Projektowanie zieleni towarzyszącej ciągom pieszym i jezdnym
Literatura wybrana
Wolski Karol „Powody zamierania roślin przy autostradach” http://www.szkolkarstwo.pl/
Wolski Karol, „Zieleń na autostradach
w Polsce” (w:) „Aura” nr 8/2005
Baranowski T. „ Możliwości poprawy wzrostu i rozwoju drzew i krzewów w warunkach miejskich” (w:) Zieleń miast i wsi, t.1 wyd. PWSZ Sulechów, 2007.
Bojarczuk T., Rachwał L. „Drzewa i krzewy w mieście” (w:) j.w.
III Forum architektury krajobrazu.
Zieleń związana z ciągami komunikacyjnymi to:
- pasy zieleni rozdzielające ciągi komunikacyjne jezdne i piesze,
- pasy zieleni towarzyszące ciągom pieszym – promenady i bulwary,
(w tym również ścieżkom rowerowym)
- pasy zieleni przydrożnej – zadrzewienia i aleje przydrożne.
Funkcje:
Pasy zieleni rozdzielające ciągi komunikacyjne jezdne i piesze:
- Bezpieczeństwo użytkowania. np.: dodatkowe zabezpieczenie przed niekontrolowanym zjazdem z pasa ruchu.
- Zabezpieczenie przed oślepianiem ze strony pojazdów poruszających się w przeciwnym kierunku,
- Ochronna przed zanieczyszczeniami.
- Dekoracyjna.
Pasy zieleni rozdzielające ciągi komunikacyjne jezdne i piesze:
- Mogą mieć miejsce także na placach miast, wówczas wydzielają pas ruchu dla samochodów.
- W takich przypadkach stosuje się przede wszystkim rośliny kubłowe.
- Pasy zieleni mogą rozdzielać również pasy ruchu na przeciwnych jezdniach.
Pasy zieleni towarzyszące ciągom pieszym – promenady i bulwary
FUNKCJE:
- Spacerowa,
- Wypoczynkowa bierna – punkty widokowe tzn. miejsca zaciszne do biernego wypoczynku,
- Rekreacyjna, sportowa – ścieżki rowerowe, rolkowe, etc.
- Dekoracyjna.
- Widokowa – podkreślenie widoku na otaczającą np..: zabytkową architekturę .
Pasy zieleni przydrożnej – zakrzewienia, zadrzewienia i aleje przydrożne.
- Zapewnienie cienia dla podróżujących.
- Ochronna np. przed bocznymi wiatrami, etc.
- Ochrona przed hałasem
- Poza tym rośliny, korzystnie oddziaływają na klimat, glebę, łącznie z ograniczaniem erozji. Zakrzewiania i zadrzewienia mogą także przyczyniać się do korzystnego (zadarnienia podłoża i zabezpieczania zboczy przed utratą stateczności.
Przy projektowaniu wszystkich ww. pasów zieleni należy dokładnie przeanalizować wszystkie elementy składowe otoczenia dróg ujęte w następujących kategoriach:
- elementy zagospodarowania skarp nasypów
i wykopów łącznie z murkami oporowymi, palisadami, różnorodnymi nasadzeniami
i obsiewami;
- elementy oznakowania drogowego;
- elementy bezpieczeństwa ruchu;
- elementy ograniczania hałasu w sąsiedztwie drogi i mostu;
- elementy obsługi podróżnych;
- zabytki przyrody i architektury, a także efekty działalności poprzednich pokoleń;
- elementy różnorodnego sąsiedztwa itp.
*Łączenie drogi z wyposażeniem i otaczającym krajobrazem powinno być realizowane zgodnie z subiektywną myślą twórczą projektanta. Obejmować formę i funkcję kształtowanych elementów urządzeń i zieleni przydrożnej.
*Formy i funkcje małej architektury i zieleni, towarzyszące każdej drodze powinny być rozpatrywane z punktu widzenia wewnętrznej (kierowca, pasażer) funkcji użytkowej i zewnętrznej funkcjonowania na otoczenie (mieszkańcy miejscowości przy drogach).
Dlatego kompozycje powinny być:
- Celowe,
- Dobrze zlokalizowane,
- Nie ograniczająca widoczności,
- Zapewniające bezpieczeństwo,
- Dobrze zrealizowane, z zastosowaniem odpowiednich materiałów, z poszanowaniem sąsiedztwa. (Ukierunkowany widok)
*Należy pamiętać, że każda droga ma różnorodne sąsiedztwo i korzystają stają z niej różni użytkownicy, w tym osoby niepełnosprawne
(np. parkingi)
*Droga, nawet najlepiej ukształtowana na planie
i w profilu podłużnym, dobrze wpisana w krajobrazy zawsze jest w nim elementem obcym.
*Zieleń i mała architektura w otoczeniu dróg może pełnić rolę czynnika integrującego ze względu
na funkcje użyteczne i estetyczne.
*Ponadto zieleń coraz częściej wykorzystywana jest w celach zabezpieczenia skarp przed erozją: drzewa, krzewy, maty roślinne i rolki trawnikowe – rozwiązania tańsze i bardziej przyjazne krajobrazowi niż elementy inżynierskie np. mury oporowe, kosze z kamieniami.
Ogólne zasady projektowania i doboru gatunkowego roślin dla miast:
Wybór zieleni dla terenów miejskich
*Powinno się stosować gatunki krajowe, pochodzące ze stanowisk jałowych, suchych, przegrzanych o zasadowym odczynie gleby, odporne na zasolenie np. brzoza brodawkowata, jarząb mączny z gatunków obcych np.: kasztanowiec(?), platan, ałycza, grusza kaukaska, grusza wierzbolistna etc.
Pasy zieleni rozdzielające ciągi komunikacyjne jezdne i piesze:
*Zieleń powinna być tak zaprojektowana, by zapobiegała przechodzeniu pieszych na jezdnię poza wyznaczonymi miejscami.
Nie może ograniczać widoczności, dla pieszych jak i kierowców. (Szczególnie dotyczy to strzyżonych żywopłotów).
Zapewniać cień o ile to możliwe pieszym oraz kierowcom.
*Rośliny w pasach zieleni powinny być dekoracyjne, łatwe w pielęgnowaniu. Lepiej jest stosować rośliny okrywowe niż trawniki.
*Należy wyposażyć ciągi piesze w małą architekturę: ławki, kosze na śmieci, tablice informacyjne, oświetlenie oraz ciekawą nawierzchnię ciągów pieszych.
Pasy zieleni towarzyszące ciągom pieszym – promenady i bulwary
*Promenada – droga piesza przeznaczona do spacerów, wytyczona w atrakcyjnym oraz starannie utrzymana. Szeroka, z miejscami do biernego wypoczynku, z punktami widokowymi do podziwiania otaczającego krajobrazu. Obsadzona drzewami – szpalery jednostronne lub aleje. Urządzane w terenach miejskiej jako elementy systemu zieleni miast lub część większej kompozycji przestrzeni publicznych.
*Na terenach uzdrowisk, wzdłuż rzek, jezior lub brzegami mórz – prowadzone są bulwary.
*Projektowana zieleń powinna spełniać ogólne zasady projektowe.
Pasy zieleni przydrożnej – zadrzewienia i aleje przydrożne.
- Zapewnienie cienia dla podróżującym.
- Ochronna np. przed bocznymi wiatrami, etc.
- Element orientacji w przestrzeni miasta – rondo z charakterystycznym elementem, charakterystyczne obsadzenie dróg.
- Projektowana zieleń powinna spełniać ogólne zasady projektowe. Poza terenami miast nie stosuje się systemów nawadniających ani napowietrzających. Powinno się stosować podwójne szpalery po obu stronach drogi – drzew i krzewów. Bliżej jezdni należy stosować drzewa, dalej szpaler krzewów. Spowodowane jest to ochroną przed bocznym wiatrem oraz gromadzeniu się śniegów zimą.
Ogólne zasady projektowania i doboru gatunkowego roślin dla miast:
- Wytrzymałość na mróz do – 35st.C, ( tym również wytrzymałość na wiosenne i jesienne przymrozki),
- Odporne na choroby oraz działania szkodników (o ile to możliwe), ponieważ w miastach ograniczone są możliwości stosowania oprysków chemicznych.
- Należy unikać roślin trujących.
- Dobór drzew
- Pokrój drzewa należy wybrać indywidualnie do wielkości przestrzeni, którą się dysponuje.
- Owoce– spadające owoce mogą stwarzać zagrożenie dla ruchu, a trudno również utrzymać porządek ciągów. Rozdeptane owoce np. śliwy, morwy powodują nieestetyczne ‘odbarwienia’ nawierzchni w utrzymaniu porządku. Kłopotem są również owoce „latające” – np. puch topoli, wierzb, etc. – zapychające np.: filtry wentylacyjne budynków, rynny etc. , a także będące powodem alergii.
Dobór drzew
- Inne cechy drzew – cechy dyskwalifikujące drzewa to m.in.: łamliwość i kruchość konarów; drzewa cierniste – np. glediczia trójcierniowa, trujące, powodujące alergie etc.
- Raczej nie iglaki! – głównie ze względu na ich brak odporności na warunki miejskie.
Uprawa roślin w mieście:
-Odpowiednie przygotowanie gleby do wymagań roślin.
-Stała pielęgnacja – w tym również; nawodnienie oraz nawożenie
DRZEWA
- Założenie instalacji nawadniającej i napowietrzającej,
- Ochrona pni przed uszkodzeniami mechanicznymi samochodów, rowerzystów i pieszych, a nawet kosiarki.
- Powierzchnia gleby wokół drzewa powinna być odsłonięta i utrzymana w dobrym stanie, dotyczy to terenu wokół pnia, ale również w obrębie korony.
Rośliny przy autostradach [1]
Czynniki abiotyczne
- Największy wpływ na zamieranie roślin wzdłuż autostrady A2 mają:
*susza,
*silne nasłonecznienie,
*wiatr na terenach otwartych
*niska temperatura.
Czynniki biotyczne –zalecenia
Wykonanie nieco głębszych mis wokół roślin po ich posadzeniu, także jesienią, poprawia retencję gleby – co przyczynia się wzrostu liczby przyjmujących się roślin.
Dlatego wykonywanie „kopczyków” na terenach suchych należy ograniczać tylko do gatunków wrażliwych na duże spadki temperatury, nie powinno się natomiast obsypywać podstaw roślin, np. róży pomarszczonej czy tawuły wczesnej.
Czynniki biotyczne
- Stres powodowany przez suszę,
- nieprzepuszczalne podłoże,
- silny wiatr i przemarzanie zimą,
- powoduje spadek naturalnej odporności drzew i krzewów na choroby oraz szkodniki.
- Po wiosennym przeglądzie roślin wzdłuż autostrady A2 zaobserwowałem na 80–90% dereni (Cornus sp.) oznaki prawdopodobnie zamierania pędów dereni (powodowane m.in. przez grzyby Glomerella cingulata i Nectria spp.). Poza tym w okresie wegetacji obserwuje się wiele chorób aparatu asymilacyjnego, np. mączniak prawdziwy, rdze, plamistości i zamierania liści. Ze szkodników notowano m.in. mszyce, rolnice, zwójki, przędziorki i inne. Choroby i szkodniki mogą pogarszać żywotność osłabionych roślin, a przy braku właściwej pielęgnacji, stać się powodem masowego ich zamierania.
- Odnotowuje się także zniszczenia powodowane przez zwierzynę leśną (do 20%).
- Straty te można zmniejszyć poprzez stosowanie siatek ochronnych za pasami zieleni
- użycie repelentów i osłonek na pnie roślin zmniejsza te uszkodzenia, ale ich nie eliminuje.
- Czynnikiem stresowym dla niskich roślin może być wysoka trawa, utrudniająca dostęp światła.
Jakość materiału roślinnego
- Poszukiwanie tanich roślin powoduje, że często sadzi się drzewa i krzewy złej jakości. Rośliny ozdobne produkowane są często w optymalnych warunkach (podłoże, nawadnianie, nawożenie, itd.), a następnie sadzone na rekultywowanym terenie wzdłuż autostrad. Może to stanowić dodatkowy czynnik stresowy. Warto więc sięgać po materiał produkowany w szkółkach leśnych, na słabszych glebach.
Czynniki antropogeniczne Najpoważniejsze błędy na etapie projektowania
- Używanie zbyt wielu gatunków i odmian roślin na pasie zieleni przy drogach szybkiego ruchu — na odcinku autostrady A2 długości 17–50 km — zastosowano ich prawie 100.
- Planowanie nasadzeń złożonych z bardzo małych grup roślin (np. 11 szt. krzewów i 3 szt. drzew), które stwarzają wrażenie chaosu i stają się niewidoczne podczas szybkiej jazdy. Dodatkowo wiele niskich krzewów, które mogą być wycięte podczas koszenia trawy.
- Błędny dobór gatunków, np. sadzenie w pobliżu pól ze zbożami berberysu pospolitego (Berberis vulgaris), który jest żywicielem rdzy źdźbłowej.
- Uwzględnianie gatunków ozdobnych, które mogą nie przetrwać w rekultywowanym gruncie, z obniżonym poziomem wody gruntowo-opadowej. Dobór gatunków opiera się na analizach glebowo-siedliskowych przed robotami ziemnymi związanymi z budową autostrady, które całkowicie zmieniają warunki glebowe, zwłaszcza stosunki powietrzno-wodne.
- Sadzenie roślin w terminie niezgodnym z ich wymaganiami i fizjologią, np. podczas sierpniowych upałów czy w czasie grudniowych przymrozków (dla przyspieszenia prac).
- Sadzenie form piennych drzew o wysokości 2–3 m z "gołymi" korzeniami, krzewów o wysokości nawet 90 cm oraz zbyt krótkie przycinanie korzeni roślin.
- Zniszczenia powodowane nadmiarem soli sypanej na jezdnie zimą. Sól kumuluje się przez zimę na pasie rozdzielającym jezdnię oraz na poboczach. Przekroczona zostaje naturalna odporność traw na zasolenie. Jedynym wyjściem jest wymiana wierzchniej warstwy gleby lub intensywne przepłukanie jej wodą. Dosiewanie traw bez takich zabiegów nie przynosi spodziewanych efektów.
- Warto przeanalizować użycie na wąskich (np. 30-cm) pasach bezpośrednio przy jezdni pokrycia powierzchni kruszywem mineralnym, żwirem czy grysem. Wpłynie to na poprawę nośności poboczy i będzie stanowiło warstwę drenującą, a dodatkowo poprawi estetykę poboczy.
Propozycje
- Sadzenie młodszego materiału szkółkarskiego gatunków leśnych i rekultywacyjnych (ze szkółek leśnych, 2- lub 3-letniego), nawet z odkrytą bryłą korzeniową. Korzenie roślin powinny być jednak zabezpieczone hydrożelem przed przesychaniem w czasie transportu i sadzenia. Dodatkowo można także wzbogacać tym środkiem glebę (1–2 g/l podłoża).
- Materiał szkółkarski o mniejszych rozmiarach przyjmuje się lepiej.
- Rezygnacja z sadzenia wzdłuż autostrad roślin produkowanych w pojemnikach w substracie z torfu.
- Rezygnacja ze ściółkowania korą przy całej autostradzie, gdyż rozkład tego materiału dodatkowo powoduje zubożenie (tymczasowe) gleby w azot.
- Wykonywanie głębszych mis po posadzeniu roślin.
- Właściwy termin sadzenia materiału szkółkarskiego.
- Prawidłowe przycinanie roślin po posadzeniu — nawet do 1/3 wysokości pędu lub na wysokości 20–30 cm, w zależności od gatunku.
- Transport roślin w jasnych workach foliowych niepowodujących nagrzewania, z zabezpieczeniem korzeni hydrożelem zaraz po wykopaniu ze szkółki. Przechowywanie materiału przed sadzeniem w cieniu (wystawienie na 10 minut korzeni sosny zwyczajnej wiosną na słońce powoduje zniszczenie prawie 100% włośników).
- Sadzenie większych jednolitych grup roślin.
- Przesunięcie siatki ogrodzeniowej za pas zieleni, co zapobiega uszkodzeniom roślin przez zwierzynę oraz kradzieżom.
- Prowadzenie koniecznej pielęgnacji we właściwym terminie.