poprzek naszych nóg.
1. Wykonujemy g

łaskanie poprzeczne podobne do głaskania "piłowego", posuwając

ę stopniowo w kierunku pośladków. Ręce masażysty ułożone są na kręgosłupie na

wysoko

ści karku. Równocześnie dwoma rękami wykonujemy głaskania, posuwając się

od boku do boku pleców dziecka. Przy ka

żdej zmianie kierunku głaskania ręce

nieznacznie przesuwaj

ą się w dół (do pośladków dziecka) tak, że po kilkakrotnej

zmianie kierunku ruchu r

ęce masażysty znajdą się na pośladkach. Kontynuując

zabieg, nieco s

łabiej i bez ruchów na boki, głaszczemy przesuwając się do

pozycji wyj

ściowej (do karku).

2. Wykonujemy g

łaskanie podłużne jedną ręką. Ręka bliższa kończyn dolnych

dziecka stabilizuje po

śladki, a ręka druga, ułożona poprzecznie, wykonuje

łaskanie od wysokości karku do pośladków. Po dojściu do pośladków nie odrywamy

ęki, lecz nieco słabiej głaszczemy z powrotem w kierunku karku. 3. Ręka bliższa

ńczyn dolnych dziecka stabilizuje pięty. Druga ręka, ułożona poprzecznie,

wykonuje g

łaskanie od karku przez pośladki do pięt. Nie odrywamy rąk, lecz nieco

łabiej głaszczemy, przesuwając rękę do pozycji wyjściowej.

Masa

ż twarzy

ładamy dziecko ponownie na plecach wzdłuż nóg masażysty tak, że główka dziecka

znajduje si

ę przy kolanach masażysty.

1. Ca

łymi dłońmi ułożonymi na czubku głowy głaszczemy na boki, przez uszy, po

bokach szyi i do wyrostków barkowych.
2. O

śmioma palcami głaszczemy od środka czoła na boki i do skroni. 3. Kciukami:

od nasady nosa po

łukach brwiowych, po zewnętrznych kątach oczu do kącików ust i

z powrotem po policzkach do skroni. 4. Kciukami: od nasady nosa po bokach do
podstawy nosa i z powrotem. 5. Kciukami: od nasady nosa po bokach nosa do
k

ącików ust i stamtąd po policzkach do skroni.

Na zako

ńczenie masażu Shantala wykonujemy trzy ćwiczenia. 1. Chwytamy dziecko za

nadgarstki i krzy

żujemy ręce dziecka na klatce piersiowej. Następnie wracamy do

pozycji wyj

ściowej. Ćwiczenie powtarzamy kilkakrotnie, za każdym razem

zmieniaj

ąc rękę znajdującą się na wierzchu. 2. Chwytamy jedną ręką lewą nogę

dziecka w okolicy kolana, a drug

ą ręką prawą rękę dziecka w okolicy łokcia.

Doci

ągamy kolano do łokcia, a następnie wracamy do pozycji wyjściowej. Teraz

chwytamy jedn

ą ręką prawą nogę dziecka w okolicy kolana, a drugą ręką lewą rękę

dziecka w okolicy

łokcia. Dociągamy kolano do łokcia, a następnie wracamy do

pozycji wyj

ściowej. Ćwiczenie powtarzamy kilkakrotnie, za każdym razem

zmieniaj

ąc kończyny.

3. Chwytamy stopy dziecka najlepiej na wysoko

ści stawów skokowych. Ustawiamy

zgi

ęcie w stawach kolanowych oraz zgięcie i odwiedzenie w stawach biodrowych. W

tym ustawieniu krzy

żujemy podudzia i delikatnie dopychamy kolana do brzucha.

Nast

ępnie zwalniamy ucisk i prostujemy nogi w stawach kolanowych (w stawach

biodrowych ca

ły czas ustalone jest zgięcie i odwiedzenie). Ćwiczenie powtarzamy

kilkakrotnie, za ka

żdym razem zmieniając podudzie znajdujące się na wierzchu.

Kinezyterapia
Zadania kinezyterapii zale

żą od postaci i objawów wynikających z rodzaju,

lokalizacji, rozleg

łości i stopnia uszkodzenia ośrodkowego układu nerwowego. W

żdym przypadku należy jednak przestrzegać następujących zasad.

1. Usprawnienie nale

ży rozpocząć jak najwcześniej, nawet jeśli nie ma pewności

co do rozpoznania (prowadzone zabiegi nie s

ą przeciwwskazane u dzieci zdrowych).

2. Niezmiernie wa

żną rzeczą jest pełne zaangażowanie rodziców w proces

rehabilitacji.
3. W rehabilitacji niezb

ędna jest ciągłość i systematyczność. 4. Metody

post

ępowania rehabilitacyjnego muszą być dobierane indywidualnie do każdego

dziecka w zale

żności od stanu rozwoju psychomotorycznego.

5. Nale

ży ściśle przestrzegać kolejności usprawniania ruchowego zgodnie z

fizjologicznymi etapami rozwoju dziecka.

Usprawnienie zaczyna si

ę przeważnie w 6-8 miesiącu życia, stosujemy jedną

wybran

ą metodę lub modyfikację kilku metod. Każda z tych metod polega na

wyrabianiu odruchów postawno-równowa

żnych, koniecznych do osiągnięcia przez

chore dziecko odpowiednich odruchów lokomocyjnych i umo

żliwiających wykonanie

ruchów czynnych dowolnych.

Metoda Phelpsa
Phelps stosowa

ł masaże, ruchy bierne, ruchy czynne w odciążeniu, wolne lub

oporowe, ruchy uwarunkowane, ruchy samoczynne lub

łączone, leczenie spoczynkowe,

rozlu

źnianie mięśni, ruch z pozycji rozluźnienia, sięganie i chwytanie oraz

wykonywanie ró

żnych czynności.

Zasad

ą jego metody jest przywracanie czynności pojedynczych mięśni i stopniowe

przechodzenie do wykonywania ró

żnych czynności. Leczenie dzieci z porażeniem

typu spastycznego rozpoczynamy od wolnych ruchów biernych, potem w

łącza się

ruchy czynne, zwi

ększając stopniowo ich szybkość. Początkowo ćwiczenia odbywają

ę w pojedynczych stawach, później w dwóch lub więcej jednocześnie. W przypadku

ęśni zwiotczałych z przyczyn korowych stosuje się ruchy samoczynne.

Metoda Templ-Faya
Wed

ług Faya, każdy osobnik przechodzi przez pewne etapy rozwoju w zakresie

wykonywanych ruchów. Normalne, zdrowe niemowl

ę pełznie jak płaz, potem porusza

ę jak gad, na koniec jak ssak.

Jego metoda polega na przeprowadzaniu ci

ągle rozbudowywanych ćwiczeń opartych o

ruchy prymitywne.

Ćwiczenia te ułatwiają w późniejszym okresie zapoznanie

dziecka z czynno

ściami człowieka - stawaniem i chodzeniem. Ćwiczenia te mają być

uzupe

łnieniem innych form leczenia.

Metoda Doman-Delakato
Metoda ta jest ma

ło znana w naszym kraju. Rozwinęła się w Filadelfii w połowie

lat 50-tych. Punktem wyj

ścia były teoretyczne opracowania Templ-Faya.

Metoda Bobath
W metodzie tej leczenie musi by

ć nastawione na zwiększenie kontroli hamowania

wyolbrzymionych odruchów utrzymywania postawy. G

łównym jego celem jest nauczenie

panowania nad prymitywnymi czynno

ściami odruchowymi. Uzyskuje się to dzięki

specjalnej technice przeprowadzania ruchów biernych, nie pozwalaj

ącej na żaden

odruchowy skurcz. W miar

ę zwiększania się rozluźnienia mięśni i polepszenia

kontroli chory stopniowo u

świadamia sobie dochodzące w czasie leczenia normalne

pobudzenie czuciowe. Nast

ępnie chory uczy się, jak wykorzystać te nowe

pobudzenia, które s

ą podstawą uzyskania normalnych zespołów ruchowych.

Metoda Kabata

Polega ona na proprioceptywnym pobudzaniu uk

ładu nerwowo-mięśniowego. Szczególne

zastosowanie ma metoda "odwrotnego rozlu

źnienia".

Metoda Vojty
Jest oparta na pierwotnych odruchach pe

łzania i przetaczania w specjalnych

pozycjach. Ruch dowolny jest wywo

ływany przez ucisk na pewne punkty (główne i

pomocnicze), tzw. "strefy wyzwolenia".
Zalet

ą tej metody jest możliwość stosowania jej bardzo wcześnie, gdyż nie wymaga

ona kontaktu z chorym. Stymuluj

ąc rozwój psychomotoryczny dziecka umożliwia się

wczesne wypracowanie wzorców ruchowych, nie dopuszczaj

ąc do utrwalenia się

odruchów patologicznych.

Metoda Pet”
Metoda powsta

ła w latach powojennych na Węgrzech. Istota jej polega na łączeniu

w jedn

ą całość usprawniania ruchowego z oddziaływaniem psychopedagogicznym. W

zakresie tego ostatniego du

żą rolę przywiązuje się do wzajemnego oddziaływania

na siebie cz

łonków grupy poddawanej leczeniu. Proces usprawnienia ruchowego

opiera si

ę na świadomej kontroli postawy i ruchów, przy czym nacisk kładzie się

na maksymaln

ą koncentrację uwagi na przeprowadzanych ćwiczeniach.

Zastosowanie muzyki w leczeniu
Muzyka ma szczególne zastosowanie w leczeniu dzieci z pora

żeniami. Przełamuje

ona zahamowania i wyzwala skryte uczucia, oddzia

ływuje na uczuciowość i

wyobra

źnię, poprawia rytmiczność ruchów. Oprócz oddziaływania na koordynację i

opanowanie mi

ęśni muzyka sprawia dzieciom przyjemność. Dzięki niej szczególnie

dzieci ataktyczne mog

ą się odprężyć i rozładować frustracje psychiczne.

4.1.3. Pora

żenie spastyczne spowodowane uszkodzeniami rdzenia kręgowego

Do pora

żenia dochodzi pod wpływem urazu, który powoduje zgniecenie lub

przerwanie rdzenia. Przyczyn

ą może być również guz lub zapalenie rdzenia. Jeżeli

uszkodzenie znajduje si

ę w części szyjnej dochodzi do porażenia wszystkich

ńczyn, jeśli leży poniżej - do porażenia kończyn dolnych, jeśli umiejscawia

ę w części piersiowej - porażenie tułowia. Jest to porażenie o charakterze

spastycznym.
Wyró

żniamy porażenie zgięciowe i wyprostne.

Pora

żenie zgięciowe

Pora

żenie to charakteryzuje się skurczami zginaczy oraz skłonnością do

przykurczów, które mog

ą doprowadzić do trwałego usztywnienia kończyn dolnych w

pozycji zupe

łnego zgięcia.

Tab. 3. Zakres osi

ągalnej adaptacji przy różnych poziomach uszkodzenia rdzenia.

Tabela sk

łada się z trzech rubryk: a) poziom uszkodzenia, b) zakres porażeń

ęśni, c) możliwości adaptacji

a) do poziomu C4
b) szyja, barki, ko

ńczyny, tułów

c) brak samodzielno

ści ruchowej, możliwość niepełnego przystosowania do wózków

inwalidzkich, codzienne pionizowanie przez 1-2 godziny

a) poni

żej C5

b) ramiona, przedramiona, tu

łów, kończyny dolne

c) brak samodzielno

ści ruchowej, możliwość niepełnego przystosowania do wózków

inwalidzkich, codzienne pionizowanie przez 1-2 godziny

a) poni

żej C7

b) r

ęce, tułów, kończyny dolne

c) mo

żliwość częściowej samoobsługi przy użyciu pomocy ortopedycznych i praca

ęczna w domu w pozycji siedzącej

a) poni

żej Th6

b) brzuch, grzbiet (dolny odcinek), miednica, ko

ńczyny dolne c) pełna

samoobs

ługa, chód kangurowy po równym podłożu w obrębie pomieszczeń

a) poni

żej Th12

b) miednica, ko

ńczyny dolne

c) chód kangurowy lub 2-4 taktowy z mo

żliwością pokonania nierówności terenu i

niewysokich schodów, prowadzenie samochodu, praca poza domem

a) poni

żej L2

b) podudzia, stopy, cz

ęściowo uda i miednica

c) chód samodzielny po ka

żdym terenie i schodach, korzystanie z komunikacji

publicznej

a) poni

żej L4

b) podudzia, stopy
c) chód samodzielny po ka

żdym terenie i schodach, korzystanie z komunikacji

publicznej

Pora

żenie wyprostne

Jest to pierwsze stadium w przypadku guza lub choroby rdzenia. Objawia si

ę ono

najpierw os

łabieniem grzbietowych zginaczy stopy, później osłabieniem w całej

grupie zginaczy, a na koniec kurczowym stanem dolnych ko

ńczyn. Przybierają one

ustawienie wyprostne w po

łączeniu z przywiedzeniem.

W obu typach pora

żeń występuje anestezja porażonej okolicy, połączona ze

zmianami troficznymi. Pojawia si

ę skłonność do obrzęku kończyn na skutek braku

napi

ęcia mięśniowego. Porażenie obejmuje również pęcherz moczowy i jelita.

Bardzo wa

żne jest jak najszybsze ustalenie rozpoznania i podjęcie decyzji o

sposobie leczenia. Je

żeli przyczyną uszkodzenia jest uraz, w postępowaniu dąży

ę do ustalenia prawidłowych stosunków anatomicznych poprzez: ułożenia

koryguj

ące, ręczną repozycję w znieczuleniu ogólnym, wyciąg przedłużony lub

repozycj

ę operacyjną. Niekiedy po nastawieniu złamania i usunięciu zwichnięcia

stosuje si

ę unieruchomienie chorego w opatrunku gipsowym na okres od 3 do 6

miesi

ęcy.

Na pierwszy plan wysuwa si

ę zapobieganie powikłaniom płucnym przez systematyczne

ćwiczenia oddechowe, które należy rozpocząć bezpośrednio po przyjęciu chorego do
szpitala i powtarza

ć co godzinę, zmniejszając częstotliwość w miarę poprawy

stanu zdrowia.
Drugim niezmiernie wa

żnym zadaniem jest zapobieganie odleżynom, które u tych

chorych mog

ą się pojawić już w kilka godzin po uszkodzeniu rdzenia.

Najskuteczniejsza jest tu cz

ęsta zmiana ułożenia chorego początkowo co dwie, a

pó

źniej co trzy godziny. Ciało chorego należy myć wodą z mydłem, potem

delikatnie naciera

ć spirytusem i pudrować. Można zastosować lekki masaż i

oklepywanie. Miejsca szczególnie wra

żliwe zabezpiecza się stosując podkładki

futrzane lub pier

ścienie.

Po ustabilizowaniu uszkodzonego odcinka kr

ęgosłupa i podjęciu działań

zapobiegaj

ących powikłaniom płucnym i odleżynom rozpoczyna się systematyczne

usprawnienie lecznicze. Program usprawnienia jest ustalany indywidualnie w
zale

żności od ogólnego stanu zdrowia, poziomu uszkodzenia i stopnia zaburzeń.

W przebiegu zmian pourazowych wyró

żniamy cztery zasadnicze okresy: - okres

wstrz

ąsu rdzeniowego (od pierwszego dnia do 3-6 tygodni), - okres pojawienia się

automatyzmu rdzeniowego (3-4 miesi

ące), - okres stabilizacji fizjopatologicznej

- utrwalenie si

ę zmian nieodwracalnych (od 6 do 24 miesięcy),

- okres adaptacji psychosomatycznej i spo

łeczno-zawodowej. Dla procesu

rehabilitacji leczniczej szczególne znaczenie ma pierwszy i drugi okres.

Stosowane zabiegi

Okres wstrz

ąsu rdzeniowego

Fizykoterapia
W przypadkach zapale

ń pourazowych można stosować diatermię krótkofalową jako

przygotowanie do kinezyterapii.

Masa

Nale

ży zdać sobie sprawę, że masaż jest w tych przypadkach tylko metodą

pomocnicz

ą. Główne działanie lecznicze spoczywa na kinezyterapii. Jeżeli jednak

stan pacjenta na to zezwala, mo

żemy za zgodą lekarza prowadzącego nawet 3 razy

dziennie wykonywa

ć zabieg drenażu limfatycznego w obrębie klatki piersiowej,

brzucha i ko

ńczyn. W przypadku uszkodzenia odcinka szyjnego rdzenia dodatkowo

żna wykonywać delikatne oklepywanie łyżeczkowe klatki piersiowej w celu

łatwienia usuwania nadmiernej ilości śluzu z drzewa oskrzelowego.

Kinezyterapia
G

łównymi zadaniami kinezyterapii w tym okresie są:

- niedopuszczenie do powik

łań układu oddechowego,

- zapobieganie przykurczom i zanikom mi

ęśniowym,

- zapobieganie odle

żynom.

Zadania te realizuje si

ę poprzez stosowanie:

Ćwiczeń oddechowych, które spełniają zasadniczą rolę zwłaszcza w przypadku

uszkodzenia rdzenia w odcinku szyjnym. W ramach tych

ćwiczeń wykonuje się:

ćwiczenia oddechowe statyczne i dynamiczne (czas ćwiczeń - 3 do 5 minut co

godzin

ę),

- w zale

żności od potrzeb można stosować oklepywanie klatki piersiowej. -

Ćwiczeń biernych - wykonując ruchy każdego porażonego mięśnia z dociśnięciem
powierzchni stawowych w celu pobudzenia uk

ładu proprioceptywnego. Ćwiczenia te

prowadzi si

ę w seriach: po 10 ruchów w serii; 2-3 serie: 2-4 razy dziennie.

W zale

żności od stanu chorobowego przy leczeniu porażeń bez powikłań po około

dwóch tygodniach od zachorowania mo

żna przystąpić do ćwiczeń czynnych mięśni

niepora

żonych (niewielka ilość powtórzeń kilka razy dziennie).

Okres pojawienia si

ę automatyzmu rdzeniowego

Fizykoterapia
W ramach fizykoterapii mo

żna stosować: elektrostymulację antagonistów mięśni

spastycznych, galwanizacj

ę rdzenia kręgowego, galwanizację pęcherza moczowego,

masa

ż podwodny, kąpiele (solankowe, kwasowęglowe, siarczkowo-siarkowodorowe,

aromatyczne).

Masa

Zdania na temat rodzaju wykonywanego masa

żu mięśni porażonych spastycznie są

podzielone.
Mo

żna stosować masaż oparty na technikach klasycznych (głaskania i uciski

jednoczesne), jednak b

ędzie on skuteczny tylko wtedy, kiedy dostarczone bodźce

ędą podprogowe. W przeciwnym wypadku masaż będzie wzmagał spastykę. Ryzyko jest

ęc niewspółmierne do korzyści.

żna próbować wykonywać masaż antagonistów mięśni spastycznych, jednak i tu ze

wzgl

ędu na zniesienie odruchu z mięśni pobudzanych do mięśni antagonistycznych,

polegaj

ącego na obniżeniu napięcia tych drugich, efekt masażu będzie niewielki.

łuszniejszym wydaje się zatem wykonywanie w dalszym ciągu drenażu limfatycznego

w celu maksymalnego usprawnienia procesów od

żywczych, umożliwiając uzyskanie

lepszego efektu w kinezyterapii.
Je

żeli okaże się, że nawet drenaż limfatyczny wzmaga spastykę, należy

bezwzgl

ędnie zaprzestać wykonywania jakiegokolwiek masażu mięśni spastycznych.

W obr

ębie mięśni zdrowych należy wykonywać masaż klasyczny o charakterze

pobudzaj

ącym wykorzystując: głaskania, rozcierania podłużne i porzeczne,

ugniatanie pod

łużne i poprzeczne, delikatne oklepywania, wibracje, roztrząsanie

i wa

łkowania. W miarę możliwości masażem należy wzmocnić mięśnie brzucha oraz

ęśnie grzbietu (szczególnie: prostowniki grzbietu, mięsień czworoboczny

ędźwi, mięsień najszerszy grzbietu).

Kinezyterapia
Zadaniem kinezyterapii w tym okresie jest przede wszystkim: - zmniejszenie stanu
spastyczno

ści,

- wyrobienie automatyzmu p

ęcherza moczowego i odbytu,

- wzmocnienie napi

ęcia mięśni powracających do czynności, - wzmocnienie mięśni

zdrowych,
- pionizacja i nauka chodzenia,
- nauka czynno

ści samoobsługi.

Zadania te realizuje si

ę poprzez stosowanie:

Ćwiczeń biernych prowadzonych jak w poprzednim okresie, lecz z większą

intensywno

ścią (prowadzi się ćwiczenia zespołów mięśniowych). - Rytmicznego

ucisku w okolicy p

ęcherza moczowego, powodującego wyciskanie moczu

(systematycznie o tej samej porze).
-

Ćwiczenia czynne i czynne z oporem dla mięśni zdrowych. - Ćwiczenia

ogólnousprawniaj

ące prowadzone w łóżku lub na stole w pozycjach leżenia tyłem,

przodem, w podporze przodem, bokiem oraz w kl

ęku podpartym.

- Pionizacji biernej na stole pionizacyjnym.
- Nauki chodzenia (je

żeli wysokość porażenia na to pozwala) zaczynając od stania

w por

ęczach ze stabilizacją kolan, bioder, ewentualnie w łuskach lub aparatach

(w zale

żności od rozległości porażeń).

4.2. Uszkodzenia dolnego neuronu ruchowego

4.2.1. Ostre zapalenie rogów przednich rdzenia kr

ęgowego

(Nagminne pora

żenie

dzieci

ęce)

(Poliomyelitis anterior acuta: paralysis epidemica infantium)

(Choroba heinego

- medina)

Jest to zapalenie rogów przednich istoty szarej rdzenia kr

ęgowego wywołujące

pora

żenie wiotkie.

Przyczyn

ą choroby jest jeden z kilku wirusów atakujący i niszczący przede

wszystkim komórki rogów przednich rdzenia kr

ęgowego, chociaż może także wywołać

zmiany w istocie szarej pnia mózgu i komórkach ruchowych kory mózgowej.
Choroba mo

że mieć charakter epidemiczny lub sporadyczny, pojawiając się

zazwyczaj pó

źnym latem lub w jesieni.

Posta

ć epidemiczna atakuje zarówno dzieci, jak i dorosłych i często jest

śmiertelna ze względu na porażenie przepony i mięśni międzyżebrowych. W związku
z prowadzonymi szczepieniami ochronnymi w Polsce przez ostatnie 40 lat nie
zanotowano oznak epidemii.
Posta

ć sporadyczna bardzo rzadko jest śmiertelna, choć może pozostawiać po sobie

fatalne nast

ępstwa.

Zaka

żenie następuje drogą kropelkową, drogą pokarmową lub przez kontakt. Okres

wyl

ęgania choroby wynosi 7 do 14 dni.

Wirus atakuje rogi przednie rdzenia. Naczynia krwiono

śne ulegają rozszerzeniu,

rozwija si

ę proces zapalny i dochodzi do przekrwienia opon wokół zajętej części

rdzenia. Pocz

ątkowo komórki ruchowe przednich rogów rdzenia powiększają się, a

nast

ępnie wyrodnieją. Zwyrodnienie przechodzi na korzenie nerwowe brzuszne i

pocz

ątkowe odcinki nerwów. Dochodzi w ten sposób do rozpadu elementów tkanki

nerwowej, a ich miejsce zajmuje tkanka glejowa. Wskutek zniszczenia neuronów
mi

ęśnie pozbawione ośrodków troficznych również wykazują objawy zwyrodnienia,

ulegaj

ąc zwiotczeniu i zanikowi. Jeśli zostanie zniszczony cały mięsień,

pozostaje po nim jedynie w

łóknista lub tłuszczowata masa.

Wyró

żniamy trzy postacie choroby:

posta

ć mózgowa (opuszkowa) - dochodzi do zajęcia nerwów czaszkowych, szczególnie

nerwu twarzowego i odwodz

ącego;

- posta

ć bezporażenna (poronna) - występuje gorączka lub pojawiają się

przemijaj

ące objawy przypominające zapalenie opon mózgowych; - postać porażenna

(rdzeniowa).
Masa

żysta przeważnie styka się z postacią porażenną choroby. Wyróżniamy tu trzy

okresy choroby:
- okres ostry,
- okres zdrowienia,
- okres przewlek

ły (trwałego kalectwa).

Okres ostry mo

żemy podzielić na dwa podokresy:

- przedpora

żenny,

- pora

żenny.

Podokres przedpora

żenny rozpoczyna się zazwyczaj ostro, z gorączką osiągającą

najwy

ższą wartość około trzeciego dnia. Okres ten może być poprzedzony okresem

łego samopoczucia, bólu głowy lub gardła trwającym od czterech do siedmiu dni.

Po kilku dniach pojawia si

ę przeczulica, sztywność karku, wrażliwość kończyn na

ucisk, wymioty, drgawki i pora

żenie. Bolesność kończyn utrzymuje się przez kilka

tygodni i nasila si

ę podczas wykonywania ruchu. Po wystąpieniu porażenia w

ęśniach następuje skurcz. Podokres porażenny. Na początku porażenie jest

ęsto bardzo rozległe i może obejmować cztery kończyny i tułów. W miarę

ust

ępowania zakażenia zmniejsza się skurcz i przeczulica mięśni. Proces ten trwa

od dwóch do pi

ęciu tygodni. Po tym czasie rozpoczyna się okres zdrowienia.

Okres zdrowienia. Zasi

ęg porażeń jest bardzo zmienny, mogą one w różnym stopniu

obejmowa

ć wszystkie kończyny, jedną grupę mięśni lub tylko poszczególne mięśnie.

Zmiany dotycz

ą częściej kończyn dolnych, zwłaszcza grupy przedniej mięśni

podudzia, mi

ęśni strzałkowych, mięśnia czworogłowego uda i mięśni pośladkowych.

W obr

ębie kończyny górnej najczęściej porażony bywa mięsień naramienny.

Przewa

żnie porażenie nie jest symetryczne. Może ono obejmować mięśnie grzbietu,

brzucha i oddechowe.

Okres przewlek

ły. Porażona część ciała początkowo nie różni się od tkanek

zdrowych. Stopniowo uwidacznia si

ę zanik. Jeżeli zmiany dotyczą całej kończyny,

to ulega ona zasinieniu i staje si

ę zimna. W okolicach objętych porażeniem

dochodzi do utraty odruchów oraz zmian troficznych, które mog

ą być przyczyną

niedorozwoju ko

ńczyny. W późniejszym okresie wskutek zakłócenia równowagi sił

że dochodzić do zniekształceń zarówno w obrębie kończyny, jak również w

ęgosłupie (skrzywienia).

Stosowane zabiegi

Okres ostry

Okres ten obejmuje pocz

ątek choroby i trwa od dwóch do sześciu tygodni. W tym

okresie najwa

żniejsze jest leczenie spoczynkowe połączone ze stosowaniem

łaściwych środków leczniczych i odpowiednim pielęgnowaniem. Należy zachować

ostro

żność, aby zapobiec zakażeniom.

Dopóki ko

ńczyny są bolesne i wrażliwe na dotyk, głównym celem leczenia jest

zmniejszenie bólu i skurczu oraz zapobieganie zniekszta

łceniom i wytworzenie

przekrwienia czynnego, aby zmniejszy

ć postępujące zaniki mięśniowe.

Fizykoterapia
W ramach fizykoterapii stosuje si

ę: kocowanie (wż8şg siostry Kenny),

parafinoterapi

ę, elektrostymulację mięśni porażonych.

Masa

ż możemy wykonywać dopiero po ustąpieniu nadwrażliwości na czynniki

mechaniczne. Zadaniem masa

żu jest podtrzymanie krążenia w porażonych mięśniach.

Stosujemy du

żo głaskań, delikatne rozcierania w okolicy stawów oraz delikatne

uciski jednoczesne. Pocz

ątkowo masaż powinien trwać maksymalnie 5 min. i dopiero

w miar

ę poprawy stanu zdrowia można go wydłużyć, nie bardziej jednak (w tym

okresie) ni

ż do 10 min. Dodatkowo w celu stymulacji, kilka razy dziennie, można

wykonywa

ć muskania grzbietową stroną palców na obszarze objętym porażeniem.

Nale

ży zaznaczyć, że w każdym przypadku porażenia wiotkiego, szczególnie we

wczesnym okresie, bardzo

łatwo można uszkodzić mięśnie porażone. Stąd też masaż

musi by

ć wykonywany szczególnie delikatnie. Należy także pamiętać, że łatwo jest

przedawkowa

ć masaż, doprowadzając do nadmiernego rozszerzenia naczyń

krwiono

śnych, które wskutek porażenia nie są w stanie powrócić do fizjologicznej

wielko

ści. W ten sposób można pogłębić skutki porażenia.

Kinezyterapia
Podstawowym zadaniem kinezyterapii jest w tym okresie przeciwdzia

łanie bólowi i

tworz

ącym się przykurczom.

Uzyskuje si

ę to przez:

- Odpowiednie u

łożenie chorego, zapobiegające nadmiernemu rozciąganiu mięśni i

nerwów oraz deformacji w stawach, polegaj

ące na hiperkorekcji ustawienia

ńczyn.

Ćwiczenia oddechowe w przypadku zalegania i stanów zapalnych stosuje się

drena

ż ułożeniowy i oklepywanie klatki piersiowej jak przy zapaleniu oskrzeli).

Ćwiczenia bierne, po przygotowaniu zabiegami fizykoterapeutycznymi i masażem,

prowadzone bardzo ostro

żnie, bez nadmiernego rozciągania i powodowania bólu.

Okres zdrowienia
Okres ten trwa od 2. miesi

ąca do dwóch lat. Czas ten ma największe znaczenie z

punktu widzenia fizjoterapeuty, gdy

ż zdrowienie można nie tylko przyspieszyć,

ale uczyni

ć je kompletnym. Prawdziwe zdrowienie odbywa się w ciągu pierwszych

sze

ściu miesięcy, ale widoczne polepszenie sprawności ruchowej jest zauważalne w

przeci

ągu dwóch lat od rozpoczęcia leczenia. Zadaniem stosowanych w tym okresie

zabiegów jest zapobieganie rozwojowi przykurczów i zniekszta

łceń, zahamowanie

zaniku mi

ęśni i możliwie największe usprawnienie chorego.

łaściwie dopiero w tym okresie można ustalić rzeczywisty stopień uszkodzenia.

Uszkodzone mi

ęśnie można podzielić na trzy grupy: - mięśnie, których czynność

najprawdopodobniej nie b

ędzie przywrócona ze względu na zupełne zniszczenie

zwi

ązanych z nimi komórek przednich rogów rdzenia kręgowego;

- mi

ęśnie, które będą mogły w pewnym stopniu odzyskać czynność, mimo że

unerwiaj

ące je komórki zostały poważnie uszkodzone;

- mi

ęśnie, które powinny całkowicie odzyskać czynność, gdyż unerwiające je

komórki nerwowe zosta

ły jedynie lekko uszkodzone.

Do podtrzymywania ko

ńczyn ważne jest stosowanie odpowiednich szyn lub podpórek:

po pierwsze dla zapobie

żenia skróceniu zdrowych mięśni, po drugie w celu

unikni

ęcia rozciągania mięśni porażonych. Jeżeli porażenie obejmuje również

ęśnie grzbietu, może okazać się konieczne noszenie gorsetu.

Fizykoterapia
Stosuje si

ę: kąpiele gorące (temp. 37 stopni do 42 stopni C), kąpiele w ciepłych

basenach kinezyterapeutycznych, galwanizacj

ę, jontoforezę, masaż podwodny, masaż

wirowy, k

ąpiele lecznicze (solankowe, siarczane, aromatyczne), pelodoterapię

(ok

łady borowinowe).

Masa

Przy opracowaniu mi

ęśni porażonych stosujemy: dużo głaskań, rozcierania, lekkie

ugniatania poprzeczne, uciski jednoczesne i wibracj

ę podłużną. Czas masażu

wyd

łuża się (w stosunku do poprzedniego okresu), tzn. masaż trwa około 20 min.

Nale

ży pamiętać, że w tym okresie również łatwo można uszkodzić mięśnie

pora

żone. Tak więc masaż musi być wykonywany delikatnie, aczkolwiek mocniej niż

w poprzednim okresie.
Opracowanie cz

ęści ciała nie objętych porażeniem jest uzależnione od sprawności

ogólnej pacjenta i potrzeb (np. masa

ż kończyn górnych, aby pacjent mógł sprawnie

porusza

ć się o kuli lub kulach). Oczywiście w stosunku do tkanek zdrowych nie ma

żadnych ograniczeń do wykonywania masażu. Stosuje się postępowanie klasyczne z
wykorzystaniem wszystkich technik.

Kinezyterapia
- Po up

ływie 4-6 tygodni i ustąpieniu ostrych objawów można przystąpić do

wykonywania

ćwiczeń biernych (intensywniejszych niż w pierwszym okresie) z

jednoczesnym biernym rozci

ąganiem przykurczonych mięśni.

- Reedukacja metod

ą torowania proprioceptywnego, np. metoda Kabata. - W

zale

żności od siły (wg skali Lovetta) wprowadza się stopniowo: - ćwiczenia

izometryczne - dla mi

ęśni bardzo słabych, zdolnych jedynie do wykonywania

czynnego skurczu;
-

ćwiczenia w odciążeniu - z zastosowaniem różnych technik odciążania. -

Hydrokinezyterapia - czas trwania od 5 do 30 min, temp. wody 36 stopni do 37
stopni C.
-

Ćwiczenia czynne właściwe i wolne w różnych pozycjach izolowanych dla mięśni,

które mog

ą pokonać ciężar odcinka ćwiczonego.

Ćwiczenia ogólnie usprawniające w pozycjach niskich, prowadzone w umiarkowanym

rytmie i przeplatane

ćwiczeniami oddechowymi. - Ćwiczenia korekcji postawy oraz

koordynacji potrzebnej do nauki chodzenia.

Okres przewlek

ły

Fizykoterapia
Wykonuje si

ę zabiegi wybrane z pierwszego i drugiego okresu choroby, szczególnie

parafinoterapi

ę.

Masa

W tym okresie pacjent rzadko korzysta z masa

ży, gdyż nie jest on niezbędny.

żeli jednak chory zdecyduje się na zabiegi masażu, głównie w celu poprawy

ążenia w porażonych mięśniach, stosujemy postępowanie klasyczne z

wykorzystaniem wszystkich technik, ze szczególnym uwzgl

ędnieniem: rozcierań,

ugniata

ń, oklepywań i wibracji (możliwość uszkodzenia tkanek jest teraz

niewielka).
Mo

żna wybrać jeden ze sposobów postępowania:

- ustali

ć trzy lub tylko dwa zabiegi w tygodniu i stosować je przez dłuższy

okres czasu,
- zdecydowa

ć się na wykonanie serii 20 zabiegów w kolejnych dniach, po których

nast

ąpi np. półroczna przerwa.

Kinezyterapia
Pacjent umie pos

ługiwać się protezą oraz wie, jakie ćwiczenia ma wykonywać w

celu utrzymania sprawno

ści ogólnej. Nie ma zatem potrzeby organizowania

dodatkowych zabiegów z udzia

łem kinezyterapeuty.

5. Choroby neuronów czuciowych

5.1. Wi

ąd rdzenia

(Tabes dorsalis, ataxia locomotoria)

Choroba polega na post

ępującym zwyrodnieniu tylnych korzonków nerwowych, zwojów

rdzeniowych, p

ęczka smukłego i pęczka klinowatego. Wiąd rdzenia jest zazwyczaj

pó

źnym następstwem kiły i od czasu wprowadzenia antybiotyków występuje

stosunkowo rzadko. Mo

żliwe, że w sporadycznych przypadkach wystąpienie wiądu

rdzenia wywo

łuje jakaś inna trucizna.

Choroba wyst

ępuje częściej u mężczyzn niż u kobiet i pojawia się między

dwudziestym a pi

ęćdziesiątym rokiem życia.

W procesie zwyrodnienia dochodzi do zniszczenia w

łókien nerwowych i zwiększenia

ę ilości tkanki glejowej.

W niektórych przypadkach stwardnienie mo

że przechodzić na inne słupy

doprowadzaj

ące, takie jak droga rdzeniowo-wzgórzowa boczna lub droga rdzeniowo-

mó

żdżkowa tylna. Zmiany chorobowe mogą obejmować nerw wzrokowy oraz nerwy

ruchowe ga

łki ocznej.

Pocz

ątek choroby jest trudny do ustalenia, a jej przebieg bardzo powolny.

Choroba w zwyk

łej postaci niekiedy zatrzymuje się w zaawansowanym stadium. W

przebiegu wi

ądu rdzenia można wyróżnić trzy okresy, z których każdy trwa około

10 lat:
- okres poprzedzaj

ący niezborność,

- okres z niezborno

ścią,

- okres pora

żeniowy.

Okres poprzedzaj

ący niezborność charakteryzuje się wystąpieniem: - bóli

strzelaj

ących skierowanych prostopadle do osi kończyny i sprawiających wrażenie

pchni

ęcia nożem,

- uczucia opasania, które mo

że być tak rozlane, że sprawia wrażenie pancerza,

- parestezji, najcz

ęściej polegających na drętwieniu podeszwowych powierzchni

stóp,
- objawów ocznych:
- brak reakcji

źrenicy na światło przy zachowanej akomodacji, - opadanie górnej

powieki.
- podwójne widzenie,
- zw

ężenie źrenic.

ślepota.

Zarówno parestezje jak i objawy oczne mog

ą pojawić się w następnym okresie.

Okres z niezborno

ścią charakteryzuje się brakiem koordynacji spowodowanym utratą

czucia mi

ęśniowego i stawowego. Chory mając zamknięte oczy, nie jest w stanie

okre

ślić pozycji stawów ani zasięgu swoich ruchów. Również przy zamkniętych

oczach nie mo

że stać ze złączonymi stopami, ponieważ chwieje się i upada.

Podczas chodzenia chory unosi stopy zbyt wysoko, wyrzuca je do przodu z
nadmiern

ą siłą i, stawiając najpierw pięty, mocno uderza nimi o ziemię. W celu

łatwienia sobie utrzymania równowagi chory rozstawia nogi i przewraca się, gdy

je z

łączy. Wielką trudność sprawia pacjentowi ominięcie przeszkody. W okresie

tym pojawiaj

ą się również zmiany polegające na: - obniżeniu lub utracie napięcia

ęśniowego,

- zniesieniu odruchów,
- pog

łębieniu się parestezji i przejściu w anestezję,

- zmianach troficznych (cz

ęsto rozwija się wrzód drążący stopy), - pojawianiu

ę w różnych narządach ataków bólu - tzw. przełomów (np.: żołądkowe z bólem i

wymiotami, krtaniowe z atakami kaszlu i duszno

ścią, nerkowe, trzewne itd),

- zaburzeniach w funkcjonowaniu p

ęcherza moczowego zatrzymania moczu lub

łabienie kontroli nad zwieraczami).

W okresie pora

żeniowym dolegliwości nasilają się do tego stopnia, że pacjent nie

że chodzić i zostaje unieruchomiony w łóżku. Nasilające się zaburzenia

ęcherza mogą doprowadzić do jego zapalenia lub choroby nerek. Chory zazwyczaj

umiera albo z tego powodu, albo na skutek innej choroby - przewa

żnie zapalenie

łuc.

Stosowane zabiegi
Chory powinien by

ć wolny od zmartwień, nie doprowadzać do wyczerpania organizmu

i dobrze si

ę odżywiać.

W leczeniu nale

ży dążyć do usprawnienia pozostałości czucia mięśniowego, a jeśli

pacjent jest go pozbawiony, to nale

ży nauczyć go posługiwać się zastępczo

wzrokiem i s

łuchem. Cały czas musimy dbać o ogólny stan fizyczny pacjenta.

Podczas prowadzonej rehabilitacji pami

ętamy, że nie wolno męczyć chorego, jednak

nie nale

ży przywiązywać uwagi do uczucia zmęczenia zgłaszanego przez pacjenta.

Masa

ż ma tu niewielkie znaczenie. Jeżeli lekarz tak zadecyduje, należy wykonywać

masa

ż o charakterze lekko pobudzającym. Można stosować: głaskania, ugniatania

pod

łużne i poprzeczne, uciski jednoczesne i naprzemienne oraz delikatne

oklepywania w obr

ębie kończyn. W przypadku pojawienia się bóli strzelających

zaatakowan

ą okolicę masujemy stosując głaskania odsercowe i uciski jednoczesne.

Kinezyterapia
Chorego leczy si

ę tylko ćwiczeniami Frenkela. Składają się one z serii

zaplanowanych

ćwiczeń, mających na celu umożliwienie choremu używania

pozosta

łego mu czucia mięśniowego.

6. Inne choroby mózgu i rdzenia kr

ęgowego

6.1. Choroba Parkinsona - dr

żączka poraźna

(Morbus Parkinson)
(Paralysis agitans)

Jest to choroba zwi

ązana z uszkodzeniem zwojów podstawy. Ponieważ pojawia się

zazwyczaj po 50 roku

życia, przyjmuje się, że jest formą zwyrodnienia starczego.

Choroba wyst

ępuje częściej u mężczyzn niż u kobiet, postępuje powoli i jest

nieuleczalna.
W istocie czarnej

śródmózgowia i w ciele prążkowanym zachodzą zmiany

zwyrodnieniowe polegaj

ące na utworzeniu się jamek. W związku z uszkodzeniem tych

struktur dochodzi do utraty ruchów automatycznych (np. ruchy r

ękami podczas

chodzenia), sztywno

ści i drżenia.

Sztywno

ść

W wyniku utraty kontroli napi

ęcia mięśniowego dochodzi do jego wzmożenia we

wszystkich grupach mi

ęśniowych, co daje obraz rozlanej sztywności zwanej

"sztywno

ścią rury ołowianej" (podczas ruchów biernych w całym zakresie utrzymuje

ę taki sam opór). Zmiany te powodują charakterystyczny chód i postawę oraz

wyraz twarzy.
Chód okre

śla się jako przyspieszony. Chory "drobi kroczki" (chodzi coraz

szybszymi, drobnymi krokami). Brak jest balansowania r

ękami. Twarz przybiera

maskowaty wygl

ąd (staje się nieruchoma i bez wyrazu). Mowa może być ostra i

monotonna lub po pewnym wahaniu pacjent zaczyna mówi

ć gwałtownie i szybko.

łabienie mięśni powoduje szybkie ich męczenie. Osłabienie i zaburzenia

koordynacji charakteryzuj

ą się najsilniej utratą precyzji ruchów, zwłaszcza rąk.

żenie

Zaczyna si

ę od jednej ręki i jest charakterystyczne dla tej jednostki

chorobowej. Polega na naprzemiennym zginaniu i prostowaniu palców, szczególnie w
stawach

śródręczno-palcowych. Kciuk w tym czasie oparty jest o palec wskazujący

i pojawiaj

ą się ruchy jak przy ulepianiu małej kuleczki z plasteliny. Drżenie to

utrzymuje si

ę przeważnie w spoczynku, natomiast znika przy wykonywaniu ruchów

zamiarowych. Nasila si

ę w okresach podenerwowania, a ustaje podczas snu.

Wszystkie wymienione objawy okre

śla się wspólnym mianem - parkinsonizm.

Stosowane zabiegi

Zabiegi fizykalne stanowi

ą jedynie leczenie pomocnicze. Celem ich stosowania

jest obni

żenie wzmożonego napięcia mięśniowego, poprawa miejscowej przemiany

materii, a tak

że wpływ na płytki końcowe nerwów ruchowych oraz na procesy

depolaryzacji potencja

łu błon komórkowych.

Fizykoterapia
W ramach fizykoterapii stosuje si

ę: elektrostymulację prądami małej

ęstotliwości metodą Hufschmidt, ultradźwięki, masaż podwodny, kąpiele

lecznicze (pere

łkowe, kwasowęglowe, solankowo-perełkowe, radonewe).

Masa

Nale

ży zwrócić szczególną uwagę, aby w trakcie wykonywania masażu pomieszczenie

mia

ło odpowiednią temperaturę. Chorzy są bardzo wrażliwi na zimno, które nie

tylko zwalnia powierzchniowe kr

ążenie, ale także wywołuje skurcz mięśni.

Masa

ż wykonuje się w celu poprawy krążenia oraz dla uzyskania rozluźnienia

ęśni.

W zale

żności od potrzeb stosuje się masaż ogólny lub masaż samych kończyn. W

masa

żu wykorzystujemy: głaskania dosercowe, delikatne rozcierania (jeżeli

pacjent toleruje), lekkie i powolne ugniatanie pod

łużne, uciski jednoczesne i

łaskania odsercowe.

żeli takie połączenie technik nie daje efektu rozluźnienia, należy zrezygnować

z ugniatania pod

łużnego.

Kinezyterapia
Podstawowymi celami w kinezyterapii s

ą:

- zmniejszenie napi

ęcia mięśniowego,

- poprawa koordynacji ruchowej,
- poprawa ogólnej sprawno

ści i wydolności chodu.

Cele te osi

ąga się przez stosowanie:

ćwiczeń biernych w wolnym rytmie, w pełnym zakresie ruchów prowadzone we

wszystkich stawach;
-

ćwiczeń metodą Kabata (skurcz izotoniczny po skurczu izometrycznym), - ćwiczeń

czynnych wolnych w pe

łnym zakresie ruchu z kontrolą rytmu, najlepiej z głośnym

liczeniem lub z wykorzystaniem rytmicznej muzyki (pacjenci maj

ą tendencję do

gubienia rytmu i sp

łycania ruchów); - ćwiczeń Frenkela,

- gimnastyki zbiorowej ogólnie usprawniaj

ącej w grupach jednorodnych (5-8 osób),

z du

żą ilością ćwiczeń oddechowych i bez ćwiczeń intensywnych; - ćwiczeń

samoobs

ługi,

ćwiczenia chodzenia po wyznaczonych odcinkach z kontrolą tempa (należy

pilnowa

ć, aby pacjent nie przyspieszał chodu) i odpoczynkiem na końcu odcinka.

6.2. Stwardnienie rozsiane (sm)
(Sclerosis multiplex; sclerosis disseminata)

Choroba polega na powstaniu ognisk zapalnych, a pó

źniej stwardnień rozrzuconych

(rozsianych) w obr

ębie układu nerwowego. Zmiany początkowo lokalizują się w

istocie bia

łej, a z czasem również w istocie szarej. W większości przypadków

ogniska zapalne pojawiaj

ą się najpierw w rdzeniu kręgowym, a później rozsiewają

ę w innych częściach układu nerwowego, jednak zmiany te bardzo rzadko

wyst

ępują w ośrodkach o życiowym znaczeniu. W powstałych ogniskach zapalnych

stopniowo rozwija si

ę zwyrodnienie, prowadząc do stwardnień i martwicy.

Choroba wyst

ępuje częściej u kobiet i pojawia się pomiędzy 20 a 40 rokiem życia.

Przyczyna choroby nie jest znana, natomiast jej atak mo

że wystąpić po dużym

urazie, stresie, niektórych swoistych chorobach zaka

źnych czy po okresie ciąży.

Przebieg choroby jest d

ługi i powolny. W trakcie jej trwania obserwuje się

okresy zaostrze

ń (rzutów) i okresy zwolnienia (remisji). Początkowo rzuty

wyst

ępują rzadko, a powstałe w okresie ich trwania zmiany cofają się prawie

łkowicie w okresie remisji do tego stopnia, że sam chory ich nie zauważa.

żdy kolejny rzut jest nieco gorszy. Trwa dłużej, pozostawiając coraz większe

uszkodzenia.
Pierwszymi dolegliwo

ściami, które sprawiają, że pacjent udaje się do lekarza,

ą: osłabienie nóg, duża męczliwość w czasie chodzenia połączona z powłóczeniem

jednej ko

ńczyny. Już w tym okresie mogą pojawić się dolegliwości w kończynach

górnych polegaj

ące na utracie zręczności i precyzji ruchów, zwłaszcza w obrębie

palców. Wa

żną cechą rozpoznawczą są objawy oczne (zamglone lub podwójne

widzenie, a nawet przej

ściowa utrata wzroku) spowodowane uszkadzaniem jądra

nerwu wzrokowego i nerwów ruchowych mi

ęśni gałek ocznych. W późniejszym okresie

choroby mo

że się pojawić czasowa utrata kontroli nad pęcherzem moczowym i

odbytnic

ą za sprawą zaburzeń w funkcjonowaniu zwieraczy.

W okresie pó

źnym choroby obserwuje się trzy charakterystyczne objawy uznawane za

rozpoznawcze. S

ą to:

- oczopl

ąs - polegający na pojawieniu się "pływających gałek ocznych" podczas

patrzenia w bok.
- dr

żenie zamiarowe - pojawiające się tylko w czasie wykonywania jakiegoś

okre

ślonego ruchu,

- mowa skandowana - chory wymawia oddzielnie kolejne sylaby ka

żdego słowa.

W obr

ębie mięśni pojawia się stan kurczowy wyprostny, przeważnie niesymetryczny

(tzn. bardziej nasilony w jednej z ko

ńczyn), który w bardzo późnych okresach

choroby przechodzi w stan kurczowy zgi

ęciowy. Chód chorego może mieć charakter

spastyczny (jak w pora

żeniu połowiczym), częściej jednak jest podobny do chodu

życowego lub jest niezborny (chwiejny i zataczający się) jak w wiądzie

rdzenia. We wszystkich przypadkach pojawia si

ę utrata siły mięśniowej.

Charakterystyczne dla tej jednostki chorobowej s

ą zmiany intelektu oraz zmiany

charakterologiczne (chory staje si

ę euforyczny, skłonny do śmiechu z byle

powodu). W miar

ę postępu choroby utrata panowania nad zwieraczami staje się

nieodwracalna, tak

że chory nie trzyma moczu i kału.

W procesie leczenia nale

ży zdawać sobie sprawę ze złożoności objawów, które mogą

wyst

ąpić. Aby proces leczenia był skuteczny, należy uwzględnić co najmniej dwa,

a przewa

żnie trzy rodzaje leczenia:

1. Leczenie

łagodzące (paliatywne) - polegające na usprawnieniu kończyny objętej

zmianami.
2. Leczenie wyrównawcze - polegaj

ące na odpowiednim wzmocnieniu i usprawnieniu

ęści ciała nie dotkniętych chorobą, aby mogły przejąć funkcję lub ułatwić

wykonywanie czynno

ści przez części ciała zmienione chorobowo.

3. Leczenie zapobiegawcze - polegaj

ące na zachowaniu dotychczasowej sprawności

lub, je

śli to możliwe, poprawieniu funkcjonowania części ciała, na które choroba

jeszcze nie podzia

łała lub podziałała w niewielkim stopniu.

Zadaniem fizjoterapeuty jest mo

żliwie jak najdłużej utrzymywać niezależność

czynno

ściową chorego, gdy tylko można, zwiększać ją albo pomóc mu odzyskać

pewien zakres tej niezale

żności. W tym celu przed rozpoczęciem leczenia należy

bardzo dok

ładnie zbadać chorego. Należy rozpocząć od obserwacji jego zachowań,

sposobu poruszania si

ę i wykonywania różnych czynności: najlepiej jeżeli pacjent

nie wie,

że jest obserwowany. Spostrzeżenia pozwolą ukierunkować dalsze badanie.

Nast

ępnie, w pozycji leżącej lub półleżącej, należy zbadać zakres ruchów

(biernych i czynnych) we wszystkich stawach. Badanie to pozwoli na ustalenie: co
chory mo

że robić, czego robić nie może i dlaczego.

Stosowane zabiegi

Szczególnie w tej chorobie przy ustalaniu zabiegów niezb

ędne jest bardzo

indywidualne podej

ście do pacjenta. Należy również pamiętać, że poważny

problemem u wszystkich chorych jest zm

ęczenie. W procesie leczenia należy zatem

uwzgl

ędniać okresy odpoczynku, a nawet w miarę potrzeb zmieniać charakter

leczenia. Zbyt du

że obciążenie układu nerwowo-mięśniowego może prowadzić do

zaostrzenia choroby.
Leczenie nale

ży stosować bardzo ostrożnie i nigdy w okresie rzutu choroby.

Fizykoterapia
W zakresie fizykoterapii stosuje si

ę: krioterapię (okłady z lodu),

elektrostymulacj

ę metodą Hufschmidta, ultradźwięki metodą Seltzera, kąpiele

łkowite lub półkąpiele chłodne, kąpiele lecznicze (solankowe, perełkowe, z

jonami: siarki, magnezu, chloru, potasu,

żelaza, fosforu, pochodnych manganu),

paloidoterapi

ę (okłady z pasty borowinowej), magnetoterapię.

Masa

Celem stosowania masa

żu jest usprawnienie krążenia i odżywienia tkanek

zmienionych chorobowo. Podobnie jak innych zabiegów nie wykonuje si

ę go w

okresie rzutu choroby. Nale

ży często konsultować się z lekarzem w celu

ewentualnej zmiany sposobu czy zakresu masa

żu.

Wyró

żniamy dwa sposoby postępowania.

Pierwszy sposób - klasyczny, w którym w zale

żności od potrzeb wykonuje się masaż

ogólny lub masa

ż wybranych części ciała.

W pocz

ątkowym okresie stosujemy: głaskania dosercowe, lekkie i powolne

rozcierania, lekkie i powolne ugniatanie pod

łużne, uciski jednoczesne i

łaskania odsercowe.

W pó

źniejszym okresie choroby może się okazać, że ugniatanie podłużne, a nawet

delikatne rozcierania powoduj

ą zmęczenie mięśni i nasilenie spastyki. W takim

przypadku nale

ży zrezygnować z ich wykonywania.

W miar

ę potrzeb do masażu można dołączyć opracowanie podbrzusza z wykorzystaniem

łaskań i rozcierań (z technik klasycznych) oraz chwytu na pęcherz (z technik

segmentarnych).

Uwaga!
Dodatkowo mo

żna wykonywać głaskania i delikatne rozcierania mięśni

przykr

ęgosłupowych i mięśni czworobocznych bezpośrednio przed zabiegiem

ultrad

źwięków, co zwiększy efekt zabiegu.

Drugi sposób polega na wykonywaniu zabiegów drena

żu limfatycznego częściowego

lub ogólnego w zale

żności od potrzeb.

Kinezyterapia

Przy wyst

ępowaniu spastyczności mięśni stosuje się rozluźnienie treningiem

autogennym Schultza lub technikami proprioceptywnego torowania wg Bobathów,
Vossa, Knotha lub Kabata.
Przy wyst

ępowaniu niezborności ruchu prowadzi się ćwiczenia koordynacji i

równowagi w ró

żnych pozycjach ciała z zamkniętymi i otwartymi oczami. Zaleca się

równie

ż ćwiczenia Frenkela.

Przy os

łabionej sile mięśniowej prowadzi się ćwiczenia wzmacniające w zależności

od si

ły mięśni.

Przez ca

ły okres choroby prowadzi się ćwiczenia chodu, dobierając aparaty

ortopedyczne do aktualnych mo

żliwości pacjenta.

W celu poprawienia ogólnej sprawno

ści chorego i jego samopoczucia stosuje się

ćwiczenia czynne wolne zdrowych mięśni.
W okresie pó

źniejszym, kiedy występują znaczne przykurcze, można stosować lekką

redresj

ę (po przygotowaniu zabiegami fizykalnymi), po której zakłada się szyny

lub

łuski stabilizujące w pozycjach fizjologicznych.

6.3. Poprzeczne zapalenie rdzenia
(Myelitis transversa)

Choroba polega na ostrym zapaleniu rdzenia kr

ęgowego w obrębie istoty białej i

szarej b

ądź tylko szarej.

Przyczyny choroby mog

ą być różnorodne. Może wystąpić w następstwie różnych

ostrych zaka

żeń lub urazów rdzenia, a nawet zmarznięcia. Mogą ją również wywołać

bakterie lub toksyny. Choroba wyst

ępuje częściej u mężczyzn niż u kobiet i

atakuje ludzi niezale

żnie od ich wieku.

Uszkodzenia szyjnej cz

ęści rdzenia zazwyczaj kończą się śmiercią ze względu na

zaj

ęcie nerwu przeponowego i porażenie przepony. Do zgonu mogą również

doprowadzi

ć powikłania zapalenia rdzenia w postaci zapalenia nerek lub pęcherza

moczowego. Je

śli dochodzi do wyzdrowienia, to rzadko jest ono całkowite.

Najpierw ust

ępuje anestezja, a po pewnym czasie w większym lub mniejszym stopniu

tak

że porażenie.

Zasady leczenia zale

żą od rodzaju porażenia. Ważne jest zapobieganie przykurczom

i zniekszta

łceniom poprzez odpowiednie ułożenie chorego, a nawet, jeśli istnieje

taka potrzeba, przez zastosowanie odpowiednich szyn i

łusek. Należy również

pami

ętać o możliwości powstawania odleżyn.

Tab. 4. G

łówne, typowe objawy występujące w poprzecznym zapaleniu rdzenia

ęgowego (istoty białej i szarej). Tabela składa się z czterech rubryk: a)

ęści ciała, b) zgrubienie szyjne, c) dolny odcinek piersiowy, d) zgrubienie

ędźwiowe

a) ko

ńczyny górne

b) - pora

żenie wiotkie kończyn górnych,

- zanik i inne zmiany od

żywcze,

- utrata odruchów,
- ca

łkowita anestezja

c) bez zmian,
d) bez zmian;

a) tu

łów

b) - mo

żliwe jest zajęcie nerwu przeponowego, prowadzące do zgonu, c)

prawdopodobnie wyst

ąpi uczucie opasania o umiejscowieniu odpowiadającym górnej

granicy uszkodzenia,
d) bez zmian,

a) ko

ńczyny dolne,

b) - spastyczne pora

żenie obu kończyn z przykurczami,

- zmiany od

żywcze spowodowane utratą czucia,

- wygórowanie odruchów: klonus i objaw Babi

ńskiego,

- ca

łkowita anestezja,

c) - spastyczne pora

żenie obu kończyn z przykurczami,

- zmiany od

żywcze spowodowane utratą czucia,

- wygórowanie odruchów: klonus i objaw Babi

ńskiego,

- ca

łkowita anestezja

d) - pora

żenie wiotkie,

- zanik mi

ęśni i inne zmiany odżywcze (odleżyny),

- zniesienie odruchów,
- ca

łkowita anestezja,

a) zwieracze,
b) - p

ęcherz moczowy: zatrzymanie moczu spowodowane stanem kurczowym, później

nietrzymanie moczu,
- odbytnica: zaparcie, pó

źniej nietrzymanie stolca,

c) - p

ęcherz moczowy: zatrzymanie moczu spowodowane stanem kurczowym, później

nietrzymanie moczu,
- odbytnica: zaparcie, pó

źniej nietrzymanie stolca,

d) p

ęcherz i odbytnica: całkowite nietrzymanie moczu i stolca spowodowane

zaj

ęciem ich ośrodków w rdzeniu kręgowym.

Stosowane zabiegi

Do leczenia mo

żna przystąpić po ustąpieniu stanu ostrego. U chorych z porażeniem

wiotkim stosuje si

ę postępowanie omówione przy zapaleniu rogów przednich

rdzenia.
Pora

żenie spastyczne, z którym mamy do czynienia częściej niż z wiotkim

(poniewa

ż choroba częściej atakuje rdzeń kręgowy w dolnym odcinku piersiowym),

jest trudniejsze do leczenia ze wzgl

ędu na występujący często gwałtowny skurcz,

nawet przy lekkim dotyku. Post

ępowanie rehabilitacyjne jest wtedy takie jak w

przypadku "pora

żenia spastycznego spowodowanego uszkodzeniami rdzenia kręgowego"

z okresu adekwatnego do stanu zdrowia pacjenta.
Przy uszkodzeniach nieca

łkowitych postępowanie rehabilitacyjne jest dostosowane

do objawów chorobowych.

7. Uszkodzenia nerwów obwodowych

W sk

ład obwodowego układu nerwowego wchodzą:

- nerwy obwodowe,
- sploty nerwowe,
- korzenie rdzeniowe.
Uszkodzenia którejkolwiek cz

ęści tego układu prowadzi do charakterystycznych

zmian patologicznych.
Najcz

ęstszymi przyczynami tego stanu rzeczy są:

- urazy mechaniczne (przeci

ęcie, zgniecenie, stłuczenie, rozciągnięcie,

niedokrwienie, cz

ęsto powtarzające się mikrourazy),

- procesy zapalne,
- procesy zwyrodnieniowe.
Rozpoznanie ustala si

ę na podstawie wywiadu i badania, w których stwierdza się:

- pora

żenie wiotkie lub niedowład w obrębie mięśni zaopatrywanych przez dany

nerw,
- upo

śledzenie czucia w tym samym obszarze,

- zaburzenia przewodnictwa nerwowego,
- zaburzenia naczynioruchowe,
- bóle i parestezje.

Kompensacji mog

ą ulegać uszkodzenia niepełne. Warunkiem powrotu funkcji

ruchowej, wskutek regeneracji nerwu, jest zachowanie komórki ruchowej i
łączności z nią uszkodzonego odcinka nerwu, przynajmniej za pośrednictwem
zachowanej os

łonki łącznotkankowej.

łkowita regeneracja następuje w tych przypadkach dopiero po wielu miesiącach

(zale

żnie od rozległości uszkodzenia), ponieważ włókna osiowe odrastają z

szybko

ścią około 1ż7şmm na dobę, a sam proces regeneracji rozpoczyna się po

ływie około 50 dni od uszkodzenia.

Tab. 5. Zmiany patologiczne i kliniczne w uszkodzeniu nerwów obwodowych wg S.
Grochmala. Tabela sk

łada się z trzech rubryk: a) typ uszkodzenia, b) zmiany

patologiczne, c) objawy kliniczne

a) neuropraksja
b) przej

ściowe przerwanie czynności nerwowej bez zmian strukturalnych c)

przej

ściowe porażenie lub niedowład, przejściowe nieznaczne zaburzenie czucia,

brak zaniku mi

ęśni i odczynu zwyrodnienia, brak zmian elektromiograficznych,

a) axonotmesis
b) ca

łkowite przerwane włókien osiowych przy zachowaniu osłonek c) pełny obraz

pora

żenia obwodowego z zanikiem mięśni i odczynem zwyrodnienia, możliwy powrót

do stanu prawid

łowego po dłuższym okresie leczenia,

a) neurotmesis
b) przerwanie ca

łkowite włókien osiowych i ich osłonek

c) obraz trwa

łego i całkowitego porażenia obwodowego, brak możliwości powrotu do

stanu prawid

łowego, często stwierdza się obecność nerwiaków i konieczność

leczenia chirurgicznego.

W przypadkach zniszczenia komórek ruchowych w rogach przednich rdzenia lub
pe

łnego przerwania łączności z pniem nerwu nie można się spodziewać pełnej

regeneracji uszkodzonych jednostek ruchowych. Rokowanie w tych przypadkach
zale

ży od liczby zachowanych komórek ruchowych oraz od możliwości wytworzenia

przez nie sieci dodatkowych rozga

łęzień i przejęcia kontroli nad jak największą

liczb

ą odnerwionych włókien mięśniowych. Ponieważ proces pełnego zwyrodnienia

nerwu nast

ępuje około 3 miesiąca od uszkodzenia, wykonanie badań dodatkowych

łaśnie po tym okresie pozwoli ocenić nie tylko stopień i dynamikę porażenia,

ale tak

że rokowanie. Brak zauważalnego postępu w sprawności mięśni nie daje

pomy

ślnych rokowań. Również niepomyślnie rokuje obecność mięśni jednolicie

zanik

łych w obrębie grupy funkcjonalnej. Pojawienie się nawet niewielkiej

funkcji w mi

ęśniach uprzednio bezwładnych rokuje dalszą poprawę stanu zdrowia

przy odpowiednio prowadzonej rehabilitacji.
Zale

żnie od stopnia i rozmiaru nieodwracalnych zmian ustala się wskazania do

zabiegów operacyjnych lub, je

śli operacja nie jest możliwa do przeprowadzenia,

rodzaju zaopatrzenia ortopedycznego, które pozwoli na przystosowanie si

pacjenta do inwalidztwa.
Zasady leczenia urazowych uszkodze

ń nerwów obwodowych pozostają wspólne dla

wszystkich postaci i s

ą to:

1. Zapobieganie przykurczom. Jest ono szczególnie wa

żne, ponieważ odnerwione

ęśnie gwałtownie zanikają i kurczą się. Przeważnie dla opanowania przykurczu

wystarczy stosowanie masa

żu i ćwiczeń biernych w pełnym zakresie we wszystkich

stawach. Nale

ży przy tym uważać, aby nie doprowadzić do nadmiernego rozciągania

nerwu.
2. Zapobieganie zanikom mi

ęśniowym. Jeżeli masażem i ćwiczeniami biernymi nie

uda si

ę zapobiec zanikom mięśniowym, może dojść do zwłóknienia mięśni

odnerwionych i nawet powrót do pe

łnej sprawności nerwu nie przywróci czynności

tych mi

ęśni. Utrzymanie masy mięśni osiąga się przez wspomaganie masażu i

kinezyterapii zabiegami pr

ądowymi, stosując przede wszystkim prąd stały

przerywany. W przypadku pora

żenia kończyny bardzo ważne jest również

zlikwidowanie obrz

ęku, który powstanie, gdyż ze względu na utratę napięcia

ęśni rozszerzają się naczynia krwionośne i wzrasta ich przepuszczalność do

przestrzeni

śródmiąższowych. Uzyskuje się to przez stosowanie: masażu (drenażu

limfatycznego),

ćwiczeń biernych, odpowiedniego ułożenia kończyny i opasek

elastycznych.
3. Usprawnianie mi

ęśni podczas powrotu nerwu do czynności osiąga się

kinezyterapi

ą wspomaganą zabiegami masażu.

Uwaga!
Dla celów rehabilitacji, a szczególnie masa

żu, ważne jest różnicowanie uszkodzeń

nerwów przebiegaj

ących z porażeniem mięśni, z uszkodzeniami, w których porażenia

nie wyst

ępują. W tym drugim przypadku mamy do czynienia z zapaleniami czy

nerwobólami, w których sposób post

ępowania różni się zasadniczo od postępowania

w uszkodzeniach z pora

żeniem.

Post

ępowanie w zapaleniach nerwów i splotów oraz w nerwobólach jest omówione w

rozdziale 8.
W uszkodzeniach przebiegaj

ących z porażeniem mięśni możemy wyróżnić trzy

podstawowe okresy:
- okres pora

żeń,

- okres kompensacji,
- okres adaptacji.

7.1. Pora

żenie nerwu łokciowego (C8-Th1Ň)

(Paralysis nervi ulnaris)

Nerw

łokciowy najczęściej ulega uszkodzeniu w obrębie łokcia. Przyczyną

uszkodzenia s

ą przeważnie:

- zwichni

ęcie stawu,

- rozerwanie w czasie z

łamania,

- d

ługotrwały ucisk.

Rzadziej, przewa

żnie wskutek zranienia, może dochodzić do uszkodzenia w obrębie

nadgarstka.
Pora

żone są: mięśnie międzykostne i glistowate po stronie łokciowej, mięśnie

łębika, mięsień przywodziciel kciuka.

Przy uszkodzeniu w obr

ębie łokcia dodatkowo porażone są: mięsień zginacz

łokciowy nadgarstka i mięsień zginacz głęboki palców.
Chory nie mo

że przywodzić i odwodzić Iv i V palca, zginać ich w stawach

śródręczno-paliczkowych, prostować w stawach międzypaliczkowych, a także
przywodzi

ć kciuka. Ręka przyjmuje ułożenie szponiaste.

W przypadku uszkodzenia nerwu na wysoko

ści łokcia występuje zaburzenie czucia po

stronie

łokciowej ręki. Przy uszkodzeniach w obrębie nadgarstka przeważnie

czucie pozostaje niezaburzone.

Stosowane zabiegi

Okres pora

żenia

Jedyn

ą terapią w tym okresie, trwającym od 5 do 12 dni, jest terapia

spoczynkowa. Nie stosuje si

ę żadnych zabiegów, natomiast należy jak najszybciej

łożyć pacjentowi szynę korekcyjną.

Okres kompensacji

Fizykoterapia

W tym okresie mo

żna już wykonywać zabiegi. W zakresie fizykoterapii stosuje się:

promieniowanie podczerwone (z niebieskim filtrem), galwanizacj

ę miejscową,

jontoforez

ę, prądy interferencyjne, prądy diadynamiczne, kąpiele lecznicze

(solankowe, siarczane). Podstawowym zabiegiem jest elektrostymulacja.

Masa

W przypadku pojawienia si

ę obrzęku podczas kilkunastu pierwszych zabiegów należy

wykonywa

ć drenaż limfatyczny.

W innych przypadkach od pocz

ątku stosuje się opracowanie klasyczne. W przypadku

uszkodzenia nerwu w okolicy stawu

łokciowego masażem obejmujemy dłoń, staw

promieniowo-nadgarstkowy, przedrami

ę i ramię a w późniejszym okresie - staw

łokciowy.
W przypadku uszkodzenia nerwu w okolicy nadgarstka opracowujemy: d

łoń i

przedrami

ę a w późniejszym okresie - staw promieniowo-nadgarstkowy. Początkowo

leczenie polega na wykonywaniu masa

żu poniżej i powyżej miejsca uszkodzenia.

Samego miejsca uszkodzenia nie masujemy, aby nie zaburzy

ć procesu regeneracji,

czy nawet dodatkowo nie uszkodzi

ć nerwu. W pobliżu uszkodzenia masaż wykonujemy

delikatnie i wolno oraz bez nadmiernego naci

ągania tkanek.

Poni

żej miejsca uszkodzenia szczególnie ważny jest masaż dłoni. Wykonujemy:

łaskania całej dłoni, delikatne rozcierania wszystkich palców, a szczególnie Iv

i V, delikatne ugniatanie pod

łużne mięśni kłębika oraz uciski na przestrzenie

ędzykostne.

Masa

ż tkanek powyżej miejsca uszkodzenia ma mieć działanie przede wszystkim

żywcze. Stosuje się: głaskania, rozcierania powierzchowne, uciski jednoczesne

i wibracj

ę poprzeczną.

Rozpoczynaj

ąc od masażu bardzo delikatnego (przy pierwszych zabiegach),

stopniowo zwi

ększamy siłę i czas trwania masażu. Stopniowo też wprowadzamy

opracowanie rozci

ęgna dłoniowego. Polega ono na wykonywaniu dużej ilości

rozciera

ń (przede wszystkim poprzecznych) i wibracji poprzecznej. Po pojawieniu

ę oznak regeneracji nerwu dołączamy opracowanie miejsca uszkodzenia. Polega

ona na wykonywaniu delikatnych g

łaskań podłużnych i krężnych rozcierań

powierzchownych (ca

łą dłonią) oraz ucisków jednoczesnych.

W miejscach oddalonych od miejsca uszkodzenia (zarówno powy

żej jak i poniżej) w

obr

ębie mięśni porażonych stopniowo wprowadzamy ugniatania poprzeczne i

pod

łużne, uciski naprzemienne i wibrację podłużną. W obrębie tkanek zdrowych

stosujemy: g

łaskania, rozcierania, ugniatania podłużne i uciski jednoczesne.

Tkanki nie obj

ęte porażeniem masujemy słabiej niż porażone, musimy bowiem

pami

ętać, że mięśnie zdrowe zareagują na bodźce mocniej niż mięśnie porażone.

Kinezyterapia
W zakresie kinezyterapii (w okresie wczesnym) stosuje si

ę ćwiczenia bierne

zapobiegaj

ące zwłóknieniu rozcięgna dłoniowego i zrostom pomiędzy ścięgnami i

ich pochewkami w obr

ębie Iv i V palca. W okresie późniejszym, kiedy pojawia się

ruchomo

ść palców, główny nacisk kładzie się na: - odwodzenie i przywodzenie

palców,
- poruszanie palcami oddzielnie i jednocze

śnie,

- przeciwstawianie kciuka palcom (kolejno Ii, Iii, Iv, V), - przywodzenie kciuka
i pozosta

łych palców,

- prostowanie palców po kolei,
- czynno

ści manipulacyjne (pisanie, sznurowanie butów, zapinanie guzików).

Okres adaptacji

Fizykoterapia
Stosuje si

ę wybrane zabiegi z okresu kompensacji, a szczególnie

elektrostymulacj

ę.

Masa

łówny nacisk kładzie się na zwiększenie masy i siły mięśni oraz uaktywnienie

przep

ływu krwi przez mięśnie porażone. Do masażu w miejscu uszkodzenia stopniowo

łączamy ugniatania podłużne i poprzeczne. W miejscach oddalonych, przy masażu

ęśni porażonych, wykorzystujemy już wszystkie techniki z wyjątkiem oklepywań.

żo uwagi poświęcamy ugniataniom, zarówno poprzecznym, jak i podłużnym, oraz

wibracji.

Kinezyterapia
Zabiegi kinezyterapii s

ą kontynuacją postępowania z okresu kompensacji. Główny

nacisk k

ładzie się na czynności manipulacyjne, które umożliwią samodzielną

obs

ługę pacjenta.

7.2. Pora

żenie nerwu pośrodkowego (C5-Th1Ň)

(Paralysis nervi mediani)

Wyst

ępuje przeważnie w obrębie przedramienia i nadgarstka. W tym przypadku

pora

żeniu ulegają jedynie wewnętrzne mięśnie dłoni, mięśnie kłębu i mięśnie

glistowate.
Rzadko dochodzi do uszkodzenia w dole pachowym i w obr

ębie łokcia. Wówczas

pora

żeniu ulegają: mięśnie nawracające, zginacz promieniowy nadgarstka, zginacz

łęboki palców, mięśnie kciuka, mięśnie glistowate po stronie promieniowej.

Chory nie mo

że odwodzić, przeciwstawiać i zginać kciuka. Drugi i trzeci palec

że zginać jedynie w stawach śródręczno-paliczkowych, a czwarty i piąty we

wszystkich stawach, cho

ć słabiej niż normalnie. Ze względu na obniżenie i

łożenie kciuka w płaszczyźnie pozostałych palców ręka przybiera kształt "ręki

łpiej".

W uszkodzeniu nerwu po

środkowego może dochodzić do zaburzeń naczynioruchowych

(obrz

ęk), przykurczu Volkmanna, objawów zespołu kanału nadgarstka z parestezjami

w obr

ębie I, Ii i Iii palca oraz upośledzeniem przewodnictwa nerwowego.

Stosowane zabiegi

Okres pora

żenia

Jedyn

ą terapią w tym okresie, trwającym od 5 do 12 dni, jest terapia

spoczynkowa. Nie stosuje si

ę żadnych zabiegów, natomiast należy jak najszybciej

łożyć pacjentowi szynę korekcyjną z częściowym zgięciem palców, odwiedzeniem i

przeciwstawieniem kciuka.
W ci

ęższych przypadkach, przy dużym nasileniu bólów kauzalgicznych, stosuje się

zabieg sympatektomii.

Okres kompensacji

Fizykoterapia
W zakresie fizykoterapii stosuje si

ę: promieniowanie podczerwone (z niebieskim

filtrem), galwanizacj

ę miejscową, jontoforezę, prądy interferencyjne, prądy

diadynamiczne, k

ąpiele lecznicze (solankowe, siarczane). Podstawowym zabiegiem

jest elektrostymulacja. W przypadku pojawienia si

ę kauzalgii stosuje się zimne,

wilgotne ok

łady lub jontoforezę lignokainową.

Masa

Niezale

żnie od miejsca uszkodzenia masażem obejmujemy całą kończynę. Ponieważ w

tym uszkodzeniu cz

ęsto dochodzi do zaburzeń naczynioruchowych (obrzęk), podczas

pierwszych 15 do 20 zabiegów wykonujemy drena

ż limfatyczny powyżej i poniżej

miejsca uszkodzenia.

Po tym okresie wykonujemy masa

ż klasyczny, omijając początkowo miejsce

uszkodzenia. W masa

żu stosujemy: głaskania, rozcierania (w pobliżu uszkodzenia,

tylko powierzchowne), uciski jednoczesne i wibracj

ę poprzeczną. Dużo uwagi

święcamy opracowaniu palców i grzbietu dłoni, dołączając stopniowo do

omówionych technik: rozcierania poprzeczne strony grzbietowej i d

łoniowej ręki,

ugniatania pod

łużne kłębu i kłębika, uciski naprzemienne mięśni dłoni i uciski

na przestrzenie mi

ędzykostne. Rozpoczynając od masażu bardzo delikatnego (przy

pierwszych zabiegach), stopniowo zwi

ększamy siłę i czas trwania masażu.

Od momentu pojawienia si

ę oznak regeneracji stosujemy postępowanie klasyczne z

opracowaniem miejsca uszkodzenia.
Poni

żej miejsca uszkodzenia, w obrębie mięśni porażonych, wykonujemy: głaskania,

rozcierania, ugniatania poprzeczne, uciski naprzemienne i wibracj

ę podłużną.

W obr

ębie tkanek zdrowych wykonujemy masaż lżejszy niż porażonych. W masażu

wykorzystujemy: g

łaskania, rozcierania, ugniatanie podłużne, uciski jednoczesne

i wibracj

ę poprzeczną.

W obr

ębie ręki, w kolejnych zabiegach, stopniowo zwiększamy intensywność masażu

i do

łączamy ugniatanie poprzeczne kłębu i kłębika oraz uciski naprzemienne i

wibracj

ę poprzeczną grzbietu ręki.

Od tej chwili masujemy równie

ż miejsce uszkodzenia. Stosujemy początkowo:

łaskania podłużne i okrężne oraz rozcierania powierzchowne. W miarę wzrastania

ilo

ści zabiegów zwiększamy intensywność masażu wprowadzając głębokie rozcierania

i delikatne ugniatanie pod

łużne, uciski jednoczesne oraz wibrację poprzeczną.

Powy

żej miejsca uszkodzenia, jeżeli nie ma innych przeciwwskazań, wykonujemy

masa

ż stosując wszystkie techniki klasyczne z wyjątkiem oklepywań.

Uwaga!
Przy pojawieniu si

ę kauzalgii zabiegi należy bezwzględnie przerwać.

Kinezyterapia
Stosuje si

ę ćwiczenia o charakterze terapii zajęciowej (chwytanie i przenoszenie

drobnych przedmiotów, ugniatanie pi

łek gumowych itp.). W przypadku kłopotów z

czynno

ścią chwytną rąk stosuje się specjalne aparaty, które ją przywracają.

Uwaga!
Przy pojawieniu si

ę kauzalgii zabiegi należy przerwać.

Okres adaptacji

Fizykoterapia
Stosuje si

ę wybrane zabiegi z okresu kompensacji, a szczególnie

elektrostymulacj

ę.

Masa

łówny nacisk kładzie się na zwiększenie masy i siły mięśni oraz uaktywnienie

przep

ływu krwi przez mięśnie porażone. W masażu wykorzystujemy wszystkie

techniki z wyj

ątkiem oklepywań. Dużo uwagi poświęcamy ugniataniom, zarówno

poprzecznym, jak i pod

łużnym, oraz wibracji.

Kinezyterapia
Okres ten jest kontynuacj

ą ćwiczeń z okresu kompensacji, stosuje się przede

wszystkim

ćwiczenia o charakterze terapii zajęciowej.

7.3. Pora

żenie nerwu promieniowego (C5-C8Ň)

(Paralysis nervi radialis)

Nerw promieniowy lub jego odga

łęzienia mogą zostać uszkodzone: 1. W obrębie dołu

pachowego (zazwyczaj pod wp

ływem ucisku np. kul). Porażenie w tym przypadku

obejmuje:
- mi

ęsień trójgłowy ramienia (zniesienie prostowania łokcia), - mięsień

ramienno-promieniowy (os

łabienie zginania łokcia), - mięsień odwracacz

przedramienia (zniesienie odwracania, z wyj

ątkiem gdy przy zgiętym łokciu ruch

ten wykonuje mi

ęsień dwugłowy ramienia), - wszystkie mięśnie prostowniki ręki

oraz mi

ęśnie prostowniki długie palców i kciuka (zniesienie prostowania ręki,

wszystkich stawów kciuka i stawów

śródręczno-paliczkowych pozostałych palców).

2. W bru

ździe nerwu promieniowego lub poniżej łokcia (przy złamaniach kości

ramiennej lub przy urazach stawu

łokciowego). Porażenie w tym przypadku

obejmuje:
- wszystkie prostowniki nadgarstka (z wyj

ątkiem mięśnia prostownika

promieniowego, d

ługiego nadgarstka, który może wykonać bardzo słabe zgięcie

nadgarstka),
- prostowniki palców i kciuka (zniesienie prostowania wszystkich stawów kciuka i
stawów

śródręczno-paliczkowych pozostałych palców), - mięsień odwracacz

przedramienia (os

łabienie odwracania). Charakterystyczna dla tego uszkodzenia

jest tzw. r

ęka "opadająca". Pacjent trzyma kończynę zgiętą w stawie łokciowym

(nawet pod k

ątem 90 stopni) oraz rękę w nawróceniu ze zgiętymi stawami

śródręczno-paliczkowymi. Podczas próby wyprostu palców następuje zgięcie
nadgarstka przez mi

ęśnie synergistyczne.

Ze wzgl

ędu na liczne połączenia nerwu promieniowego z innymi nerwami rzadko

dochodzi do zaburze

ń czucia. Jeśli takie zaburzenia występują, to obejmują

okolic

ę zaopatrywaną przez odgałęzienie nerwu promieniowego - nerw skórny tylny

przedramienia.
Zmiany od

żywcze przeważnie są niewielkie.

Rokowanie przy urazach nerwu promieniowego (nawet przy jego przerwaniu) jest
znacznie lepsze ni

ż w przypadkach uszkodzenia nerwu pośrodkowego czy nerwu

łokciowego.

Stosowane zabiegi

Okres pora

żenia

Jedyn

ą terapią w tym okresie, trwającym od 5 do 12 dni, jest terapia

spoczynkowa. R

ękę w ustawieniu fizjologicznym układa się na specjalnej szynie.

Stawy

śródręczno-paliczkowe mogą być podtrzymywane w pozycji niewielkiego

(fizjologicznego) zgi

ęcia. Pozostałe palce powinny zostać swobodne. Kciuk

powinien by

ć odwiedziony i wyprostowany.

Okres kompensacji

Fizykoterapia
W tym okresie mo

żna już wykonywać zabiegi. W zakresie fizykoterapii stosuje się:

promieniowanie podczerwone (z niebieskim filtrem), galwanizacj

ę miejscową,

jontoforez

ę, prądy interferencyjne, prądy diadynamiczne, kąpiele lecznicze

(solankowe, siarczane). Podstawowym zabiegiem jest elektrostymulacja.

Masa

żeli doszło do uszkodzenia w okolicy dołu pachowego masażem obejmujemy

pocz

ątkowo tylko tkanki poniżej miejsca uszkodzenia. Miejsce uszkodzenia

omijamy. Wa

żne jest dokładne opracowanie ręki, stawu

promieniowo-nadgarstkowego, przedramienia (szczególnie strona grzbietowa) oraz
grupy prostowników i zginaczy stawu

łokciowego.

Przy opracowywaniu r

ęki stosujemy: głaskania, delikatne rozcierania, ugniatania

pod

łużne kłębu i kłębika oraz uciski na przestrzenie międzykostne.

Masuj

ąc staw promieniowo-nadgarstkowy i łokciowy koncentrujemy się na:

łaskaniach, rozcieraniach i uciskach jednoczesnych.

Przy opracowywaniu przedramienia wykorzystujemy: g

łaskania, rozcierania,

delikatne ugniatania pod

łużne (po stronie grzbietowej), uciski jednoczesne oraz

wibracj

ę poprzeczną.

W obr

ębie ramienia nie wykonujemy rozcierań głębokich i ugniatań, gdyż mogą one

poprzez du

że przesunięcia tkanek pociągać nerw i doprowadzić do pogłębienia

uszkodzenia. Stosujemy g

łaskania delikatne, rozcierania powierzchowne i bardzo

delikatne uciski jednoczesne.
Rozpoczynaj

ąc od masażu bardzo delikatnego (przy pierwszych zabiegach),

stopniowo zwi

ększamy siłę i czas trwania masażu.

Po oko

ło 10 zabiegach możemy dołączyć delikatny masaż klasyczny okolicy łopatki

stosuj

ąc głaskania okrężne, rozcierania okrężne i uciski punktowe wokół łopatki

(czas jednego ucisku 5 do 10 sekund, odleg

łość punktów od siebie około 2ż7şcm)

po kilkunastu zabiegach je

śli pacjent toleruje takie opracowanie łopatki można

stopniowo wprowadza

ć techniki segmentarne (chwyt okołołopatkowy, chwyt na

ęsień nadgrzebieniowy, podgrzebieniowy i dolny kąt łopatki oraz chwyt

pod

łopatkowy).

Po pojawieniu si

ę oznak regeneracji nerwu dołączamy opracowanie miejsca

uszkodzenia. Polega ono na wykonywaniu delikatnych g

łaskań podłużnych i

okr

ężnych oraz rozcierań powierzchownych (całą dłonią) i ucisków jednoczesnych.

W obr

ębie mięśni porażonych dołączamy: głębokie rozcierania, a w miarę

wzrastania ilo

ści zabiegów: ugniatanie poprzeczne, uciski naprzemienne oraz

wibracj

ę podłużną.

Tkanki nie obj

ęte porażeniem masujemy słabiej niż porażone. W masażu

wykorzystujemy: g

łaskania, rozcierania, ugniatania podłużne, uciski jednoczesne

i wibracj

ę poprzeczną.

W przypadku uszkodzenia w okolicy stawu

łokciowego początkowo wykonujemy tylko

masa

ż tkanek poniżej i powyżej miejsca uszkodzenia. Samego miejsca uszkodzenia

nie masujemy, aby nie zaburzy

ć procesu regeneracji czy nawet dodatkowo nie

uszkodzi

ć nerwu.

Poni

żej miejsca uszkodzenia szczególnie ważny jest masaż ręki i stawu

promieniowo-nadgarstkowego. Wykonujemy: g

łaskania, delikatne rozcierania

pod

łużne i poprzeczne, uciski jednoczesne i wibrację poprzeczną. Przy

opracowywaniu przedramienia stosuje si

ę: głaskania, delikatne rozcierania,

uciski i delikatn

ą wibrację.

Masa

ż tkanek powyżej miejsca uszkodzenia ma mieć działanie przede wszystkim

żywcze. Stosuje się: głaskania, rozcierania powierzchowne, uciski jednoczesne

i wibracj

ę poprzeczną.

W tym okresie nie wykonujemy rozciera

ń głębokich i ugniatań szczególnie w

pobli

żu uszkodzenia, gdyż mogą one, poprzez duże przesunięcia tkanek pociągać

nerw i doprowadzi

ć do pogłębienia uszkodzenia.

Rozpoczynaj

ąc od masażu bardzo delikatnego (przy pierwszych zabiegach) stopniowo

zwi

ększamy siłę i czas trwania masażu.

Po pojawieniu si

ę oznak regeneracji nerwu dołączamy opracowanie miejsca

uszkodzenia. Polega ono na wykonywaniu delikatnych g

łaskań podłużnych i

okr

ężnych oraz rozcierań powierzchownych (całą dłonią).

W obr

ębie mięśni porażonych stopniowo dołączamy: ugniatania poprzeczne i

pod

łużne, uciski naprzemienne i wibrację podłużną.

Tkanki nie obj

ęte porażeniem masujemy słabiej niż porażone. W masażu

wykorzystujemy: g

łaskania, rozcierania, ugniatanie podłużne, uciski jednoczesne

i wibracj

ę poprzeczną.

W miejscach powy

żej uszkodzenia dołączamy rozcierania głębokie oraz ugniatania

poprzeczne i pod

łużne.

Kinezyterapia

Ćwiczenia obejmują głównie prostowniki łokcia, ręki, palców i kciuka. Ćwiczenia
czynne chwytne wykonuje si

ę w aparacie stabilizującym. Do ćwiczeń biernych

zdejmuje si

ę aparat.

W miar

ę powrotu czynności mięśni ćwiczenia prowadzi się w pozycji siedzącej przy

stole, z ustabilizowanym ramieniem i nadgarstkiem.

Ćwiczenia polegają na

wykonywaniu ruchów wyprostnych.

Okres adaptacji

Fizykoterapia
Stosuje si

ę wybrane zabiegi z okresu kompensacji, a szczególnie

elektrostymulacj

ę.

Masa

łówny nacisk kładzie się na zwiększenie masy i siły mięśni oraz uaktywnienie

przep

ływu krwi przez mięśnie porażone. W masażu wykorzystujemy wszystkie

techniki z wyj

ątkiem oklepywań. Dużo uwagi poświęcamy ugniataniom (zarówno

poprzecznym jak i pod

łużnym) oraz wibracji, szczególnie w obrębie mięśni

pora

żonych.

Przy uszkodzeniach w obr

ębie dołu pachowego można w tym okresie dołączyć

opracowanie stawu barkowego i karku. Masa

ż (o charakterze rozluźniającym, z

przewag

ą rozcierań) tych okolic ma likwidować "zesztywnienia" i osłabienia

ęśni z nieczynności.

Kinezyterapia
Okres ten jest kontynuacj

ą ćwiczeń z okresu kompensacji. Dodatkowo wprowadza się

ćwiczenia o charakterze terapii zajęciowej ("gra na pianinie", rozwieranie
palców, przepychanie palcami po stole drobnych przedmiotów, "prztykanie"
palcami, ci

ęcie nożyczkami, chwytanie drobnych przedmiotów).

7.4. Pora

żenie Erba (C5-C6Ň)

(Paralysis Erb)

Pora

żenie spowodowane jest uszkodzeniem piątego i czasami części szóstego

korzonka szyjnego (górna cz

ęść splotu ramiennego). Najczęściej występuje w

wyniku urazu porodowego, spowodowanego rozci

ągnięciem tkanek pomiędzy głową a

barkiem dziecka. U osób doros

łych porażenie może wystąpić w wyniku obrażeń.

żne jest ustalenie przyczyny porażenia, ponieważ podobny obraz chorobowy może

wywo

łać żebro szyjne.

W przypadku uszkodzenia pi

ątego korzonka szyjnego porażeniu ulegają mięśnie:

równoleg

łoboczne, naramienny, nadgrzebieniowy, podgrzebieniowy, obły mniejszy,

dwug

łowy ramienia, ramienno-promieniowy, odwracacz. W konsekwencji dochodzi do

zniesienia: przywodzenia

łopatki do kręgosłupa, odwodzenia ramienia, obracania

na zewn

ątrz ramienia, zginania stawu łokciowego i odwracania przedramienia.

żeli zostanie uszkodzony szósty korzonek szyjny, to wówczas porażenie może

obj

ąć niektóre prostowniki nadgarstka (po stronie promieniowej). Kończyna zwisa

źno przy boku chorego, przedramię jest wyprostowane, maksymalnie nawrócone,

tak

że dłoń zwrócona jest na zewnątrz. Przy braku leczenia zapobiegawczego może

wyst

ąpić przykurcz mięśnia podłopatkowego i więzadła kruczo-ramiennego.

Zaburzenia czucia wyst

ępują bardzo rzadko. Jeżeli się pojawią, to obejmują

obszar unerwiany przez w

łókna wychodzące z piątego korzenia szyjnego.

Zmiany od

żywcze nie występują lub są minimalne.

śli mamy do czynienia z noworodkiem, kończynę ustawia się w szynie w

odwiedzeniu na poziomie barku i w odwróceniu ze zgi

ętym do połowy stawem

łokciowym oraz z odwróconym przedramieniem i wyprostowanym nadgarstkiem.
Wi

ększość dzieci leczonych w ten sposób od urodzenia powraca do zdrowia po 3-6

miesi

ącach.

Chorych doros

łych, u których uszkodzenie spowodowane jest urazem, można leczyć

za pomoc

ą ramy odwodzącej lub szyny. Przeważnie jednak konieczny jest zabieg

chirurgiczny.

Stosowane zabiegi

W przypadku noworodków, je

śli opiekę rozpoczęto zaraz po urodzeniu, poza

kontrolowaniem szyny i jej zmian

ą w miarę wzrostu dziecka nie stosuje się

leczenia metodami fizycznymi. W celu zapobiegania przykurczom mo

żna wykonywać

delikatne ruchy bierne i powodowa

ć, aby dziecko wykonywało ruchy np. sięgając po

zabawki.
W przypadku osób doros

łych, u których uszkodzenie jest spowodowane nagłym

urazem, leczenie przebiega z zachowaniem zasad post

ępowania rehabilitacyjnego

uwzgl

ędniających trzy okresy.

Okres pora

żenia

Jedyn

ą terapią w tym okresie, trwającym od 5 do 12 dni, jest terapia

spoczynkowa. R

ękę układa się na specjalnej szynie.

Okres kompensacji

Fizykoterapia
W tym okresie mo

żna już wykonywać zabiegi. W zakresie fizykoterapii stosuje się:

promieniowanie podczerwone (z niebieskim filtrem), galwanizacj

ę miejscową,

jontoforez

ę, prądy interferencyjne, prądy diadynamiczne, kąpiele lecznicze

(solankowe, siarczane). Podstawowym zabiegiem jest elektrostymulacja.

Masa

Od momentu rozpocz

ęcia masaży dużo uwagi poświęcamy opracowaniu łopatki,

utrzymuj

ąc w trakcie zabiegu zalecaną pozycję ułożeniową kończyny chorej.

Stosujemy g

łaskania, rozcierania i ugniatania podłużne, nie przekraczając linii

wyznaczonej przez grzebienie

łopatek. Jeżeli istnieje taka potrzeba, wykonujemy

masa

ż w obrębie ręki, nadgarstka, przedramienia, stawu łokciowego i ramienia z

zastosowaniem: g

łaskań, rozcierań, ugniatań podłużnych, ucisków jednoczesnych,

wibracji i delikatnego roztrz

ąsania. W obrębie ramienia rezygnujemy z

wykonywania technik, które mog

ą podrażnić uszkodzone korzonki poprzez pociąganie

tkanek.
Po pojawieniu si

ę oznak regeneracji możemy przystąpić do opracowywania tkanek

powy

żej linii wyznaczonej przez grzebienie łopatek i dołączyć opracowanie stawu

ramiennego. Równie

ż w obrębie kończyny możemy zintensyfikować masaż zwiększając

łę zabiegu oraz wprowadzając techniki o działaniu pobudzającym przede

wszystkim ugniatania poprzeczne i uciski naprzemienne.

Kinezyterapia

Stosuje si

ę:

ćwiczenia odwodzenia w pozycji leżącej na grzbiecie i na brzuchu, - ćwiczenia

nawracania w u

łożeniu na wznak i na zdrowym boku, - ćwiczenia odwracania w

pozycji le

żącej, a w późniejszym okresie siedzącej, z ułożeniem kończyn jak przy

unieruchomieniu w okresie pora

żenia,

ćwiczenia zginania stawu łokciowego w pozycji leżącej a w późniejszym okresie

siedz

ącej z ułożeniem kończyny jak przy unieruchomieniu w okresie porażenia.

Okres adaptacji

Fizykoterapia

Stosuje si

ę wybrane zabiegi z okresu kompensacji, a szczególnie

elektrostymulacj

ę.

Masa

łówny nacisk kładzie się na zwiększenie masy i siły mięśni oraz uaktywnienie

przep

ływu krwi przez mięśnie porażone. W masażu wykorzystujemy wszystkie

techniki z wyj

ątkiem oklepywań. Dużo uwagi poświęcamy ugniataniom (zarówno

poprzecznym, jak i pod

łużnym) oraz wibracji, szczególnie w obrębie mięśni

pora

żonych. W tym okresie możemy dołączyć klasyczne opracowanie karku i mięśnia

czworobocznego po stronie uszkodzonej z do

łączeniem technik masażu segmentarnego

takich jak: chwyt oko

łołopatkowy, chwyt na mięsień nadgrzebieniowy,

podgrzebieniowy i dolny k

ąt łopatki oraz chwyt podłopatkowy.

Kinezyterapia
Stosowane zabiegi s

ą kontynuacją postępowania z okresu kompensacji. Stopniowo

przechodzi si

ę od ćwiczeń w pozycjach leżących do ćwiczeń w pozycjach

siedz

ących.

W miar

ę poprawy stanu zdrowia ćwiczenia wykonuje się z odpowiednim oporem.

Uwaga!
U starszych dzieci, u których zaniedbano wczesne leczenie, oraz u osób
doros

łych, u których uszkodzenie jest rozległe lub dopuszczono do skrócenia

ęśni i więzadeł po wewnętrznej stronie stawu ramiennego, stosuje się

post

ępowanie operacyjne.

W ramach zabiegu chirurgicznego mo

żna wykonać:

- przeci

ęcie mięśnia podłopatkowego i więzadła kruczoramiennego, - otwarcie

torebki stawowej i przestawienie g

łowy kości ramiennej, - zszycie przerwanych

nerwów.
Dalsze post

ępowanie jest omówione w rozdziale 7.10.

7.5. Pora

żenie Klumpkego (C8-Th1Ň)

(Paralysis Klumpke)

Pora

żenie tego typu jest spowodowane uszkodzeniem ósmego korzonka szyjnego i

pierwszego korzonka piersiowego (dolna cz

ęść splotu ramiennego). Do uszkodzenia

dochodzi przewa

żnie wskutek zadziałania sił wyrywających kończynę.

żeli uszkodzeniu uległy oba korzenie, mamy do czynienia z całkowitym

pora

żeniem i zanikiem wszystkich mięśni grupy środkowej ręki oraz długich

zginaczy nadgarstka i palców. Pora

żenie jest podobne do występującego przy

uszkodzeniu nerwu po

środkowego i łokciowego na poziomie łokcia. Zostają

zniesione wszystkie ruchy r

ęki z wyjątkiem prostowania w stawach śródręczno-

paliczkowych i prostowania wszystkich stawów kciuka. Wyst

ępuje również

niemo

żność zginania nadgarstka.

Ustawienie r

ęki stanowi połączenie ręki "małpiej" i ręki szponiastej. Palce są

szponiaste, a kciuk le

ży w płaszczyźnie pozostałych palców. Występuje zanik i

zwiotczenie ca

łej ręki, a w okolicy unerwionej przez uszkodzone korzenie

przewa

żnie pojawia się anestezja.

Stosowane zabiegi

Okres pora

żenia

Jedyn

ą terapią w tym okresie, trwającym od 5 do 12 dni, jest terapia

spoczynkowa. R

ękę w ustawieniu fizjologicznym układa się na specjalnej szynie.

Palce musz

ą być zgięte w stawach śródręczno-paliczkowych i tylko lekko zgięte w

stawach mi

ędzypaliczkowych. Kciuk musi być zgięty i przeciwstawiony w pozycji

średniej pomiędzy przywiedzeniem i odwiedzeniem. Nadgarstek powinien być lekko

zgi

ęty.

Okres kompensacji

Fizykoterapia
W tym okresie mo

żna już wykonywać zabiegi. W zakresie fizykoterapii stosuje się:

promieniowanie podczerwone (z niebieskim filtrem), galwanizacj

ę miejscową,

jontoforez

ę, prądy interferencyjne, prądy diadynamiczne, kąpiele lecznicze

(solankowe, siarczane). Podstawowym zabiegiem jest elektrostymulacja.

Masa

W przypadku pojawienia si

ę obrzęku, podczas kilkunastu pierwszych zabiegów można

wykonywa

ć drenaż limfatyczny.

W innych przypadkach od pocz

ątku stosuje się opracowanie klasyczne. Masażem

obejmujemy d

łoń, staw promieniowo-nadgarstkowy, przedramię, staw łokciowy i

rami

ę. Samego miejsca uszkodzenia nie masujemy, aby nie zaburzyć procesu

regeneracji, czy dodatkowo nie uszkodzi

ć nerwu.

Poni

żej miejsca uszkodzenia szczególnie ważny jest masaż dłoni. Wykonujemy:

łaskania całej dłoni, delikatne rozcierania wszystkich palców, delikatne

ugniatanie mi

ęśni kłębu i kłębika oraz uciski przestrzeni międzykostnych.

W obr

ębie przedramienia stosuje się: głaskania, rozcierania, ugniatanie

pod

łużne, uciski jednoczesne oraz wibrację poprzeczną.

W obr

ębie ramienia stosuje się: głaskania, rozcierania powierzchowne, uciski

jednoczesne i wibracj

ę poprzeczną.

Rozpoczynaj

ąc od bardzo delikatnego masażu (przy pierwszych zabiegach),

stopniowo zwi

ększamy jego siłę i czas trwania. Stopniowo też wprowadzamy

opracowanie rozci

ęgna dłoniowego. Polega ono na wykonywaniu dużej ilości

rozciera

ń (przede wszystkim poprzecznych), ugniatań i wibracji poprzecznej. Po

pojawieniu si

ę oznak regeneracji zwiększamy intensywność masażu i wprowadzamy

techniki o charakterze pobudzaj

ącym:

- w obr

ębie przedramienia - ugniatania poprzeczne i uciski naprzemienne, - w

obr

ębie ramienia - delikatne ugniatania poprzeczne i podłużne.

Kinezyterapia
Pocz

ątkowo wykonuje się ruchy bierne we wszystkich stawach ręki: - zginanie

kciuka i palców w pe

łnym zakresie z przytrzymaniem nadgarstka w fizjologicznym

łożeniu,

- przeciwstawianie, odwodzenie i przywodzenie kciuka,
- odwodzenie i przywodzenie poszczególnych palców,
- pe

łne zgięcie w stawie nadgarstkowym,

- prostowanie stawów mi

ędzypaliczkowych przy zgiętych stawach śródręczno-

paliczkowych.

Okres adaptacji

Fizykoterapia
Stosuje si

ę wybrane zabiegi z okresu kompensacji, a szczególnie

elektrostymulacj

ę.

Masa

łówny nacisk kładzie się na zwiększenie masy i siły mięśni oraz uaktywnienie

przep

ływu krwi przez mięśnie porażone. W masażu wykorzystujemy wszystkie

techniki z wyj

ątkiem oklepywań. Dużo uwagi poświęcamy ugniataniom, zarówno

poprzecznym, jak i pod

łużnym, oraz wibracji. Można dołączyć opracowanie stawu

barkowego, karku i

łopatki. Masaż tych okolic (o charakterze rozluźniającym z

przewag

ą rozcierań) ma likwidować "zesztywnienia" (szczególnie w obrębie

łopatki) i osłabienia mięśni z nieczynności.

Kinezyterapia
Okres ten jest kontynuacj

ą ćwiczeń z okresu kompensacji. Stopniowo wprowadza się

ćwiczenia o charakterze terapii zajęciowej.

7.6. Pora

żenie nerwu udowego (L2-L4Ň)

(Paralysis nervi femoralis)

Urazy nerwów w obr

ębie kończyny dolnej spowodowane są przeważnie wypadkami

komunikacyjnymi lub niektórymi chorobami neurologicznymi. Uszkodzenie nerwu
udowego wyst

ępuje stosunkowo rzadko. Dochodzi do porażenia i zaniku mięśnia

czworog

łowego uda (szczególnie głowy przyśrodkowej) i mięśnia krawieckiego. O

ile pora

żenie mięśnia krawieckiego nie ma większego znaczenia, to porażenie

ęśnia czworogłowego uniemożliwia prostowanie kolana. W konsekwencji może dojść

do przykurczu zgi

ęciowego w stawie kolanowym.

żeli uszkodzeniu ulegną odgałęzienia idące do mięśnia biodrowego (przy urazach

w obr

ębie miednicy), dochodzi do osłabienia zginania biodra wskutek porażenia

ęśnia biodrowo-udowego, mięśnia prostego uda i mięśnia krawieckiego.

Zniesienie czucia wyst

ępuje na:

- przy

środkowej i przedniej powierzchni uda,

- przy

środkowej i przedniej powierzchni podudzia,

- kostce przy

środkowej,

- przy

środkowym brzegu stopy.

Stosowane zabiegi

Okres pora

żenia

Jedyn

ą terapią w tym okresie, trwającym od 5 do 12 dni, jest terapia

spoczynkowa. Kolano powinno by

ć ustawione w minimalnym zgięciu. Zarówno na

dzie

ń, jak i na noc na kończynę zakłada się szynę obejmującą nogę od tyłu i

zachodz

ącą na stopę. Nie wolno jednak dopuścić do uciśnięcia porażonego mięśnia

obejmami czy opaskami mocuj

ącymi szynę.

Okres kompensacji

Fizykoterapia
W tym okresie mo

żna już wykonywać zabiegi. W zakresie fizykoterapii stosuje się:

promieniowanie podczerwone (z niebieskim filtrem), galwanizacj

ę miejscową,

jontoforez

ę, prądy interferencyjne, prądy diadynamiczne, kąpiele lecznicze

(solankowe, siarczane). Podstawowym zabiegiem jest elektrostymulacja.

Masa

Pocz

ątkowo omijamy miejsce uszkodzenia. Masażem obejmujemy stopę, staw skokowy,

podudzie i staw kolanowy Poniewa

ż te części ciała są zdrowe, nie ma

przeciwwskaza

ń do wykonywania masażu z zastosowaniem wszystkich technik

klasycznych. Jedynie nieco s

łabiej masujemy w miejscach, w których jest

zaburzone lub zniesione czucie.
Je

śli istnieje taka potrzeba, przynajmniej dwa razy w tygodniu, a później nawet

codziennie, nale

ży wykonywać masaż kończyn górnych i ewentualnie zdrowej

ńczyny dolnej oraz kręgosłupa, aby wzmocnić mięśnie i przygotować pacjenta do

chodzenia z aparatem podporowym.
W obr

ębie mięśni tylnej i bocznej strony uda stosujemy masaż o charakterze

rozlu

źniającym z wykorzystaniem: głaskań, delikatnych rozcierań, powolnych lecz

łębokich ugniatań podłużnych.

Na stronie przedniej i przy

środkowej uda wykonujemy głaskania, rozcierania

powierzchowne, uciski jednoczesne i wibracj

ę poprzeczną. Stopniowo zwiększamy

łę i czas trwania masażu, szczególnie w obrębie przedniej i przyśrodkowej

strony uda, a po pojawieniu si

ę oznak regeneracji wprowadzamy sukcesywnie

techniki o dzia

łaniu pobudzającym: intensywne, głębokie rozcierania, ugniatanie

poprzeczne, uciski naprzemienne, wibracj

ę podłużną i roztrząsanie. Do masażu

łączamy rozluźnianie i gimnastykę rzepki.

Gimnastyk

ę rzepki (Rys. 42, 43Ň) przeprowadzamy po jej rozluźnieniu. Palcami

skierowanymi w stron

ę głowy pacjenta i ułożonymi wzdłuż kończyny masowanej

zahaczamy za rzepk

ę i delikatnie pociągamy w kierunku stóp pacjenta. Następnie

polecamy pacjentowi napi

ąć mięśnie uda tak, aby podciągnęły one rzepkę powodując

zeskoczenie naszych palców. Od chwili kiedy pacjent zaczyna chodzi

ć, należy

łączyć opracowanie stawu biodrowego i odcinka lędźwiowo-krzyżowego kręgosłupa.

Kinezyterapia
Pocz

ątkowo ćwiczenia przeprowadza się w ułożeniu na zdrowym boku. Pomiędzy nogi

pacjenta wk

łada się deseczkę posypaną talkiem (ułatwia przesuwanie nogi) i

pacjent

ćwiczy ruch wyprostu w stawie kolanowym. Deseczka może być ustawiana pod

ró

żnymi kątami, utrudniając bądź ułatwiając wykonanie ruchu. Ćwiczenia te można

równie

ż przeprowadzać z kończyną podwieszoną na podwieszkach.

Stopniowo przechodzi si

ę do wykonywania ćwiczeń w pozycji siedzącej. Prowadzi

ę również ćwiczenia wzmacniające kończyny zdrowej i kończyn górnych aby

łatwić chodzenie z aparatem podporowym.

W miar

ę poprawy stanu zdrowia i przyrostu siły wprowadza się naukę chodzenia.

Okres adaptacji

Fizykoterapia
Stosuje si

ę wybrane zabiegi z okresu kompensacji, a szczególnie

elektrostymulacj

ę.

Masa

łówny nacisk kładzie się na zwiększenie masy i siły mięśni oraz uaktywnienie

przep

ływu krwi przez mięśnie porażone. W masażu przedniej i przyśrodkowej strony

uda wykorzystujemy wszystkie techniki z wyj

ątkiem oklepywań. Stronę tylną i

boczn

ą uda masujemy o wiele słabiej. Dużo uwagi poświęcamy ugniataniom, zarówno

poprzecznym, jak i pod

łużnym, wibracji, roztrząsaniu i wałkowaniu.

Kinezyterapia
Prowadzone

ćwiczenia są kontynuacją zabiegów z poprzedniego okresu. W miarę

poprawy stanu zdrowia uczymy pacjenta obywa

ć się bez aparatu podporowego.

7.7. Pora

żenie nerwu strzałkowego wspólnego (L4-S2Ň)

(Paralysis nervi peronei; fibularis)

Pora

żenie nerwu strzałkowego wspólnego jest najczęściej występującym wśród

pora

żeń nerwów obwodowych. Do porażenia dochodzi przeważnie w przypadku złamania

okolicy g

łówki strzałki. Czasami do uszkodzenia dochodzi przed lub w czasie

porodu wskutek ucisku miednicy na t

ę część nerwu kulszowego, która zawiera

łókna przechodzące do nerwu strzałkowego. Obserwuje się porażenie i zanik

przedniej grupy mi

ęśni goleni, mięśnia krótkiego prostownika palców i mięśni

strza

łkowych. Wskutek porażenia chory nie może chodzić na piętach (chód

brodz

ący), przy czym stopa zwisa w ułożeniu końsko-szpotawym.

Nast

ępuje zniesienie: zgięcia grzbietowego w stawie skokowym, prostowania

palców, nawracania stopy i os

łabienie odwracania (możliwe tylko w zgięciu

grzbietowym). Na bocznej powierzchni podudzia (dolne 2/3

Ň), grzbiecie stopy i

palców (z wyj

ątkiem ostatnich paliczków) obserwuje się zniesienie czucia.

Wskutek zaburzenia procesów od

żywczych pojawiają się zmiany w obrębie skóry i

paznokci, a na podudziu cz

ęsto tworzą się owrzodzenia.

Stosowane zabiegi

Okres pora

żenia

Jedyn

ą terapią w tym okresie, trwającym od 5 do 12 dni, jest terapia

spoczynkowa. Stosuje si

ę szynę gipsową lub sprężynę podtrzymującą palce i stopę

w zgi

ęciu grzbietowym, czasami z lekkim odwróceniem.

Okres kompensacji

Fizykoterapia
W zakresie fizykoterapii stosuje si

ę: promieniowanie podczerwone (z niebieskim

filtrem), galwanizacj

ę miejscową, jontoforezę, prądy interferencyjne, prądy

diadynamiczne, k

ąpiele lecznicze (solankowe, siarczane). Podstawowym zabiegiem

jest elektrostymulacja.

Masa

Przy pojawieniu si

ę zmian skórnych i owrzodzeń podudzi kończyny chorej nie

masujemy. Je

żeli nie ma innych przeciwwskazań, możemy wykonywać masaż kończyny

zdrowej wywieraj

ąc wpływ konsensualny. W masażu wykorzystujemy wszystkie

techniki klasyczne.
Je

żeli zmiany odżywcze nie występują lub są nieznaczne, za zgodą lekarza

prowadz

ącego możemy wykonywać masaż.

Przy uszkodzeniu oko

łoporodowym masażem obejmujemy całą kończynę. Jeżeli do

uszkodzenia dosz

ło w okolicy główki strzałki, początkowo omijamy to miejsce.

Masa

żem obejmujemy stopę, staw skokowy, dolne 2/3 podudzia i udo. Masaż ma

charakter od

żywczy. Stosujemy głaskania, delikatne rozcierania i uciski

jednoczesne. Stopniowo w

łączamy mocniejsze rozcierania i ugniatania podłużne. W

obr

ębie stawu skokowego stosujemy dużo rozcierań poprzecznych w celu

zapobie

żenia zesztywnieniu pochewek ścięgnistych, ścięgien i torebki stawowej.

Od chwili pojawienia si

ę oznak regeneracji różnicujemy masaż mięśni zdrowych

(techniki rozlu

źniające) od masażu mięśni porażonych (stopniowo wprowadzamy

techniki pobudzaj

ące: ugniatanie poprzeczne, uciski naprzemienne, wibrację

pod

łużną).

Masa

żem obejmujemy, również miejsce uszkodzenia. Stopniowo od technik lekkich i

powierzchownych (g

łaskania i powierzchowne rozcierania) przechodzimy do technik

mocniejszych (delikatne ugniatania pod

łużne, uciski naprzemienne).

Kinezyterapia
Pocz

ątkowo wykonuje się ruchy bierne w obrębie palców (zginanie i prostowanie),

stawów

śródstopno-palcowych i stawu skokowego w pełnym zakresie.

W miar

ę poprawy stanu zdrowia przechodzi się do ćwiczeń czynnych, a przede

wszystkim prostowania palców i zginania grzbietowego stopy. Pod koniec tego
okresu wprowadza si

ę ćwiczenia jak przy stopie płaskiej, wykonywane w pozycji

siedz

ącej lub stojącej, oraz naukę chodzenia (z klinem koślawiącym).

Fizykoterapia

Okres adaptacji

Stosuje si

ę wybrane zabiegi z okresu kompensacji, a szczególnie

elektrostymulacj

ę.

Masa

łówny nacisk kładzie się na zwiększenie masy i siły mięśni oraz uaktywnienie

przep

ływu krwi przez mięśnie porażone. Dużo uwagi poświęcamy ugniataniom zarówno

poprzecznym, jak i pod

łużnym, wibracji, roztrząsaniu i wałkowaniu.

Kinezyterapia
Prowadzone

ćwiczenia są kontynuacją z poprzedniego okresu.

7.8. Pora

żenie nerwu kulszowego

(Paralysis nervi ischiadici)

Przyczyn

ą uszkodzenia nerwu mogą być: rany cięte i postrzałowe, złamanie kości

miednicy i uda, guzy miednicy, ucisk g

łowy płodu podczas porodu, niewłaściwe

wykonanie iniekcji domi

ęśniowej do pośladka. W tym ostatnim przypadku

bezpo

średnio po iniekcji rozwija się niedowład stopy, a po kilku godzinach lub

kilku dniach pojawia si

ę ból.

Stosowane zabiegi

Post

ępowanie rehabilitacyjne jest takie samo jak przy porażeniu nerwu

strza

łkowego.

7.9. Pora

żenie nerwu twarzowego

(Paralysis nervi facialis)

Nerw twarzowy jest Vii. nerwem czaszkowym unerwiaj

ącym mięśnie mimiczne poza

ęśniem dźwigaczem powieki górnej. Nerw ma tylko jedno odgałęzienie czuciowe,

które odbiera pobudzenie z przednich 2/3 j

ęzyka. Jądro ruchowe nerwu twarzowego

stanowi grupa komórek w mo

ście, będąca początkiem neuronu dolnego nerwu

twarzowego. J

ądro jest połączone z korą mózgową za pośrednictwem włókien

stanowi

ących neuron górny.

Nerw twarzowy mo

że ulec uszkodzeniu w różnych odcinkach: - Górny neuron - może

zosta

ć uszkodzony w przypadku krwotoku, zakrzepu, guza itp. Uszkodzenie takie

wyst

ępuje zazwyczaj przy porażeniu połowiczym. Jest ono najbardziej widoczne w

dolnej cz

ęści twarzy, gdyż do górnej dochodzą włókna nerwowe z obu półkul, a do

dolnej tylko z pó

łkuli porażonej po przeciwnej stronie.

- Dolny neuron -j

ądro nerwu lub jego włókna w obrębie mostu zostają czasami

zaatakowane przez chorob

ę Heinego-Medina lub uszkodzone przez krwotok, guzy itp.

- W

łókna obwodowe - po wyjściu z mostu mogą zostać uszkodzone albo w kanale

nerwu twarzowego, albo po przej

ściu do mięśni twarzy. Są to przypadki, z którymi

ędziemy mieli najczęściej do czynienia. Mogą one być wynikiem zapalenia ucha

środkowego, ran, złamań czaszki, stanu zapalnego tkanek w obrębie otworu
rylcowo-sutkowego, przech

łodzenia, stłuczenia itp. W tym miejscu omówimy objawy

i leczenie obwodowej postaci pora

żenia nerwu twarzowego nazywanej często

pora

żeniem Bella.

Uszkodzenie nerwu w otworze rylcowo-sutkowym
Wyst

ępuje jednostronne porażenie wiotkie i zanik wszystkich mięśni mimicznych

łowy twarzy oraz zniesienie po tej stronie ruchów świadomych i emocjonalnych.

W rezultacie:
- Chory mo

że otwierać oko, ale nie może go zupełnie zamknąć. Wskutek zniesienia

odruchu mrugania oko nie jest wystarczaj

ąco chronione przed kurzem i dlatego

wyst

ępuje skłonność do łzawienia, a nawet stanów zapalnych spojówki.

- Po stronie pora

żonej opada kącik ust i chory nie może go unieść. W czasie

jedzenia pomi

ędzy zębami a policzkiem zbiera się pokarm, ponieważ chory nie może

utrzyma

ć napięcia mięśnia policzkowego, gdyż jest on porażony.

- Chory nie mo

że gwizdać.

- Upo

śledzone jest wymawianie spółgłosek wargowych (m, n). - Po stronie

pora

żonej chory nie może marszczyć czoła ani w kierunku poziomym, ani w

pionowym. Je

śli przed porażeniem pacjent miał zmarszczki, to teraz ulegają one

wyg

ładzeniu.

- Nast

ępuje wygładzenie fałdu nosowo-wargowego i zniesienie świadomego

rozszerzania nozdrzy.

Uszkodzenie nerwu powy

żej otworu rylcowo-sutkowego.

Poza wymienionymi objawami dochodzi do utraty czucia smaku w przedniej cz

ęści

ęzyka, lub też, w zależności od poziomu uszkodzenia, do nadwrażliwości na pewne

źwięki. Zmiany mogą obejmować również nerw słuchowy.

Stosowane zabiegi

W przebiegu choroby trwaj

ącej dwa do trzech miesięcy (w porażeniach na tle

zapalnym) mo

żemy wyróżnić trzy okresy:

- okres ostry,
- okres podostry,
- okres przewlek

ły.

Okres ostry

Leczenie w tym okresie ma charakter objawowy. Pacjent musi unika

ć ochłodzeń,

przeci

ągów i kurzu. Na oko zakłada się opatrunek zabezpieczający przed

zabrudzeniem. W celu podtrzymania k

ącika ust stosuje się haczyk z drutu,

zaczepiony za ucho.
Nie wykonuje si

ę masażu ani kinezyterapii.

Fizykoterapia
W tym okresie mo

żna stosować miejscowo łagodne zabiegi cieplne.

Okres podostry

Fizykoterapia
Poza stosowaniem zabiegów cieplnych wykonuje si

ę elektrostymulację tylko za

pomoc

ą przerywanego prądu galwanicznego, niezależnie od tego czy występuje

odczyn zwyrodnienia, czy te

ż nie. Nie stosuje się prądów faradycznych, gdyż mogą

wywo

łać wtórne przykurcze. Czasami zaleca się stosowanie parafinoterapii,

diatermii krótkofalowej. Mo

żna także wykonywać jontoforezę jodową.

Masa

Ze wzgl

ędu na niebezpieczeństwo rozciągnięcia mięśni zaleca się w tym okresie

stosowanie masa

żu twarzy metodą uciskową (patrz "Masaż klasyczny", wyd. Ii).

Najwygodniejsze dla pacjenta jest wykonywanie masa

żu w pozycji leżącej.

Kinezyterapia
W czasie

ćwiczeń chory powinien być sam w pokoju (aby nie był skrępowany)

wyposa

żonym w lustro. Patrząc w lustro pacjent może kontrolować poprawność

wykonywanego

ćwiczenia. Chory powinien starać się wykonywać następujące ruchy:

- zamykanie oczu,
- u

śmiechanie się,

- gwizdanie i dmuchanie.
- zaciskanie warg,
- u

śmiechanie się z odsłonięciem zębów i uniesieniem wargi górnej, - pionowe i

poziome marszczenie czo

ła,

- rozszerzanie nozdrzy,
- wykrzywianie ca

łej twarzy,

- wymawianie s

łów zawierających spółgłoski.

Okres przewlek

ły

Fizykoterapia
Stosuje si

ę zabiegi jak w poprzednim okresie.

Masa

Ze wzgl

ędu na uzyskane w poprzednim okresie wzmocnienie mięśni i ich powrót do

czynno

ści ryzyko rozciągnięcia jest dużo mniejsze. Dlatego też zaleca się w tym

okresie stosowanie masa

żu klasycznego twarzy (patrz "Masaż klasyczny", wyd. Ii).

Nale

ży zwrócić szczególną uwagę na techniki o charakterze pobudzającym

(ugniatania i oklepywania).

Kinezyterapia
Pacjent w dalszym ci

ągu wykonuje ćwiczenia jak w poprzednim okresie. Przy

niektórych

ćwiczeniach można teraz zastosować lekki opór.

8. Zespo

ły bólowe korzeniowe

Najcz

ęstszą przyczyną tych dolegliwości są zmiany zwyrodnieniowe w obrębie

ęgów, ich połączeń stawowych, tarcz międzykręgowych i więzadeł. Zmiany te mogą

doprowadzi

ć do mechanicznego ucisku na korzenie nerwowe lub naczynia krwionośne

z nast

ępowym niedotlenieniem, obrzękiem tkanek i odruchowym napięciem mięśni,

które wzmaga objawy bólowe wywo

łując objaw "błędnego koła" przyczyn i skutków.

Rzadsz

ą przyczyną bólów kręgosłupa są procesy zapalne o charakterze zakaźnym i

nowotworowym.
Ustalenie w

łaściwej przyczyny jest często bardzo trudne, jednak niezbędne do

prawid

łowego leczenia. Inne przyczyny niż zmiany o charakterze zwyrodnieniowym

wymagaj

ą specjalistycznego leczenia.

Omówimy tu jedynie leczenie dolegliwo

ści, które są następstwem procesów

zwyrodnieniowych.
Zespo

ły bólowe kręgosłupa można podzielić na:

- szyjno-piersiowe,
- l

ędźwiowo-krzyżowe.

Bólom w odcinku szyjno-piersiowym mog

ą towarzyszyć objawy niedomogi tętnicy

ęgowej i podstawnej mózgu z zaburzeniami równowagi, wzroku, słuchu,

nudno

ściami i utratami przytomności.

Bólom w okolicy l

ędźwiowo-krzyżowej, najczęściej o charakterze rwy kulszowej,

mog

ą towarzyszyć zaburzenia naczyniowe i objawy ubytkowe w postaci porażenia

ńczyny lub kończyn.

8.1. Rwa kulszowa
(Ischialgia)
(Neuralgia nervi ischiadici)
(Ischias)

Najcz

ęstszą przyczyną bólów w odcinku lędźwiowo-krzyżowym są zaburzenia o

charakterze statyczno-dynamicznym oraz zmiany zwyrodnieniowe w aparacie kostno-
wi

ęzadłowym i krążkach międzykręgowych.

W pierwszej fazie choroby pojawiaj

ą się nawracające bóle okolicy lędźwiowo-

krzy

żowej. Początkowo są one tępe i przeważnie pojawiają się po wysiłku lub

pracy w pozycji pochylonej. Mog

ą też występować bóle nocne. Później dołączają

ę okresowe (trwające kilka dni), ostre bóle połączone z usztywnieniem

ęgosłupa i przykurczem mięśni (postrzał). Ten wstępny okres choroby rozciąga

ę na wiele miesięcy, a nawet lat. Właściwa rwa kulszowa rozpoczyna się

przewa

żnie ostro, często po dźwignięciu znacznego ciężaru, po przeziębieniu, a

nawet kichni

ęciu. Występujące w początkowym okresie choroby urazy i zmiany

zwyrodnieniowo-zapalne prowadz

ą do uszkodzenia krążków międzykręgowych.

Uszkodzenie pier

ścienia włóknistego w obrębie krążka prowadzi do

nierównomiernego nacisku kr

ęgów na jądro miażdżyste, co powoduje jego

wyci

śnięcie najczęściej w kierunku więzadła podłużnego tylnego. Stan taki

okre

ślamy mianem wypukliny krążka (protrusio disci). W późniejszym okresie

zmiany mog

ą się nasilać i prowadzić do przerwania pierścienia włóknistego oraz

wypadni

ęcia jądra miażdżystego do kanału kręgowego (prolapsus disci). Dochodzi

do przepukliny dyskowej i ucisku na korzenie nerwowe, wchodz

ące w skład nerwu

kulszowego (najcz

ęściej na poziomie L5-S1 oraz L4-L5Ň), z wtórnym obrzękiem i

niedotlenieniem. Stan zapalny, który powstaje w tej sytuacji, cz

ęsto bardziej

ływa na objawy chorobowe niż sam ucisk. W badaniu stwierdza się zniesienie

fizjologicznej lordozy l

ędźwiowej, boczne skrzywienie kręgosłupa (wypukłością w

stron

ę zdrową) oraz objaw Lasegue'a. (Objaw Lasegue'a polega na tym, że gdy

chory ma ca

łkowicie wyprostowane kolano i stopę ustawioną w zgięciu grzbietowym,

wówczas nie mo

żna mu zgiąć biodra, nawet w niewielkim stopniu, bez wywołania

silnego bólu, spowodowanego bezpo

średnim rozciągnięciem nerwu. To samo zjawisko

zachodzi przy ruchu tu

łowia, tak, że chory nie może pochylić się do przodu w

pozycji stoj

ącej lub usiąść z wyciągniętymi nogami.). Niekiedy występuje

niedow

ład mięśni stopy i palców, zaburzenia czucia powierzchniowego w

odpowiednim zakresie oraz os

łabienie lub zniesienie odruchu skokowego.

Stosowane zabiegi

Okres ostry

W okresie ostrym zaleca si

ę leżenie w pozycjach przeciwbólowych, czyli takich w

których mi

ęśnie są maksymalnie rozluźnione, a pacjent nie odczuwa żadnego bólu

lub tylko minimalny. Dopuszczalne s

ą ułożenia na plecach, brzuchu i zdrowym boku

z wykorzystaniem poduszek podk

ładanych pod brzuch, plecy czy nogi. Najczęściej

stosowan

ą pozycją jest jednak ułożenie na plecach z nogami zgiętymi w stawach

biodrowych i w stawach kolanowych pod k

ątem prostym. Pod nogi podkłada się dużą,

tward

ą, specjalną poduszkę.

Fizykoterapia
Je

żeli lekarz prowadzący zadecyduje, można stosować: prądy diadynamiczne

("blokada" wg Konarskiej), galwanizacj

ę, diatermię mikrofalową, promieniowanie

podczerwone (z niebieskim filtrem), krioterapi

ę, magnetoterapię, laseroterapię.

Masa

W okresie ostrym nie wykonujemy zabiegów.

Kinezyterapia
Mo

żna wykonywać ćwiczenia oddechowe.

`nv

Okres podostry

Fizykoterapia
Do zabiegów z poprzedniego okresu mo

żemy teraz dołączyć ultradźwięki,

promieniowanie nadfioletowe (np. wg Lepskiego), laseroterapi

ę, magnetoterapię.

Masa

Pocz

ątkowo stosujemy tylko postępowanie klasyczne. Ponieważ nie możemy ułożyć

pacjenta na brzuchu, nie da si

ę wykonać masażu segmentarnego. Wykonujemy masaż

klasyczny w u

łożeniu pacjenta na zdrowym boku. Nogi są zgięte w stawach

biodrowych oraz kolanowych i u

łożone jedna na drugiej. W celu rozluźnienia

okolicy l

ędźwiowo-krzyżowej pomiędzy kolana pacjenta wkładamy poduszkę w

kszta

łcie wałka lub klina.

W tym u

łożeniu pacjenta wykonujemy:

1. G

łaskania i ugniatania podłużne okolicy lędźwiowo-krzyżowej kręgosłupa.

2 Masa

ż stawu biodrowego (patrz "Masaż klasyczny", wyd. Ii). W masażu stosujemy:

łaskania, ugniatanie podłużne i uciski.

3. Masa

ż uda wykonany analogicznie do opisanego w książce pt. "Masaż klasyczny",

wyd. Ii, z zastosowaniem: g

łaskań, ugniatania podłużnego i ucisków

jednoczesnych.
4 Masa

ż kolana i dołu podkolanowego wykonany analogicznie do opisanego w książce

pt. "Masa

ż klasyczny", wyd. Ii, z wykorzystaniem technik stosowanych przy

zgi

ętym stawie kolanowym. W masażu stosujemy: głaskania, ugniatania podłużne i

uciski.
5. Masa

ż podudzia wykonany analogicznie do opisanego w książce pt. "Masaż

klasyczny", wyd. Ii. W masa

żu stosujemy: głaskania, ugniatanie podłużne i uciski

jednoczesne.
6. Masa

ż stawu skokowego wykonany analogicznie do opisanego w książce pt. "Masaż

klasyczny", wyd. Ii. W masa

żu stosujemy: głaskania, ugniatanie podłużne i

uciski.
7. Masa

ż stopy wykonany analogicznie do opisanego w książce pt. "Masaż

klasyczny", wyd. Ii. W masa

żu stosujemy: głaskania, ugniatanie podłużne i

uciski.
8. Masa

ż palców wykonany analogicznie do opisanego w książce pt. "Masaż

klasyczny", wyd. Ii, lub w miar

ę potrzeby.

9. Uciski punktowe (rys. 49

Ň):

- pomi

ędzy wyrostkami kolczystymi od L4-S1,

- w zatoce pomi

ędzy kością biodrową, krzyżową a trzonem piątego kręgu

ędźwiowego,

- w dole kulszowym (delikatny),
- w rowku mi

ędzy guzem kulszowym a krętarzem,

- na tylnej stronie uda wzd

łuż przebiegu nerwu,

- po bokach do

łu podkolanowego,

- od punktu pod g

łówką strzałki osiem punktów do kostki zewnętrznej.

Rys. nr 49.
1. Ucisk w dole kulszowym i w rowku mi

ędzy guzem kulszowym a krętarzem; 2. Ucisk

wzd

łuż przebiegu nerwu kulszowego (po tylnej stronie mięśni uda) - co 2ż7şcm.;

3. Uciski po bokach do

łu podkolanowego;

inaczej mówi

ąc:

10. Uciski punktowe (rys. 51

Ň):

- na guzie pi

ętowym,

- pomi

ędzy guzem piętowym a punktem pod kostką zewnętrzną, - pod kostką

zewn

ętrzną,

- od punktu znajduj

ącego się pomiędzy guzem piętowym a punktem pod kostką

zewn

ętrzną dwa punkty w kierunku stawu kolanowego, jeden od drugiego w

odleg

łości około dwóch centymetrów,

- od guza pi

ętowego dwa punkty w kierunku stawu kolanowego po ścięgnie

Achillesa, jeden od drugiego w odleg

łości około dwóch centymetrów.

Rys. nr 51.
1. Ucisk na guzie pi

ętowym;

2. Ucisk pomi

ędzy guzem piętowym a kostką zewnętrzną;

3. Ucisk pod kostk

ą zewnętrzną;

4. Dwa punkty powy

żej punktu 2, w odległości 2ż7şcm jeden od drugiego; 5. Dwa

punkty od guza pi

ętowego (od punktu 1Ň) w kierunku stawu kolanowego, po ścięgnie

Achillesa, w odleg

łości około 2ż7şcm jeden od drugiego.

Uwaga!
Je

żeli przy pierwszym zabiegu pacjent źle reaguje na masaż w obrębie kończyny,

wówczas przez 3-5 zabiegów opracowujemy tylko tkanki w okolicy l

ędźwiowo-

krzy

żowej kręgosłupa.

W miar

ę poprawy stanu zdrowia, kiedy pacjent może bez bólu leżeć na brzuchu,

przechodzimy do wykonywania masa

żu właśnie w tym ułożeniu. Pod brzuch, biodra i

stopy podk

ładamy niewysokie poduszeczki, aby utrzymać nieznaczne zgięcie w

stawach biodrowych i kolanowych.
Mo

żemy teraz zdecydować się na postępowanie segmentarne lub kontynuować

post

ępowanie klasyczne.

W post

ępowaniu segmentarnym wykonujemy masaż zgodnie z opisem przedstawionym w

ksi

ążce pt. "Masaż segmentarny", wyd. Ii. Postępowanie klasyczne jest takie samo

jak w u

łożeniu na boku. Na tym etapie leczenia można stopniowo wprowadzać

technik

ę rozcierania.

Kinezyterapia
Ćwiczenia prowadzi się celem rozluźnienia napięć mięśniowych w obrębie grzbietu.
S

ą to przede wszystkim ćwiczenia czynne kończyn dolnych, prowadzone w pozycjach

z ugi

ętymi kolanami.

W celu odbarczenia stosuje si

ę różnego typu wyciągi (krzesełkowy, za biodra,

grawitacyjny itp.).

Okres przewlek

ły

Fizykoterapia
Stosuje si

ę: parafinoterapię, galwanizację, jontoforezę, prąd Traberta, prądy

diadynamiczne, diatermi

ę krótkofalową, diatermię mikrofalową, natrysk nitkowaty,

natrysk deszczowy (o zmiennej temperaturze), natrysk wachlarzowy, masa

podwodny, k

ąpiele solankowe, kąpiele

siarczkowo-siarkowodorowe, k

ąpiele aromatyczne, okłady i zawijania borowinowe,

laseroterapi

ę i magnetoterapię.

Masa

żemy kontynuować postępowanie segmentarne rozpoczęte pod koniec poprzedniego

okresu (bez wprowadzania zmian) lub w dalszym ci

ągu bazować na masażu

klasycznym.

W post

ępowaniu klasycznym do masażu z poprzedniego okresu (poza zmianą pozycji

do u

łożenia na brzuchu) dołączamy początkowo uciski oraz wibracje wykonywane

wzd

łuż przebiegu nerwu kulszowego, a w późniejszym okresie gimnastykę w rwie

kulszowej.
11. Uciski wzd

łuż przebiegu nerwu kulszowego od czwartego kręgu lędźwiowego

przez po

śladek, tylną powierzchnię uda, dół podkolanowy, tylną powierzchnię

podudzia do guza pi

ętowego i z powrotem do L4Ň: - jednoczesne kciukami,

- naprzemienne kciukami,
- czterema palcami z obci

ążeniem,

- o

śmioma palcami jednoczesne,

- o

śmioma palcami naprzemienne),

- "rowerek".
12. Wibracja od guza pi

ętowego do dołu kulszowego. W dole kulszowym przez

łuższy czas wibrujemy w miejscu, a następnie przechodzimy do wibracji pionowej

i grzebyczkowej.
W miar

ę poprawy stanu zdrowia możemy zrezygnować z wykonywania ucisków

punktowych (pkt. 9 i 10 post

ępowania).

Kiedy stan zdrowia pacjenta jest zadowalaj

ący, wykonujemy po każdym masażu

gimnastyk

ę w rwie kulszowej.

Gimnastyka polega na wykonywaniu:
- zginania i prostowania nogi w stawie kolanowym przy uniesieniu stopy
niezb

ędnym do jej przesunięcia po podłożu,

- zginania i prostowania nogi w stawie kolanowym ze stopniowym jej unoszeniem,
- unoszenia prostej nogi,
- zgi

ęcia nogi w kolanie, następnie wyprostowaniu do góry i powolnym jej

opuszczeniu na kozetk

ę,

- zgi

ęcia w stawie kolanowym i wyprostowaniu do góry, następnie wykonaniu ruchów

wahad

łowych (góra - dół) w odpowiednim uchwycie,

- zgi

ęcia w stawie kolanowym, wyprostowaniu do góry i wykonaniu naciągania nerwu

kulszowego (w odpowiednim uchwycie) poprzez poci

ąganie stopy do zgięcia

grzbietowego.

Kinezyterapia
W zakresie kinezyterapii prowadzi si

ę ćwiczenia zbiorowe w pozycjach

odci

ążających kręgosłup oraz ćwiczenia indywidualne wzmacniające mięśnie brzucha

i grzbietu, prowadzone ze wzrastaj

ącym oporem w pozycjach izolowanych.

Dobre efekty daj

ą ćwiczenia w wodzie o temperaturze około 30 stopni C,

prowadzone w celu rozlu

źnienia i uzyskania pełnego zakresu ruchu w obrębie

ęgosłupa i kończyny dolnej.

8.2. Nerwoból mi

ędzyżebrowy i zapalenie nerwów międzyżebrowych

(Neuralgia

intercostalis)
(Neuritis intercostalis)

Schorzenie to wywo

łane jest przeważnie gośćcem mięśniowym lub urazem głębszych

warstw mi

ęśni grzbietu czy mięśni międzyżebrowych. Może również być spowodowane

zmianami dyskopatycznymi.
G

łównym objawem jest ostry newralgiczny ból, nasilający się podczas głębokiego

wdechu z powodu rozci

ągania nerwów międzyżebrowych. Przeważnie ból występuje

jednostronnie lub, w przypadku obustronnego, jest silniejszy po jednej stronie.
U chorych ze zmianami go

śćcowymi, w mięśniach wyczuwalne są guzki, bolesne przy

dotyku. W przypadkach urazowych - w przestrzeniach mi

ędzyżebrowych, występują

miejsca o szczególnej wra

żliwości bólowej: - w pobliżu wyrostka kolczystego,

- w linii pachowej,
- w pobli

żu mostka.

Stosowane zabiegi

Okres ostry

Chory, umieszczony w ciep

łym pomieszczeniu, powinien leżeć na zdrowym boku lub,

śli dolegliwość jest obustronna, na zmianę na jednym i drugim.

Fizykoterapia
Bardzo korzystne jest stosowanie krioterapii, magnetoterapii, laseroterapii,
promieniowania podczerwonego, diatermii krótkofalowej.

Masa

W okresie ostrym zasadniczo nie wykonuje si

ę masażu. Jednak przy łagodnym

przebiegu nerwobólu ju

ż w tym okresie, za zgodą lekarza prowadzącego, można

wykonywa

ć głaskania i delikatne uciski w przestrzeniach międzyżebrowych. Zabieg

wykonujemy w u

łożeniu na boku. Rozpoczynamy od wykonywania głaskań w

przestrzeniach mi

ędzyżebrowych w kierunku od mostka do linii pachowej, a

nast

ępnie od kręgosłupa do linii pachowej. Następnie wykonujemy uciski w

przestrzeniach mi

ędzyżebrowych. Podobnie jak przy głaskaniach rozpoczynamy od

okolicy mostka i dochodzimy do linii pachowej, a nast

ępnie rozpoczynamy od

ęgosłupa i również dochodzimy do linii pachowej. Uciski w okolicy mostka,

ęgosłupa i linii pachowej wykonujemy słabiej.

Kinezyterapia
W ostrym przebiegu nerwobólu nie wykonujemy

ćwiczeń. Jeżeli przebieg jest

łagodny, już w tym okresie można zalecić pacjentowi wykonywanie skrętów i
wolnych sk

łonów tułowia na boki.

Okres podostry

Fizykoterapia
Stosuje si

ę: magnetoterapię, laseroterapię, promieniowanie podczerwone,

diatermi

ę krótkofalową.

Masa

Wyró

żniamy dwa sposoby postępowania:

1. Stosujemy

łagodny masaż klasyczny klatki piersiowej w ułożeniu na boku (patrz

"Masa

ż klasyczny", wyd. Ii) bez oklepywania, roztrząsania i wałkowania.

Pocz

ątkowo rezygnujemy również z rozcierań.

2. Masa

ż segmentarny klatki piersiowej bez chwytu sprężynowania (patrz "Masaż

segmentarny", wyd. Ii).

Kinezyterapia
Po zmniejszeniu bólu wprowadza si

ę ćwiczenia:

- g

łębokiego oddychania,

- wyprostne (unoszenie ko

ńczyn górnych lub wykonywanie skłonów w bok w pozycji

stoj

ącej w rozkroku lub siedzącej).

Okres przewlek

ły

Fizykoterapia
Mo

żna stosować: magnetoterapię, laseroterapię, promieniowanie podczerwone,

diatermi

ę krótkofalową.

Masa

Wyró

żniamy dwa sposoby postępowania:

1. Stosujemy masa

ż klasyczny klatki piersiowej w ułożeniu na boku (patrz "Masaż

klasyczny", wyd. Ii) z wykorzystaniem wszystkich technik. 2. Masa

ż segmentarny

klatki piersiowej (patrz "Masa

ż segmentarny", wyd. Ii) z chwytem sprężynowania.

Kinezyterapia
Prowadzi si

ę wszelkiego typu ćwiczenia uruchamiające klatkę piersiową, ćwiczenia

oddechowe i wzmacniaj

ące mięśnie kręgosłupa.

8.3. Rwa barkowa
(Brachialgia)
(Neuralgia brachialis)
(Neuralgia plexus brachialis)

Rwa barkowa jest zespo

łem chorobowym charakteryzującym się bólem, który

promieniuje od karku do ramienia i wzd

łuż całej kończyny górnej, a niekiedy

równie

ż do łopatki i klatki piersiowej.

Do g

łównych przyczyn należą:

- zapalenia ko

ści i stawów oraz zwyrodnienia zniekształcające w obrębie szyjnej

ęści kręgosłupa,

- dyskopatia,
- obecno

ść żebra szyjnego (leczenie chirurgiczne),

- stany kurczowe i zw

łóknienia mięśni lub gościec mięśniowy.

Stosowane zabiegi

Okres ostry

Jest to okres leczenia spoczynkowego. Chory powinien pozostawa

ć przez pewien

czas w

łóżku z kończyną podpartą poduszkami lub podwieszoną w pętli.

Uwaga!
Wszystkie osoby cierpi

ące na to schorzenie są wrażliwe na zimno. Dlatego też

zarówno odcinek szyjny kr

ęgosłupa, jak i bark oraz kończyna górna muszą być

trzymane w cieple.

Fizykoterapia
W zakresie fizykoterapii mo

żna stosować krioterapię.

Masa

W okresie ostrym nie wykonuje si

ę masażu w obrębie chorej kończyny. Można

masowa

ć kończynę symetryczną uzyskując wpływ konsensualny. W tym przypadku

stosujemy masa

ż klasyczny rozpoczynając od palców, a kończąc na stawie ramiennym

z wykorzystaniem wszystkich technik masa

żu (jeżeli nie ma innych

przeciwwskaza

ń).

Kinezyterapia
Je

żeli przyczyną rwy są zmiany dyskopatyczne i nie ma przeciwwskazań, można

stosowa

ć wyciągi.

Okres podostry

Fizykoterapia
W zakresie fizykoterapii mo

żna stosować: promieniowanie podczerwone,

galwanizacj

ę, prądy diadynamiczne, prądy interferencyjne, diatermię

krótkofalow

ą, diatermię mikrofalową, ultradźwięki, magnetoterapię, jontoforezę,

ąpiele lecznicze (solankowe, jodo-bromowe, siarczkowo-siarkowodorowe),

paloidoterapi

ę (zawijania papką borowinową).

Masa

Uwaga!
- Podczas masa

żu chory powinien siedzieć lub leżeć z kończynami opartymi na

poduszkach.
- Poniewa

ż konieczne jest utrzymanie kończyny w cieple, w czasie masażu nie

nale

ży niepotrzebnie odsłaniać żadnej części ciała.

- Je

żeli podczas wykonywania masażu ból się potęguje, należy natychmiast

przerwa

ć zabieg.

Podczas kilku pierwszych zabiegów masa

ż ograniczamy do wykonywania ucisków w

obr

ębie mięśni karku i obręczy barkowej po stronie chorej. W miarę poprawy stanu

zdrowia zwi

ększamy obszar objęty masażem, wykonując uciski również na ramieniu

(w kierunku od stawu

łokciowego do stawu ramiennego). Możemy teraz dołączyć

uciski punktowe rozlu

źniające napięcia w obrębie kończyny górnej (Rys. 65, 66Ň).

Opis rysunków:

Rys. 65.

1. Punkt pod wyrostkiem kolczystym siódmego kr

ęgu szyjnego masujemy ku górze.

2. Punkt znajduj

ący się w środku linii łączącej punkt pod wyrostkiem kolczystym

C7 z najwy

ższym, bocznie znajdującym się punktem barku. Punkt ten masuje się w

kierunku ucha.
3. 5 punktów znajduj

ących się pod wyrostkami kolczystymi kręgów piersiowych Th1-

Th5, masuje si

ę ku górze.

4. Punkt po

łożony zewnętrznie na przedniej powierzchni barku w przednio

wewn

ętrznym małym wgłębieniu, które powstaje podczas uniesienia ramienia

masujemy w kierunku szyi.

Rys. 66.
1. Punkt znajduj

ący się na zewnętrznej stronie ramienia nieco poniżej końca

trójk

ątnego mięśnia ramiennego należy masować ku górze. 2. Punkt na

przedramieniu znajduj

ący się 3-4 poprzeczne palce od fałdu stawu łokciowego

podczas zgi

ęcia przedramienia na linii biegnącej od kciuka, masujemy ku górze.

3. Punkt umiejscowiony 2 poprzeczne palce poni

żej stawu paliczka bliższego

wskaziciela i 1/2 poprzecznego palca w kierunku kciuka masujemy w kierunku stawu
łokciowego.
4. Punkt na zewn

ętrznej stronie stawu promieniowo-nadgarstkowego w małym

zag

łębieniu, masujemy w kierunku stawu łokciowego.

Nast

ępnie próbujemy uzupełnić postępowanie o delikatną wibrację i głaskania

(pocz

ątkowo tylko odsercowe, a później w obydwu kierunkach). Może się okazać, że

łaskania potęgują dolegliwości. W takim przypadku należy jeszcze poczekać z ich

wykonywaniem.
Po kolejnych kilku do kilkunastu zabiegach w obr

ębie mięśni karku i obręczy

barkowej mo

żemy próbować dołączyć delikatne ugniatania podłużne. W obrębie

przedramienia do

łączamy uciski, wibrację i ewentualnie głaskania. Masaż

wykonujemy w kierunku od stawu nadgarstkowego do stawu

łokciowego. W dalszej

kolejno

ści dołączamy: głaskania, uciski i wibrację w obrębie dłoni.

Stopniowo zaczynamy wykonywa

ć ugniatania podłużne na ramieniu, a nieco później

na przedramieniu i w obr

ębie dłoni.

Uwaga!
Przy ka

żdym zabiegu obowiązuje tzw. "kolejność segmentarna". Na przykład, gdy

masa

żem objęta jest cała kończyna, opracowujemy w kolejności: mięśnie karku i

odcinek szyjny kr

ęgosłupa, obręcz barkową po stronie chorej, staw ramienny,

rami

ę, staw łokciowy, przedramię, staw promieniowo-nadgarstkowy, śródręcze i

palce. Jednocze

śnie zachowujemy w masażu kierunek dosercowy, a więc np. ramię

masujemy od stawu

łokciowego do stawu ramiennego.

Kinezyterapia
Na pocz

ątku okresu podostrego wprowadza się, bardzo delikatnie wykonywane,

ćwiczenia bierne. Powinny one mieć charakter ruchów rozluźnionych. Celem ich
stosowania jest zapobieganie powstaniu przykurczów i zesztywnie

ń w obrębie

tkanek mi

ękkich i stawów.

W miar

ę poprawy stanu zdrowia przechodzimy do wykonywania delikatnych ćwiczeń

czynnych. Pocz

ątkowo są to ćwiczenia w odciążeniu wykonywane w zakresie nie

wywo

łującym bólu. Stopniowo przechodzimy do ćwiczeń wolnych oraz ćwiczeń

polegaj

ących na wykonywaniu ruchów wahadłowych.

Okres przewlek

ły

Fizykoterapia
Podobnie jak w okresie podostrym mo

żna stosować: promieniowanie podczerwone,

galwanizacj

ę, prądy diadynamiczne, prądy interferencyjne, diatermię

krótkofalow

ą, diatermię mikrofalową, ultradźwięki, magnetoterapię, jontoforezę,

ąpiele lecznicze (solankowe, jodo-bromowe, siarczkowo-siarkowodorowe),

paloidoterapi

ę (zawijania papką borowinową).

Masa

W dalszym ci

ągu wykonujemy zabieg w tzw. "kolejności segmentarnej". Masażem

obejmujemy: odcinek szyjny kr

ęgosłupa, mięśnie karku i obręczy barkowej oraz

łą kończynę górną. Stosujemy już wszystkie techniki masażu klasycznego o

dzia

łaniu rozluźniającym (głaskania, rozcierania, ugniatanie podłużne, uciski

jednoczesne, wibracj

ę i delikatne roztrząsanie). Szczególną uwagę zwrócić należy

na dok

ładne opracowanie stawów, ścięgien i pochewek ścięgnistych z

wykorzystaniem rozciera

ń zarówno podłużnych, jak i poprzecznych.

Zwracamy tak

że uwagę na opracowanie napięć w obrębie łopatki. W tym celu poza

ogólnym masa

żem grzbietu stosujemy chwyt okołołopatkowy oraz chwyt na mięsień

nadgrzebieniowy, mi

ęsień podgrzebieniowy i dolny kąt łopatki (techniki

segmentarne). W pó

źniejszym okresie można, po wykonaniu masażu grzbietu w

pozycji le

żącej, przejść do opracowania łopatki w pozycji siedzącej stosując:

chwyt oko

łołopatkowy, chwyt na mięsień nadgrzebieniowy, mięsień podgrzebieniowy

i dolny k

ąt łopatki oraz chwyt podłopatkowy.

Kinezyterapia
Poza kontynuacj

ą ćwiczeń z poprzedniego okresu wprowadza się ogólne ćwiczenia

ńczyny, których celem jest wzmocnienie mięśni i zmniejszenie sztywności,

szczególnie w obr

ębie obręczy barkowej w zakresie mięśni odwodzących ramię.

Poza

ćwiczeniami wolnymi stopniowo wykorzystuje się ćwiczenia oporowe i

rozci

ągające.

IV. Choroby przewodu pokarmowego

Dolegliwo

ści ze strony przewodu pokarmowego zdarzają się dosyć często. Zarówno

przy chorobach organicznych, jak i zaburzeniach czynno

ściowych objawy są bardzo

zbli

żone. Dlatego też masażysta nie może podejmować leczenia, dopóki lekarz nie

postawi w

łaściwej diagnozy. Istnieje bowiem cały szereg przeciwwskazań, których

zbagatelizowanie, b

ądź brak rozpoznania, może doprowadzić do przykrych

konsekwencji.
U du

żej ilości pacjentów będziemy mieli do czynienia z przypadkami po przebytych

zabiegach chirurgicznych, w których zadaniem b

ędzie: zmiękczenie blizny,

zlikwidowanie zrostów, poprawa lokalnego kr

ążenia i usprawnienie mięśni brzucha.

W cz

ęści przypadków spotkamy się z zaburzeniami wegetatywnymi, w których celem

stosowania masa

żu będzie odruchowe uregulowanie czynności wydzielniczej i

napi

ęcia ścian części przewodu pokarmowego. W większości przypadków wskazanych

do masa

żu stosuje się postępowanie segmentarne, które dokładnie omówiono w

ksi

ążce "Masaż segmentarny", wyd. Ii, 1996 r.

1. Choroby

żołądka

1.1. Nie

żyt żołądka

(Gastritis)

łównymi przyczynami nieżytu żołądka są stres i nieodpowiednie odżywianie:

posi

łki zbyt słone, kwaśne, gorące, ciężkostrawne, zbyt szybko jedzone (z

niedostatecznym prze

żuwaniem). Może on również towarzyszyć dnie, gruźlicy,

cukrzycy, niedokrwisto

ści, chorobom: serca, płuc, nerek czy wątroby.

Niektóre produkty

żywnościowe działają drażniąco na błonę śluzową żołądka. Inne,

ężkostrawne pozostają w żołądku przez długi czas i ulegają fermentacji,

prowadz

ąc również do podrażnienia błony śluzowej. Podrażniona błona śluzowa

ulega przekrwieniu, co prowadzi do wzmo

żonego wydzielania śluzu. Nadmiar śluzu

zatyka uj

ścia gruczołów produkujących sok żołądkowy. Przeważnie najbardziej

uszkodzone s

ą gruczoły wpustu, wytwarzające pepsynę i kwas solny.

Niedobór kwasu solnego sprzyja wi

ększej fermentacji, która z kolei pogłębia

podra

żnienie błony śluzowej. Ustala się "błędne koło" przyczyn i skutków.

Stosowane zabiegi

Najistotniejszym czynnikiem jest zmiana diety. Wskazane s

ą odpowiednie ćwiczenia

i regularny tryb

życia.

Stan ostry

Fizykoterapia
Stosuje si

ę: ciepłe, wilgotne lub suche okłady na okolicę żołądka (temp. 32-37

stopni C), diatermi

ę krótkofalową i magnetoterapię.

Masa

żliwe jest postępowanie segmentarne (patrz: "Masaż segmentarny", wyd. Ii).

Wykonywanie masa

żu w tym okresie choroby wymaga doskonałej umiejętności jego

dawkowania i usuni

ęcia wszystkich zmian odruchowych. Jeżeli masażysta nie ma

żego doświadczenia, lepiej nie wykonywać masażu.

Kinezyterapia
Nie stosuje si

ę żadnych ćwiczeń.

Okres przewlek

ły

Fizykoterapia
W nie

żytach żołądka stosuje się: kuracje pitne, promieniowanie nadfioletowe,

diatermi

ę krótkofalową, prądy diadynamiczne, promieniowanie podczerwone,

natryski deszczowe, k

ąpiele kwasowęglowe.

Masa

Wykonujemy masa

ż segmentarny (patrz "Masaż segmentarny", wyd. Ii). W nieżytach

żołądka z nadkwaśnością przed przystąpieniem do usuwania zmian odruchowych w
obr

ębie brzucha musimy usunąć napięcia na grzbiecie w segmentach Th7-Th8 przy

ęgosłupie oraz w segmentach Th4-Th5 na dolnym kącie łopatki. Nieprzestrzeganie

tej kolejno

ści może spowodować zwiększenie wydzielania soku żołądkowego.

W nie

żytach żołądka z niedokwaśnością zaleca się wykonywanie tylko i wyłącznie

rozciera

ń skóry na przedniej ścianie klatki piersiowej po stronie lewej w

segmentach Th5-Th9, do czasu wyrównania kwasowo

ści.

Kinezyterapia
Zadaniem kinezyterapii jest poprawa kr

ążenia wrotnego i zmniejszenie

przekrwienia

żołądka.

W nie

życie żołądka z niedokwaśnością stosuje się:

ćwiczenia ogólnousprawniające prowadzone w formie gimnastyki porannej, -

ćwiczenia czynne kończyn dolnych i górnych prowadzone początkowo w pozycji
le

żącej, w miarę poprawy stanu zdrowia w pozycji siedzącej, a następnie

stoj

ącej,

ćwiczenia tułowia począwszy od wspomaganych ruchów prostowania tułowia ze

stopniowym zwi

ększaniem zakresów oraz płaszczyzn ruchu, - ćwiczenia tłoczni

brzucha po

łączone z ćwiczeniami oddechowymi (torem przeponowym) i z

koordynowanymi ruchami ko

ńczyn.

Uwaga!
Ćwiczeń tych nie wykonujemy w nieżycie żołądka z nadkwaśnością. Nie wykonuje się

ćwiczeń mięśni przywodzicieli ud, gdyż prowadzą one do dużego przekrwienia
żołądka.
W nie

życie żołądka z nadkwaśnością stosuje się marsze w zróżnicowanym tempie

oraz chwyty i rzuty pi

łką. Tempo ćwiczeń jest uzależnione od możliwości chorego.

1.2. Choroba wrzodowa

żołądka

(Morbus ulcerosus ventriculi)

Wrzód umiejscawia si

ę przeważnie w okolicy odźwiernika lub na krzywiźnie

mniejszej

żołądka. Po zagojeniu się wrzodu tkanka bliznowata rozwijająca się w

tym miejscu mo

że doprowadzić do znacznego zniekształcenia żołądka, a nawet do

niedro

żności odźwiernika. Innym powikłaniem może być krwotok i przebicie wrzodu

prowadz

ące do zapalenia otrzewnej. Dlatego nigdy nie wolno wykonywać zabiegów

fizykalnych bez uzyskania zlecenia od lekarza prowadz

ącego.

Pierwszymi objawami wrzodu s

ą:

- ból w podbrzuszu pojawiaj

ący się zazwyczaj bezpośrednio po jedzeniu, - wymioty

po jedzeniu,
- dobry apetyt,
- wymioty krwawe.
W przypadku wyst

ąpienia krwawych wymiotów należy chorego natychmiast położyć na

plecach z uniesion

ą głową i tułowiem. Chorego nie wolno poruszać przed

przybyciem lekarza. W

żadnym wypadku nie wolno nic podawać doustnie!

Stosowane zabiegi

Okres ostry

Wszelkie zabiegi fizjoterapeutyczne s

ą bezwzględnie przeciwwskazane.

Okres remisji

Fizykoterapia
W po

łączeniu z uregulowanym i ściśle określonym wyżywieniem stosuje się kurację

pitn

ą. Poza tym zaleca się: promieniowanie podczerwone, prądy sinusoidalne

modulowane, jontoforez

ę wapniową ogólną wg Wermela, prądy interferencyjne,

diatermi

ę krótkofalową, diatermię mikrofalową, ultradźwięki, terapuls,

laseroterapi

ę, magnetoterapię.

Masa

Stosujemy post

ępowanie segmentarne omówione w książce pt. "Masaż segmentarny",

wyd. Ii.

Kinezyterapia
Wykonuje si

ę:

ćwiczenia kończyn górnych i dolnych,

ćwiczenia oddychania przeponowego,

ćwiczenia tułowia począwszy od ćwiczeń izometrycznych mięśni brzucha, grzbietu

i obr

ęczy biodrowej ze stopniowym przejściem do ćwiczeń czynnych tułowia i

ćwiczeń koordynacyjnych w pozycji siedzącej, a następnie stojącej.
-

ćwiczenia rozluźniające mięśni dolnego odcinka klatki piersiowej.

Uwaga!
Przeciwwskazane s

ą biegi i wszelkiego rodzaju skoki, a wysiłek musi być

dawkowany bardzo ostro

żnie.

1.3. Zaburzenia napi

ęcia ścian żołądka

Przewa

żnie mamy do czynienia z zaburzeniami o charakterze wegetatywnym. Jednak

zawsze przed podj

ęciem leczenia musimy upewnić się, że nie ma zmian

organicznych, które wywo

ływałyby ten stan lub były przeciwwskazaniem do

wykonywania masa

żu.

W zaburzeniach napi

ęcia ścian żołądka rzadko stosuje się postępowanie

rehabilitacyjne, jednak stosowanie odpowiedniego masa

żu może w krótkim czasie

doprowadzi

ć do wyrównania tonusu.

żemy mieć do czynienia z dwoma różnymi stanami:

1. podwy

ższone napięcie,

2. obni

żone napięcie.

Obydwa te stany zaburzaj

ą pracę żołądka, a przede wszystkim procesy wydzielnicze

ływające na trawienie. Mogą również wywoływać objawy uogólnione w postaci:

zawrotów g

łowy, dolegliwości sercowych, bólów głowy, nudności, słabości, a nawet

żenia nóg, uczucia "rozdęcia", trudności w wykonaniu głębokiego wdechu itp.

1.3.1. Podwy

ższone napięcie ścian żołądka

Masa

Do masa

żu możemy przystąpić najwcześniej po upływie dwóch godzin od spożycia

posi

łku przez pacjenta.

W masa

żu możemy wyróżnić dwa sposoby postępowania: segmentarne i klasyczne.

W post

ępowaniu segmentarnym wykonujemy masaż omówiony w książce pt. "Masaż

segmentarny", wyd. Ii.
W post

ępowaniu klasycznym rozpoczynamy od wykonania rozluźniającego masażu

grzbietu i kr

ęgosłupa, szczególnie odcinka szyjnego i piersiowego (patrz "Masaż

klasyczny", wyd. Ii). Nale

ży wychwycić i usunąć ewentualne napięcia po lewej

stronie kr

ęgosłupa.

Nast

ępnie polecamy pacjentowi, aby ułożył się na plecach. W celu rozluźnienia

pow

łok brzusznych masaż wykonujemy przy kończynach zgiętych w stawach biodrowych

i kolanowych tak, aby udo tworzy

ło z podłożem kąt 30-60 stopni. Pod kolana

podk

ładamy wałek. W takim ułożeniu kolejno wykonujemy: 1. Głaskanie brzucha

łaskanie wykonujemy początkowo czterema palcami, w miarę jak zataczane koła są

odpowiednio du

że, głaskanie wykonujemy całą dłonią. Rozpoczynamy na pępku.

łaszcząc wokół pępka, zataczamy coraz większe koła i kończymy po dojściu do

prawego talerza biodrowego.
G

łaskanie powtarzamy minimum pięć razy.

2. G

łaskanie okolicy żołądka

łą dłonią lub czterema palcami jednej ręki wykonujemy głaskanie od wyrostka

mieczykowatego mostka

łukiem do pępka (rys. 69.)

Opis rysunku:
Poprzecznie ustawion

ą dłonią wykonujemy głaskanie lub rozcieranie od wyrostka

mieczykowatego mostka w kierunku p

ępka.

łaskanie powtarzamy minimum pięć razy.

3. Rozcieranie spiralne okolicy

żołądka

Wzd

łuż linii pokazanej na rysunku 69 czterema palcami wykonujemy rozcieranie

spiralne (klasyczne), posuwaj

ąc się od wyrostka mieczykowatego mostka łukiem do

ępka.

4. Rozcieranie koliste okolicy

żołądka

Wzd

łuż linii pokazanej na rysunku 69 czterema palcami wykonujemy rozcieranie

spiralne (segmentarne), posuwaj

ąc się od wyrostka mieczykowatego mostka łukiem

do p

ępka.

5. Uciski punktowe
Czterema palcami ustawionymi pionowo (w punktach zaznaczonych na rysunku 70

Ň)

wykonujemy uciski. Kolejno

ść ucisków jest zaznaczona na rysunku 70. Technika

wykonania ucisku.
Ustawiamy palce w miejscu ucisku. W chwili kiedy pacjent wykonuje wydech i
brzuch si

ę obniża, uciskamy z obciążeniem około 0,5ż7şkg. Kiedy pacjent wykonuje

wdech i brzuch si

ę unosi, nie pozwalamy, aby nasza ręka uniosła się wraz z nim.

Aby utrzyma

ć rękę na tej samej wysokości, musimy więc nieznacznie zwiększyć

nacisk. Gdy pacjent ponownie wykonuje wydech, zag

łębiamy się wraz z brzuchem, a

przy kolejnym wdechu znów nie pozwalamy, aby nasza r

ęka się uniosła. W chwili

kiedy poczujemy "twardy opór", nie zwi

ększamy już nacisku, natomiast wykonujemy

rozcieranie koliste w miejscu najpierw w jedn

ą, a potem w drugą stronę. Całość

operacji (ucisk z rozcieraniem w jednym punkcie) trwa 30 do 60 sekund. Po tym
czasie bardzo delikatnie zwalniamy ucisk i przenosimy r

ękę w miejsce kolejnego

ucisku.

Uwaga!
W przypadku gdy ucisk w jakim

ś punkcie jest dla pacjenta bolesny, należy ten

punkt omin

ąć.

6. Rozcieranie spiralne okolicy

żołądka

Wzd

łuż linii pokazanej na rysunku 69 czterema palcami wykonujemy rozcieranie

spiralne (klasyczne), posuwaj

ąc się od wyrostka mieczykowatego mostka łukiem do

ępka.

7. Rozcieranie koliste okolicy

żołądka

Wzd

łuż linii pokazanej na rysunku 69 czterema palcami wykonujemy rozcieranie

spiralne (segmentarne), posuwaj

ąc się od wyrostka mieczykowatego mostka łukiem

do p

ępka.

8. Roztrz

ąsanie okolicy żołądka

łasko ułożoną ręką, tak aby pępek znajdował się na wysokości stawu śródręczno-

paliczkowego kciuka, a palce by

ły skierowane do głowy, wykonujemy bardzo

delikatne, lecz rytmiczne roztrz

ąsanie.

9. G

łaskanie brzucha

łaskanie wykonujemy początkowo czterema palcami, w miarę jak zataczane koła są

odpowiednio du

że, głaskanie wykonujemy całą dłonią. Rozpoczynamy na pępku.

łaszcząc wokół pępka, zataczamy coraz większe koła i kończymy po dojściu do

prawego talerza biodrowego.

Uwaga!
Wszystkie techniki wykonujemy bardzo wolno i p

łynnie.

1.3.2. Obni

żone napięcie ścian żołądka

Masa

Do masa

żu możemy przystąpić najwcześniej dwie godziny po spożyciu posiłku przez

pacjenta.
W masa

żu wyróżniamy dwa sposoby postępowania: segmentarne i klasyczne. W

post

ępowaniu segmentarnym wykonujemy masaż omówiony w książce pt. "Masaż

segmentarny", wyd. Ii.
W post

ępowaniu klasycznym rozpoczynamy od wykonania rozluźniającego masażu

grzbietu i kr

ęgosłupa, szczególnie odcinka szyjnego i piersiowego (patrz "Masaż

klasyczny", wyd. Ii). Nale

ży wychwycić i usunąć ewentualne napięcia po lewej

stronie kr

ęgosłupa.

Nast

ępnie polecamy pacjentowi, aby ułożył się na plecach. W celu rozluźnienia

pow

łok brzusznych masaż wykonujemy przy kończynach zgiętych w stawach biodrowych

i kolanowych tak, aby udo tworzy

ło z podłożem kąt 30-60 stopni. Pod kolana

podk

ładamy wałek.

W takim u

łożeniu wykonujemy:

1. Energiczne rozcieranie czterema lub o

śmioma palcami obszaru zaznaczonego na

rysunku 71 na bia

ło. Rozcierania wykonujemy w kierunku od linii białej do linii

pachowej po stronie lewej.
Opis rysunku:
Lewa strona tu

łowia, od linii białej do linii pachowej i od lewego łuku

żebrowego do wysokości pępka.

2. Wibracj

ę pionową (dźgającą) - pionowo ustawioną ręką w kolejnych punktach

zaznaczonych na rysunku 72.
Opis rysunku:
1. pod wyrostkiem mieczykowatym mostka,
2. powy

żej pępka,

3. pod lewym

łukiem żebrowym, na żołądek.

2. Choroby dwunastnicy i jelit

2.1. Zaparcie nawykowe
(Obstipatio habitualis)

Zaburzenia przechodzenia tre

ści pokarmowej dotyczą najczęściej jelita grubego.

Nale

ży pamiętać, że opróżnienie normalne jest możliwe jedynie wtedy, gdy

wszystkie odcinki przewodu pokarmowego s

ą zdrowe i funkcjonują prawidłowo.

Pokarm opuszcza

żołądek w 2 do 4 godzin po jego spożyciu. Po upływie około 5

godzin zaczyna przechodzi

ć z jelita cienkiego do jelita grubego, a w 15 do 20

godzin pó

źniej nie wchłonięte resztki wydalane są przez odbytnicę. Rozdęcie

odbytnicy ka

łem wywołuje potrzebę wypróżnienia, do którego dochodzi wskutek

rozlu

źnienia mięśnia zwieracza odbytu oraz mięśni gładkich esicy i odbytnicy.

Dodatkowo skurcz mi

ęśni brzusznych i dna miednicy wspomaga proces opróżnienia.

Najcz

ęstszymi przyczynami zaparć są:

1. Os

łabienie mięśni ścian jamy brzusznej.

łabienie takie może być spowodowane: otyłością, niedorozwojem, siedzącym

trybem

życia, ciążą, wyniszczającą chorobą, operacją w obrębie brzucha lub

brakiem odpowiednich

ćwiczeń.

2. B

łędy dietetyczne.

Pokarm, który po strawieniu i wch

łonięciu substancji odżywczych pozostawia zbyt

ło resztek, nie spowoduje niezbędnego do wypróżnienia rozdęcia jelita grubego.

Pokarm, który pozostawia resztki dra

żniące jelito, może doprowadzić do jego

skurczu i w konsekwencji do zaparcia.
Przyczyn

ą zaparć może być również pokarm zawierający mało płynów. Treść jelita

grubego jest zbyt sucha, co zaburza ruchy perystaltyczne. 3. Sta

łe używanie

środków przeczyszczających.
Zbyt cz

ęsto używane środki przeczyszczające drażnią mięśniówkę ściany jelita i

zako

ńczenia nerwów sympatycznych sprawiając, że jelito staje się niewrażliwe i

nie mo

że pracować normalnie bez tego typu dodatkowych bodźców.

4. Nawyk nieregularnego oddawania stolca.
Pobudzenie oddawania stolca jest wywo

łane rozciągnięciem odbytnicy. W przypadku

ęstego hamowania oddawania stolca może dojść do wygaśnięcia tego pobudzenia.

5. Uszkodzenie przewodu pokarmowego lub innych narz

ądów związanych z trawieniem.

Chodzi tu g

łównie o uszkodzenia wpływające na wydzielanie soków trawiennych lub

ruchy jelit (np.: zapalenie b

łony śluzowej żołądka, zapalenie błony śluzowej

jelit, choroby przebiegaj

ące z wysoką gorączką, uszkodzenia wątroby, zatrucia

itp.).
6. Zastój tre

ści jelitowej.

Zastój mo

że być efektem całkowitego lub częściowego zamknięcia światła jelita.

Niedro

żność może być spowodowana np.: zagięciem jelita, zrostami pomiędzy

ętlami jelit, guzem w obrębie światła jelita.

7. Zaburzenia nerwowe organiczne lub czynno

ściowe.

Zaburzenia organiczne przewa

żnie wywołane są urazami lub chorobami ośrodkowego

ładu nerwowego. Zaburzenia czynnościowe występują najczęściej w przebiegu

nerwic, neurastenii lub histerii.

Stosowane zabiegi

Leczenie zaparcia zale

żne jest od przyczyny, która go wywołuje. Jest to przede

wszystkim leczenie internistyczne lub chirurgiczne. Fizjoterapi

ę stosuje się

jako leczenie pomocnicze i przede wszystkim w zaburzeniach wegetatywnych.
W praktyce mo

żemy spotkać się z zaparciami typu spastycznego lub wiotkiego.

2.1.1. Zaparcie typu spastycznego

Fizykoterapia
Stosuje si

ę: promieniowanie podczerwone, kąpiel czterokomorową galwaniczną,

jontoforez

ę ogólną wapniową wg Wermela, prądy diadynamiczne, elektrostymulację

ądem impulsowym małej częstotliwości, prądy interferencyjne, diatermię

krótkofalow

ą, ultradźwięki, natrysk deszczowy (temp. 34-42 stopnie C), natrysk

biczowy (temp. 38-42 stopnie C), nasiadówki (temp. 36-46 stopni C), g

łębokie

łukanie jelit podwodne, kąpiele aromatyczne i igliwiowe, kurację pitną.

Masa

W masa

żu możemy wyróżnić dwa sposoby postępowania: segmentarne i klasyczne.

Masa

ż segmentarny wykonujemy w sposób omówiony w książce pt. "Masaż

segmentarny", wyd. Ii.
Po masa

żu grzbietu i miednicy przystępujemy do opracowania okrężnicy w

kolejno

ści:

- zst

ępnica w kierunku do esicy,

- poprzecznica w kierunku do zst

ępnicy,

- wst

ępnica w kierunku do poprzecznicy.

Przy opracowaniu stosujemy: g

łaskania, łagodne rozcierania, łagodną wibrację

oraz, je

śli nie ma przeciwwskazań, wstrząsanie miednicy. W masażu klasycznym

nale

ży uwzględnić dwie fazy:

faza I - rozlu

źniający masaż narządów jamy brzusznej,

faza Ii - "przepychanie mas ka

łowych".

Masa

ż narządów jamy brzusznej

łaskania

1. G

łaskanie okolicy żołądka (Rys. 74Ň)

W sposób pokazany na rysunku, czterema palcami jednej r

ęki wykonujemy głaskanie

od wyrostka mieczykowatego mostka

łukiem do pępka.

Opis rysunku:
G

łaskanie lub rozcieranie poprzecznie ułożoną dłonią okolicy żołądka zaczynając

od wyrostka mieczykowatego mostka do p

ępka.

2. G

łaskanie okolicy wątroby (Rys. 75Ň)

W sposób pokazany na rysunku, czterema palcami jednej r

ęki głaszczemy od

wyrostka mieczykowatego mostka, wzd

łuż łuku żeber do prawej linii pachowej. Opis

rysunku:
Praw

ą dłoń układamy na prawym łuku żebrowym w ten sposób, aby palec wskazujący

znajdowa

ł się na żebrach, a pozostałe palce pod łukiem żebrowym. Głaskanie

wykonujemy od wyrostka mieczykowatego mostka wzd

łuż łuku żebrowego, do prawej

linii pachowej.

3. G

łaskanie brzucha I.

Rozpoczynamy czterema palcami. G

łaszcząc wokół pępka, zataczamy coraz większe

ła i kończymy po dojściu do prawego talerza biodrowego. Teraz całą dłonią

łaszczemy do prawego łuku żebrowego. Skręcamy dłonią i głaszczemy do momentu,

kiedy palce masa

żysty dojdą do lewego łuku żebrowego. Traktując czubki palców

jak

środek obrotu, wykonujemy skręt ręką tak, że nasada dłoni przesunie się z

prawego pod

żebrza do lewego talerza biodrowego. Następnie wykonując delikatny

ucisk palcami, przesuwamy jednocze

śnie rękę, wsuwając koniuszki palców pod

żebra. Następnie przesuwamy dłoń, głaszcząc palcami od lewego łuku żebrowego do
lewego talerza biodrowego.

4. G

łaskanie brzucha Ii.

Podobnie jak przy poprzednim g

łaskaniu rozpoczynamy czterema palcami, wykonując

okr

ężne ruchy o coraz większym promieniu. Po dojściu do prawego talerza

biodrowego zatrzymujemy si

ę i, pozostawiając palce przy prawym talerzu

biodrowym, uk

ładamy całą dłoń nasadą w kierunku lewego talerza biodrowego.

łaszczemy teraz całą dłonią do chwili dojścia nasadą dłoni do lewego talerza

biodrowego. Traktuj

ąc nasadę dłoni jako środek obrotu, przekręcamy dłoń

łaszcząc tkanki zgodnie z ruchem wskazówek zegara do momentu, kiedy palce

znajd

ą się w okolicy lewego podżebrza. Delikatnie uciskając palcami, wsuwamy

koniuszki palców pod

żebra. Następnie głaszczemy całą dłonią od lewego łuku

żebrowego do lewego talerza biodrowego.

5. G

łaskanie wzdłuż okrężnicy.

łaskanie wykonujemy rozpoczynając od prawego talerza biodrowego. Posuwając się

wzd

łuż wstępnicy, po dojściu do prawego łuku żebrowego przestawiamy dłoń na

poprzecznic

ę, traktując palce jako środek obrotu. Głaszcząc dalej, ciągniemy

palce po poprzecznicy, a nast

ępnie zstępnicy do lewego talerza biodrowego.

6. G

łaskanie całymi dłońmi naprzemienne ("kierownica")

Lew

ą ręką wykonujemy głaskanie po całym brzuchu w kierunku zgodnym z ruchem

wskazówek zegara. Praw

ą ręką również wykonujemy głaskania w tym samym kierunku,

jednak znajduje si

ę ona po przeciwnej stronie zataczanego koła w stosunku do

ęki lewej. W chwili krzyżowania się rąk odrywamy na moment rękę prawą i

przepuszczamy r

ękę lewą, po czym kładziemy prawą rękę i wykonujemy głaskanie

dalej. Ruchy r

ąk przypominają czynności wykonywane przez kierowcę przy ostrym

skr

ęcie kierownicą w prawą stronę.

7. G

łaskanie oburącz po okrężnicy.

ęce masażysty ułożone są poprzecznie do wstępnicy, jedna obok drugiej. W tym

łożeniu wykonujemy głaskanie, dochodząc do prawego podżebrza. Nie odrywając

ąk, zmieniamy kierunek głaskania i posuwamy się w kierunku zstępnicy. Przy tym

łożeniu rąk opracowany zostaje obszar zawarty pomiędzy żebrami a pępkiem. Po

doj

ściu do zstępnicy zmieniamy kierunek głaskania i posuwamy się teraz w dół w

kierunku talerza biodrowego.

8. G

łaskanie paliczkowe

Grzbietow

ą stroną zgiętych i rozluźnionych palców głaszczemy od prawego talerza

biodrowego po okr

ężnicy do lewego talerza biodrowego.

Rozcierania
1. Rozcieranie okolicy

żołądka

W pa

śmie opisanym przy głaskaniu okolicy żołądka wykonujemy rozcieranie czterema

palcami.
2. Rozcieranie okolicy w

ątroby

W pa

śmie opisanym przy głaskaniu okolicy wątroby wykonujemy rozcieranie czterema

palcami.
3. Chwyt na w

ątrobę

ładamy dłoń w ten sposób, że palec wskazujący znajduje się na łuku żebrowym. W

chwili kiedy pacjent wykonuje wydech, zwi

ększając nieco nacisk przesuwamy rękę o

oko

ło 5ż7şcm w kierunku linii pachowej. Kiedy pacjent wykonuje wdech,

zmniejszaj

ąc nacisk cofamy nieznacznie rękę. Tak postępując dochodzimy do prawej

linii pachowej.
4. Rozcieranie po okr

ężnicy

Rozpoczynamy czterema palcami. G

łaszcząc wokół pępka, zataczamy coraz większe

ła i kończymy po dojściu do prawego talerza biodrowego. Teraz dołączamy drugą

ękę. Podkładamy ją pod pierwszą i rozcierając dwoma rękami naprzemiennie,

opracowujemy okr

ężnicę.

5 Rozcieranie ca

łymi dłońmi naprzemiennie ("kierownica") Lewą ręką wykonujemy

rozcierania po ca

łym brzuchu w kierunku zgodnym z ruchem wskazówek zegara. Prawą

ęką również wykonujemy rozcierania w tym samym kierunku, jednak znajduje się

ona po przeciwnej stronie zataczanego ko

ła w stosunku do ręki lewej.

W chwili krzy

żowania się rąk odrywamy na moment rękę prawą i przepuszczamy rękę

lew

ą, po czym kładziemy prawą rękę i wykonujemy rozcieranie dalej. Ruchy rąk

(poza ruchem rozcierania) przypominaj

ą czynności wykonywane przez kierowcę przy

ostrym skr

ęcie kierownicą w prawą stronę.

6. Rozcieranie "grzebyczkowe" naprzemienne ("kierownica") Sposób wykonania tego
chwytu jest taki sam jak poprzedniego. Ró

żnica polega na tym, że zamiast całymi

łońmi rozcieranie wykonujemy rękami zwiniętymi w pięści.

Uciski
1. Uciski kciukami w okolicy zagi

ęcia śledzionowego.

ładamy kciuki na zagięciu śledzionowym jelita grubego i na zmianę (raz jednym,

raz drugim kciukiem) wykonujemy uciski.

2. Uciski pionowo ustawionymi r

ękami

Pionowo ustawionymi palcami wykonujemy uciski dwoma r

ękami jednocześnie.

Pocz

ątkowo uciskamy po wstępnicy do momentu, kiedy jedna z rąk znajdzie się przy

łuku żebrowym. Następnie nie zmieniając ułożenia rąk uciskamy, posuwając się
stopniowo w kierunku zst

ępnicy. Po dojściu do zstępnicy, w dalszym ciągu nie

zmieniaj

ąc ułożenia rąk, uciskamy posuwając się do lewego talerza biodrowego.

3. Uciski k

łębami

Technika wykonania tego chwytu jest taka sama jak poprzedniego. Ró

żnica polega

na tym,

że zamiast pionowo ustawionymi palcami uciski wykonujemy kłębami.

4. Uciski czterema palcami
W kolejno

ści punktów i w kierunkach zaznaczonych na rys. 87 wykonujemy uciski

zsynchronizowane z oddechem pacjenta. W momencie wydechu wykonujemy ucisk, a w
momencie wdechu zwalniamy ucisk.

Opis rysunku:
1. W okolicy prawego górnego kolca biodrowego - ucisk do góry. 2. Pod prawym
łukiem żebrowym - ucisk w kierunku linii białej. 3. Pod lewym łukiem żebrowym -
ucisk do do

łu.

4. W okolicy lewego górnego kolca biodrowego - ucisk do do

łu. 5. Poniżej pępka,

w linii bia

łej - ucisk do dołu.

5. Uciski o

śmioma palcami

W sposób identyczny jak przy uciskach czterema palcami wykonujemy uciski w dwóch
punktach jednocze

śnie, łącząc uciski punktów 1 i 3, 2 i 4 oraz 2 i 5.

6. Uciski punktowe
Czterema palcami ustawionymi pionowo (w punktach zaznaczonych na rysunku 88

Ň)

wykonujemy uciski.

Opis rysunku:
1. W okolicy prawego kolca biodrowego.
2. W 1/2 odleg

łości między prawym górnym przednim kolcem biodrowym, a prawym

łukiem żebrowym.
3. Pod prawym

łukiem żebrowym.

4. Poni

żej wyrostka mieczykowatego mostka.

5. Pod lewym

łukiem żebrowym.

6. W 1/2 odleg

łości między lewym łukiem żebrowym a lewym górnym przednim kolcem

biodrowym.
7. W okolicy lewego kolca biodrowego.
8. Powy

żej pępka.

9. Poni

żej pępka.

Łagodna wibracja
D

łonią położoną płasko wykonujemy delikatną wibrację. Rozpoczynamy od prawego

talerza biodrowego. Opracowuj

ąc okrężnicę, dochodzimy do lewego talerza

biodrowego.

Roztrz

ąsanie

Stosuj

ąc technikę roztrząsania opracowujemy najpierw zstępnicę, potem

poprzecznic

ę i zstępnicę, a następnie wstępnicę, poprzecznicę i zstępnicę.

żeli nie ma przeciwwskazań, można wykonać wstrząsanie miednicy w pozycji

żącej.

Faza Ii - Przepychanie mas ka

łowych

Przepychanie mas ka

łowych polega na wykonywaniu specyficznego rozcierania (Rys.

Ň). Ręką ułożoną jak na rysunku wykonujemy głęboki ruch zagarniania palcami. W

kolejno

ści opracowujemy:

- ko

ńcowy odcinek zstępnicy,

- doln

ą 1/3 zstępnicy,

- dolne 2/3 zst

ępnicy,

- ca

łą zstępnicę,

- lew

ą 1/3 poprzecznicy i zstępnicę,

- lewe 2/3 poprzecznicy i zst

ępnicę,

- ca

łą poprzecznicę i zstępnicę,

- górn

ą 1/3 wstępnicy, poprzecznicę i zstępnicę,

- górne 2/3 wst

ępnicy, poprzecznicę i zstępnicę,

- ca

łą wstępnicę, poprzecznicę i zstępnicę.

Opracowanie powtarzamy kilka, a nawet kilkana

ście razy.

Kinezyterapia
G

łównym zadaniem jest rozluźnienie powłok brzusznych i mięśni miednicy przez:

ćwiczenia oddychania dolnożebrowego z lekką wibracją mięśni brzucha w czasie

wdechu,
- roztrz

ąsania mięśni brzucha i miednicy.

Nale

ży nauczyć pacjenta umiejętności rozluźniania mięśni w różnych pozycjach

(le

żenie, siedzenie, klęczenie itp.).

2.1.2. Zaparcie typu wiotkiego

Fizykoterapia
Zabiegi stosuje si

ę w celu uzyskania bezpośredniego wpływu na motorykę jelita

grubego poprzez pobudzenie mi

ęśniówki gładkiej do rytmicznych skurczów.

Podstawowym zabiegiem jest elektrostymulacja pr

ądem impulsowym małej

ęstotliwości wg Knauth lub Miki i Kućmy. Dodatkowo stosuje się: prądy

interferencyjne, natryski na brzuch o temperaturze zmiennej (deszczowy,
wachlarzowy), masa

że podwodne, chłodne kąpiele nasiadowe, zimne kąpiele nóg,

łębokie podwodne płukanie jelit.

Masa

W masa

żu możemy wyróżnić dwa sposoby postępowania: segmentarne i klasyczne.

Masa

ż segmentarny wykonujemy w sposób omówiony w książce pt. "Masaż

segmentarny", wyd. Ii.
Po masa

żu grzbietu i miednicy przystępujemy do opracowania okrężnicy w

kolejno

ści:

- zst

ępnica w kierunku do esicy,

- poprzecznica w kierunku do zst

ępnicy,

- wst

ępnica w kierunku do poprzecznicy.

Przy opracowaniu stosujemy: g

łębokie głaskania, rozcierania, głębokie ugniatania

ęśni brzucha, silną wibrację oraz wałkowanie. W masażu klasycznym należy

uwzgl

ędnić trzy fazy:

faza I - wyrównanie tonusu mi

ęśniowego (przygotowawcza), faza Ii - "przepychanie

mas ka

łowych",

faza Iii - energiczny masa

ż zwiększający napięcie mięśniówki ścian narządów

wewn

ętrznych jamy brzusznej.

Faza I - wyrównanie tonusu mi

ęśniowego

łaskania

1. G

łaskanie brzucha I

Rozpoczynamy czterema palcami. G

łaszcząc wokół pępka, zataczamy coraz większe

ła i kończymy po dojściu do prawego talerza biodrowego. Teraz całą dłonią

łaszczemy do prawego łuku żebrowego. Skręcamy dłonią i głaszczemy do momentu,

kiedy palce masa

żysty dojdą do lewego łuku żebrowego. Traktując czubki palców

jak

środek obrotu, wykonujemy skręt ręką tak, że nasada dłoni przesunie się z

prawego pod

żebrza do lewego talerza biodrowego. Następnie wykonując delikatny

ucisk palcami, przesuwamy jednocze

śnie rękę, wsuwając koniuszki palców pod

żebra. Następnie przesuwamy dłoń, głaszcząc palcami od lewego łuku żebrowego do
lewego talerza biodrowego.

2. G

łaskanie brzucha Ii

Podobnie jak przy poprzednim g

łaskaniu rozpoczynamy czterema palcami, wykonując

okr

ężne ruchy o coraz większym promieniu. Po dojściu do prawego talerza

biodrowego zatrzymujemy si

ę i, pozostawiając palce przy prawym talerzu

biodrowym, uk

ładamy całą dłoń nasadą w kierunku lewego talerza biodrowego.

łaszczemy teraz całą dłonią do chwili dojścia nasadą dłoni do lewego talerza

biodrowego. Traktuj

ąc nasadę dłoni jako środek obrotu, przekręcamy dłoń

łaszcząc tkanki zgodnie z ruchem wskazówek zegara do momentu, kiedy palce

znajd

ą się w okolicy lewego podżebrza. Delikatnie uciskając palcami, wsuwamy

koniuszki palców pod

żebra. Następnie głaszczemy całą dłonią od lewego łuku

żebrowego do lewego talerza biodrowego. 3. Głaskanie wzdłuż okrężnicy
G

łaskanie wykonujemy rozpoczynając od prawego talerza biodrowego. Posuwając się

wzd

łuż wstępnicy, po dojściu do prawego łuku żebrowego przestawiamy dłoń na

poprzecznic

ę, traktując palce jako środek obrotu. Głaszcząc dalej, ciągniemy

palce po poprzecznicy, a nast

ępnie zstępnicy do lewego talerza biodrowego.

4. G

łaskanie całymi dłońmi naprzemienne ("kierownica")

Lew

ą ręką wykonujemy głaskanie po całym brzuchu w kierunku zgodnym z ruchem

wskazówek zegara. Praw

ą ręką również wykonujemy głaskania w tym samym kierunku,

jednak znajduje si

ę ona po przeciwnej stronie zataczanego koła w stosunku do

ęki lewej. W chwili krzyżowania się rąk odrywamy na moment rękę prawą i

przepuszczamy r

ękę lewą, po czym kładziemy prawą rękę i wykonujemy głaskanie

dalej. Ruchy r

ąk przypominają czynności wykonywane przez kierowcę przy ostrym

skr

ęcie kierownicą w prawą stronę.

Faza Ii - "przepychanie mas ka

łowych"

Przepychanie mas ka

łowych polega na wykonywaniu specyficznego rozcierania (Rys.

Ň). Ręką ułożoną jak na rysunku wykonujemy głęboki ruch zagarniania palcami. W

kolejno

ści opracowujemy:

- ko

ńcowy odcinek zstępnicy,

- doln

ą 1/3 zstępnicy,

- dolne 2/3 zst

ępnicy,

- ca

łą zstępnicę,

- lew

ą 1/3 poprzecznicy i zstępnicę,

- lewe 2/3 poprzecznicy i zst

ępnicę,

- ca

łą poprzecznicę i zstępnicę,

- górn

ą 1/3 wstępnicy, poprzecznicę i zstępnicę,

- górne 2/3 wst

ępnicy, poprzecznicę i zstępnicę,

- ca

łą wstępnicę, poprzecznicę i zstępnicę.

Opracowanie powtarzamy kilka, a nawet kilkana

ście razy.

Faza Iii - energiczny masa

ż zwiększający napięcie mięśniówki ścian narządów

wewn

ętrznych jamy brzusznej

Rozcierania
1. Rozcieranie po okr

ężnicy

Rozpoczynamy czterema palcami. G

łaszcząc wokół pępka, zataczamy coraz większe

ła i kończymy po dojściu do prawego talerza biodrowego. Teraz dołączamy drugą

ękę. Podkładamy ją pod pierwszą i rozcierając dwoma rękami naprzemiennie,

opracowujemy okr

ężnicę.

2. Rozcieranie ca

łymi dłońmi naprzemiennie ("kierownica") Lewą ręką wykonujemy

rozcierania po ca

łym brzuchu w kierunku zgodnym z ruchem wskazówek zegara. Prawą

ęką również wykonujemy rozcierania w tym samym kierunku, jednak znajduje się

ona po przeciwnej stronie zataczanego ko

ła w stosunku do ręki lewej. W chwili

krzy

żowania się rąk odrywamy na moment rękę prawą i przepuszczamy rękę lewą, po

czym k

ładziemy prawą rękę i wykonujemy rozcieranie dalej. Ruchy rąk (poza ruchem

rozcierania) przypominaj

ą czynności wykonywane przez kierowcę przy ostrym

skr

ęcie kierownicą w prawą stronę.

3. Rozcieranie "grzebyczkowe" naprzemienne ("kierownica") Sposób wykonania tego
chwytu jest taki sam jak poprzedniego. Ró

żnica polega na tym, że zamiast całymi

łońmi rozcieranie wykonujemy rękami zwiniętymi w pięści.

Ugniatania
Wykonujemy ugniatania z opracowania pow

łok brzusznych (patrz "Masaż klasyczny",

wyd. Ii).
4. Ugniatanie po okr

ężnicy

5. Ugniatanie w kszta

łcie litery "V"

6. Ugniatanie ma

łe X"

7. Ugniatanie "du

że X"

8. Ugniatanie krzy

żowe

9. Ugniatanie pod

łużne

Uciski
10. Uciski pionowo ustawionymi rekami
Palcami ustawionymi pionowo wykonujemy uciski dwoma r

ękami jednocześnie.

Pocz

ątkowo uciskamy po wstępnicy do momentu, kiedy jedna z rąk znajdzie się przy

łuku żebrowym. Następnie nie zmieniając ułożenia rąk uciskamy, posuwając się
stopniowo w kierunku zst

ępnicy. Po dojściu do zstępnicy, w dalszym ciągu nie

zmieniaj

ąc ułożenia rąk, uciskamy posuwając się do lewego talerza biodrowego.

11. Uciski k

łębami

Technika wykonania tego chwytu jest taka sama jak poprzedniego. Ró

żnica polega

na tym,

że zamiast pionowo ustawionymi palcami uciski wykonujemy kłębami.

Energiczna wibracja
D

łonią położoną płasko wykonujemy energiczną wibrację pionową. Rozpoczynamy od

prawego talerza biodrowego. Opracowuj

ąc okrężnicę dochodzimy do lewego talerza

biodrowego.

Roztrz

ąsanie

Roztrz

ąsanie wykonujemy jedną lub dwoma rękami ułożonymi na brzuchu pacjenta.

Kinezyterapia
W zale

żności od wieku i stanu zdrowia pacjenta ćwiczenia prowadzi się ze

stopniowo wzrastaj

ącymi tempem i natężeniem. Wykonuje się: - ćwiczenia czynne

wzmacniaj

ące mięśnie brzucha i miednicy, - ćwiczenia prawidłowego wdechu i

wydechu,

ćwiczenia napinania mięśni miednicy i zwieraczy odbytu, - ćwiczenia

antygrawitacyjne mi

ęśni prostowników grzbietu i pośladków, - ćwiczenia sportowe:

marsze, biegi, skoki, p

ływanie itp.

2.2. Inne choroby dwunastnicy i jelit

Podobnie jak w chorobach

żołądka masaż jest metodą wspomagającą. Większość tych

dolegliwo

ści daje stany wzmożonego lub obniżonego napięcia mięśniowego w

segmentach Th7-S3 i prawie zawsze istnieje wspó

łdziałanie odcinka C4.

Stosuje si

ę tylko postępowanie segmentarne. Ma ono na celu zlikwidowanie

dolegliwo

ści i usunięcie zmian odruchowych, utrzymujących się po ustąpieniu

stanu ostrego. Pierwsze oznaki poprawy wyst

ępują już po 4-7 zabiegach. Jeżeli po

10 zabiegach nie stwierdzono poprawy, zaleca si

ę masaż segmentów szyjnych i

łowy.

Wskazania, przeciwwskazania oraz sposób post

ępowania segmentarnego omówione są w

ksi

ążce pt. "Masaż segmentarny", wyd. Ii.

3. Choroby w

ątroby, dróg żółciowych i pęcherzyka żółciowego

łównym wskazaniem są częste zaburzenia ruchowe przewodów żółciowych. Do

normalizacji tych zaburze

ń dochodzi wyłącznie w przypadkach, kiedy nie nastąpiły

nieodwracalne zmiany organiczne.
Stosuje si

ę tylko postępowanie segmentarne. Masaż, powodując lepsze ukrwienie

ątroby i pęcherzyka żółciowego, doskonale leczy przewlekłe stany zapalne.

Powi

ązania trzewno-trzewne wymagają uwzględnienia w toku leczenia zaburzeń w

funkcjonowaniu wszystkich narz

ądów jamy brzusznej, a szczególnie żołądka i

jelit.
Wskazania, przeciwwskazania oraz sposób post

ępowania segmentarnego omówione są w

ksi

ążce pt."Masaż segmentarny", wyd. Ii.

V. Choroby uk

ładu moczowego

1. Kamica nerkowa
(Nephrolithiasis)

W przebiegu choroby dochodzi do tworzenia si

ę w miedniczkach nerkowych lub w

samym mi

ąższu nerkowym twardych złogów, zwanych kamieniami. Złogi te powstają z

substancji, które normalnie s

ą w moczu całkowicie rozpuszczone. Z miedniczek

mog

ą się one przesuwać do moczowodów i do pęcherza moczowego. Skłonność do

tworzenia si

ę kamieni moczowych jest w niektórych przypadkach uwarunkowana

dziedzicznie.
Czynnikami sprzyjaj

ącymi wytwarzaniu kamieni moczowych są: - zakażenia dróg

moczowych,
- zastój moczu,
- wysokie st

ężenie w moczu substancji kamicorodnych,

- nadmierne wydalanie jonów fosforanowych, wapniowych i kwasu moczowego.
Przypuszcza si

ę, że ważną rolę odgrywa brak w moczu lub zaburzenie równowagi

tzw. koloidów ochronnych, przeciwdzia

łających wykrystalizowaniu się ciał

tworz

ących złogi.

W praktyce najcz

ęściej spotyka się kamienie złożone ze szczawianów, fosforanów i

moczanów. Rzadziej wyst

ępują kamienie cystynowe, ksantynowe, węglowo-wapniowe

czy magnezowe.
Objawy kliniczne mog

ą być różne. Są one zależne przede wszystkim od wielkości i

umiejscowienia z

łogów. Drobne kamienie, czyli tzw. piasek, mogą przesuwać się

przez drogi moczowe. Du

że kamienie zalegają w miedniczkach nerkowych i często

przez wiele lat nie daj

ą żadnych dolegliwości poza okresowymi niewielkimi

pobolewaniami w okolicy l

ędźwiowej. Jeżeli jednak kamień jest na tyle duży, że

że wsunąć się do moczowodu, ale nie może przejść przez całą jego długość, to

dochodzi do skurczów moczowodu objawiaj

ących się niezwykle silnymi bólami (tzw.

kolka nerkowa lub moczowodowa). Bóle te umiejscawiaj

ą się w okolicy lędźwiowej

promieniuj

ąc do podbrzusza, do zewnętrznych narządów płciowych i do wewnętrznych

powierzchni ud. Bóle s

ą tak silne, że mogą powodować omdlenia, silne poty i

niepokój ruchowy. Zwykle pojawiaj

ą się też nudności, a nawet wymioty. W

zale

żności od stanu chorobowego pacjenta leczenie może być zachowawcze lub

chirurgiczne.

Fizykoterapia
Po ust

ąpieniu bólów w czasie napadu kolki stosuje się: kąpiele gorące całkowite

(37-42 stopni C), k

ąpiele nasiadowe gorące, wlewy doodbytnicze, prądy

diadynamiczne wg Knauth, diatermi

ę krótkofalową, podwodne płukanie jelit metodą

Broscha, kuracje pitne, ultrad

źwięki, masaż podwodny.

Masa

W przypadku zastosowania zabiegu chirurgicznego w masa

żu należy uwzględnić

opracowanie blizny.
Przy leczeniu zachowawczym stosuje si

ę postępowanie segmentarne. Po wyszukaniu

stref segmentarnych zmienionych chorobowo stosuje si

ę opracowanie grzbietu i

miednicy. Nast

ępnie należy usunąć napięcia nad grzebieniem biodrowym i w mięśniu

równoleg

łobocznym oraz zmiany w okolicy lędźwiowej. Na zakończenie wykonuje się

masa

ż przedniej części jamy brzusznej (podbrzusze i spojenie łonowe).

W schorzeniach, w których zale

ży nam na zwiększeniu wydzielania moczu, należy

dostarczy

ć ciepła, szczególnie w obrębie stref zmienionych odruchowo.

Kinezyterapia
Stosuje si

ę ćwiczenia w celu poprawy ukrwienia mięśnia czworobocznego lędźwi i

ęśnia lędźwiowo-udowego oraz w celu obniżenia napięcia mięśnia prostownika

grzbietu odcinka l

ędźwiowego:

- rytmiczne napinanie i rozlu

źnianie powięzi nerkowej tylnej, - ćwiczenia

oddechowe czynne torem przeponowym w pozycjach: le

żącej, siedzącej, klęczącej i

stoj

ącej,

ćwiczenia czynne wolne mięśnia czworobocznego lędźwi i mięśnia lędźwiowo-

udowego w pozycji kl

ęku podpartego,

ćwiczenia czynne izometryczne mięśni prostych i skośnych brzucha w leżeniu

łem z ugiętymi nogami (mięśnie napina się w fazie wydechu).

2. Przewlek

łe odmiedniczkowe zapalenie nerek

(Pyelonephritis chronica)

Jest to przewlek

łe, najczęściej obustronne, postępujące zapalenie miedniczek i

ąższu nerkowego. Przeważnie jest stanem zejściowym zapalenia ostrego.

Nerki s

ą zazwyczaj małe (chyba że istnieje wodonercze), ich powierzchnie

pokrywaj

ą blizny, kora pod bliznami jest ścieńczała, a ściany miedniczek są

zaczerwienione.
W badaniu mikroskopowym obserwuje si

ę wałeczki koloidowe w świetle cewek i

nacieki w mi

ąższu nerek, złożone głównie z limfocytów i plazmocytów. W pewnych

obszarach mog

ą pojawiać się zmiany ropne.

Choroba rozwija si

ę i trwa wiele lat. W przebiegu choroby obserwuje się okresy

zaostrze

ń na przemian z okresami remisji. W okresie zaostrzeń występują:

- gor

ączka,

- bóle w okolicy l

ędźwiowej,

- nadci

śnienie,

- w moczu - leukocyty, bakterie i w niewielkiej ilo

ści białko. W okresie remisji

objawy s

ą skąpe, bądź nie występują.

Po latach trwania zapalenia wytwarzaj

ą się zmiany o charakterze marskości,

prowadz

ące do nadciśnienia i pełnej niewydolności nerek z mocznicą.

Czasami pojawiaj

ą się objawy zapalenia pęcherza moczowego. Leczenie jest

ługotrwałe, aż do uzyskania pełnej jałowości moczu.

Fizykoterapia
Stosuje si

ę: promieniowanie podczerwone, gorące kąpiele całkowite, gorące

pó

łkąpiele, nasiadówki, kąpiele kwasowęglowe i kurację pitną. Jeżeli wystąpi

zapalenie p

ęcherza moczowego, dodatkowo stosuje się diatermię krótkofalową na

ęcherz moczowy.

Masa

Stosowanie masa

żu wymaga postępowania segmentarnego.

Po wyszukaniu stref segmentarnych zmienionych chorobowo stosuje si

ę opracowanie

grzbietu i miednicy. Nast

ępnie należy usunąć napięcia nad grzebieniem biodrowym

i w mi

ęśniu równoległobocznym oraz zmiany w okolicy lędźwiowej. Na zakończenie

wykonuje si

ę masaż przedniej części jamy brzusznej (podbrzusze i spojenie

łonowe).
W schorzeniach, w których zale

ży nam na zwiększeniu wydzielania moczu, należy

wykonywa

ć dużo rozcierań, szczególnie w obrębie stref zmienionych odruchowo.

Kinezyterapia
Stosuje si

ę:

ćwiczenia napinania zwieracza odbytu w pozycji klęku obunożnego rozkrocznego,

- w tej samej pozycji wyj

ściowej napinanie dna miednicy małej, - w pozycji

żenia tyłem ćwiczenia czynne z oporem rotatorów wewnętrznych oraz ćwiczenia

izometryczne krótkie rotatorów zewn

ętrznych.

3. Inne choroby uk

ładu moczowego

Odruchowe objawy chorobowe w chorobach nerek wyst

ępują zarówno w przypadkach

zaj

ęcia miedniczek nerkowych i moczowodów, jak również w schorzeniach

ąższowych.

Stosuje si

ę tylko postępowanie segmentarne.

Przy wykonywaniu masa

żu należy pamiętać, że dostarczenie ciepła, zwłaszcza w

obr

ębie stref, zwiększa wydzielanie moczu, zaś oziębienie - zmniejsza.

Wskazania, przeciwwskazania oraz sposób post

ępowania segmentarnego omówione są w

ksi

ążce pt. "Masaż segmentarny", wyd. Ii.

VI. Choroby kobiecych narz

ądów płciowych

ększość schorzeń kobiecych narządów płciowych powoduje występowanie zmian

odruchowych w okolicy l

ędźwiowej, w miednicy, na podbrzuszu oraz na udach.

Na cykl owulacyjny wp

ływać można nie tylko przez podawanie hormonów, ale również

przez oddzia

ływanie na sprzężone segmentarnie tkanki na powierzchni ciała w

obr

ębie zakłóconego kręgu czynnościowego.

Stosuje si

ę tylko postępowanie segmentarne.

Wskazania, przeciwwskazania oraz sposób post

ępowania segmentarnego omówione są w

ksi

ążce pt."Masaż segmentarny", wyd. Ii.

VII. Ci

ąża i połóg

1. Ci

ąża

ąża i poród są procesami fizjologicznymi, dlatego też nie powinny być

zaburzane czynnikami zewn

ętrznymi. Często jednak zdarza się, że dochodzi do

zmian chorobowych w obr

ębie narządu ruchu lub zaburzeń czynnościowych narządów

wewn

ętrznych. Jeżeli lekarz zleci wykonywanie zabiegów, należy pamiętać, że

jedyn

ą dozwoloną metodą masażu w okresie ciąży jest masaż segmentarny.

Post

ępowanie będzie uzależnione od rodzaju zaburzeń.

I tak na przyk

ład:

- je

żeli doszło do zmian w nerkach, zastosujemy postępowanie jak w chorobach

ładu moczowego,

- je

żeli doszło do zaburzeń naczyniowych (obrzęki kończyn dolnych), zastosujemy

post

ępowanie jak w chorobach naczyń obwodowych itd.

Uwaga!
- Nie wolno uk

ładać kobiety ciężarnej na brzuchu.

- Nie stosuje si

ę opracowania miednicy.

- Przy opracowaniu ko

ńczyn dolnych omijamy górną 1/3 przyśrodkowej powierzchni

uda.

żdy poród kryje w sobie niebezpieczeństwo uszkodzenia narządu rodnego, a

nast

ępnie zakażenia. Do najczęstszych uszkodzeń porodowych należy pęknięcie

krocza, pochwy i szyjki macicy. Dochodzi do nich przewa

żnie w przypadku porodu

kleszczowego czy bardzo szybkich porodów itp. S

ą sytuacje, kiedy poród naturalny

że zagrażać zdrowiu, a nawet życiu kobiety lub dziecka. W takich sytuacjach

stosuje si

ę cesarskie cięcie. Jeżeli zachodzi konieczność bardzo szybkiego

wydobycia dziecka z

łona matki, stosuje się znieczulenie podpajęczynówkowe

dzia

łające natychmiast. Jeśli czas nie nagli, można zastosować znieczulenie

zewn

ątrzoponowe. W przypadku gdy nie można zastosować jednego z tych znieczuleń

(np. z powodu zwyrodnienia kr

ęgosłupa), kobieta jest usypiana.

Najcz

ęściej wykonuje się poprzeczne nacięcie powłok brzusznych i to nie tylko ze

wzgl

ędów estetycznych. Nacięcie podłużne (od pępka do spojenia łonowego stwarza

niebezpiecze

ństwo powstania, nawet po wielu latach od zabiegu, przepukliny.

Naci

ęcie podłużne jest jednak niezbędne na przykład przy ciąży mnogiej.

Po wydobyciu dziecka naci

ęte narządy i powłoki są szyte.

2. Po

łóg

Na skutek licznych otar

ć śluzówki pochwy i macicy bardzo łatwo może dojść do

zaka

żenia połogowego lub powstania zmian zapalnych narządu rodnego. Każdy z tych

stanów wymaga d

łuższego leczenia i jest przeciwwskazaniem do wykonywania masażu

w okresie ostrym.
Jednym z ci

ęższych powikłań poporodowych jest zakrzep, który usadawia się

najcz

ęściej w kończynach dolnych. Również w tym przypadku leczenie wymaga

bezwzgl

ędnego spokoju przez okres kilku do kilkunastu tygodni i wszelkie zabiegi

masa

żu są zabronione.

Po wyleczeniu powik

łań poporodowych lub jeżeli nie wystąpiły, można stosować

masa

ż, którego celem będzie:

- opracowanie blizny (je

żeli było stosowane cesarskie cięcie), - likwidowanie

rozst

ępów,

- stymulacja wydzielania mleka.

2.1. Opracowanie blizny

W celu zmi

ękczenia blizny i zlikwidowania zrostów stosujemy postępowanie

omówione w ksi

ążce pt. "Masaż w wybranych jednostkach chorobowych cz. I".

2.2. Likwidowanie rozst

ępów

W celu likwidowania rozst

ępów stosuje się specyficzne postępowanie składające

ę z dwóch faz.

W pierwszej fazie pacjenta u

łożonego na boku (najpierw jednym, potem drugim)

wykonujemy masa

ż rozluźniający:

- mi

ęśnia czworobocznego lędźwi,

- mi

ęśni skośnych brzucha,

- mi

ęśnia poprzecznego brzucha.

Stosujemy g

łaskania, dużo rozcierań i ugniatania podłużne. Po takim opracowaniu

przechodzimy do fazy drugiej.
W drugiej fazie wykonujemy masa

ż w ułożeniu pacjenta na wznak. W pasmach

zaznaczonych na rys. 90 opracowujemy tkanki, posuwaj

ąc się od boku do lini

bia

łej. Przy opracowaniu pasma na bliższym boku układamy ręce jak na rys. 91.

Palcami r

ąk zagarniamy tkanki, posuwając się tym samym w kierunku linii białej.

Kciuki s

ą nieruchome i stanowią "spychacz" ciągnięty przez pozostałe palce. Po

doj

ściu do linii białej ugniatamy poprzecznie mięsień prosty brzucha od pępka do

wyrostka mieczykowatego oraz od p

ępka do spojenia łonowego.

Nast

ępnie przechodzimy do opracowania jednego pasma na dalszym boku. Teraz

kciuki zagarniaj

ą tkanki powodując, że ręce przesuwają się w kierunku linii

bia

łej. Pozostałe palce są nieruchome i stanowią "spychacz" ciągnięty przez

kciuki. Po doj

ściu do linii białej ponownie ugniatamy poprzecznie mięsień prosty

brzucha od p

ępka do wyrostka mieczykowatego oraz od pępka do spojenia łonowego.

Teraz opracowujemy drugie pasmo na bli

ższym boku. Następnie ugniatamy

poprzecznie mi

ęsień prosty brzucha, potem opracowujemy drugie pasmo na dalszym

boku itd.

Opis rysunku 90

Ň:

1. 4 pasma po prawej i 4 pasma po lewej stronie posuwaj

ąc się od boku do linii

bia

łej i od przedniego górnego kolca biodrowego kierunku łuku żebrowego.

2. Od p

ępka do wyrostka mieczykowatego mostka, od pępka do spojenia łonowego.

2.3. Stymulowanie wydzielania mleka

W celu zwi

ększenia wydzielania mleka stosuje się postępowanie składające się z

trzech faz.
W fazie pierwszej wykonujemy g

łaskania i rozcierania ośmioma palcami

naprzemiennie wokó

ł gruczołów piersiowych oraz głaskania z delikatnymi uciskami

wykonywane od obwodu do brodawki.
W fazie drugiej wykonujemy masa

ż kończyn górnych.

W fazie trzeciej wykonujemy energiczne rozcierania w segmentach Th4-Th6. Masa

że być wspomagany kąpielami piersi na przemian w zimnej i ciepłej wodzie.

Polegaj

ą one na stosowaniu okładów zmoczoną gazą lub gąbką. Poprzez naprzemienne

kurczenie si

ę i rozkurczanie naczyń dochodzi do pobudzenia krążenia w obrębie

gruczo

łów i zwiększenie wydzielania mleka.

Uwaga!
Poza wymienionymi dzia

łaniami należy uwzględnić likwidowanie zmian, które mogły

towarzyszy

ć ciąży: kurcze, obrzęki, żylaki, płaskostopie, wady postawy,

zaburzenia kr

ążenia, żylaki odbytu itp.

Aby unikn

ąć powstania zakrzepu, jeśli tylko nie ma przeciwwskazań, możliwie jak

najwcze

śniej należy rozpocząć chodzenie. Jeżeli jest to niemożliwe, lekarz

prowadz

ący może zlecić wykonywanie masażu kończyn dolnych. Omijając górną 1/3

przy

środkowej powierzchni uda, wykonujemy masaż z zastosowaniem początkowo:

łaskań, ugniatań podłużnych, ucisków jednoczesnych, wibracji i roztrząsania. Po

kilku zabiegach do

łączamy rozcierania.

Od pocz

ątku okresu połogu bardzo ważne są ćwiczenia oddechowe i ćwiczenia mięśni

miednicy, stóp i podudzi.
Kobietom z nadmiernym wydzielaniem mleka nie wolno wykonywa

ć żadnych ćwiczeń

ńczyn górnych i obręczy barkowej.

Bardzo wa

żne jest prawidłowe pielęgnowanie piersi, zwłaszcza w pierwszych

dniach, kiedy dziecko nie potrafi jeszcze mocno ssa

ć i gruczoły mogą ulec

przepe

łnieniu, a przewody zatkaniu.

Bezwzgl

ędne przeciwwskazania do wykonywania masażu

Nie wykonujemy masa

żu:

- u chorych gor

ączkujących,

- w krwotokach lub przy zagro

żeniu ich wystąpienia,

- w chorobach zaka

źnych,

- w ostrych stanach zapalnych,
- w chorobach skóry, którym towarzysz

ą pęcherze, wypryski i przerwanie

ągłości,

- w III i IV stadium choroby B•rgera,
- w jamisto

ści rdzenia,

- w zapaleniu szpiku kostnego z przetokami,
- w

łamliwości kości,

- we wczesnych stanach po z

łamaniu kości,

- przy zaka

żonym owrzodzeniu podudzi,

- w stanach ropnych,
- w zapaleniu

żył,

- przy

świeżych zakrzepach,

- w daleko posuni

ętej miażdżycy,

- w niewyrównanych wadach serca,
- przy wyst

ępowaniu tętniaków,

- w okresie ci

ąży (z wyjątkiem postępowania segmentarnego), - w okresie

menstruacji,
- w chorobach nowotworowych.

Masa

ż powłok brzusznych jest przeciwwskazany:

- w chorobie wrzodowej z krwawieniami,
- w chorobach jelit z krwawieniami i przy przewlek

łych niedrożnościach, - w

ostrych zapaleniach narz

ądów miednicy mniejszej.

Wybrane diagnozy

A
Abscessus pulmonis - Ropie

ń płuca

Achlorhydria - Bezkwa

śność soku żołądkowego

Acidosis renalis - Kwasica nerkowa
Acne vulgaris iuvenilis - Tr

ądzik pospolity młodzieńczy Acrocyanosis - Samoistna

sinica ko

ńczyn

Adenoma bronchi - Gruczolak oskrzela
Adipositas - Oty

łość

Adnexitis - Zapalenie przydatków
Amyloidosis renum - Skrobiawica nerek
Anaciditas - Bezkwa

śność soku żołądkowego

Anaemia - Niedokrwisto

ść - anemia

Angiitis rheumatica - Reumatyczne zapalenie naczy

ń krwionośnych Angina - Ostre

zapalenie migda

łków podniebiennych

Angina pectoris - Dusznica bolesna
Anomaliae posturae - Wady postawy
Anthracosis - Pylica w

ęglowa

Apoplexia cerebri - Udar mózgu
Appendicitis - Zapalenie wyrostka robaczkowego
Appendicitis acuta - Ostre zapalenie wyrostka robaczkowego Apraxia - Apraksja,
niezdolno

ść wykonania ruchów świadomych Arrhythmia completa - Niemiarowość

łkowita

Arrhythmia extrasystolica - Niemiarowo

ść polegająca na dodatkowych skurczach

serca
Arteriosclerosis - Stwardnienie t

ętnic

Arthritis rheumatoidea - Reumatoidalne zapalenie stawów (RZS) Arthritis urica -
Dnawe zapalenie stawów, dna stawowa
Arthrosis - Choroba zwyrodnieniowa stawów
Asthma bronchiale - Dychawica oskrzelowa
Ataxia - Niezborno

ść ruchów, bezład

Atelectasis pulmonum - Niedodma p

łuc

Atheromatosis - Mia

żdżyca tętnic

Atherosclerosis - Mia

żdżycowe stwardnienie tętnic, miażdżyca tętnic

Atherosclerosis obliterans - Zarostowe, mia

żdżycowe stwardnienie tętnic,

mia

żdżyca zarostowa

Atrophia musculorum ex inactivitate - Zanik mi

ęśni z nieczynności Atrophia nervi

optici - Zanik nerwu wzrokowego

B
Brachialgia - Rwa ramienna
Bronchiectasia - Rozstrzenie oskrzeli
Bronchiectasis - Rozstrzenie oskrzeli
Bronchitis - Zapalenie oskrzeli
Bronchitis acuta - Ostre zapalenie oskrzeli
Bronchopneumonia - Odoskrzelowe zapalenie p

łuc

Bursitis - Zapalenie kaletki maziowej
Byssinosis - Pylica bawe

łniana

C
Calcar calcanei - Ostroga pi

ętowa

Candidiasis - Zaka

żenie drożdżakowe

Candidomycosis - Zaka

żenie drożdżakowe

Candidosis - Zaka

żenie drożdżakowe

Carcinoma bronchi - Rak oskrzela
Carcinoma renis - Rak nerki
Carcinoma ventriculi - Rak

żołądka

Carditis rheumatica - Reumatyczne zapalenie serca
Cephalgiae - Bóle g

łowy

Cervieoarthrosis - Choroba zwyrodnieniowa kr

ęgosłupa szyjnego Cholangitis -

Zapalenie dróg

żółciowych

Cholangitis acuta - Ostre zapalenie dróg

żółciowych

Cholangitis chronica - Przewlek

łe zapalenie dróg żółciowych Cholecystitis -

Zapalenie p

ęcherzyka żółciowego

Cholecystitis acuta - Ostre zapalenie p

ęcherzyka żółciowego Cholelithiasis -

Kamica

żółciowa

Chorea minor - Pl

ąsawica zwykła

Chorioiditis oculi - Zapalenie naczyniówki oka
Cicatrices - Blizny
Cicatrix - Blizna
Cirrhosis hepatis - Marsko

ść wątroby

Climacterium - Klimakterium, przekwitanie

Colitis - Zapalenie jelita grubego
Colitis chronica - Przewlek

łe zapalenie jelita grubego

Colitis ulcerosa - Wrzodziej

ące zapalenie jelita grubego Collapsus hemodynamicus

- Zapa

ść krążenia pochodzenia hemodynamicznego Combustio - Oparzenie

Commotio cerebri - Wstrz

ąśnienie mózgu

Congelatio - Odmro

żenie

Contractura - Przykurcz
Contractura Dupuytren - Przykurcz rozci

ęgna dłoniowego, choroba Dupuytrena

Contractura ischaemica Volkmann - Przykurcz niedokrwienny Volkmana Contusio -
St

łuczenie

Contusio cerebri - St

łuczenie mózgu

Contusio thoracis - St

łuczenie klatki piersiowej

Cor pulmonale chronicum - Serce p

łucne przewlekłe

Costa cervicalis -

Żebro szyjne

Coxa vara - Biodro szpotawe
Coxarthritis - Zapalenie stawu biodrowego
Coxarthrosis - Zwyrodnienie stawu biodrowego
Coxitis - Zapalenie stawu biodrowego
Cystis pulmonum - Torbiel p

łuc

Cystitis - Zapalenie p

ęcherza moczowego

Cystitis acuta - Ostre zapalenie p

ęcherza moczowego

Cystopyelitis - Zapalenie p

ęcherza moczowego i miedniczek nerkowych

D
Decubitus - Odle

żyna

Decubitus massivi in regione sacrali - Rozleg

łe odleżyny w okolicy krzyżowej

Deformationes pedis - Zniekszta

łcenia stopy

Deformationes pedis acquisitae - Zniekszta

łcenia stopy nabyte Dermatitis

seborrhoica -

Łojotokowe zapalenie skóry

Dermatomyositis - Zapalenie skórno-mi

ęśniowe

Diabetes insipidus - Moczówka prosta
Diabetes mellitus - Moczówka cukrowa, cukrzyca
Diathesis urica - Skaza moczanowa, skaza dnawa, dna
Diplegia cerebralis - Obustronne pora

żenie mózgowe

Discopathiae - Schorzenia kr

ążków międzykręgowych

Dissociatio conductivitatis atrioventricularis - Blok
przedsionkowo-komorowy
Dissociatio conductivitatis sinoatrialis - Blok zatokowo-przedsionkowy Distorsio
- Skr

ęcenie

Dorsalgia - Ból grzbietu
Dorsarthrosis - Choroba zwyrodnieniowa kr

ęgosłupa piersiowego Dorsum concavum -

Plecy wkl

ęsłe

Dorsum planum - Plecy p

łaskie

Dorsum rotundoconcavum - Plecy okr

ągło-wklęsłe

Dorsum rotundum - Plecy okr

ągłe

Dyskinesis biliaris - Zaburzenie kurczliwo

ści dróg żółciowych, dyskineza

żółciowa
Dysmenorrhoea - Zaburzenia miesi

ączkowania

Dysplasia et luxatio coxae congenita - Wrodzona dysplazja i zwichni

ęcie stawu

biodrowego
Dystrophia musculorum progressiva - Post

ępująca dystrofia mięśni

E
Embolia arteriae mesentericae - Zator t

ętnicy krezkowej Embolia arterialis -

Zator t

ętniczy

Emphysema pulmonum - Rozedma p

łuc

Emphysema senile - Starcza rozedma p

łuc

Empyema pleurae - Ropniak op

łucnej

Endocarditis - Zapalenie wsierdzia
Endocarditis rheumatica - Reumatyczne zapalenie wsierdzia Enteritis catarrhalis
- Nie

żyt jelit

Enteritis chronica - Przewlek

łe zapalenie jelit

Enterobiosis - Owsica
Enterocolitis acuta - Ostre zapalenie jelita cienkiego i okr

ężnicy Enterocolitis

chronica - Przewlek

łe zapalenie jelita cienkiego i okrężnicy

Epicondylitis genus - Zapalenia (nadk

łykciowe) okołostawowe kolana Epicondylitis

humeri - Zapalenie oko

łostawowe łokcia

Erosio simplex cervicis uteri - Nad

żerka prosta szyjki macicy Erysipelas - Róża

Extrasystolae - Dodatkowe skurcze serca, niemiarowo

ść ekstrasystoliczna

F
Febris rheumatica - Gor

ączka reumatyczna

Fibrillatio atriorum - Migotanie przedsionków
Fibrosis pulmonum - Zw

łóknienie płuc

Fibrositis - Zapalenie tkanki

łącznej włóknistej, gościec pozastawowy

Flagellatio atriorum - Trzepotanie przedsionków
Folliculitis staphylogenes acuta - Ostre ropne zapalenie mieszków w

łosowych

Folliculitis staphylogenes chronica - Przewlek

łe ropne zapalenie mieszków

łosowych

Fractura - Z

łamanie

Fractura basis cranii - Z

łamanie podstawy czaszki

Fractura fibulae sinistrae - Z

łamanie lewej kości strzałkowej Fractura

multifragmentaris femoris dextri - Z

łamanie wieloodłamowe prawej kości udowej

Furunculosis cutis - Czyraczno

ść skóry

G
Gastritis - Nie

żyt żołądka

Gastritis acuta - Ostry nie

żyt żołądka

Gastritis chronica - Przewlek

ły nieżyt żołądka

Genu valgum - Kolano ko

ślawe

Genu varum - Kolano szpotawe
Glomerulonephritis - K

łębuszkowe zapalenie nerek

Glomerulonephritis acuta - Ostre k

łębuszkowe zapalenie nerek Glomerulonephritis

chronica - Przewlek

łe kłębuszkowe zapalenie nerek Glomerulonephritis subacuta -

Podostre k

łębuszkowe zapalenie nerek Gonarthritis - Zapalenie stawu kolanowego

Gonarthrosis - Zwyrodnienie stawu kolanowego
Gonitis - Zapalenie stawu kolanowego

H
Haemothorax - Krwiak op

łucnej

Hallux valgus et fixatus - Paluch ko

ślawy i sztywny

Hemicrania - Po

łowiczy ból głowy, migrena

Hemiplegia - Pora

żenie połowicze

Hemiplegia spastica - Kurczowe pora

żenie połowicze

Hepatitis epidemica - Nagminne zapalenie w

ątroby

Hepatitis infectiosa - Nagminne zapalenie w

ątroby

Hepatitis sine ictero - Zapalenie w

ątroby bez żółtaczki Hepatitis viralis -

Wirusowe zapalenie w

ątroby (WZW)

Herpes zoster - Pó

łpasiec

Hydradenitis suppurativa - Ropne zapalenie gruczo

łów potowych Hypercorticalismus

- Nadczynno

ść kory nadnerczy

Hyperparathyreoidismus primarius - Pierwotna nadczynno

ść przytarczyc Hypertensio

arterialis - Nadci

śnienie tętnicze

Hyperthyreosis - Nadczynno

ść tarczycy

Hypertonia arterialis - Nadci

śnienie tętnicze

Hypertonia essentialis - Nadci

śnienie samoistne

Hypertrophia prostatae - Przerost gruczo

łu krokowego

Hypoparathyreoidismus - Niedoczynno

ść przytarczyc

Hypoplasia apparatus genitalis - Niedorozwój narz

ądu płciowego Hypotensio -

Obni

żone ciśnienie krwi

Hypothyreosis - Niedoczynno

ść tarczycy

Hypotonia - Obni

żone ciśnienie krwi

I
Ichthyosis - Rybia

łuska

Icterus -

Żółtaczka

Ileus - Niedro

żność jelit, skręt jelit

Infarctus cordis - Zawa

ł serca, mięśnia sercowego

Infarctus myocardii - Zawa

ł mięśnia sercowego

Infarctus pulmonis - Zawa

ł płuca

Infiltrationes post iniectionem - Nacieki po zastrzyku
Influenza - Grypa
Insufficientia circulatoria - Niewydolno

ść krążenia

Insufficientia renum - Niewydolno

ść nerek

Insufficientia renum acuta - Ostra niewydolno

ść nerek

Insufficientia respiratoria - Niewydolno

ść oddechowa

Insufficientia valvulae mitralis - Niedomykalno

ść zastawki dwudzielnej Insultus

cerebri - Udar mózgu
Iridocyclitis - Zapalenie t

ęczówki i ciała rzęskowego

Ischialgia - Rwa kulszowa
Ischias - Rwa kulszowa

K
Kyphosis iuvenilis - Kifoza m

łodzieńcza, choroba Scheuermanna

L
Laesiones discorum intervertebralium - Uszkodzenia kr

ążków międzykręgowych

Laryngitis - Zapalenie krtani
Leucaemia acuta - Ostra bia

łaczka

Lichen ruber planus s. Wilson - Liszaj czerwony p

łaski czyli Wilsona Lumbago -

Postrza

Lumbalisatio - Lumbalizacja
Lupus erythematosus systematicus (disseminatus) - Liszaj (tocze

ń) rumieniowaty

ładowy (uogólniony)

Luxatio - Zwichni

ęcie

Luxatio coxae congenita - Wrodzone zwichni

ęcie stawu biodrowego Luxatio humeri -

Zwichni

ęcie stawu ramiennego

Luxatio iliaca coxae congenita - Wrodzone zwichni

ęcie stawu biodrowego

Lymphogranulomatosis maligna - Ziarnica z

łośliwa

M
Mastitis puerperalis - Zapalenie sutka po

łogowe

Metritis - Zapalenie macicy
Moniliasis - Bielnica, kandydoza
Mononeuritis - Zapalenie jednego nerwu
Monoparesis - Niedow

ład jednej kończyny

Monoplegia - Pora

żenie jednej kończyny

Morbilli - Odra
Morbus B•rger - Choroba B•rgera
Morbus coronarius - Choroba wie

ńcowa

Morbus Duplayi - Choroba Duplayia

Morbus Graves-Basedow - Choroba Graves-Basedowa
Morbus hypertonicus - Choroba nadci

śnieniowa

Morbus Little - Choroba Littlea
Morbus Raynaud - Choroba Raynauda
Morbus rheumaticus - Choroba reumatyczna
Morbus Scheuermann - Choroba Scheuermanna
Morbus Sprengel - Choroba Sprengela
Morbus Sudeck - Choroba Sudecka
Morbus ulcerosus duodeni - Choroba wrzodowa dwunastnicy Morbus ulcerosus
ventriculi - Choroba wrzodowa

żołądka

Morbus ulcerosus ventriculi et duodeni - Choroba wrzodowa

żołądka i dwunastnicy

Myalgia - Mi

ęśnioból

Myelitis - Zapalenie rdzenia kr

ęgowego

Myocarditis - Zapalenie mi

ęśnia sercowego

Myocarditis chronica - Przewlek

łe zapalenie mięśnia sercowego Myocarditis

rheumatica - Reumatyczne zapalenie mi

ęśnia sercowego Myodegeneratio cordis -

Zwyrodnienie mi

ęśnia sercowego

Myopathiae - Choroby mi

ęśni

Myositis - Zapalenie mi

ęśnia (mięśni)

Myxoedema - Obrz

ęk śluzowaty

N
Neoarthrosis - Staw rzekomy, staw nowo wytworzony
Nephritis - Zapalenie nerek
Nephritis circumscripta - Ogniskowe zapalenie nerek
Nephritis focalis - Ogniskowe zapalenie nerek
Nephritis interstitialis - Zapalenie nerek

śródmiąższowe Nephrocalcinosis -

Wapnica nerek
Nephrolithiasis - Kamica nerek
Nephropathia gravidarum - Choroba nerkowa ci

ężarnych

Nephrosclerosis vascularis - Stwardnienie nerek naczyniopochodne
(mia

żdżycopochodne)

Neuralgia - Nerwoból
Neuralgia brachialis - Nerwoból splotu ramiennego
Neuralgia intercostalis - Nerwoból mi

ędzyżebrowy

Neuralgia nervi ischiadici - Nerwoból nerwu kulszowego
Neuralgia nervi trigemini - Nerwoból nerwu trójdzielnego Neuralgia occipitalis -
Nerwoból nerwu potylicznego
Neuralgia plexus brachialis - Nerwoból splotu ramiennego Neuritis - Zapalenie
nerwu
Neuritis multiplex - Zapalenie wielonerwowe
Neurosis - Nerwica
Nuchalgia - Ból karku
Obesitas - Oty

łość

Obstipatio habitualis - Zaparcie stolca nawykowe
Oedema malignum - Obrz

ęk złośliwy, zgorzel gazowa

Oedema pulmonum - Obrz

ęk płuc

Oedema Quincke - Obrz

ęk Quinckego

Osteoarthrosis - Choroba zwyrodnieniowa stawów, go

ściec zwyrodniający kostno-

stawowy
Osteoarthrosis palmae - Zmiany zwyrodnieniowowytwórcze stawu d

łoni

Osteochondronecrosis deformans iuvenilis dorsi - Kifoza m

łodzieńcza, choroba

Scheuermanna
Osteochondrosis - Zwyrodnienie kostno-chrz

ęstne

Osteomalacia - Rozmi

ękanie kości

Osteonecrosis - Martwica ko

ści

Osteoporosis - Osteoporoza, zrzeszotnienie ko

ści

Osteoporosis senilis - Osteoporoza starcza
Ostitis chronica - Przewlek

łe zapalenie kości

Oxyuriasis - Zaka

żenie owsikami

P
Panaritium - Zastrza

ł, zanokcica

Pancreatitis acuta - Ostre zapalenie trzustki
Pancreatitis chronica - Przewlek

łe zapalenie trzustki

Pancreatolithiasis - Kamica trzustki
Paralysis plexus brachialis - Pora

żenie splotu ramiennego Paralysis plexus

brachialis et nervi mediani - Pora

żenie splotu ramiennego i nerwu pośrodkowego

Paralysis plexus brachialis et nervi radialis - Pora

żenie splotu ramiennego i

nerwu promieniowego
Paralysis plexus brachialis et nervi ulnaris - Pora

żenie splotu ramiennego i

nerwu

łokciowego

Paralyses plexus brachialis posttraumaticae - Pourazowe pora

żenia splotu

ramiennego
Paralysis - Pora

żenie, bezwład

Paralysis agitans - Dr

żączka porażenna, drżączka poraźna Paralysis cerebralis

infantilis - Mózgowe pora

żenie dziecięce Paralysis cerebralis infantium -

Mózgowe pora

żenie dziecięce Paralysis epidemica infantium - Porażenie dziecięce

nagminne, ostre zapalenie rogów przednich rdzenia, choroba Heinego-Medina
Paralysis nervi peronei - Pora

żenie nerwu strzałkowego

Paralysis peripherica nervi facialis - Pora

żenie obwodowe nerwu twarzowego

Paralysis s. paresis nervi phrenici - Pora

żenie albo niedowład nerwu

przeponowego
Parametritis et perimetritis - Zapalenie przymacicza i omacicza Paraparesis -
Niedow

ład poprzeczny

Paraparesis inferior - Niedow

ład obu kończyn dolnych

Paraparesis superior - Niedow

ład obu kończyn górnych

Paraplegia - Pora

żenie poprzeczne

Paresis - Niedow

ład

Pectus carinatum - Klatka piersiowa kurza
Pectus excavatum - Klatka piersiowa lejkowata
Pectus gallinaceum - Klatka piersiowa kurza
Pectus infundibuliforme - Klatka piersiowa lejkowata
Periarteriitis nodosa - Zapalenie oko

łotętnicze guzkowe Periarthritis coxae -

Zapalenie oko

łostawowe stawu biodrowego Periarthritis genus - Zapalenie

oko

łostawowe kolana

Periarthritis humeroscapularis - Zapalenie oko

łostawowe barku, zespół bolesnego

barku
Pericarditis - Zapalenie osierdzia
Pericarditis rheumatica - Reumatyczne zapalenie osierdzia Periostitis -
Zapalenie okostnej
Peritendinitis - Zapalenie oko

łościęgnowe

Peritonitis acuta circumscripta - Ostre ograniczone zapalenie otrzewnej
Peritonitis acuta diffusa - Ostre rozleg

łe zapalenie otrzewnej Peritonitis

diffusa chronica - Przewlekle rozleg

łe zapalenie otrzewnej Perniones - Odmroziny

mnogie
Pes calcaneus - Stopa pi

ętowa

Pes calcaneus congenitus - Stopa pi

ętowa wrodzona

Pes equinovarus - Stopa ko

ńsko-szpotawa

Pes equinus - Stopa ko

ńska

Pes excavatus - Stopa wydr

ążona

Pes planovalgus - Stopa p

łasko-koślawa

Pes planus - Stopa p

łaska

Pes valgus - Stopa ko

ślawa

Pes varus - Stopa szpotawa
Pharyngitis - Zapalenie gard

ła

Pleuritis exsudativa - Zapalenie op

łucnej wysiękowe

Pleuritis purulenta - Zapalenie op

łucnej ropne

Pleuritis sicca - Zapalenie op

łucnej suche

Pneumoconiosis - Pylica p

łuc

Pneumonia - Zapalenie p

łuc

Pneumonia lobaris - Zapalenie p

łuc płatowe

Pneumonia lobularis - Zapalenie p

łuc zrazikowe

Pneumonia pneumococcica - Zapalenie p

łuc pneumokokowe

Pneumothorax - Odma op

łucnowa

Poliomyelitis anterior acuta - Pora

żenie dziecięce nagminne, ostre zapalenie

rogów przednich rdzenia, choroba Heinego-Medina Poliomyelitis anterior acuta
infantilis - Pora

żenie dziecięce nagminne, ostre zapalenie rogów przednich

rdzenia, choroba Heinego-Medina Pollinosis - Katar sienny
Polyarthritis chronica evolutiva - Reumatoidalne zapalenie stawów (RZS), go

ściec

przewlekle post

ępujący (GPP)

Polyarthritis chronica iuvenilis - RZS posta

ć młodzieńcza Polyarthritis chronica

progressiva - Reumatoidalne zapalenie stawów (RZS), go

ściec przewlekle

post

ępujący (GPP)

Polyneuritis - Zapalenie wielonerwowe
Polyneuropathia - Uszkodzenie wielu nerwów obwodowych
Polyposis intestini tenuis - Polipowato

ść jelita cienkiego Prostatitis -

Zapalenie gruczo

łu krokowego

Prostatitis chronica - Przewlek

łe zapalenie gruczołu krokowego Pseudoarthrosis -

Staw rzekomy, staw nowo utworzony
Pseudospondylolisthesis - Kr

ęgozmyk rzekomy

Psoriasis -

Łuszczyca

Pyelitis - Zapalenie miedniczek nerkowych
Pyelonephritis acuta - Ostre odmiedniczkowe zapalenie nerek Pyelonephritis
chronica - Przewlek

łe odmiedniczkowe zapalenie nerek Pyrosis - Zgaga

R
Rachitis - Krzywica
Radiculitis lumbosacralis - Zapalenie korzonków l

ędźwiowo-krzyżowych Retinitis -

Zapalenie siatkówki
Retrolisthesis - Ty

łozmyk kręgowy

Rhizarthrosis pollicis - Zmiany zwyrodnieniowe u podstawy I ko

ści śródręcza

Rubeola - Ró

życzka

S
Sacralisatio - Sakralizacja
Sacroiliitis - Zapalenie stawu krzy

żowo-biodrowego

Sarcoidosis - Sarkoidoza, ziarnica
Scapula alta congenita -

Łopatka "skrzydłowata"

Scleroderma - Twardzina skóry
Sclerodermia - Twardzina skóry
Sclerosis disseminata - Stwardnienie rozsiane (SM)
Sclerosis lateralis amyotrophica - Stwardnienie boczne zanikowe Sclerosis
multiplex - Stwardnienie rozsiane (SM)
Scoliosis - Boczne skrzywienie kr

ęgosłupa

Shock - Wstrz

ąs

Silicosis - Zatrucie krzemem, krzemica
Sinobronchitis - Zapalenie zatok i oskrzeli, zespó

ł zatokowo-oskrzelowy

Spermatocystitis - Zapalenie p

ęcherzyków nasiennych

Spina bifida - Rozszczepienie kr

ęgu, tarń dwudzielna

Spondyloarthritis ankylopoetica - Zesztywniaj

ące zapalenie stawów kręgosłupa

(ZZSK)
Spondyloarthrosis - Choroba zwyrodnieniowa stawów kr

ęgosłupa Spondylolisthesis -

ęgozmyk

Spondylolysis - Os

łabienie wiązań pomiędzy kręgami

Spondylosis - Choroba zwyrodnieniowa kr

ęgosłupa, zesztywnienie kręgosłupa Status

post amputationem extremitatum superiorum et inferiorum - Stan po amputacji
ko

ńczyn górnych i dolnych

Status post operationes extremitatum superiorum et inferiorum - Stany
pooperacyjne ko

ńczyn górnych i dolnych

Status post resectionem ventriculi - Stan po wyci

ęciu żołądka Status

posttraumatici - Stany pourazowe
Stenocardia - Dusznica bolesna
Stenosis intestinorum - Przew

ężenie jelit

Stenosis ostii arteriosi sinistri - Zw

ężenie lewego ujścia tętniczego Stenosis

ostii venosi sinistri - Zw

ężenie lewego ujścia żylnego Sterilitas - Bezpłodność

Struma parenchymatosa toxica - Wole mi

ąższowe toksyczne Syncope - Omdlenie

Syndroma algodystrophica humerus-manus - Zespó

ł bark-ręka Syndroma periarthritis

humeroscapularis - Zespó

ł bolesnego barku (PHS), zapalenie okołostawowe barku

Syndroma post cholecysteotomiam - Zespó

ł po wycięciu pęcherzyka żółciowego

Syndroma post phlebitidem - Zespó

ł pozakrzepowy

Syndroma post phlebothrombosim membrorum inferiorum - Zespó

ł pozakrzepowy

ńczyn dolnych

Syndroma pulmocardiale - Zespó

ł serca płucnego

T
Tachycardia paroxysmalis - Cz

ęstoskurcz napadowy, napadowe kołatanie serca

Taenia saginata - Tasiemiec nieuzbrojony
Taenia solium - Tasiemiec uzbrojony
Tendinosis - Zwyrodnienie

ścięgien

Tendovaginitis - Zapalenie pochewek

ścięgnistych

Tenosynovitis - Zapalenie pochewek

ścięgnistych

Tetanus - T

ężec

Tetraparesis - Niedow

ład czterech kończyn

Tetraplegia - Pora

żenie czterech kończyn

Thrombangitis obliterans - Zakrzepowo-zarostowe zapalenie naczy

ń krwionośnych,

choroba B•rgera
Thromboangitis obliterans - Zakrzepowo-zarostowe zapalenie naczy

ń krwionośnych,

choroba B•rgera
Thrombophlebitis - Zakrzepowe zapalenie

żył (ZZŻ)

Thrombosis arteriae coronariae cordis - Zakrzep t

ętnicy wieńcowej serca

Thrombosis arteriae mesentericae - Zakrzep t

ętnicy krezkowej Thrombosis venae

lienalis - Zakrzep

żyły śledzionowej

Thrombosis venae portae - Zakrzep

żyły wrotnej

Thyreoiditis - Zapalenie tarczycy
Thyreoiditis Hashimoto - Zapalenie tarczycy typu Hashimoto Thyreoiditis subacuta
de Quervain - Podostre zapalenie tarczycy typu Quervaina
Thyreotoxicosis - Nadczynno

ść tarczycy

Tinnitus aurium - Szum w uszach, dzwonienie w uszach
Tonsillitis acuta - Ostre zapalenie migda

łków

Torticollis - Kr

ęcz szyi

Torticollis acquisita - Kr

ęcz szyi nabyty

Torticollis congenita myogenes - Kr

ęcz szyi wrodzony pochodzenia mięśniowego

Torticollis congenita osteogenes - Kr

ęcz szyi wrodzony pochodzenia kostnego

Torticollis habitualis - Kr

ęcz szyi nabyty

Toxoplasmosis - Toksoplazmoza
Tracheitis - Zapalenie tchawicy

Trauma cerebri - Uraz mózgu
Trauma chronicum - Uraz przewlek

ły

Trichinosis - W

łośnica

Tubeculosis ossium - Gru

źlica kości

Tuberculosis pulmonum - Gru

źlica płuc

Tuberculosis renum - Gru

źlica nerek

U
Ulcus cruris varicosum -

Żylakowate owrzodzenie goleni

Uraemia - Mocznica
Urethritis idiopathica - Idiopatyczne zapalenie cewki moczowej Urolithiasis -
Kamica moczowa

V
Varicella - Ospa wietrzna
Varices cruris -

Żylaki podudzia

Varices haemorrhoidales -

Żylaki odbytu, guzy krwawicze, hemoroidy Variola vera

- Ospa prawdziwa
Venosclerosis - Stwardnienie

żyły (żył)

Vitia cordis acquisita - Wady serca nabyte
Vitia cordis congenita - Wady serca wrodzone
Vulnera contusa regionis frontalis capitis et antebrachii - Rany t

łuczone

okolicy czo

łowej głowy i przedramienia

Vulnus - Rana
Vulvovaginitis - Zapalenie sromu i pochwy
^
2.1.2. Zaparcie typu wiotkiego

Fizykoterapia
Zabiegi stosuje si

ę w celu uzyskania bezpośredniego wpływu na motorykę jelita

grubego poprzez pobudzenie mi

ęśniówki gładkiej do rytmicznych skurczów.

Podstawowym zabiegiem jest elektrostymulacja pr

ądem impulsowym małej

ęstotliwości wg Knauth lub Miki i Kućmy. Dodatkowo stosuje się: prądy

interferencyjne, natryski na brzuch o temperaturze zmiennej (deszczowy,
wachlarzowy), masa

że podwodne, chłodne kąpiele nasiadowe, zimne kąpiele nóg,

łębokie podwodne płukanie jelit.

Masa

W masa

żu możemy wyróżnić dwa sposoby postępowania: segmentarne i klasyczne.

Masa

ż segmentarny wykonujemy w sposób omówiony w książce pt. "Masaż

segmentarny", wyd. Ii.
Po masa

żu grzbietu i miednicy przystępujemy do opracowania okrężnicy w

kolejno

ści:

- zst

ępnica w kierunku do esicy,

- poprzecznica w kierunku do zst

ępnicy,

- wst

ępnica w kierunku do poprzecznicy.

Przy opracowaniu stosujemy: g

łębokie głaskania, rozcierania, głębokie ugniatania

ęśni brzucha, silną wibrację oraz wałkowanie. W masażu klasycznym należy

uwzgl

ędnić trzy fazy:

faza I - wyrównanie tonusu mi

ęśniowego (przygotowawcza), faza Ii - "przepychanie

mas ka

łowych",

faza Iii - energiczny masa

ż zwiększający napięcie mięśniówki ścian narządów

wewn

ętrznych jamy brzusznej.

Faza I - wyrównanie tonusu mi

ęśniowego

łaskania

1. G

łaskanie brzucha I

Rozpoczynamy czterema palcami. G

łaszcząc wokół pępka, zataczamy coraz większe

ła i kończymy po dojściu do prawego talerza biodrowego. Teraz całą dłonią

łaszczemy do prawego łuku żebrowego. Skręcamy dłonią i głaszczemy do momentu,

kiedy palce masa

żysty dojdą do lewego łuku żebrowego. Traktując czubki palców

jak

środek obrotu, wykonujemy skręt ręką tak, że nasada dłoni przesunie się z

prawego pod

żebrza do lewego talerza biodrowego. Następnie wykonując delikatny

ucisk palcami, przesuwamy jednocze

śnie rękę, wsuwając koniuszki palców pod

żebra. Następnie przesuwamy dłoń, głaszcząc palcami od lewego łuku żebrowego do
lewego talerza biodrowego.

2. G

łaskanie brzucha Ii

Podobnie jak przy poprzednim g

łaskaniu rozpoczynamy czterema palcami, wykonując

okr

ężne ruchy o coraz większym promieniu. Po dojściu do prawego talerza

biodrowego zatrzymujemy si

ę i, pozostawiając palce przy prawym talerzu

biodrowym, uk

ładamy całą dłoń nasadą w kierunku lewego talerza biodrowego.

łaszczemy teraz całą dłonią do chwili dojścia nasadą dłoni do lewego talerza

biodrowego. Traktuj

ąc nasadę dłoni jako środek obrotu, przekręcamy dłoń

łaszcząc tkanki zgodnie z ruchem wskazówek zegara do momentu, kiedy palce

znajd

ą się w okolicy lewego podżebrza. Delikatnie uciskając palcami, wsuwamy

koniuszki palców pod

żebra. Następnie głaszczemy całą dłonią od lewego łuku

żebrowego do lewego talerza biodrowego. 3. Głaskanie wzdłuż okrężnicy
G

łaskanie wykonujemy rozpoczynając od prawego talerza biodrowego. Posuwając się

wzd

łuż wstępnicy, po dojściu do prawego łuku żebrowego przestawiamy dłoń na

poprzecznic

ę, traktując palce jako środek obrotu. Głaszcząc dalej, ciągniemy

palce po poprzecznicy, a nast

ępnie zstępnicy do lewego talerza biodrowego.

4. G

łaskanie całymi dłońmi naprzemienne ("kierownica")

Lew

ą ręką wykonujemy głaskanie po całym brzuchu w kierunku zgodnym z ruchem

wskazówek zegara. Praw

ą ręką również wykonujemy głaskania w tym samym kierunku,

jednak znajduje si

ę ona po przeciwnej stronie zataczanego koła w stosunku do

ęki lewej. W chwili krzyżowania się rąk odrywamy na moment rękę prawą i

przepuszczamy r

ękę lewą, po czym kładziemy prawą rękę i wykonujemy głaskanie

dalej. Ruchy r

ąk przypominają czynności wykonywane przez kierowcę przy ostrym

skr

ęcie kierownicą w prawą stronę.

Faza Ii - "przepychanie mas ka

łowych"

Przepychanie mas ka

łowych polega na wykonywaniu specyficznego rozcierania (Rys.

Ň). Ręką ułożoną jak na rysunku wykonujemy głęboki ruch zagarniania palcami. W

kolejno

ści opracowujemy:

- ko

ńcowy odcinek zstępnicy,

- doln

ą 1/3 zstępnicy,

- dolne 2/3 zst

ępnicy,

- ca

łą zstępnicę,

- lew

ą 1/3 poprzecznicy i zstępnicę,

- lewe 2/3 poprzecznicy i zst

ępnicę,

- ca

łą poprzecznicę i zstępnicę,

- górn

ą 1/3 wstępnicy, poprzecznicę i zstępnicę,

- górne 2/3 wst

ępnicy, poprzecznicę i zstępnicę,

- ca

łą wstępnicę, poprzecznicę i zstępnicę.

Opracowanie powtarzamy kilka, a nawet kilkana

ście razy.

Faza Iii - energiczny masa

ż zwiększający napięcie mięśniówki ścian narządów

wewn

ętrznych jamy brzusznej

Rozcierania
1. Rozcieranie po okr

ężnicy

Rozpoczynamy czterema palcami. G

łaszcząc wokół pępka, zataczamy coraz większe

ła i kończymy po dojściu do prawego talerza biodrowego. Teraz dołączamy drugą

ękę. Podkładamy ją pod pierwszą i rozcierając dwoma rękami naprzemiennie,

opracowujemy okr

ężnicę.

2. Rozcieranie ca

łymi dłońmi naprzemiennie ("kierownica") Lewą ręką wykonujemy

rozcierania po ca

łym brzuchu w kierunku zgodnym z ruchem wskazówek zegara. Prawą

ęką również wykonujemy rozcierania w tym samym kierunku, jednak znajduje się

ona po przeciwnej stronie zataczanego ko

ła w stosunku do ręki lewej. W chwili

krzy

żowania się rąk odrywamy na moment rękę prawą i przepuszczamy rękę lewą, po

czym k

ładziemy prawą rękę i wykonujemy rozcieranie dalej. Ruchy rąk (poza ruchem

rozcierania) przypominaj

ą czynności wykonywane przez kierowcę przy ostrym

skr

ęcie kierownicą w prawą stronę.

3. Rozcieranie "grzebyczkowe" naprzemienne ("kierownica") Sposób wykonania tego
chwytu jest taki sam jak poprzedniego. Ró

żnica polega na tym, że zamiast całymi

łońmi rozcieranie wykonujemy rękami zwiniętymi w pięści.

Ugniatania
Wykonujemy ugniatania z opracowania pow

łok brzusznych (patrz "Masaż klasyczny",

wyd. Ii).
4. Ugniatanie po okr

ężnicy

5. Ugniatanie w kszta

łcie litery "V"

6. Ugniatanie ma

łe X"

7. Ugniatanie "du

że X"

8. Ugniatanie krzy

żowe

9. Ugniatanie pod

łużne

Uciski
10. Uciski pionowo ustawionymi rekami
Palcami ustawionymi pionowo wykonujemy uciski dwoma r

ękami jednocześnie.

Pocz

ątkowo uciskamy po wstępnicy do momentu, kiedy jedna z rąk znajdzie się przy

łuku żebrowym. Następnie nie zmieniając ułożenia rąk uciskamy, posuwając się
stopniowo w kierunku zst

ępnicy. Po dojściu do zstępnicy, w dalszym ciągu nie

zmieniaj

ąc ułożenia rąk, uciskamy posuwając się do lewego talerza biodrowego.

11. Uciski k

łębami

Technika wykonania tego chwytu jest taka sama jak poprzedniego. Ró

żnica polega

na tym,

że zamiast pionowo ustawionymi palcami uciski wykonujemy kłębami.

Energiczna wibracja
D

łonią położoną płasko wykonujemy energiczną wibrację pionową. Rozpoczynamy od

prawego talerza biodrowego. Opracowuj

ąc okrężnicę dochodzimy do lewego talerza

biodrowego.

Roztrz

ąsanie

Roztrz

ąsanie wykonujemy jedną lub dwoma rękami ułożonymi na brzuchu pacjenta.

Kinezyterapia
W zale

żności od wieku i stanu zdrowia pacjenta ćwiczenia prowadzi się ze

stopniowo wzrastaj

ącymi tempem i natężeniem. Wykonuje się: - ćwiczenia czynne

wzmacniaj

ące mięśnie brzucha i miednicy, - ćwiczenia prawidłowego wdechu i

wydechu,
-

ćwiczenia napinania mięśni miednicy i zwieraczy odbytu, - ćwiczenia

antygrawitacyjne mi

ęśni prostowników grzbietu i pośladków, - ćwiczenia sportowe:

marsze, biegi, skoki, p

ływanie itp.

2.2. Inne choroby dwunastnicy i jelit

Podobnie jak w chorobach

żołądka masaż jest metodą wspomagającą. Większość tych

dolegliwo

ści daje stany wzmożonego lub obniżonego napięcia mięśniowego w

segmentach Th7-S3 i prawie zawsze istnieje wspó

łdziałanie odcinka C4.

Stosuje si

ę tylko postępowanie segmentarne. Ma ono na celu zlikwidowanie

dolegliwo

ści i usunięcie zmian odruchowych, utrzymujących się po ustąpieniu

stanu ostrego. Pierwsze oznaki poprawy wyst

ępują już po 4-7 zabiegach. Jeżeli po

10 zabiegach nie stwierdzono poprawy, zaleca si

ę masaż segmentów szyjnych i

łowy.

Wskazania, przeciwwskazania oraz sposób post

ępowania segmentarnego omówione są w

ksi

ążce pt. "Masaż segmentarny", wyd. Ii.

3. Choroby w

ątroby, dróg żółciowych i pęcherzyka żółciowego

łównym wskazaniem są częste zaburzenia ruchowe przewodów żółciowych. Do

normalizacji tych zaburze

ń dochodzi wyłącznie w przypadkach, kiedy nie nastąpiły

nieodwracalne zmiany organiczne.
Stosuje si

ę tylko postępowanie segmentarne. Masaż, powodując lepsze ukrwienie

ątroby i pęcherzyka żółciowego, doskonale leczy przewlekłe stany zapalne.

Powi

ązania trzewno-trzewne wymagają uwzględnienia w toku leczenia zaburzeń w

funkcjonowaniu wszystkich narz

ądów jamy brzusznej, a szczególnie żołądka i

jelit.
Wskazania, przeciwwskazania oraz sposób post

ępowania segmentarnego omówione są w

ksi

ążce pt."Masaż segmentarny", wyd. Ii.

V. Choroby uk

ładu moczowego

1. Kamica nerkowa
(Nephrolithiasis)

W przebiegu choroby dochodzi do tworzenia si

ę w miedniczkach nerkowych lub w

samym mi

ąższu nerkowym twardych złogów, zwanych kamieniami. Złogi te powstają z

substancji, które normalnie s

ą w moczu całkowicie rozpuszczone. Z miedniczek

mog

ą się one przesuwać do moczowodów i do pęcherza moczowego. Skłonność do

tworzenia si

ę kamieni moczowych jest w niektórych przypadkach uwarunkowana

dziedzicznie.
Czynnikami sprzyjaj

ącymi wytwarzaniu kamieni moczowych są: - zakażenia dróg

moczowych,
- zastój moczu,
- wysokie st

ężenie w moczu substancji kamicorodnych,

- nadmierne wydalanie jonów fosforanowych, wapniowych i kwasu moczowego.
Przypuszcza si

ę, że ważną rolę odgrywa brak w moczu lub zaburzenie równowagi

tzw. koloidów ochronnych, przeciwdzia

łających wykrystalizowaniu się ciał

tworz

ących złogi.

W praktyce najcz

ęściej spotyka się kamienie złożone ze szczawianów, fosforanów i

moczanów. Rzadziej wyst

ępują kamienie cystynowe, ksantynowe, węglowo-wapniowe

czy magnezowe.
Objawy kliniczne mog

ą być różne. Są one zależne przede wszystkim od wielkości i

umiejscowienia z

łogów. Drobne kamienie, czyli tzw. piasek, mogą przesuwać się

przez drogi moczowe. Du

że kamienie zalegają w miedniczkach nerkowych i często

przez wiele lat nie daj

ą żadnych dolegliwości poza okresowymi niewielkimi

pobolewaniami w okolicy l

ędźwiowej. Jeżeli jednak kamień jest na tyle duży, że

że wsunąć się do moczowodu, ale nie może przejść przez całą jego długość, to

dochodzi do skurczów moczowodu objawiaj

ących się niezwykle silnymi bólami (tzw.

kolka nerkowa lub moczowodowa). Bóle te umiejscawiaj

ą się w okolicy lędźwiowej

promieniuj

ąc do podbrzusza, do zewnętrznych narządów płciowych i do wewnętrznych

powierzchni ud. Bóle s

ą tak silne, że mogą powodować omdlenia, silne poty i

niepokój ruchowy. Zwykle pojawiaj

ą się też nudności, a nawet wymioty. W

zale

żności od stanu chorobowego pacjenta leczenie może być zachowawcze lub

chirurgiczne.

Fizykoterapia
Po ust

ąpieniu bólów w czasie napadu kolki stosuje się: kąpiele gorące całkowite

(37-42 stopni C), k

ąpiele nasiadowe gorące, wlewy doodbytnicze, prądy

diadynamiczne wg Knauth, diatermi

ę krótkofalową, podwodne płukanie jelit metodą

Broscha, kuracje pitne, ultrad

źwięki, masaż podwodny.

Masa

W przypadku zastosowania zabiegu chirurgicznego w masa

żu należy uwzględnić

opracowanie blizny.
Przy leczeniu zachowawczym stosuje si

ę postępowanie segmentarne. Po wyszukaniu

stref segmentarnych zmienionych chorobowo stosuje si

ę opracowanie grzbietu i

miednicy. Nast

ępnie należy usunąć napięcia nad grzebieniem biodrowym i w mięśniu

równoleg

łobocznym oraz zmiany w okolicy lędźwiowej. Na zakończenie wykonuje się

masa

ż przedniej części jamy brzusznej (podbrzusze i spojenie łonowe).

W schorzeniach, w których zale

ży nam na zwiększeniu wydzielania moczu, należy

dostarczy

ć ciepła, szczególnie w obrębie stref zmienionych odruchowo.

Kinezyterapia
Stosuje si

ę ćwiczenia w celu poprawy ukrwienia mięśnia czworobocznego lędźwi i

ęśnia lędźwiowo-udowego oraz w celu obniżenia napięcia mięśnia prostownika

grzbietu odcinka l

ędźwiowego:

- rytmiczne napinanie i rozlu

źnianie powięzi nerkowej tylnej, - ćwiczenia

oddechowe czynne torem przeponowym w pozycjach: le

żącej, siedzącej, klęczącej i

stoj

ącej,

ćwiczenia czynne wolne mięśnia czworobocznego lędźwi i mięśnia lędźwiowo-

udowego w pozycji kl

ęku podpartego,

ćwiczenia czynne izometryczne mięśni prostych i skośnych brzucha w leżeniu

łem z ugiętymi nogami (mięśnie napina się w fazie wydechu).

2. Przewlek

łe odmiedniczkowe zapalenie nerek

(Pyelonephritis chronica)

Jest to przewlek

łe, najczęściej obustronne, postępujące zapalenie miedniczek i

ąższu nerkowego. Przeważnie jest stanem zejściowym zapalenia ostrego.

Nerki s

ą zazwyczaj małe (chyba że istnieje wodonercze), ich powierzchnie

pokrywaj

ą blizny, kora pod bliznami jest ścieńczała, a ściany miedniczek są

zaczerwienione.
W badaniu mikroskopowym obserwuje si

ę wałeczki koloidowe w świetle cewek i

nacieki w mi

ąższu nerek, złożone głównie z limfocytów i plazmocytów. W pewnych

obszarach mog

ą pojawiać się zmiany ropne.

Choroba rozwija si

ę i trwa wiele lat. W przebiegu choroby obserwuje się okresy

zaostrze

ń na przemian z okresami remisji. W okresie zaostrzeń występują:

- gor

ączka,

- bóle w okolicy l

ędźwiowej,

- nadci

śnienie,

- w moczu - leukocyty, bakterie i w niewielkiej ilo

ści białko. W okresie remisji

objawy s

ą skąpe, bądź nie występują.

Po latach trwania zapalenia wytwarzaj

ą się zmiany o charakterze marskości,

prowadz

ące do nadciśnienia i pełnej niewydolności nerek z mocznicą.

Czasami pojawiaj

ą się objawy zapalenia pęcherza moczowego. Leczenie jest

ługotrwałe, aż do uzyskania pełnej jałowości moczu.

Fizykoterapia
Stosuje si

ę: promieniowanie podczerwone, gorące kąpiele całkowite, gorące

pó

łkąpiele, nasiadówki, kąpiele kwasowęglowe i kurację pitną. Jeżeli wystąpi

zapalenie p

ęcherza moczowego, dodatkowo stosuje się diatermię krótkofalową na

ęcherz moczowy.

Masa

Stosowanie masa

żu wymaga postępowania segmentarnego.

Po wyszukaniu stref segmentarnych zmienionych chorobowo stosuje si

ę opracowanie

grzbietu i miednicy. Nast

ępnie należy usunąć napięcia nad grzebieniem biodrowym

i w mi

ęśniu równoległobocznym oraz zmiany w okolicy lędźwiowej. Na zakończenie

wykonuje si

ę masaż przedniej części jamy brzusznej (podbrzusze i spojenie

łonowe).
W schorzeniach, w których zale

ży nam na zwiększeniu wydzielania moczu, należy

wykonywa

ć dużo rozcierań, szczególnie w obrębie stref zmienionych odruchowo.

Kinezyterapia
Stosuje si

ę:

ćwiczenia napinania zwieracza odbytu w pozycji klęku obunożnego rozkrocznego,

- w tej samej pozycji wyj

ściowej napinanie dna miednicy małej, - w pozycji

żenia tyłem ćwiczenia czynne z oporem rotatorów wewnętrznych oraz ćwiczenia

izometryczne krótkie rotatorów zewn

ętrznych.

3. Inne choroby uk

ładu moczowego

Odruchowe objawy chorobowe w chorobach nerek wyst

ępują zarówno w przypadkach

zaj

ęcia miedniczek nerkowych i moczowodów, jak również w schorzeniach

ąższowych.

Stosuje si

ę tylko postępowanie segmentarne.

Przy wykonywaniu masa

żu należy pamiętać, że dostarczenie ciepła, zwłaszcza w

obr

ębie stref, zwiększa wydzielanie moczu, zaś oziębienie - zmniejsza.

Wskazania, przeciwwskazania oraz sposób post

ępowania segmentarnego omówione są w

ksi

ążce pt. "Masaż segmentarny", wyd. I.

VI. Choroby kobiecych narz

ądów płciowych

ększość schorzeń kobiecych narządów płciowych powoduje występowanie zmian

odruchowych w okolicy l

ędźwiowej, w miednicy, na podbrzuszu oraz na udach.

Na cykl owulacyjny wp

ływać można nie tylko przez podawanie hormonów, ale również

przez oddzia

ływanie na sprzężone segmentarnie tkanki na powierzchni ciała w

obr

ębie zakłóconego kręgu czynnościowego.

Stosuje si

ę tylko postępowanie segmentarne.

Wskazania, przeciwwskazania oraz sposób post

ępowania segmentarnego omówione są w

ksi

ążce pt."Masaż segmentarny", wyd. Ii.

VII. Ci

ąża i połóg

1. Ci

ąża

ąża i poród są procesami fizjologicznymi, dlatego też nie powinny być

zaburzane czynnikami zewn

ętrznymi. Często jednak zdarza się, że dochodzi do

zmian chorobowych w obr

ębie narządu ruchu lub zaburzeń czynnościowych narządów

wewn

ętrznych. Jeżeli lekarz zleci wykonywanie zabiegów, należy pamiętać, że

jedyn

ą dozwoloną metodą masażu w okresie ciąży jest masaż segmentarny.

Post

ępowanie będzie uzależnione od rodzaju zaburzeń.

I tak na przyk

ład:

- je

żeli doszło do zmian w nerkach, zastosujemy postępowanie jak w chorobach

ładu moczowego,

- je

żeli doszło do zaburzeń naczyniowych (obrzęki kończyn dolnych), zastosujemy

post

ępowanie jak w chorobach naczyń obwodowych itd.

Uwaga!
- Nie wolno uk

ładać kobiety ciężarnej na brzuchu.

- Nie stosuje si

ę opracowania miednicy.

- Przy opracowaniu ko

ńczyn dolnych omijamy górną 1/3 przyśrodkowej powierzchni

uda.

żdy poród kryje w sobie niebezpieczeństwo uszkodzenia narządu rodnego, a

nast

ępnie zakażenia. Do najczęstszych uszkodzeń porodowych należy pęknięcie

krocza, pochwy i szyjki macicy. Dochodzi do nich przewa

żnie w przypadku porodu

kleszczowego czy bardzo szybkich porodów itp. S

ą sytuacje, kiedy poród naturalny

że zagrażać zdrowiu, a nawet życiu kobiety lub dziecka. W takich sytuacjach

stosuje si

ę cesarskie cięcie. Jeżeli zachodzi konieczność bardzo szybkiego

wydobycia dziecka z

łona matki, stosuje się znieczulenie podpajęczynówkowe

dzia

łające natychmiast. Jeśli czas nie nagli, można zastosować znieczulenie

zewn

ątrzoponowe. W przypadku gdy nie można zastosować jednego z tych znieczuleń

(np. z powodu zwyrodnienia kr

ęgosłupa), kobieta jest usypiana.

Najcz

ęściej wykonuje się poprzeczne nacięcie powłok brzusznych i to nie tylko ze

wzgl

ędów estetycznych. Nacięcie podłużne (od pępka do spojenia łonowego stwarza

niebezpiecze

ństwo powstania, nawet po wielu latach od zabiegu, przepukliny.

Naci

ęcie podłużne jest jednak niezbędne na przykład przy ciąży mnogiej.

Po wydobyciu dziecka naci

ęte narządy i powłoki są szyte.

2. Po

łóg

Na skutek licznych otar

ć śluzówki pochwy i macicy bardzo łatwo może dojść do

zaka

żenia połogowego lub powstania zmian zapalnych narządu rodnego. Każdy z tych

stanów wymaga d

łuższego leczenia i jest przeciwwskazaniem do wykonywania masażu

w okresie ostrym.
Jednym z ci

ęższych powikłań poporodowych jest zakrzep, który usadawia się

najcz

ęściej w kończynach dolnych. Również w tym przypadku leczenie wymaga

bezwzgl

ędnego spokoju przez okres kilku do kilkunastu tygodni i wszelkie zabiegi

masa

żu są zabronione.

Po wyleczeniu powik

łań poporodowych lub jeżeli nie wystąpiły, można stosować

masa

ż, którego celem będzie:

- opracowanie blizny (je

żeli było stosowane cesarskie cięcie), - likwidowanie

rozst

ępów,

- stymulacja wydzielania mleka.

2.1. Opracowanie blizny

W celu zmi

ękczenia blizny i zlikwidowania zrostów stosujemy postępowanie

omówione w ksi

ążce pt. "Masaż w wybranych jednostkach chorobowych cz. I".

2.2. Likwidowanie rozst

ępów

W celu likwidowania rozst

ępów stosuje się specyficzne postępowanie składające

ę z dwóch faz.

W pierwszej fazie pacjenta u

łożonego na boku (najpierw jednym, potem drugim)

wykonujemy masa

ż rozluźniający:

- mi

ęśnia czworobocznego lędźwi,

- mi

ęśni skośnych brzucha,

- mi

ęśnia poprzecznego brzucha.

Stosujemy g

łaskania, dużo rozcierań i ugniatania podłużne. Po takim opracowaniu

przechodzimy do fazy drugiej.
W drugiej fazie wykonujemy masa

ż w ułożeniu pacjenta na wznak. W pasmach

zaznaczonych na rys. 90 opracowujemy tkanki, posuwaj

ąc się od boku do lini

bia

łej. Przy opracowaniu pasma na bliższym boku układamy ręce jak na rys. 91.

Palcami r

ąk zagarniamy tkanki, posuwając się tym samym w kierunku linii białej.

Kciuki s

ą nieruchome i stanowią "spychacz" ciągnięty przez pozostałe palce. Po

doj

ściu do linii białej ugniatamy poprzecznie mięsień prosty brzucha od pępka do

wyrostka mieczykowatego oraz od p

ępka do spojenia łonowego.

Nast

ępnie przechodzimy do opracowania jednego pasma na dalszym boku. Teraz

kciuki zagarniaj

ą tkanki powodując, że ręce przesuwają się w kierunku linii

bia

łej. Pozostałe palce są nieruchome i stanowią "spychacz" ciągnięty przez

kciuki. Po doj

ściu do linii białej ponownie ugniatamy poprzecznie mięsień prosty

brzucha od p

ępka do wyrostka mieczykowatego oraz od pępka do spojenia łonowego.

Teraz opracowujemy drugie pasmo na bli

ższym boku. Następnie ugniatamy

poprzecznie mi

ęsień prosty brzucha, potem opracowujemy drugie pasmo na dalszym

boku itd.

Opis rysunku 90

Ň:

1. 4 pasma po prawej i 4 pasma po lewej stronie posuwaj

ąc się od boku do linii

bia

łej i od przedniego górnego kolca biodrowego kierunku łuku żebrowego.

2. Od p

ępka do wyrostka mieczykowatego mostka, od pępka do spojenia łonowego.

2.3. Stymulowanie wydzielania mleka

W celu zwi

ększenia wydzielania mleka stosuje się postępowanie składające się z

trzech faz.
W fazie pierwszej wykonujemy g

łaskania i rozcierania ośmioma palcami

naprzemiennie wokó

ł gruczołów piersiowych oraz głaskania z delikatnymi uciskami

wykonywane od obwodu do brodawki.
W fazie drugiej wykonujemy masa

ż kończyn górnych.

W fazie trzeciej wykonujemy energiczne rozcierania w segmentach Th4-Th6. Masa

że być wspomagany kąpielami piersi na przemian w zimnej i ciepłej wodzie.

Polegaj

ą one na stosowaniu okładów zmoczoną gazą lub gąbką. Poprzez naprzemienne

kurczenie si

ę i rozkurczanie naczyń dochodzi do pobudzenia krążenia w obrębie

gruczo

łów i zwiększenie wydzielania mleka.

Uwaga!
Poza wymienionymi dzia

łaniami należy uwzględnić likwidowanie zmian, które mogły

towarzyszy

ć ciąży: kurcze, obrzęki, żylaki, płaskostopie, wady postawy,

zaburzenia kr

ążenia, żylaki odbytu itp.

Aby unikn

ąć powstania zakrzepu, jeśli tylko nie ma przeciwwskazań, możliwie jak

najwcze

śniej należy rozpocząć chodzenie. Jeżeli jest to niemożliwe, lekarz

prowadz

ący może zlecić wykonywanie masażu kończyn dolnych. Omijając górną 1/3

przy

środkowej powierzchni uda, wykonujemy masaż z zastosowaniem początkowo:

łaskań, ugniatań podłużnych, ucisków jednoczesnych, wibracji i roztrząsania. Po

kilku zabiegach do

łączamy rozcierania.

Od pocz

ątku okresu połogu bardzo ważne są ćwiczenia oddechowe i ćwiczenia mięśni

miednicy, stóp i podudzi.
Kobietom z nadmiernym wydzielaniem mleka nie wolno wykonywa

ć żadnych ćwiczeń

ńczyn górnych i obręczy barkowej.

Bardzo wa

żne jest prawidłowe pielęgnowanie piersi, zwłaszcza w pierwszych

dniach, kiedy dziecko nie potrafi jeszcze mocno ssa

ć i gruczoły mogą ulec

przepe

łnieniu, a przewody zatkaniu.

Bezwzgl

ędne przeciwwskazania do wykonywania masażu

Nie wykonujemy masa

żu:

- u chorych gor

ączkujących,

- w krwotokach lub przy zagro

żeniu ich wystąpienia,

- w chorobach zaka

źnych,

- w ostrych stanach zapalnych,
- w chorobach skóry, którym towarzysz

ą pęcherze, wypryski i przerwanie

ągłości,

- w Iii i Iv stadium choroby B•rgera,
- w jamisto

ści rdzenia,

- w zapaleniu szpiku kostnego z przetokami,
- w

łamliwości kości,

- we wczesnych stanach po z

łamaniu kości,

- przy zaka

żonym owrzodzeniu podudzi,

- w stanach ropnych,
- w zapaleniu

żył,

- przy

świeżych zakrzepach,

- w daleko posuni

ętej miażdżycy,

- w niewyrównanych wadach serca,
- przy wyst

ępowaniu tętniaków,

- w okresie ci

ąży (z wyjątkiem postępowania segmentarnego), - w okresie

menstruacji,
- w chorobach nowotworowych.

Masa

ż powłok brzusznych jest przeciwwskazany:

- w chorobie wrzodowej z krwawieniami,
- w chorobach jelit z krwawieniami i przy przewlek

łych niedrożnościach, - w

ostrych zapaleniach narz

ądów miednicy mniejszej.

Wybrane diagnozy

A
Abscessus pulmonis - Ropie

ń płuca

Achlorhydria - Bezkwa

śność soku żołądkowego

Acidosis renalis - Kwasica nerkowa
Acne vulgaris iuvenilis - Tr

ądzik pospolity młodzieńczy Acrocyanosis - Samoistna

sinica ko

ńczyn

Adenoma bronchi - Gruczolak oskrzela
Adipositas - Oty

łość

Adnexitis - Zapalenie przydatków
Amyloidosis renum - Skrobiawica nerek
Anaciditas - Bezkwa

śność soku żołądkowego

Anaemia - Niedokrwisto

ść - anemia

Angiitis rheumatica - Reumatyczne zapalenie naczy

ń krwionośnych Angina - Ostre

zapalenie migda

łków podniebiennych

Angina pectoris - Dusznica bolesna
Anomaliae posturae - Wady postawy
Anthracosis - Pylica w

ęglowa

Apoplexia cerebri - Udar mózgu
Appendicitis - Zapalenie wyrostka robaczkowego
Appendicitis acuta - Ostre zapalenie wyrostka robaczkowego Apraxia - Apraksja,
niezdolno

ść wykonania ruchów świadomych Arrhythmia completa - Niemiarowość

łkowita

Arrhythmia extrasystolica - Niemiarowo

ść polegająca na dodatkowych skurczach

serca
Arteriosclerosis - Stwardnienie t

ętnic

ść ruchów, bezład

Atelectasis pulmonum - Niedodma p

łuc

Atheromatosis - Mia

żdżyca tętnic

Atherosclerosis - Mia

żdżycowe stwardnienie tętnic, miażdżyca tętnic

Atherosclerosis obliterans - Zarostowe, mia

żdżycowe stwardnienie tętnic,

mia

żdżyca zarostowa

Atrophia musculorum ex inactivitate - Zanik mi

ęśni z nieczynności Atrophia nervi

optici - Zanik nerwu wzrokowego

łuc

Bursitis - Zapalenie kaletki maziowej
Byssinosis - Pylica bawe

łniana

C
Calcar calcanei - Ostroga pi

ętowa

Candidiasis - Zaka

żenie drożdżakowe

Candidomycosis - Zaka

żenie drożdżakowe

Candidosis - Zaka

żenie drożdżakowe

Carcinoma bronchi - Rak oskrzela
Carcinoma renis - Rak nerki
Carcinoma ventriculi - Rak

żołądka

Carditis rheumatica - Reumatyczne zapalenie serca
Cephalgiae - Bóle g

łowy

Cervieoarthrosis - Choroba zwyrodnieniowa kr

ęgosłupa szyjnego Cholangitis -

Zapalenie dróg

żółciowych

Cholangitis acuta - Ostre zapalenie dróg

żółciowych

Cholangitis chronica - Przewlek

łe zapalenie dróg żółciowych Cholecystitis -

Zapalenie p

ęcherzyka żółciowego

Cholecystitis acuta - Ostre zapalenie p

ęcherzyka żółciowego Cholelithiasis -

Kamica

żółciowa

Chorea minor - Pl

ąsawica zwykła

Chorioiditis oculi - Zapalenie naczyniówki oka
Cicatrices - Blizny
Cicatrix - Blizna
Cirrhosis hepatis - Marsko

ść wątroby

Climacterium - Klimakterium, przekwitanie

Colitis - Zapalenie jelita grubego
Colitis chronica - Przewlek

łe zapalenie jelita grubego

Colitis ulcerosa - Wrzodziej

ące zapalenie jelita grubego Collapsus hemodynamicus

- Zapa

ść krążenia pochodzenia hemodynamicznego Combustio - Oparzenie

Commotio cerebri - Wstrz

ąśnienie mózgu

Congelatio - Odmro

żenie

Contractura - Przykurcz
Contractura Dupuytren - Przykurcz rozci

ęgna dłoniowego, choroba Dupuytrena

Contractura ischaemica Volkmann - Przykurcz niedokrwienny Volkmana Contusio -
St

łuczenie

Contusio cerebri - St

łuczenie mózgu

Contusio thoracis - St

łuczenie klatki piersiowej

Cor pulmonale chronicum - Serce p

łucne przewlekłe

Costa cervicalis -

Żebro szyjne

Coxa vara - Biodro szpotawe
Coxarthritis - Zapalenie stawu biodrowego
Coxarthrosis - Zwyrodnienie stawu biodrowego
Coxitis - Zapalenie stawu biodrowego
Cystis pulmonum - Torbiel p

łuc

Cystitis - Zapalenie p

ęcherza moczowego

Cystitis acuta - Ostre zapalenie p

ęcherza moczowego

Cystopyelitis - Zapalenie p

ęcherza moczowego i miedniczek nerkowych

D
Decubitus - Odle

żyna

Decubitus massivi in regione sacrali - Rozleg

łe odleżyny w okolicy krzyżowej

Deformationes pedis - Zniekszta

łcenia stopy

Deformationes pedis acquisitae - Zniekszta

łcenia stopy nabyte Dermatitis

seborrhoica -

Łojotokowe zapalenie skóry

Dermatomyositis - Zapalenie skórno-mi

ęśniowe

Diabetes insipidus - Moczówka prosta
Diabetes mellitus - Moczówka cukrowa, cukrzyca
Diathesis urica - Skaza moczanowa, skaza dnawa, dna
Diplegia cerebralis - Obustronne pora

żenie mózgowe

Discopathiae - Schorzenia kr

ążków międzykręgowych

Dissociatio conductivitatis atrioventricularis - Blok
przedsionkowo-komorowy
Dissociatio conductivitatis sinoatrialis - Blok zatokowo-przedsionkowy Distorsio
- Skr

ęcenie

Dorsalgia - Ból grzbietu
Dorsarthrosis - Choroba zwyrodnieniowa kr

ęgosłupa piersiowego Dorsum concavum -

Plecy wkl

ęsłe

Dorsum planum - Plecy p

łaskie

Dorsum rotundoconcavum - Plecy okr

ągło-wklęsłe

Dorsum rotundum - Plecy okr

ągłe

Dyskinesis biliaris - Zaburzenie kurczliwo

ści dróg żółciowych, dyskineza

żółciowa
Dysmenorrhoea - Zaburzenia miesi

ączkowania

Dysplasia et luxatio coxae congenita - Wrodzona dysplazja i zwichni

ęcie stawu

biodrowego
Dystrophia musculorum progressiva - Post

ępująca dystrofia mięśni

E
Embolia arteriae mesentericae - Zator t

ętnicy krezkowej Embolia arterialis -

Zator t

ętniczy

Emphysema pulmonum - Rozedma p

łuc

Emphysema senile - Starcza rozedma p

łuc

Empyema pleurae - Ropniak op

łucnej

Endocarditis - Zapalenie wsierdzia
Endocarditis rheumatica - Reumatyczne zapalenie wsierdzia Enteritis catarrhalis
- Nie

żyt jelit

Enteritis chronica - Przewlek

łe zapalenie jelit

Enterobiosis - Owsica
Enterocolitis acuta - Ostre zapalenie jelita cienkiego i okr

ężnicy Enterocolitis

chronica - Przewlek

łe zapalenie jelita cienkiego i okrężnicy

Epicondylitis genus - Zapalenia (nadk

łykciowe) okołostawowe kolana Epicondylitis

humeri - Zapalenie oko

łostawowe łokcia

Erosio simplex cervicis uteri - Nad

żerka prosta szyjki macicy Erysipelas - Róża

Extrasystolae - Dodatkowe skurcze serca, niemiarowo

ść ekstrasystoliczna

F
Febris rheumatica - Gor

ączka reumatyczna

Fibrillatio atriorum - Migotanie przedsionków
Fibrosis pulmonum - Zw

łóknienie płuc

Fibrositis - Zapalenie tkanki

łącznej włóknistej, gościec pozastawowy

Flagellatio atriorum - Trzepotanie przedsionków
Folliculitis staphylogenes acuta - Ostre ropne zapalenie mieszków w

łosowych

Folliculitis staphylogenes chronica - Przewlek

łe ropne zapalenie mieszków

łosowych

Fractura - Z

łamanie

Fractura basis cranii - Z

łamanie podstawy czaszki

Fractura fibulae sinistrae - Z

łamanie lewej kości strzałkowej Fractura

multifragmentaris femoris dextri - Z

łamanie wieloodłamowe prawej kości udowej

Furunculosis cutis - Czyraczno

ść skóry

G
Gastritis - Nie

żyt żołądka

Gastritis acuta - Ostry nie

żyt żołądka

Gastritis chronica - Przewlek

ły nieżyt żołądka

Genu valgum - Kolano ko

ślawe

Genu varum - Kolano szpotawe
Glomerulonephritis - K

łębuszkowe zapalenie nerek

Glomerulonephritis acuta - Ostre k

łębuszkowe zapalenie nerek Glomerulonephritis

chronica - Przewlek

łe kłębuszkowe zapalenie nerek Glomerulonephritis subacuta -

Podostre k

łębuszkowe zapalenie nerek Gonarthritis - Zapalenie stawu kolanowego

Gonarthrosis - Zwyrodnienie stawu kolanowego
Gonitis - Zapalenie stawu kolanowego

H
Haemothorax - Krwiak op

łucnej

Hallux valgus et fixatus - Paluch ko

ślawy i sztywny

Hemicrania - Po

łowiczy ból głowy, migrena

Hemiplegia - Pora

żenie połowicze

Hemiplegia spastica - Kurczowe pora

żenie połowicze

Hepatitis epidemica - Nagminne zapalenie w

ątroby

Hepatitis infectiosa - Nagminne zapalenie w

ątroby

Hepatitis sine ictero - Zapalenie w

ątroby bez żółtaczki Hepatitis viralis -

Wirusowe zapalenie w

ątroby (WZW)

Herpes zoster - Pó

łpasiec

Hydradenitis suppurativa - Ropne zapalenie gruczo

łów potowych Hypercorticalismus

- Nadczynno

ść kory nadnerczy

Hyperparathyreoidismus primarius - Pierwotna nadczynno

ść przytarczyc Hypertensio

arterialis - Nadci

śnienie tętnicze

Hyperthyreosis - Nadczynno

ść tarczycy

Hypertonia arterialis - Nadci

śnienie tętnicze

Hypertonia essentialis - Nadci

śnienie samoistne

Hypertrophia prostatae - Przerost gruczo

łu krokowego

Hypoparathyreoidismus - Niedoczynno

ść przytarczyc

Hypoplasia apparatus genitalis - Niedorozwój narz

ądu płciowego Hypotensio -

Obni

żone ciśnienie krwi

Hypothyreosis - Niedoczynno

ść tarczycy

Hypotonia - Obni

żone ciśnienie krwi

I
Ichthyosis - Rybia

łuska

Icterus -

Żółtaczka

Ileus - Niedro

żność jelit, skręt jelit

Infarctus cordis - Zawa

ł serca, mięśnia sercowego

Infarctus myocardii - Zawa

ł mięśnia sercowego

Infarctus pulmonis - Zawa

ł płuca

Infiltrationes post iniectionem - Nacieki po zastrzyku
Influenza - Grypa
Insufficientia circulatoria - Niewydolno

ść krążenia

Insufficientia renum - Niewydolno

ść nerek

Insufficientia renum acuta - Ostra niewydolno

ść nerek

Insufficientia respiratoria - Niewydolno

ść oddechowa

Insufficientia valvulae mitralis - Niedomykalno

ść zastawki dwudzielnej Insultus

cerebri - Udar mózgu
Iridocyclitis - Zapalenie t

ęczówki i ciała rzęskowego

Ischialgia - Rwa kulszowa
Ischias - Rwa kulszowa

K
Kyphosis iuvenilis - Kifoza m

łodzieńcza, choroba Scheuermanna

L
Laesiones discorum intervertebralium - Uszkodzenia kr

ążków międzykręgowych

Laryngitis - Zapalenie krtani
Leucaemia acuta - Ostra bia

łaczka

Lichen ruber planus s. Wilson - Liszaj czerwony p

łaski czyli Wilsona Lumbago -

Postrza

Lumbalisatio - Lumbalizacja
Lupus erythematosus systematicus (disseminatus) - Liszaj (tocze

ń) rumieniowaty

ładowy (uogólniony)

Luxatio - Zwichni

ęcie

Luxatio coxae congenita - Wrodzone zwichni

ęcie stawu biodrowego Luxatio humeri -

Zwichni

ęcie stawu ramiennego

Luxatio iliaca coxae congenita - Wrodzone zwichni

ęcie stawu biodrowego

Lymphogranulomatosis maligna - Ziarnica z

łośliwa

M
Mastitis puerperalis - Zapalenie sutka po

łogowe

Metritis - Zapalenie macicy
Moniliasis - Bielnica, kandydoza
Mononeuritis - Zapalenie jednego nerwu
Monoparesis - Niedow

ład jednej kończyny

Monoplegia - Pora

żenie jednej kończyny

Morbilli - Odra
Morbus B•rger - Choroba B•rgera
Morbus coronarius - Choroba wie

ńcowa

Morbus Duplayi - Choroba Duplayia

Morbus Graves-Basedow - Choroba Graves-Basedowa
Morbus hypertonicus - Choroba nadci

śnieniowa

żołądka

Morbus ulcerosus ventriculi et duodeni - Choroba wrzodowa

żołądka i dwunastnicy

Myalgia - Mi

ęśnioból

Myelitis - Zapalenie rdzenia kr

ęgowego

Myocarditis - Zapalenie mi

ęśnia sercowego

Myocarditis chronica - Przewlek

łe zapalenie mięśnia sercowego Myocarditis

rheumatica - Reumatyczne zapalenie mi

ęśnia sercowego Myodegeneratio cordis -

Zwyrodnienie mi

ęśnia sercowego

Myopathiae - Choroby mi

ęśni

Myositis - Zapalenie mi

ęśnia (mięśni)

Myxoedema - Obrz

ęk śluzowaty

śródmiąższowe Nephrocalcinosis -

Wapnica nerek
Nephrolithiasis - Kamica nerek
Nephropathia gravidarum - Choroba nerkowa ci

ężarnych

Nephrosclerosis vascularis - Stwardnienie nerek naczyniopochodne
(mia

żdżycopochodne)

Neuralgia - Nerwoból
Neuralgia brachialis - Nerwoból splotu ramiennego
Neuralgia intercostalis - Nerwoból mi

ędzyżebrowy

łość

Obstipatio habitualis - Zaparcie stolca nawykowe
Oedema malignum - Obrz

ęk złośliwy, zgorzel gazowa

Oedema pulmonum - Obrz

ęk płuc

Oedema Quincke - Obrz

ęk Quinckego

Osteoarthrosis - Choroba zwyrodnieniowa stawów, go

ściec zwyrodniający kostno-

stawowy
Osteoarthrosis palmae - Zmiany zwyrodnieniowowytwórcze stawu d

łoni

Osteochondronecrosis deformans iuvenilis dorsi - Kifoza m

łodzieńcza, choroba

Scheuermanna
Osteochondrosis - Zwyrodnienie kostno-chrz

ęstne

Osteomalacia - Rozmi

ękanie kości

Osteonecrosis - Martwica ko

ści

Osteoporosis - Osteoporoza, zrzeszotnienie ko

ści

Osteoporosis senilis - Osteoporoza starcza
Ostitis chronica - Przewlek

łe zapalenie kości

Oxyuriasis - Zaka

żenie owsikami

P
Panaritium - Zastrza

ł, zanokcica

Pancreatitis acuta - Ostre zapalenie trzustki
Pancreatitis chronica - Przewlek

łe zapalenie trzustki

Pancreatolithiasis - Kamica trzustki
Paralysis plexus brachialis - Pora

żenie splotu ramiennego Paralysis plexus

brachialis et nervi mediani - Pora

żenie splotu ramiennego i nerwu pośrodkowego

Paralysis plexus brachialis et nervi radialis - Pora

żenie splotu ramiennego i

nerwu promieniowego
Paralysis plexus brachialis et nervi ulnaris - Pora

żenie splotu ramiennego i

nerwu

łokciowego

Paralyses plexus brachialis posttraumaticae - Pourazowe pora

żenia splotu

ramiennego
Paralysis - Pora

żenie, bezwład

Paralysis agitans - Dr

żączka porażenna, drżączka poraźna Paralysis cerebralis

infantilis - Mózgowe pora

żenie dziecięce Paralysis cerebralis infantium -

Mózgowe pora

żenie dziecięce Paralysis epidemica infantium - Porażenie dziecięce

nagminne, ostre zapalenie rogów przednich rdzenia, choroba Heinego-Medina
Paralysis nervi peronei - Pora

żenie nerwu strzałkowego

Paralysis peripherica nervi facialis - Pora

żenie obwodowe nerwu twarzowego

Paralysis s. paresis nervi phrenici - Pora

żenie albo niedowład nerwu

przeponowego
Parametritis et perimetritis - Zapalenie przymacicza i omacicza Paraparesis -
Niedow

ład poprzeczny

Paraparesis inferior - Niedow

ład obu kończyn dolnych

Paraparesis superior - Niedow

ład obu kończyn górnych

Paraplegia - Pora

żenie poprzeczne

Paresis - Niedow

ład

łotętnicze guzkowe Periarthritis coxae -

Zapalenie oko

łostawowe stawu biodrowego Periarthritis genus - Zapalenie

oko

łostawowe kolana

Periarthritis humeroscapularis - Zapalenie oko

łostawowe barku, zespół bolesnego

barku
Pericarditis - Zapalenie osierdzia
Pericarditis rheumatica - Reumatyczne zapalenie osierdzia Periostitis -
Zapalenie okostnej
Peritendinitis - Zapalenie oko

łościęgnowe

Peritonitis acuta circumscripta - Ostre ograniczone zapalenie otrzewnej
Peritonitis acuta diffusa - Ostre rozleg

łe zapalenie otrzewnej Peritonitis

diffusa chronica - Przewlekle rozleg

łe zapalenie otrzewnej Perniones - Odmroziny

mnogie
Pes calcaneus - Stopa pi

ętowa

Pes calcaneus congenitus - Stopa pi

ętowa wrodzona

Pes equinovarus - Stopa ko

ńsko-szpotawa

Pes equinus - Stopa ko

ńska

Pes excavatus - Stopa wydr

ążona

Pes planovalgus - Stopa p

łasko-koślawa

Pes planus - Stopa p

łaska

Pes valgus - Stopa ko

ślawa

Pes varus - Stopa szpotawa
Pharyngitis - Zapalenie gard

ła

Pleuritis exsudativa - Zapalenie op

łucnej wysiękowe

Pleuritis purulenta - Zapalenie op

łucnej ropne

Pleuritis sicca - Zapalenie op

łucnej suche

Pneumoconiosis - Pylica p

łuc

Pneumonia - Zapalenie p

łuc

Pneumonia lobaris - Zapalenie p

łuc płatowe

Pneumonia lobularis - Zapalenie p

łuc zrazikowe

Pneumonia pneumococcica - Zapalenie p

łuc pneumokokowe

Pneumothorax - Odma op

łucnowa

Poliomyelitis anterior acuta - Pora

żenie dziecięce nagminne, ostre zapalenie

rogów przednich rdzenia, choroba Heinego-Medina Poliomyelitis anterior acuta
infantilis - Pora

żenie dziecięce nagminne, ostre zapalenie rogów przednich

rdzenia, choroba Heinego-Medina Pollinosis - Katar sienny
Polyarthritis chronica evolutiva - Reumatoidalne zapalenie stawów (RZS), go

ściec

przewlekle post

ępujący (GPP)

Polyarthritis chronica iuvenilis - RZS posta

ć młodzieńcza Polyarthritis chronica

progressiva - Reumatoidalne zapalenie stawów (RZS), go

ściec przewlekle

post

ępujący (GPP)

Polyneuritis - Zapalenie wielonerwowe
Polyneuropathia - Uszkodzenie wielu nerwów obwodowych
Polyposis intestini tenuis - Polipowato

ść jelita cienkiego Prostatitis -

Zapalenie gruczo

łu krokowego

Prostatitis chronica - Przewlek

łe zapalenie gruczołu krokowego Pseudoarthrosis -

Staw rzekomy, staw nowo utworzony
Pseudospondylolisthesis - Kr

ęgozmyk rzekomy

Psoriasis -

Łuszczyca

Pyelitis - Zapalenie miedniczek nerkowych
Pyelonephritis acuta - Ostre odmiedniczkowe zapalenie nerek Pyelonephritis
chronica - Przewlek

łe odmiedniczkowe zapalenie nerek Pyrosis - Zgaga

R
Rachitis - Krzywica
Radiculitis lumbosacralis - Zapalenie korzonków l

ędźwiowo-krzyżowych Retinitis -

Zapalenie siatkówki
Retrolisthesis - Ty

łozmyk kręgowy

Rhizarthrosis pollicis - Zmiany zwyrodnieniowe u podstawy I ko

ści śródręcza

Rubeola - Ró

życzka

S
Sacralisatio - Sakralizacja
Sacroiliitis - Zapalenie stawu krzy

żowo-biodrowego

Sarcoidosis - Sarkoidoza, ziarnica
Scapula alta congenita -

Łopatka "skrzydłowata"

ęgosłupa

Shock - Wstrz

ąs

Silicosis - Zatrucie krzemem, krzemica
Sinobronchitis - Zapalenie zatok i oskrzeli, zespó

ł zatokowo-oskrzelowy

Spermatocystitis - Zapalenie p

ęcherzyków nasiennych

Spina bifida - Rozszczepienie kr

ęgu, tarń dwudzielna

Spondyloarthritis ankylopoetica - Zesztywniaj

ące zapalenie stawów kręgosłupa

(ZZSK)
Spondyloarthrosis - Choroba zwyrodnieniowa stawów kr

ęgosłupa Spondylolisthesis -

ęgozmyk

Spondylolysis - Os

łabienie wiązań pomiędzy kręgami

Spondylosis - Choroba zwyrodnieniowa kr

ęgosłupa, zesztywnienie kręgosłupa Status

post amputationem extremitatum superiorum et inferiorum - Stan po amputacji
ko

ńczyn górnych i dolnych

Status post operationes extremitatum superiorum et inferiorum - Stany
pooperacyjne ko

ńczyn górnych i dolnych

Status post resectionem ventriculi - Stan po wyci

ęciu żołądka Status

posttraumatici - Stany pourazowe
Stenocardia - Dusznica bolesna
Stenosis intestinorum - Przew

ężenie jelit

Stenosis ostii arteriosi sinistri - Zw

ężenie lewego ujścia tętniczego Stenosis

ostii venosi sinistri - Zw

ężenie lewego ujścia żylnego Sterilitas - Bezpłodność

Struma parenchymatosa toxica - Wole mi

ąższowe toksyczne Syncope - Omdlenie

Syndroma algodystrophica humerus-manus - Zespó

ł bark-ręka Syndroma periarthritis

humeroscapularis - Zespó

ł bolesnego barku (PHS), zapalenie okołostawowe barku

Syndroma post cholecysteotomiam - Zespó

ł po wycięciu pęcherzyka żółciowego

Syndroma post phlebitidem - Zespó

ł pozakrzepowy

Syndroma post phlebothrombosim membrorum inferiorum - Zespó

ł pozakrzepowy

ńczyn dolnych

Syndroma pulmocardiale - Zespó

ł serca płucnego

T
Tachycardia paroxysmalis - Cz

ęstoskurcz napadowy, napadowe kołatanie serca

Taenia saginata - Tasiemiec nieuzbrojony
Taenia solium - Tasiemiec uzbrojony
Tendinosis - Zwyrodnienie

ścięgien

Tendovaginitis - Zapalenie pochewek

ścięgnistych

Tenosynovitis - Zapalenie pochewek

ścięgnistych

Tetanus - T

ężec

Tetraparesis - Niedow

ład czterech kończyn

Tetraplegia - Pora

żenie czterech kończyn

Thrombangitis obliterans - Zakrzepowo-zarostowe zapalenie naczy

ń krwionośnych,

choroba B•rgera
Thromboangitis obliterans - Zakrzepowo-zarostowe zapalenie naczy

ń krwionośnych,

choroba B•rgera
Thrombophlebitis - Zakrzepowe zapalenie

żył (ZZŻ)

Thrombosis arteriae coronariae cordis - Zakrzep t

ętnicy wieńcowej serca

Thrombosis arteriae mesentericae - Zakrzep t

ętnicy krezkowej Thrombosis venae

lienalis - Zakrzep

żyły śledzionowej

Thrombosis venae portae - Zakrzep

żyły wrotnej

Thyreoiditis - Zapalenie tarczycy
Thyreoiditis Hashimoto - Zapalenie tarczycy typu Hashimoto Thyreoiditis subacuta
de Quervain - Podostre zapalenie tarczycy typu Quervaina
Thyreotoxicosis - Nadczynno

ść tarczycy

Tinnitus aurium - Szum w uszach, dzwonienie w uszach
Tonsillitis acuta - Ostre zapalenie migda

łków

Torticollis - Kr

ęcz szyi

Torticollis acquisita - Kr

ęcz szyi nabyty

Torticollis congenita myogenes - Kr

ęcz szyi wrodzony pochodzenia mięśniowego

Torticollis congenita osteogenes - Kr

ęcz szyi wrodzony pochodzenia kostnego

Torticollis habitualis - Kr

ęcz szyi nabyty

Toxoplasmosis - Toksoplazmoza
Tracheitis - Zapalenie tchawicy

Trauma cerebri - Uraz mózgu
Trauma chronicum - Uraz przewlek

ły

Trichinosis - W

łośnica

Tubeculosis ossium - Gru

źlica kości

Tuberculosis pulmonum - Gru

źlica płuc

Tuberculosis renum - Gru

źlica nerek

U
Ulcus cruris varicosum -

Żylakowate owrzodzenie goleni

Uraemia - Mocznica
Urethritis idiopathica - Idiopatyczne zapalenie cewki moczowej Urolithiasis -
Kamica moczowa

V
Varicella - Ospa wietrzna
Varices cruris -

Żylaki podudzia

Varices haemorrhoidales -

Żylaki odbytu, guzy krwawicze, hemoroidy Variola vera

- Ospa prawdziwa
Venosclerosis - Stwardnienie

żyły (żył)

Vitia cordis acquisita - Wady serca nabyte
Vitia cordis congenita - Wady serca wrodzone
Vulnera contusa regionis frontalis capitis et antebrachii - Rany t

łuczone

okolicy czo

łowej głowy i przedramienia

Vulnus - Rana
Vulvovaginitis - Zapalenie sromu i pochwy

KONIEC