Psychologia roznic indywidualnych

07.10.14

Wyklad pierwszy

Literatura obowiazujaca na egz:

Strelalu - psychologia ronic indywidualnych i podrecznik akademicki dzial 7 rozdzialy : 34, 37-41

Poplacja - roznice indywidualne

Sumiennosc, wzrost, szybkosc reakcji na bodzce, radzenie sobie z abstrakcyjnym materialem

Czlowiek jest unikalny : osobowosc to specyficzna dla kazdego z nas organizacja ukladow psychofizycznych

Roznice interindywidualne : sa powszechne poniewaz nie ma takiej wlasciwosci pod wzgledem ktorej sie nie roznimy

Roznice intraindywidualne : my sami zmieniamy sie w ciagu zycia (wzgledna stalosc czasowa cech ) przejawiamy te sam cechy w roznym nasileniu jak i roznie reagujemy w odmiennych sytuacjach (zmiennosc sytuacyjna )

Nie ma obszaru w 100% zdeterminowanego biologicznie ! Najbardziej sa to : temperament i inteligencja plynna.

Endogenne teorie osobowosci : przyczyna roznic indywidualnych sa czynniki biologiczne - to co w czlowieku. Uklad nerwowy np. Hipokrates : cztery humory : krew, zloc, czarna zolc, i flegma.

Egzogenne teorie osobowosci : przyczyna roznic indywidualnych sa czynniki srodowiskowe

NOMOTETYCZNE (kwestionariusze - egz ) - roznice indywidualne moga zostac opisane i wyjasnione i przewidywane na podstawie wczesniej zdefiniowanych kryteriow ; czyli istnieja okreslone wskazniki, uniwersalne, zmienne stosowane do wszystkich ludzi pod wzgledem ktorych bedziemy ludzi roznicowac

IDIOGRAFICZNE - kazdy czlowiek jest unikalny do tego stopnia ze nie mozemy porownywac ludzi miedzy soba przy pomocy tych samych zmiennych (np. Psychoanaliza )

DYSpOZYCYJNE - osobowosc to zbior spojnych orientacji w dzialaniach, mysleniu, doswiadczaniu emocji bez wzgledu na kontekst sytuacyjny

SYTUACYJNE - osobowosc to niezwiazane ze soba stany czy zachowania zdeterminowane sytuacyjnie

Podejscie zgodne z nomotetycznym - egz !

Cechy wzglednie stale roznice indywidualne pod wzgledem wlasciwosci psychicznych, ktorych wariancja jest czesciowo genetycznie zdeterminowana (ilosciowa )

Cecha osobowosci : wew dynamiczna organizacja systemow psychofizycznych, ktora prowadzi do powstawania charakterystycznego dla jednostki systemu zachowan, mysli i uczuc.

Cecha ma swoje natezenie ilosciowe. Egz ! Problem ze spojnoscia miedzy sytuacyjna.

Typologia : system klasyfikacyjny sluzacy do opisow zbiorow zachowan i roznic pod wzgledem wielu wlasciwosci

Cecha

• kontinuum

•w jakim stopniu ja posiadamy ?

•Zmienna ilosciowa

•zmienna porzadkowa

•Wyniki na wymiarze ×--y

Typ :

• brak kontinuum

•do jakiej kategorii przynalezymy ?

•zmienna jakosciowa

•zmienna kategorialna

•x albo y

egzamin 30 pytan testowych

C421 15 :oo - 16:30!

14.10.14

Wyklad drugi:

Zrodla roznic indywidualnych

Czy istnieje spor : Dziedziczenie czy srodowisko ?

Badania pokazuja ze :

1. Roznice miedzy jednostkami w populacji maja zarowno genetyczne , jak i pozagenetyczne (glonie: srodowiskowe ) zrodla

Natura czy srodowisko ? - pytanie nieaktualne ?

3 kwestie dotyczace sporu natura czy srodowisko :

1. Skoro czynniki genetyczne moga wyjasnic do 50 % zmiennosci cech, to pozostaly % wyjasniaja czynniki pozagenetyczne - nie mozna pomijac wplywu srodowiska

2. Pojecie srodowisko moze obejmowac wszystkie inne niz genetyczne wplywy

Srodowisko to takze przebyte choroby, odzywianie sie, rozowj prenatalny, traumy,

3. Genetyka bada to, co jest dane w okreslonej populacji i czasie;

Jednak musimy wziac pod uwage czynniki srodowiskowe : Co moze sie zdarzyc ?

Zbyt prosta formula

Wplyw genow + wplyw srodowiska = zachowanie

Addytywny - z pokolenia na pokolenie

Nieaddytywny - wymieszanie sie genow, cos nowego powstaje

Selektywny dobor rodzicow (inaczej : krzyzowanie wybiorcze)

Laczenie sie\ dobieranie jednostek w ramach populacji, ktore sa fenotypowo bardziej podobne niz mialoby to miejsce w przypadku doboru losowego.

Czynnik nieaddytywny : dominacja i epistaza

Lykken : EMERGENEZA: -> EGZ

Unikalna kombinacja alleli dajaca efekty nieobserwowane u rodzicow i rodzenstwa - wplywy dziedziczenia

Badania pokazuja ze :

II Istnieja wielogenowe wplywy na roznice indywidualne majace rozklad normalny w populacji:

Roznice zdeterminowane dzialaniem wielu genow :

Wplywy pojedynczych genow sa male, jednak wplyw calego systemu genow ksztaltuje fenotyp i jego wariancje w okreslonej populacji

Nie ma jednego genu odpowiedzialnego za jedna ceche ! - egz

Pojecie odziedziczalnosci : 2 znaczenia

1. Znaczenie statystyczne :

Proporcja wariancji zachowania obserwowana w danej populacji przypisana w zmiennosci wariancji genetycznej - o,oo - 1,00; w przypadku wiekszosci roznic indywidualnych o,30 - o,60

2. Bardziej ogolne znaczenie :

Wielkosc zmiennosci badanego zachowania w danej populacji, ktora mozna przypisac wplywom genetycznych roznic miedzy jednostkami w populacji

Wplyw genetyczny to nie determinizm genetyczny - odziedziczalnosc to miara statystyczna udzialu czynnikow genetycznych w wariancji zachowania, wplyw genetyczny to jest rozwoj i ksztaltowanie zachowan przy udziale czynnikow genetycznych

Problem z rozgraniczeniem pojec: srodowisko wspolne i specyficzne

Nowsze badania pokazuja , ze srodowisko uwazane dawniej za wspolne moze w rzeczywistosci byc specyficzne

Korelacja genow i srodowiska

Geny zmieniaja prawdopodobienstwo ekspozycji czlowieka na srodowiskowe czynniki ryzyka

Zaklada mediacyjne wplywy :

-srodowiskowa mediacja wplywow genetycznych

-genetyczna mediacja wplywow srodowiskowych

3 typy korelacji geny srodowisko : EGZ

Pasywna : rodzice nie dosc ze przekazuja dziecom geny, to jeszcze tak wychowuja dzieci iz promuja rozwoj okreslonych cech. (Dziecko wszystko dostaje, dostaje geny, styl wychowawczy- wypromowanie danych cech ) Dziecko jest tylko odbiorca.

Reaktywna (coraz wazniejsza z wiekiem ): nasze indywidualne doswiadczenia sa po czesci efektem tego, jak inni ludzi reaguja na nasze wrodzone cechy . ( dziecko wybitnie zdolne i ich mozliwa dyskryminacja wsrod znajomych

Aktywna (coraz wazniejsza z wiekiem ): kiedy odzieziczone predyspozycje wplywaja na nasze zyciowe wybory , jednak te wybory sa realizowane w takich warunkach, na jakie pozwala nasze srodowisko ktore aktywnie tworzymy. Tutaj juz jest okreslone dzialanie dziecka.

Interakcja genotypu i srodowiska

Zroznicowana wrazliwosc genotypow na srodowisko, trudna do wykazania. (Zroznicowana wrazliwosc na pewne wydarzenia traumatyczne)

Przyklad : zaburzenia zdrowia psychicznego

Inny przyklad : fenyloketonuria

Inny przyklad : badania sklonnosci przestepczych : dzieci o najwiekszym ryzyku popelnienie przestepstwa -> rodzice biologiczni i adopcyjni to przestepcy

Metody badania genetyki zachowania

I Badania blizniat (pomagaja analizowac m.in. Interakcje genotypu - srodowisko )

1. Badanie blizniaka kontrolnego. Trenowanie tylko jednego z blizniat. (Wchodzenie po schodach. Czy trenowany wchodzi lepiej czy wchodza tak samo ? ) Blizniaki monozygotyczne.

2. Badanie pojedynczych blizniat. Rozowj prenatalny byl blizniaczy, jednakze doszlo do poronienia jednego dziecka. Na ile ten pierwszy etap interakcji z blizniakiem wplynal na nasza osobowosc i na nasz rozwoj.

3. Metoda rodzin blizniat

Z polaczenia studiow rodzinnych i mietody blizniat

4.porownania blizniat i par nieblizniacznych

Jako uzupelnienie do metody badania blizniat

5. Badanie blizniat wychowywanych osobno.

Zadziwiajace podobienstwa w badaniach Thomasa i Boucharda (np. Manieryzmy) np. Oskar i Jack, James Artur i James Edward

6. Metoda blizniat wychowywanych razem

Dwa zalozenia :

A) bliznieta MZ sa jednakowe

B) mniejsze podobienstwo blizniat DZ niz MZ sugeruje wplywy genetyczne

Bardziej szczegolowe :

A) selektywny dobor rodzicow

Wplyw doboru rodzicow na wzrost podobienstwa genotypowego w parach rodzenstwa moze byc mylony z wplywamu wspolnego srodowiska

* dyskusja na temat tego zalozenia

B) wplyw srodowiska : zalozenie o rownosci srodowisk blizniat - wplyw taki sam w przypadku par MZ i DZ

C) reprezentatywnosc badanych blizniat : bliznieta maja byc reprezentatywne dla nieblizniat

II Diagnoza zygotycznosci blizniat - nie ma na egz

- badanie blon plodowych ( kosmowkowosc )

-analiza grup krwi

-diagnoza morfologiczna czyli porownanie szczegolow wygladu (kwestionariusz fizycznego podobienstwa blizniat )

- analiza DNA

III studia rodzinne

Badanie calych rodzin, czlonkow rodziny biologicznej

IV Metoda adopcyjna

Porownywanie podobienstwa miedzy dziecmi a ich biologicznymi a adopcyjnymi rodzicami

Np. Sprawa Jeremiego Strohmeyera

Czasem porownania rodzenstwa biologicznego i adopcyjnego

Metoda adopcyjna przydatna w badaniu interakcji: genotyp - srodowisko ( patrz : dzieci o sklonnosciach przestepczych )

* potencjalne bledy

Obecnie czesto stosuje sie schematy laczne : metody rodzinne , adopcyjne i blizniat, aby zdiagnozowac zrodla roznic indywidualnych

2 glowne metody :

1. Schemat adopcyjny +schemat rodzinny

II. Schemat adopcyjny + badania blizniat

Ostatnio coraz czesciej dodaje sie schemat badania rodzin zrekonstruowanych ( zamist schematu adopcyjnego ) czyli porownujemy :

Przyrodnie rodzenstwo z rodzonym w rodzinach zrekonstruowanych; rodzone rodzenstwo z takiej rodziny z rodzonym rodzenstwem z rodziny pelnej etc.

Wyklad 3

21.10

Cechowe podejscie do osobowosci (1): poczatki badan osobowoscia jako zespolem cech

Gordon Allport - Cechowa Teoria Osobowosci

(Pierwszy mowil o tym ze jest cos takiego jak cecha ) - krytykowal psychoanalize.

Podejscie indywidualne. Czlowieka trzeba badac indywidualnie. Jako czlowiek podkreslal swoja skromnosc.

OSOBOWOSC: dynamiczna (ciagle zmieniajaca sie rozwijajaca sie ) organizacja systemow psychofizycznych (cialo + psychika ) w jednostce, ktore determinuja jej indywidualna adaptacje do srodowiska ; osobowosc istnieje realnie i ma swoje neurofizjologiczne korelaty.

Osobowosc isteniej realnie !!! - wazne

Osobowosc a charakter. Charakter okreslamy jako dobry /zly. Zwiazany z ocena. Osobowosc - nie.

Osobowosc a temperament. Na bazie temperamentu dopiero rozwija sie osobowosc. Sam temperament jest bardziej biologiczny niz sama osobowosc.

Charakterystyka :

Cecha jako podstawowy element osobowosci !

Cechy istnieja realnie !

Cechy maja swoja podstawe w ukladzie nerwowym !

Cechy sa sprawdzalne empirycznie !

Cechy sa wzglednie od siebie niezalezne!

Dzieki cechom, ktore maja charakter ogolny, mozemy wyjasnic stalosc czasowa i sytuacyjna ludzkiego zachowania ! - Najwazniejsze wyznaczniki teori Allporta

Allport uzywa terminu HEURYSTYCZNY REALIZM!!Realnie istnieje ta osobowosc ten zespol cech ktory mozemy odkryc analizujac danego czlowieka. Przy indywidualnym podejsciu do tego czlowieka. - do egz.

Allport wyroznil :

Cechy indywidualne i wspolne - pyt do egz

Cechy indywidualne - potem nazwal je dyspozycjami osobistymi - ogolne tendencje do zachowywania sie w okreslony sposob

Cechy wspolne - potem nazwal je cechami

Czyli mozemy analizowac cechy na dwoch poziomach :

A) wymiarowo

B) indywidualnie

Mierzymy ekstrawersje studenta ustalonym wskaznikiem

-nie boi sie publicznych wystapien

- lubi snuc anegdoty

- prowadzi ozywione dyskusje z przyjacielem

-inicjuje rozmowe z wlasnie poznana dziewczyna

ZDJECIE

O cechach danej osoby mozemy wnioskowac posrednio - na podstawie jej zachowan:

Rownowaznosc reakcji

Rownowaznosc Bodzcow

Poznajmy znaczenie jakie dla kazdego z nas ma dana reakcja.

Musimy oszacowac :

-czestosc wystepowania okreslonych typow zachowan

-ich intensywnosc oraz

-zakres sytuacji, w jakich dany typ zachowan sie pojawia

Cecha rozni sie od nawyku! - cecha jest ogolniejsza od nawyku

Cecha rozni sie od postawy ! -postawa ma swoj obiekt i zwiazana jest zawsze z ocena.

Cecha rozni sie od typu ! - typ to klasyfikacja i typ jest zmienna jakosciowa, ciezko jest tam nam uchwycic indywidualnosc.

DYSPOZYCJE:

Dyspozycja dominujaca( kardynalna ) - rzadzi calym jego zachowaniem

Dyspozycje centralne ( glowne zasadnicze )- od 3 do 10 kazdy z nas ma. Odnosza sie do konkretnych zachowan, sytuacji. Jest to widoczne w naszym zachownaiu.

Dyspozycje wtorne -najmniej wazne w naszym systemie osobowosci. Najslabiej spojne wewnetrznie. Moga byc to zachowania sporadyczne. Nie ma to znaczenia dla naszego codziennego zachowania.

Cechy odpowiadaja za stalosc zachowan a sytuacja za ich zmiennosc. WAZNE

W ramach tych kategorii czlowiek moze sie zmieniac. W pracy moze byc dominujacy, w domu ujawnia zupelnie inne cechy.

Allport szuka zrodel zachowania w cechach (wyjasniaja stalosc zachowania ) i w kontekscie sytuacyjnym ( wyjasnia zmiennosc zachowania )

Dlaczego czlowiek przejawia zmiennosc w zachowaniu ?

1.Czynniki wplywajace na blad pomiaru

2.Blad badacza

3.Rozne sytuacje moga powodowac pojawienie sie odmiennych cech lub struktury cech, dana osoba moze przejawiac w odmiennych sytuacjach cechy przeciwne

Podsumowanie ! Do egz

- wysoka spojnosc zachowan w ramach okreslonej kategorii sytuacji

-zmiennosc /przeciwienstwo w reakcjach poza tymi kategoriami sytuacji

Kazdy czlowiek czesciowo ,,tworzy'' sytuacje, w ktorych sie znajduje.

-Dla zrozumienie zachowania nie wystarczy znajomosc cech. Nie informuja one o zamiarach , celach i kierunkach aktywnosci.

-Trzeba poznac osobista interpretacje przeszlosci i odniesienie do przyszlosci.

PRIOPRIUM - subiektywny swiat uczuc, przekonan i intencji odbierany jako wlasny tworzy proprium.

AUTONOMIAFUNKCJONALNA: Allport uwaza, ze czlowiek w miare rozwoju ksztaltuje nowe motywy swego postepowania.

Mozemy wykonywac pewne czynnosci rytynowo jest to perseweracyjna autonomia funkcjonalna np. Palenie papierosow, ogolnie nalogi

Mozemy tez rozwijac zainteresowania, uczucia, styl zycia, obraz siebie, nabywac wartosci, motywy etc.Jest to Propriacyjna autonomia funkcjonalna. Szansa na wewnetrzny rozwoj, zebym realizowala wlasne zainteresowania. Tu nie sa potrzebne zadne nagrody, nie ma bezposredniej gratyfikacju. Moj swiat sie rozwija i moja filozofia zyciowa.

Podsumowanie :

Dzieki temu, ze mamy okreslona strukture cech i dyspozycji oraz mamy poczucie Ja , rozwijamy wlasne dazenia, plany i cele (propriacyjne )

Badania idiograficzne (morfogeniczne )

Teoretyczna podstawa takiego podejscia badawczego: czlowiek jest niepowtarzalny i dyspozycje osobiste to glowne wyznaczniki zachowania

Badania indywidualnych osob a nie porownania indywidualne; analiza indywidualnych przypadkow jako pelnoprawna metoda badawcza to wazny wyklad Allposrta w diagnoze osobowosci

Listy Jenny

Najwazniejsze uwagi krytyczne :

Niedociagniecia formalne ; dbanie o efektownosc

Nie wyjasnia mechanizmow (autonomia funkcjonalna )

Jakie wymiary osobowosciowe mamy badac ?

Jego badania trudno uznac za idiograficzne - szukal raczej ogolnych praw a nie powtarzalnosci

Teoria osobowosci Cattela

Wywodzi sie z Teorii cech allporta

Cattel : najwazniejszy cel badan nad osobowoscia to ustalenie praw okreslajacych jak ludzie o danych strukturach osobowosci zachowaja sie w roznego rodzaju sytuacjach i srodowiskach.

Podejscie bardzo psychometyryczne. Porownanie ludzi ze soba !

Osobowosc - zlozona struktura cech, ktora pozwala przewidziec zachowanie danej osoby w danej sytuacji.

Podstawowe pojecie : Cecha : to struktura psychiczna

Cattel dokonal dwoch glownych podzialow cech :!!! Do egz NIE MYLIC Z ALLPORTEM

Ze wzgledu na poziom, na ktorym obserwujemy zachowanie, Cattel wyroznia :

Cechy powierzchniowe : wiazki cech, ktore wspolwystepuja ze soba i sa obserwowalne - jawne, zewnetrzne ; jesli zaobserwujemy, ze ktos przejawia wiazke zachowan w sposob powtarzalny , spojny to mowimy o jego cesze powierzchniowej. (Mozna porownac do symptomow choroby ktore sa dla nas widzialne )

Cechy zrodlowe : leza ,, u zrodla '' obserwowalnych zachowan; aby je odkryc , trzeba przeprowadzic analize czynnikowa; wazniejsze od cech powierzchniowych , to z nich zbudowana jest osobowosc. Egz

Geneza cech zrodlowych nie jest jednolita- biologiczna lub spoleczna - mowimy o :

Konstytucjonalnych cechcach (czynnikach ) zrodlowych : zrodlo wewnatrz organizmu

Cechach ( czynnikach ) uksztaltowanych przez srodowisko :zrodlo w czynnikach spolecznych , kulturowych

Ponadto ze wzgeldu na sposob przejawiania sie cechy dzielimy tez na :

Cechy dynamiczne =motywy zachowan

Cechy zdolnosciowe =intelekt, jak szybko cos robie, jak efektywnie , wszelkie sprawnosci

Cechy temperamentalne =jak cos robie, forma, jaki pobudliwy

Cechy dynamiczne sa najwazniejsze:

ERGI:wrodzone psychofizyczne dyspozycje , tendencje w zachowaniu , bliskie biologicznym popedom ; Cattell naukowo udowodnil istnienie 10 ergow : zdjecie

SENTYMENTY:uksztaltowane przez srodowisko ze wzgledu na wlasne doswiadczenia zyciowe zaczynamy zwracac uwage na pewne obiekty ( emocje specyficzne reakcje )

POSTAWY: jawne dynamiczne zmienne (wnioskujemy o ergach i sentymentach ); wazne pojecia : Sila kierunek obiekt

To zainteresowanie o pewnej sile okreslonym kierunkiem dzialania wobec danego obiektu.

Wklad 4

28.10.14 - brak wykladu (uzupelnij z poczty )

Gdzie mamy szukac danych o osobowosci ?

Zdjecie -> Sprawdzmy czy informacje uzyskane z roznych zrodel sa spojne

Analiza czynnikowa

Jakie sa podstawowe , zrodlowe cechy osobowosci ?

Gdzie mamy szukac danych o osobowosci ?:

Hipoteza leksykalna

Zredukowany zbior 4 500 przymiotnikow Allporta i Odberta (badania leksykalne )

W wyniku licznych analiz i przegladu literatury Cattel uzyskal zbior (180, potem 42-26) cech powierzchniowych , ktore staly sie podstwa analizy czynnikowej danych L Q.

Dokumentacja\historia zycia (life record , dane L )

Dane kwestionariuszowe (dane Q)

Test obiektywny (dane T)

Zalozenie : aby uzyskac dane zrodlowe trzeba przeprowadzic analize czynnikowa , jesli dane z trzech zrodlel stworza ta sama strukture osobowosci, to mozemy mowic o podstawowej strukturze osobowosci.

Czy Cattelowi to sie udalo ?

Czesciowo

Czynniki odkryte dzieki analizie danych L i Q sa zblizone ; staly sie podstawa Szesnastoczynnikowego Kwestionariusza Osobowosci Cattella

Na podstawie analizy danych T Cattell stworzyl liste 21 cech zrodlowych

Zdjecie

Czynniki zrodlowe : lewy biegun /prawy biegun - zdjecie

Analiza krytyczna

-jedna z najbardziej rozbudowanych teorii osobowosci

-bardzo sformalizowana

-Istotyny wplyw na rozwoj innych czynnikowych teorii osobowosci

* Cattell analizowal wplyw czynnika dziedziczonego i srodowiskowego - wielokrotna Abstakcyjna Analiza Wariancji (MAVA)

* Prawo sprowadzania do sredniej biospolecznej - wplywy srodowiskowe przeciwstawiaja sie biologicznym

Piecioczynnikowy model osobowosci

Paul T.Costa i Robert McCrae

Czy osobowosc moze sie zmienic ?

Dan McAdams : osobowosci jako trojpoziomowa struktura :

Cechy jako dyspozycje

Osobiste zaangazowania (np. Cele, plany, zmartwienia )

Historie zycia

A co na to Costa i McCrae ?

Zdjecie

Piecioczynnikowa teoria osobowosci (FFT)

Podstawy biologiczne

Podstawowe tendencje (Neurotycznosc , Ekstrawertycznosc, Otwartosc, Ugodowosc , Sumiennosc )

Biografia obiektywna ( Reakcje emocjonalne , Przebieg kariery zawodowej, zachowanie )

Wplywy zewnetrzne (normy kulturowe, zdarzenia zyciowe : sytuacje )

Charakterystyczne przystosowania (zjawiska uwarunkowane kulturowe , dazenia osobiste, postawy ) -> Obraz siebie Schematy ja; Mity osobiste

Zdjecie

Zdjecie -> Postulat interakcji : istnieje wzajemne oddzialywanie srodowiska fizycznego z dyspozycjami osobowosci - charakterytyczne ..

Zdjecie

Badania Leksykalne

Teorie osobowosci oparte sa na jezyku, ktorym poslugujemy sie opisujac nature naszych codziennych doswiadczen. Spoleczenstwa wypracowuja slowa dla nazwania tych atrybutow/cech, ktore sa wazne.

Allport i Odbert - 18.000 slow dla okreslenia cech, ktora to liste nastepnie redukowali.

Cattell - kolejna redukacja i stworzenie czynnikow osobowosci

Paul Costa i Robert McCrae (podejscie psychometryczne ) - redukuja 16 - czynnikowy model osobowosci Cattella do trzech czynnikow :

Neurotycznosc, ekstrawersja oraz otwartosc na doswiadczenie (= intelekt, kultura )

Nie byly to nowe wymiary osobowsciowe :

Jung : wymiar ekstrawersji - introwersji

Eysenck : wymiar ekstrawersji - introwersji oraz niezrownowazenia / nieprzystosowania emocjonalnego jako powtarzajace sie w analizach dotyczacych wymiarow osobowosciowych

Wiggins : ekstrawersja (vs. Introwersja ) i neurotycznosc ,, wielka dwojka '' w badaniach nad osobowoscia

Rokeach : istnieja osoby dogmatyczne, nie sa otwarte na nowe idee czy wartosci

Rogers : konkluzje z terapii : otwartosc na doswiadczenie wewnetrzne powinna byc kryterium zdrowia psychicznego

Coan :tworzy narzedzie do pomiaru otwartosci na fantazje i doswiadczenie estetyczne

Tellegen i Atkinson : otwartosc na absobujace doznania zwiazana z podatnoscia na hipnoze

Przed Costa i McCrae inni badacze dochodzili do wniosku , ze istnieje piec glownych czynnikow osobowosci :

Fiske : redukuje 16 czynnikow wyodrebnionych przez Cattella do pieciu

Tupes i Christal : opracowuja dane zebrane przez Catella i uzyskuja piecioczynnikowy model

Norman :,,Wielka Piatka Normana '' - piec czynnikow: ekstrawersja (surgencja ), ugodowosc, sumiennosc, stabilnosc emocjonalna i kultura, to wlasciwa taksonomia cech osobowosci

Goldberg :analizuje slownik i dochodzi do pieciu wymiarow

Zdjecie

Zdjecie skladniki

Otwartosc na doswiadczenie : wymiar opisujacy tendencje do poszukiwania i pozytywnego wartosciowania doswiadczen zyciowych, tolerancje , nowosci i ciekawosc poznawcza

Wyobraznia (1)

Estetyka (2)

Uczucia (3)

Dzialania(4)

Idee (5)

Ekstrawersja : wymiar odnoszacy sie do ilosci i jakosci interakcji spolecznych oraz do poziomu aktywnosci, energii i zdolnosci do odczuwania pozytywnych emocji.

Skladniki interpersonalne :

Serdecznosc (przywiazania ) 1

Towarzyskosc (pragnienie bycia z innymi ludzmi ) 2

Asertywnosc 3

Skladniki temperamentalne :

Aktywnosc 4

Poszukiwanie doznan 5

Emocjonalnosc w zakresie reakcji pozytywnych (energia ) 6

Wyklad 5

04.11.14

Ugodowosc - wymiar opisujacy pozytywne vs negatywne nastawienie do innych ludzi; interpersonalna orientacje przejawiajaca sie w litosci vs antagonizmie, doswiadczanych w uczuciach myslach i dzialaniu

Zaufanie 1 (ludzie maja dobre intencje i nie chca nas skrzywdzic / wszyscy moga byc nieuczciwi )

Prostolinijnosc 2 ( naiwnosc spoleczna , nie ma granic / sklonnosc do manipulacji- czlowiek ujawnia siebie w sposob jaki chce )

Altruizm 3( chec pomocy , poswiecania sie / egocentryzm )

Ustepliwosc 4 ( brak konfiliktow agresji / konflikty i agresje )

Skromnosc 5 (brak sklonnosci do faworyzowania wlasnej osoby - realistyczny stosunek do siebie / narcyzm - wywyzszanie sie )

Sklonnosc do rozczulania sie 6 (mocna empatia / racjonalnosc, zajmowanie sie soba )

Sumiennosc : charakteryzuje stopien zorganizowania, wytrwalosci i motywacji jednostki w dzialaniach zorientowanych na cel - opisuje stosunek czlowieka do pracy.

Kompetencja 1 < poczucie ze ktos poradzi sobie z sytuacja, trudno je zniechecic >

Sklonnosc do utrzymywania porzadku w zyciu i dzialaniu 2

Obowiazkowosc 3( wazne sa zasady i ich przestrzeganie/ nieprzewidywalnosc )

Dazenie do osiagniec 4( wysokie ambicje, silna motywacja, wysoki poziom aspiracji w nadmiarze : perfekcjonizm / brak celow i osiagniec i aspiracji )

Samodyscyplina 5 ( umiejetnosc samomotywowania sie mimo przeszkod / latwe porzucanie celow )

Rozwaga 6 ( najpierw pomysl, potem zadzialaj. Duza refleksyjnosc. )

Kryteria charakteruzyjace FFT

Ogolnosc modelu NEOAC

Struktura wyodrebnionych skladnikow pozwala na sklasyfikowanie ich do pieciu glownych sfer osobowosci - sa to cechy ogolne

Czyli mozemy opisac osobowosc w kategoriach ogolnych (5 czynnikow ) i szczegolowych ( skladniki czynnikow )

- podczas badan roznymi technikami z uzyciem NEOAC wyniki uzyskuja duza zgodnosc ; duza stalosc w badaniach podluznych ; wyodrebnione czynniki maja znaczenie adaptacyjne - realnosc modelu NEOAC

Niezmiennosc czynnikow NEOAC : te same wymiary pojawiaja sie w badaniach leksykalnych, jak i w innych modelach psychologicznych

Uniwersalnosc czynnikow NEOAC: niezaleznie od plci, wieku, rasy i kultury zawsze uzyskuje sie taka sama strukture piecioczynnikowa. (Choc istnieja badacze wskazujacy na 6-czynnikowy model HEXACO, Honesty - Humility )

Podstawy biologiczne czynnikow NEOAC- wskaznik dziedzicznosci czynnikow modelu waha sie w granicach -30% -40% ; nie wskazuja jednak na konkretne mechanizmy anatomo- fizjologiczne

Costa i McCrae uwazaja ze model piecioczynnikwy osobowosci jest wyczerpujacy.

Rola czynnika otwartosci dla funkcjonowania poznawczego jednostki - pyt do egz (otwartosc jest najwazniejszym czynnikiem )

Mechanizmy obronne i style radzenia sobie ze stresem a piec wymiarow osobowosci.

Ekstrwersja i sumiennosc - jako najlepsze strategie radzenia sb ze stresem

Neurotycznosc - najgorsze strategie radzenia ze stresem

Funkcjonowanie zawodowe w szkole a wielka piatka - najlepiej - otwartosc i sumiennosc

Zdrowie psychiczne i fizyczne :

Najlepiej : sumiennosc Najgorzej : neurotycznosc

Wybrane zalety :

-model integruje inne podejscia strukturalne do osobowosci - ujmuje to, co wspolne - ten model to jak uniwersalna waluta, mozemy przewalutowac pojecia z innych teorii na pojecia FFT

- ukazuje miejsce i znaczenie teorii cech

- funkcjonalne znaczenie czynnikow osobowosci

- w stosunku do modelu PEN Eyfncka uwzgledniony zostal czynnik poznawczy

- Zuckerman : model spelnia wazne kryteria : rzetelna identyfikacja czynnikow, dobre wskazniki odziedziczalnosci

Wybrane uwagi krytyczne :

- podobnie jak w przypadku Cattella : krytyka pod adresem samego pojecia cechy, metody analizy czynnikowej

- model piecioczynnikowe sluzy glownie do opisu profilu osobowosci a nie do wyjasniania mechanizmow zaburzen - EGZ

- brak propozycji terapeutycznej

-brak konkretnych wyjasnien mechanizmow rozwoju szczegolnie niektorych cech : O, U, S a inni autorzy jak Eysenck, wskazuja na mechanizmy wyroznianych przez siebie cech - EGZ

Sumiennosc i ugodowosc to odwrtonosc psychotycznosci wedlug Eysencka !!! -EGZ

- poszczegolne czynniki osobowosci koreluja ze soba

- Eysenck :sumiennosc i ugodowosc to skladniki (ze znakiem przeciwnym ) psychotycznosci ; otwartosc na doswiadczenie - obszar funkcjonowania poznawczego

Teria PEN Eysencka

Obowiazuje literatura do cwiczen 4

Sformulowal 5 zasad, ktore maja rzadzic badaniami psychologicznymi :

1> Ludzie sa organizmami biospolecznymi

2> Istieje zwiazek miedzy psychika a fizjologia

3> nalezy prowadzic badania korelacyjny i eksperymentalne

4> Nalezy porzucic podzialy miedzy psychologia jako nauka a psychologia stosowana

5> Znajdowanie dowodow potwierdzajacych naukowe tezy powinno laczyc rozne koncepcje a nie dzielic

Roznice indywidualne czesto odpowiadaja za wiekszy zakres zmiennosci wynikow niz warunki eksperymentalne

Osobowosc - to wzglednie trwala organizacja charakteru, temperamentu, intelektu i wlasciwosci fizycznych, ktore determinuja specyficzne sposoby przystosowania sie do otoczenia ;

Trescia nauki o osobowosci jest zachowanie.

Osobowosc w znaczeniu szerszym = temperament ( element nie - kognitywny ) + inteligencja (element kognitywny )

Osobowosc w znaczeniu wezszym = temperament (element nie-kognitywny ) - do egz !!

4 poziomy organizacji osobowosci - egz !!!

A) poziom konstruktow teoretycznych (L1 ) - zjawiska niedostepne bezposredniej obserwacji - genotyp, rownowaga pobudzenia - hamowania. Wszystko co zwiazne z biologia i nieobserwowalne.

B) poziom zjawisk, ktore mozna zaobserwowac w eksperymentach psychologii ogolnej (L2) - np. Warunkowanie, poziom aspiracji; zdeterminowane glownie czynnikami konstytucjonalnymi (biologicznymi ) Proste poszczegolne reakcje a nie wielkie cechy.

C) poziom nawykow (cech ) zachowania (L3 ) - cechy pierwotne i ogolne - N, E - I, P, ( w wyniku interakcji czynnikow biologicznych z wplywami srodowiskowymi ) : osobowosc behawioralna

D) Poziom postaw lub nawykow myslowych (L4 ) - powiazane z wszystkimi trzema poziomami

Eysenck byl glownie zainteresowany tzw. Superczynnikami osobowosciowymi

Zajal sie psychozami i nerwicami

Zauwaza :

-brak konsekwencji w definiowaniu zaburzen

-intuicyjnosc diagnozy klinicznej

Histerycy : wysoki neurotyzm i wysoka ekstrawersja

Dystymicy : wysoki neurotyzm i niska ekstrawersja

Te dwa zaburzenia tworza wzglednie niezalezne, oddzielne klasy

Ekstrawersja zwiazana z E z wielkiej piatki

Neurotyzm - zwiazany z N z wielkiej 5

Psychotyzm - czynnik dodany pozniej - ujemnie zwiazany z ugodowoscia i sumiennoscia z wielkiej 5 EGZ!!

Kwestia psychotyzmu :

Zdaniem Eysencka :

Osoba jest psychotyczna w tym stopniu, w jakim posiada specyficzne geny o waskim zakresie oddzialywania (small effect); osoba moze tez byc psychotyczna gdy posiada gen o szerokim zakresie oddzialywania (large effect ) ; jednak aby doszlo do rozwoju stanow psychotycznych, musza dzialac stresory. Biologia + stresory = zabrzenie !! Egz

Czyli wg Eysencka :

Osoba o wysokim wyniki w skali P, to ktos kto odziedziczyl sklonnosc do zabrzen psychotycznych i doznal stresu rozwojowego ;

Do psychoz dochodzi w przypadkach skrajnych

W zakresie zaburzen psychiatrycznych istnieja dwa czynniki, niezalezne odpowiadajace za zaburzenia psychotyczne

- czynniki psychopatii (psychotyzm )

-nerwicowe (neurotyzm ) Kazdy z nich stanowi kontinuum od normy do skrajnej patologii.

-introwersja - ekstrawersja : trzeci, ortogonalny czynnik, ktory wspolnie z neurotyzmem decyduje o specyficznym obrazie zaburzen nerwicowych

-inteligencja : czynnik czwarty, ktorego wzajemne oddzialywania z pozostalymy nie maja charakteru prostoliniowego

Eysenck jest zwolennikiem teori skaza - stres - ludzie rodza sie z okreslona skaza, ktora razem z niekorzystnymi oddzialywaniami srodowiska ( stres ) moze prowadzic do patologii

Wyklad VI 18.11

Zdjecie : Trzy typy osobowosci

- ze sklonnoscia do choroby wiencowej serca

- typ zdrowy

- ze sklonnoscia do chorob nowotworowych

(Moze sie pojawic na egz )

Typ B - typ zdrowy - nisk neurotyzm i ambiwalencja

Inne ujecie : typy reagowania na stres :

Typ 1 ; podminowanie : uzalezniaja sie od obiektu (warunek szczescia i pomyslnosci )

Typ 2 : nadmierne pobudzenie : wazne obiekty sa zrodlem nieszczesc i stresow

Typ 3 : ambiwalencja : oscyluja miedzy typem 1 i 2

Typ 4:autonomia osobista : najwazniejsza jest autonomia wlasna i osob z ktorymi sa w kontakcie

Krytya czynnika E :

Eysenek wpierw mowil o E-I jako o typie, a potem o wymiarze ;

E-I nie wyaja sie byc calkowicie przeciwstawne :

Wedlug Eysnka E poszukuja pobudzenia a I go unikaja , ale byc moze to zbyt proste ujecie ?

Revelle i in. :

Picie porannej kawy utrudnia dzialania I, a pomaga E ; wieczorem odwrotnie : kawa pomaga I a przeszkadza E

(Inne fazy pobudzania ? Stany emocjonalne ? Uczucie przyjemnosci ? )

Poblem ze skala P

-impulsywnoc zostala wlaczona do skali P, w skali E zostawioo jedynie skladowa impulsywnosci : sklonnosc do ryzyka

-Zuckerman i wspol. : poszukiwanie doznan zwiazane jest bardziej z psychotyzmem a nie z ekstrawersja ; czynnik P to nie tylko cechy psychopatyczne ale tez autonomia, tworczosc

- zamiast czynnika P - dwa : niewrazliwosc i male uporzadkowanie

- problemy metodologiczne ( rozklad normalny nie byl zachowany )

Krytyka zalozenia o biologicznym podlozu PEN :

-Tezy stawiane przez Eysenka nie byly przez niego weryfikowane

-Najnowsze badania wskazuja na nieprawdziwosc Tez,

Allport -> CECHA (osobowosci ) , mozemy je obiektywnie pomierzyc, badania idiograficznie ( jednostkowo, czyjes listy pamietniki )

Cattell - > 16 czynnikow osobowosci. Podejscie bardzo psychometryczne. Analiza czynnikowa, wiele czynnikow osobowosci. Kwestionariusze.

Costa i McCare -> 5 czynnikow osobowosci. Podejscie psychometryczne. Podstawowe tendencje a charakterystyczne... - egz

Eyesenk - badania psychometryczne. Badania osob z diagnoza, z zaburzeniami. Kliniczne.

Zdjecia -> tabelka podsumowujaca

TEMPERAMENT

Pojecie ; wybrane wspolczesne teorie temperamentu zorientowane na dziecko

Elementy definicji powtarzajace sie w wiekszosci koncepcji temperamentu :

Odnosi sie do formalnych aspektow zachowania

Obecnosc biologicznych podstaw temperamentu

Czynniki srodowiskowe wplywaja na temperament - powolne zmiany w czasie ( temerament jako konstrukt psychobiologiczny )

Temperament jest wzglednie staly, szczegolnie w porownaniu do innych cech osobowosciowych

To pojecie odnoszace sie do grupy zwiazanych ze soba cech a nie do samych cch; rozne koncepcje okreslaja zbiory cech skladajacych sie n temperamnt

A zatem , wymiary ( cechy, dyspozycje ) temperamentalne odnosza sie raczej do pewnych tendencji w zachowaniu determinowanych przez te dyspozycje a nie do konkretych reakcji

Istnieje zwiazek pomiedzy grupam typoych wlasciwosci zachowan i wewnetrznymi wskaznikami je determinujacymi

Przewaza poglad o spojnosci miedzysytuacyjnej temperamentu; istnieja poglady o spojnosci zachowan w obrebie okreslonych klas sytuacji

Pojecie temperamentu odnosi sie bardziej do obszaru roznic indywidulnych niz do sfery ogolnych wlasciwosci gatunkowych

Sa to takie roznice indywidualne , ktore nalezy odroznic od tych nie - osobowosciowych np. Inteligenji oraz od tresciowych skladnikow osobowosci np. Motywacja, potrzeby, zainteresowania

Sa to roznice indywidualne obserwowane juz od chwili narodzin; sa powszechne, tez w swiecie zwiarzat

Badania nad tempermentem u dzieci. Domena psychologow amerykanskich

Interakcyjna Teoria Temperamentu Alexandra Thomasa i Stelli Chess

Znaczenie roznic indywidualnych oraz procesow interakcji wlasciwosci indywidualnych (! Temperament ) i wplywow srodowiskowych ( ! Wplywy spoleczne )

Wnioski :

A) dzieci roznia sie pod wzgledem cech temperamentalnych

B) temperament jest waznym elementem rozwoju przebiegajacego w sposob normalny lub zaburzony

Temperament : okresla sposob w jaki dziecko sie zachowuje - styl zachowania

9 kategorii temperamentu :

Aktywnosc - aspekt motoryczny, fazy aktywnosci. Jak sie budzi, jak i kiedy sie bawi

Rytmicznosc (regularnosc ) - pytania dotyczace regularnosci snu, jedzenia, czuwania,

Zblizanie sie - wycofywanie sie - reakcja na nowe bodzce. Emocje i motoryka. Czy dziecko przejawia je czy nie.

Latwosc przystosowania do nowych sytuacji

Prog reagowania - jak szybko reaguje na bodzce o okreslonej sile

Sila reakcji - jak silnie reaguje na bodzce

Jakosc nastroju poz/neg

Podatnosc na roztargnienie

Zasieg uwagi i wytrwalosc - zauwazenie i zatrzymanie uwagi i

W wyniku analizy czynnikowej : 3 konstelacje temperamentalne : EGZ!!!

Dziecko latwe :(temperament latwy ) wysoki wynniki- regularnosc , zblizanie sie , latwosc przystosowanie; niskie wyniki :sila reakcji; przewaga nastroju pozytywnego

Dziecko trudne : temperament trudny :mala regularnosc ; wycofywanie sie, mala um. Przystosoania sie; duza intensywnosc reagowania; przewaga nastroju negatywnego

Dziecko wolno rozgrzewajace sie ( temperament wolno rozgrzewajacy sie ): negtywne reakcje na nowe bodzce, powolne przystosowywanie sie, przewaga nastroju negatywnego ale reakcje slabe; przecietna regularnosc

Pojecie ,, Dobroci dopasowania '' wysoka, gdy zachodzi zgodnosc miedzy mozliwosciami jednostki, jej temperament i innymi cechami indywidualnymi a oczekiwaniami i wymogami otoczenia ( przede wszystkim najblizszego )

Zrodlem zaburzen nigy nie jest sam temperament a interakcja cech indywidualnych ze srodowiskiem

Wybrane uwagi krytyczne :

-niedociagniecia formalne

- Trwanie przy wyroznionych 9 kategoriach temperamntu mimo naplywu danych i zmian rozwojowych

-,, Trudny temperament '' to krzydzaca etykieta

Behawioralno genetyczna Teoria Arnolda H. Bussa i R.Plomina

Dana ccha jest temperamentalna , jsli:

1) wystepuje od wczesnego dziecinstwa

2) Roznice indywidualne w jej zakresie sa w duzym stopniu uwarunkowane genetycznie

Cechy temperamentalne wplywaja na rozwoj osobowosci

Cechy temperamentalne wplywaja na regulacje naszego zachowania oraz na przystosoanie

Temperament to zarowno cala sfera temperamentana , jak i poszczegolne cecy ( temperamenty )

Dana cecha = temperament

Emocjonalnosc - tendencja do latwgo reagowania silnym ponudzeniem na bodzce

-reakcja niezadowolenia

-reakcja strachu (3 miesiac zycia )

-reakcja zlosci ( pojawia sie okolo 6 miesiaca zycia )

Wazny aspekt aktywacji jako skladnik emocji

Aktywnosc : tendencja do podejmowania zachowan, ruchu, podczas ktoryh wydatkowana jest energia ;

-wigor

-tempo

Towarzyskosc ; to dazenie do kontaktow z innymi ludzmi w celu uzyskania wzmocnien spolecznych :

5 wzmocnien spolcznych :

1) obecnosc innych ludzi

2) wspolna aktywnosc

3) otrzymywanie przjawow zainteresowania ze strony innych ludzi

4) wzajemne reagowanie na siebie

5) inicjowanie kontaktow spolecznych

Bliznieta MZ wykazuja podobienstwo pod wzgledem trzech wymiarow temperamentu ( dla emocjonalnosci powyzej 0,5 ; dla aktywnosci: korelacja powyzej 0,4; dla towarzyskoci : korelacje powyzej 0,4)

Wklad czynnika genetycznego w wariancje trzech wymiarow temperamentu zdefiniowanych przez Bussa i Plomina wynosi okolo 30 % - 40 %

Wybrane uwagi krytyczne :

- emocjonalnosc : dlaczego te a nie inne emocje ?

- wklad genetyczny w wariancje cech wyroznionych w modelu podobny do innych cech osobowosciowych genetycznie zdeterminowanych

Wyklad 25. 1 1

Teoria zahamwanego i niezahamowanego temperamentu Jeroma Kagana

Temperament to dzidzicznie uwarunkowane profile zachowania i funkcjonowania biologicznego, obecnie juz we wczesnym dziecinstwie, ktore wraz z doswiadczeniami dziecka wplywaja na fenotyp.

Dwie jakosciowo rozne kategorie - krance wymiaru :

Temperament zahamowany : niesmialosci i powsciagliwosc

Temperament niezahamowany : towarzyskosc emocjonalna i spontanicznosc

Temperament widac w nowych sytuach = trudnych , stersowych

Kagan mowi o TYPACH - roznice w zachowaniach sa stwierdzane miedzy skrajnymi grupami dzieci smialych & niesmialych

Obydwa temperamenty przynosza korzysci :

Zahamowany : np. Bardziej martwia sie o swoje wyniki w nauce ; wieksza sklonnosc do unikania ryzyka - mniej zachowan lamiacych normy

Niezahamowany : np. Nie boja sie nowych sytuacji

Dwa wyroznione temperamenty sa wzglednie stale.

Obydwa temperamenty wiaza sie z ryzykiem okreslonych zaburzen ( czynniki wychowawcze )

Biologiczne podloze temperamentu:

Prog reaktywnosci uklady limbicznego ( cialo migdalowate i podwzgorze ) oraz ukladow pokrewnych ( os przysadka - nadnercze , uklad siatkowaty, uklad wspolczulny ) - dzieci zahamowane wykazuja sie wyzsza reaktywnoscia

Metody badania :

Obserwacja zachowan dziecka w warunkach laboratoryjnych (np. Unikanie ryzyka, liczba spojrzen w kierunku badacza )

Wybrane uwagi krytyczne

-nie wykazano ze, t. Zahamowany i niezahamowany to dwa jakosciowo rozne temperamenty

- termin ,, temperament zahamowany '' moze byc mylacy - dzieci reaguja emocjami ale takimi jak strach czy niezadowolenie w nowej sytuacji

Podsumowujac ..

Temperament a osobowosc wedlug autorow teorii temperamentu skoncentrowanych na dziecku :

To biologiczne podloze rozwijajacej sie osobowosci (szersze pojecie ) Rothbart, ktore nalezy odroznic od wlasciwosci nie - osobowosciowych oraz tych czynnikow osobowosciowych, ktore maja swe zrodla w srodowisku ( Buss i Plomin ) ;

Koncepcja Rothbart - doczytac samemu - bo pyt sa na egz !

Osobowosc tworzy indywidualnosc jednostki ( Thomas i Chess ) ; temperament wplywa raczej na ograniczenia w rozwoju okreslonych cech osobowosci niz determinuje rozwoj okreslonego porfilu osobowosciowego ( Kagan )

Wybor koncepcji temperamentu odnoszacych sie do czlowieka doroslego

1. Przyklad teorii zwiazanej z wlasciwosciami ukladu nerwowego ( Tieplow i Niebylicyn )

2. Przyklad teorii regulacyjnej ( strelau , Eliasz - zajecia cwiczeniowe )

3. Przyklady teorii aktywacyjnych (psychofizjonoliga osobowosci ) ( Gray; Zuckerman )

Szkola neopawlowoska ( pawlow : egzamin , literatura obowiazkowa )

Podejscie Tieplowa i Niebylicyna

(Doniesiania zespolu Tieplowa )

Inspiracja Pawlowem : temperament przejawem behawioralnym i/lub fizjologicznym cech ukladu nerwowego

Temperament : dynamiczna charakterystyka zachowania, ktora przejawia sie poprzez roznice indywidualne w zakresie szybkosci i sily reagowania - ujawnia sie w sposobie dzialania

Niebylicyn dodaje : temperament przejawia sie w tempie i szybkosci, rytmie zachowan ; 3 glowne skladowe temperamentu to :

- aktywnosc ( rozne formy zachowania )

- motoryka ( funkcjonowanie ruchowe )

- emocjonalnosc ( jak szybko sie pojawiaja i zanikaja emocje )

* trzeba zbadac kazda z cech ukladu nerwowego z osobna

* badania nad odruchami mimowolnymi

* kazda cecha ukladu nerwowego jest tak samo funkcjonalna

Odwolujac sie do pojecia sily procesu pobudzenia : SPP ma dwa aspekty : wytrzymalosc i wraliwosc - im wieksza wytrzymalosc , tym mniejsza wrazliwosc i odwrotnie

Odwolujac sie do pojecia ruchliwosci : dwa pojecia : - ruchliwosc w zanczeniu wezszym : latwosc przechodzenia ze stanu pobudzenia w stan hamowania i odwrotnie ( = Pawlow ) , czyli reagujemy na zmiany w otoczeniu - labilnosc :predkosc wzbudzania i zanikania procesow nerwowych , czyli jak szybko i jak latwo wzbudzamy wygaszana reakcje

Niebylicyn : Dynamicznosc : przejawia sie w latwosci i szybkosci procesu pobudzenia lub hamowania podczas wytwarzania sie odruchu warunkowanego ( dynamika warunkowania )

Odwolujac sie do pojecia Rownowagi procesow nerwowych Niebylicyn :

Proporcja procesow pobudzania do hamowania w zakresie czterech wlasciwosci UN: sily, ruchliwosci, labilnosc i dynamicznosci

Zjawisko parcjalnosci ( u czesci badanych )

Fizjologiczna podstawa specjalnych uzdolnien, przejawia sie w braku miedzysytuacyjnej zgodnosci w diagnozie cech ukladu nerwowego w zaleznosci od analizatora (np. Modalnosci wzrokowej, sluchowej etc. ) efektora , z ktorego dokonywano pomiaru oraz wzmocnienia ; a wiec stalosci cech UN. - pyt do egzaminu !!

Podsumowanie : Metody badawcze :

- eksperymenty laboratoryjne

- badania w warunkach naturalnych : symulacja awarii elektrowni jadrowej

Uwagi krytyczne :

Podejscie indukcyjne ; czesc tez nie weryfikowano empiryczni ; niedociagniecia formalne w procedurach eksperymentalnych

Neuropsychologiczny model temperamentu

(= osobowosc ) Graya

Inspiracje : Pawlow; hull, Eysenck, Tieplow i Niebylicyn

Poddaje krytyce i rewizji teorie Eysencka

Problem z fizjologicznymi podstawami temperamentu ( technologia a nie teoria wyznacza kierunki badan )

Gray :

Introwertycy bardziej podatni na kary i brak nagrod a ekstrawertycy - na nagrody i brak kar

Neurotycy w porownaniu z osobami zrownowazonymi emocjonalnie - bardziej wrazliwi na wzmocnienie - nagrody i kary

E i N sa wtorne do leku i impulsywnosci ( ktore sa podstawowymi cechami temperamentalnymi)

Dwa zalozenia :

Temperament przejawia sie w rozniach indywidualnych do doswiadczania okreslonych emocji

Powstawanie leku jako cechy zwiazane jest z wrazliwoscia na sygnaly kary, braku nagrody, nowosci

Powstawanie impulsywnosci jako cechy zwiazne jest z wrazliwoscia na wygnaly nagrody i braku kary

E: niski lek i wysoka impulsywnosc

N: wysoki lek i wysoka impulsywnosc

Hipotetyczne mechanizmy biologiczne cech temperamentalnych - wazne do egz !!!!!

Behawioralny uklad hamujacy ( BIS )

- warunkuje wrazliwosc na sygnaly kary, braku nagrody, nowosci oraz reakcje na te bodzce ( hamowani zachowania, wzrost aktywacji, wytezona uwaga, ocena ryzyka ) Czyli wchodze w jakas nowa sytuacje !!

- sytuacje w ktorych mamy doczynienie z alternatywnymi celami, co moze rodzic frustracje i niepokoj ; warunkowe bodzce awersyjne

- podstawowa struktura : uklad przegrody hipokampa

Reaktywnosc ukladu BIS decyduje o poziomie leku - cechy

Dzialanie srodkow farmakologicznych ; alkohol, barbiturany , benzodiazepin zmniejsza wrazliwosc BIS i lek; wieksza wrazliwosc w sytuacjach stresowych

( Caly czas oczekuja zagrozenia ; caly czas jestem w napieciu; chce miec kontrole nad sytuacja; powstawanie leku jako cechy )

Behawioralny uklad aktywacyjny (BAS)

Przypuszczalnie zwiazek z zachowaniem wzmacniajacym pozytywnie i z pozytywna emocjonalnosci ( m.in nadzieja, szczescie, uniesienie ; zwiazane z takimi cechami osobowosci jak optymizm , nastawienie na nagrody , impulsywnosci ) ;

Biologiczne struktury podstawowe : m.in zwoje podstawy mozgu, jadra wzgorza, ruchowa, czuciowo - ruchowa i przedczolowa kora mozgowa ;

Uwolnienie dopaminy wywoluje reakcje dazenia ( przypomina to reakcje na wzmocnienie dodatnie )

Czyli daze do czegos, podoba mi sie adrenalina. Mocny uklad zwiazany z tym ze osoba caly czas szuka bodzcow..

Uklad Walki / ucieczki (FFFS)

Od tego ukladu zaleza roznice w poziomie zachowan unikajacych , ucieczkowych ; w obronnosci - zlosc , obronana ucieczka lub agresja

Reakcje na WSZYSTKIE bodzce awersyjne , warunkowe i bezwarunkowe ( dawna wersja ; tylko bezwarunkowe ( bol ) )

Trzy podstawowe struktury nerwowe : jadro migdalowate , podwzgorze przysrodkowe i istota szara.

My juz jestesmy w tej sytuacji, uciekamy od niej bo jest nieprzyjemna i jej nie chcemy.

02.12.14 r.

Wyklad 8

Kolejne tezy :

Cechy osobowosci laczane FFFS to sklonnosc do doswiadczania strachu ( fear -pronnes )?unikowosc ryzyko zaburzen ; fobie, reakcje paniki

Cechy osobowosci laczane BIS TO SKLONNOSC do zamartwiania sie , lek, ryzyko zaburzen, zgeneralizowana lekliwosc, OCD - nieumiejetnosc adekwatnego rozwiazywania konfliktu miedzy roznymi reakcjami np. Kompulsywne mycie rak i brak zrozumienia, ze klamka od drzwi nie zawiera groznych wirusow

BAS a uzywki i uzaleznienia

Wyzsze wyniki w BAS u uzaleznionych osob od narkotykow. BAS wspolwystepuje z uzaleznieniami i zazywaniem narkotykow i alkoholu wsrod studentow.

Wyzsze wyniki w BAS -wieksza wrazliwosc na sygnaly zachdcajace do spozycia alkoholu -egz

Generalnie u ludzi pijacych co najmniej raz w tygodniu (kilka drinkow na raz ) widok i zapach alkoholu wiazal sie z wieksza ochota na picie , jednak wyzsze wyniki w BAS SPRZYJALY wiekszej ochocie na drinka

Uwagi krytyczne

Problemy z empiryczna weryfikacja

Wyszedl z badan nad zwierzetami - poszukiwanie podstaw fizjologicznych leku u szczurow a zachowania spoleczne ludzi sa bardzo zlozone 《zuckerman 》

Biologiczns teoria poszukiwania doznan zuckermana

Ehsperymenty nad deprywacja sensoryczna

Wczesna definicja poszukiwania doznan : potrzeba sensoryczna oparta na optymalnym poziomie stymulacji -to czynnik ogolny mierzony przez skale poszukiwania doznan wersja 1

Taka aktywnosc jak poznawcza czy motoryczna ma swoj ootymalny poziom stymulacji i aktywacji

Na roznice w optymalnym poziomie stymulacji wplywaja takie czynniki jak : wiek, przebieg uczenia sie, aktualny poziom stymulacji, wymogi zadania, cykl dobowy a szczegolnie cechy konstytucjonalne

- doczytac w ksiazce na egz

Pozniejsza definicja : na ceche zwana poszukiwaniem doznan skladaja sie potrzeba doznawania zroznicowanych , nowych, zlozonych oraz silnych wrazen i doswiadczen oraz gotowosc do podejmowania ryzyka fizycznego i spolecznego w celu dostarczania sb tego typu doznan

Jest neurobiologicznie uwarunkowana

Poziom analizy cech osobowosci

1. Cechy

2. Zachowania spoleczne

3. Warunkowanie

4. Fizjologia

5. Biochemia

6. Neurologia

7. Genetyka

Poszukiwanie doznan to struktura zlozona z czterech czynnikow skladowych : wazne do egz ☆☆☆

1. Poszukiwanie grozy i przygod : zamilowanie do aktywnosci , dzialania fizyczne ryzykowne , ekscytujace sporty (np. Jazda na nartach , wyscigi samochodowe ) TAS

2. Poszukiwanie przezyc :,, poszukiwanie aktywacji poprzez umysl i zmysly ,, wybor nonkonformistycznego stylu zycia , np. Niezaplanowane podroze, towarzystwo nieprzecietnych ludzi, narkotyki etc. ES

3. Rozhamowanie : najsilniej uwarunkowane biologicznie -tendencja do rozladowywania sie i poszukiwania odprezenia w takich zachowaniach jak : picie alkohoku, seks, hazard, -czyli hedonistyczna pogon za przyjemnoscia DIS

4. Podatnosc na nude : awersja do powtarzalnosci doswiadczen, rutynowych zajec, nudnych ludzi - reagowanie niepokojem na monotonie BS

pojecie poziomu doznan bylo niezmienne ale jego poglady na biologiczna interpretacje sie zmienialy :

Wczesna hipoteza : petla korowa -uklad siatkowaty ; ludzie roznia sie potrzeba optymalnego poziomu stymulacji (hipoteza potem zarzucona )

Kolejna hipoteza :uklad nerwowy (limbiczny ) i uklad hormonalny (m.in dopamina, noraadrenalina ) -biochemiczna teoria aktywacji -osiagniecie optymalnego poziomu aktywnosci ukladow katecholaminowych -dopamina i noradrenalina uczestnicza w regulacji poziomu aktywacji ukladu nerwowego , tworzac tzw. Uklady aktywacyjne -egz ☆☆☆

Badania genetyczne :niektore wyniki :odziedziczalnosc na poziomie o,60 - jeden z najwyzszych dla cech temperamentalnych

Korelaty behawioralne cechy poszukiwania doznan

Wysokie wyniki : preferuja czynnosci oraz sytuacja nowe i silnie stymulujace , zwiazne z duzym ryzykiem , potrzebami hedonistycznymi (bez wzgledu na akceptacje spoleczna , tez patologie )

Doniesienia ze wspolczesnych badan ..

-p. Doznan koreluje dodatnio z otwartoscia na doswiadczenie i ujemnie z ugodowoscia

-p. Doznan koreluje dodatnio z psychotyzmem i ekstrawersja

-przewaznie wyzsze wyniki u mezczyzn , tez u osob androgynicznych /meskich psychologicznie ; z wiekiem slabnie

Poszukiwanie doznan a zachowania

Zawodowe wybory

Zawody zwiazane z niwymi doswiadczeniami , stymulujacym otoczeniem, niekonwencjonalne , realizacja nieustrukturyzowanych zadan, elastycznosc ;

Zachowania i nawyki ryzykowne wyzszy p. Doznan sprzyja :

Zazywaniu narkotykow i dozwolonych srodkow wplywajacych na zachowania , zazywania alkoholu

Np. Wykazano , ze alkohol rodzi u tych osob wiecej pozytywnych ich zdaniem doswiadczen - nagrod ;

Open bar parties - wyzsze p.doznan wspolwystepowalo z wiekszym spozyciem alkoholu a uczestnicy mieli generalnie wysoki poziom p. Doznan

Badanie z udzialem kobiet prostytuujacych sie : wyzsze impulsywne p. Doznan (impSS ) w porownaniu z grupa kontrolna , co sprzyjalo zazywaniu narkotykow

-ryzykownym zachowaniom seksualnym

-bojkom

-wiekszej predkosci prowadzenia samochodu ; prowadzenie po pijanemu

Hobby -sport i rekreacja

-czesciej sluchaja stymulujacej muzyki , wola niestandardowa sztuke

-czesciej podrozuja i do mniej znanaych miejsc

-sporty ekstremalne ; ALE te sporty nie musza byc zwiazne z ryzykiem a ze stymulacja : szachy

Postrzeganie ryzyka przez poszukiwaczy doznan :

Generalnie obnizaja ryzyko zwiazne z okreslonymi czynnosciami

Uwagi krytyczne :

Korelaty fizjologiczne dla modelu poszukiwania doznan to tez korelaty innych cech np. Ekstrawersji czy impulsywnosci

Sprzeczne dane co do zwiazku katecholamin z wymiarem p.doznan

Zbyt malo danych do roli srodowiska, w tym kontekstu spolecznego, ndla specificznych przejawowo p.doznan

Skale do pomiaru p.doznan bardzo obciazone kulturowo !

Temperament a osobowosc wedlug autorow teorii tempersmentu skoncentrowanych na czlowieku doroslym

Temperament i osobowosc to nie sa synonimy ;

Temperament wchodzi w sklad szerszego systemu osobowosciowego ale pod warunkiem ze ujmujemy osobowosc jako zespol cech , strelau

Elementy bardzo zlozonego systemu regulacji, eliasz

Temperament i osobowosc to pojecia zamiennie stosowane gray i zuckerman

Funkcjonalne znaczenie temperamentu wsrod osob doroslych

Struktury zharmonizowane

Duze mozliwosci przetwarzania stymulacji -sangwinik

Wysoka WT i niska RE oraz wysoka AK , wyzsza WS , ZW, niska PE -efektywna regulacja stymulacji i nastawienie na jej poszukiwanie -predyspozycja dobra do radzenia sb ze stresem i stymulacjs

Male mozliwosci przetwarzania informacji -melancholik

Struktyry niezharmonizowane

Duze mozliwosci przetwarzania stymulacji -flegmatyk

Male mozliwosci przetwarzania stymulacji -choleryk

Bylo na cwiczeniach ☆☆☆☆

Struktury niezharmonizowane stanowia tzw. Temperamentalny czynnik ryzyka egz ☆☆wystapienia zaburzen -taka konfiguracja cech , ktore w polaczeniu z innymi czynnikami zwiekszaja ryzyko wystapienia patologii i niedostosowania

Sytuacje trudne sa wazne w badaniu dobroci uwarunkowanych temperamentalnir mechanizmow gwarantujacych przystosowanie i sprawne funkcjonowanie jednostki

Chroniczna rozbieznisc miedzy poziomem reaktywnosci a oczekiwaniami jednostki prowadzic moze do zaburzen somatycznych

Resktywnosc a ocena jakosci zycia

Wyzsza reaktywnosc =wyzsza pobudliwosc emocjonalna =wyzsza intensywnosc emocji

Eliasz : osoby wr bardziej wrazliwe na odchylenia od optimum stymulacji , a zycie codzienne dostarcza wielu sytuacji narazajach na rozbieznosc miedzy zapotrzebowaniem na stymulacje a jej doswiadczaniem

(Klonowicz i badania nad bezrobotnymi )

Silny bodziec -》 negatywne emocje np.lek -》generalizacja na inne bodzce -》warunkowanie

Najlepszym predyktorem wystapienia PTSD jest reaktywnosc emocjonalna

Reaktywnosc a oceny roznych sfer zycia zdrowien

Wszedzie tam gdzie , jest nieoptymalna stymulacja to bedzie nam negatywnie wplywalo na zdrowie. Osoby zaczynaja sie skupiac na swoim zdrowiu

Emocjonalne oceny pracy

Osoby z wr w porownaniu z nr : wieksze napiecie , mniejsza przyjemnosc i energia

Relacje

Ludzie ktorzy daza do bodzcow , stymulacji, nagord (np. Ekstrawersja, pozytywna emocjonalnosc , BAS )

Brak wykladu z 09.12

16.12

Modele czynnikow rownorzednych

Istnieje pewna liczba jednakowo waznych zdolnosci intelektualnych

Thurstone : inteligentym moze byc proces adaptcji; inteligencja to zdolnosc do hamowania reakcji insynktownych - wiekszosc naszych reakcji to wordzone lub wyuczone odruchy, co jest adaptacyjnee, ale z czasem warto hamowac odruchy, aby lepiej poradzic sobie z zadaniami intelektualnymi.

7 podstawowych wzajemnie niezaleznych czynnikow - pierwotnych zdolnosci umyslowych / rozumienie informacji slownych, plynnosc slowna, zdolnosci numeryczne, pamieciowe, szybkosc spostrzegania i rozpoznawania obiekto, rozumowanie indukcyjne i wizualizacja przestrzenna. (W ksiazce doczytac gardnera, nie beda sie pojawialy pytania typu: ile i jakie czynniki wyrozniali rozni autorzy )

Guilford : Model struktury intelektu : do egz !!

Kazda zdolnosc umyslowa odnosi sie do okreslonego materialu, wykorzystywanego w zadanich testowych ; wyszedl od modelu teoretycznego. - wazne

Piec grup procesow (operacji ) poznawczych : poznawanie operacje pamieciowe, wytwarzanie dywergencyjne, wytwarzanie konwergencyjne i ocena efektow myslenia

Operacje wykonujemy na dwoch rodzajach informacji : dotycza tresci (materialu ) i wytworu :

Tresc informacji - obejmuje kategorie : figuralna , symboliczna, semantyczna i behawioralna (np. Wyraz mimiczny )

Wytwory czynnosci intelektualnych (formalny aspekt informacji ) :jednostki, klasy, relacje, systemy, przeksztalcenia i implikacje

Ocena teorii strukturalnych (wybor )

Daly podstawe do opracowania testow inteligencji i badania roznic indywidualnych

Wbrew sadom wiekszosci badaczy czynnik to nie byt realny a konstrukt teoretyczny

Arbitralnosc w wyborze czynnikow

Czynnikowe teorie maja charakter opisowy - co jest przyczyna a co skutkiem ?

Poznawczy przewrot w ujmowaniu inteligencji

1. Teorie podkreslajace role oprzyrzadowania (hardware ) -typ i jakosc procesora ;

Inteligentny ma mozg dzialajacy szybko i sprawnie niczym dobry procesor komputera ( eysenck, jensen )

Inteligencja laczona z szybkoscia przetwarznia informacji - czas reakcji

Paradygmat Hicka : pomiar czasu reakcji 1)prostej; 2 ) z wyobrem sposrod 2 mozliwosci ; 3)z wyborem sposord 4 mozliwosci; 4) z wyborem sposrod 8 mozliwosci ;

Prawo Hicka ; czas reakcji wydluza sie regularnie wraz ze wzrostem poziomu zlozonosci sytuacji eskperymentalnej

Jednak nie chodzi o to ze inteligentni szybciej mysla !

- Czas inspekcji : bardzo krotka prezentacja bodzca - liczy sie czas ekspozycji bodzca potrzebny na jego percepcyjne przetworzenie / czasu reakcji sie nie mierzy / - im wyzszy II, tym krotszy czas ekspozycji niezbedny do prawidlowej inspekcji bodzca

Teorie podkreslajace role oprogramowania (software ) :

Jaki uklad elementarnych skladnikow procesu przetwarzania informacji (komponentow ) jest charakterystyczny dla zadan decydujacych o ludzkiej inteligencji (np. Sternberg )

Nie tylko wewnetrzna analiza procesu intelektualnego, ale i (potem ) analiza zewnatrzna z uwzglednianiem roznic indywidualnych

Hunt :Co to znaczy byc osoba uzdolniona werbalnie ?

Kazda , maszyna do rozwiazywania problemow ' (umysl , komputer ) musi posiadac mechaniczne mozliwosci do przechowywania, odzyskiwania i przekstzalcania danych :

1) Sprawnosc podstawowych funkcji poznawczych - STRUKTURA(np. Przeszukiwanie pamieci roboczej; dostep do wiedzy leksykalnej )

Aby rozwiazac problem te mozliwosci powinny byc wykorzystane w odpowiedni sposob :

2) wybor wlasciwej strategii - PROCESUALNYASPEKT Inteligencji i rozwiazanie kazdego problemu wymaga koordynacji miedzy tym, co tu i teraz a magazynem przechowywanych informacji:

3. WIEDZA: korzystanie z trwalych zasobow intelektu

Triarchiczna teoria inteligencji Sterngerga - do egz !!

Trzy perspektywy definiowania inteligencji :

Subteoria kontekstu :

Adaptacja do rzeczywistosci - mozemy wybrac inne srodowisko lub poddac je ksztaltowaniu, gdy adaptacja jest niemozliwa ; spoleczno - kulturowy kontekst (inteligencja praktyczna i spoleczna )

Subteoria doswiadczenia ( inteligencja jako zjawisko powstajace dzieki interakcji swiata zewnetrznego z wewnetrznym ):

-radzenie sobie z nowymi zadaniami i wymogami srodowiska / zakladamy udzial tzw. Ogolnego systemu przetwarzania informacji ?

-zdolnosc automatyzowania procesow informacyhnych / wlaczany lokalny system informacyjny

Subteoria skladnikow (inteligencja jako zjawisko indywidualne ) :

-metaskladniki : procesy wyzszego rzedu , nadzoruja przebieg procesow nizszego rzedu

-skladniki wykonawcze : przy wykonywaniu zadan, np. Wnioskowanie, porownywanie

- skladniki nabywania wiedzy : przy precesach uczenia sie i nabywania wiedzy

Sternberg : istnieje inteligencja ogolna - czynnik g przejawiajaca sie w roznicach indywidualnych w efektywnosci wykorzystania skladnikow - glownie metaskladnikow

Przeglad podstawowych wnioskow z badan nad inteligencja - perpektywa procesow poznawczych

Inteligencja a uczenie sie

Sternberg : szybsze radzenie sobie z nowoscia 1; szybkie automatyzowania procesow poznawczych 2; w miare nabywania wprawy korelacja IR - czas reakcji silniejsza : wyzsza inteligencja, to dzialania szybkie, bez wysilku i bez koniecznosci kontroli ;

Ackerman i Schneider : I faza uczenia sie (poznawcza ) - opanowujemy podstawowe umiejetnosci potrzebne do wykonania zadania i tu istotna jest inteligencja - nabywanie wprawy ; gdy nabedziemy wprawy w wykonywaniu jakiegos zadania, rola inteligencji maleje

Wyniki badan niejasne, moze dzialac wiele czynnikow dodatkowych

Inteligencje mozna traktowac jako determinante szybkosci, skutecznosci i trwalosci nabywania wiedzy lub jako zlozony czynnik zwiazany z automatyzacja procesow poznawczych

Inteligencja a uwaga

Hunt i Lansman : inteligencja laczona ze zwiekszona pula uwagi

Necka : hipoteza ,, przelaczania zasobow uwagi '' z jednej czynnosci na druga - przelaczanie priorytetow

Inteligencja a pamiec robocza

Wskazuje sie na wysokie korelacje inteligencji plynnej z pamiecia robocza ;

Zasada przetargu : miedzy przechowywaniem informaji a biezacym przetwrazanem informacji

Inteligencja a strategie poznawcze

Wysoka inteligencja wiazana ze strategia analityczna wykonania adania : szeregowe przetwarzanie kolejnych fragmentow zadania ; latwiejsza zmiana strategii /stosowanie strategii mieszanych /

Inteligencja a kontrola poznawcza

Wraz ze wzrostem inteligencji8, rosnie kontrola poznawcza - zdolnosc hamowania procesu poznawczego, ktory w okreslonych warunkach zadania nie jest poprawny lub pozadany np. Efekt Stroopa lub Navona

Biologiczne koncepcje inteligencji

Obecnie rozpatruje sie trzy biologiczn zrodla inteligencji :

1) szybkosc neuronalna

2) sprawnosc ukladu nerwowego

3) wielkosc mozgu

Szybkosc neuronalna (wybrane wnioski ):

Podloze inteligencji to szybkosc przewodzenia impulsow w ukladzie nerwowym

-czas reakcji ( jensen , Vernon) na proste, nieintelektualne bodzce

-czas inspekcji

ALE!: tempo przewodzenia nie jest tozsame z tempem przebiegu procesow poznawczych - to dwa rozne konstrukty

Sprawnosc mozgu (wybrane wnioski ) :

Niezawodnosc systemu (hipoteza niezawodnosci ) : odpornosc na dzialanie czynnikow zaklocajacych transmisje neuronalna

System bezblednie przysylajacy impulsy nerwowe = system niezawodny

Wydajnosc energetyczna mozgu :

Osoby inteligentniejsze wydatkuje mniej energii ( mniejsze zuzycie glukozy ) przy wykonywaniue trudnych zadan ( Haier )

Zdjecie ( badania psychofizjologiczne.... )

Starzenie sie a inteligencja

-ogolna stabilnosc ale :

-przede wszystkim w zakresie inteligencji skrystalizowanej ( spokojne odtwarzanie wiedzy, np. Slownictwo )

- inteligencja plynna podatna na wplyw wieku ( szybkie, aktywne przetwrazanie nowych idei ) - ,mechanika ' inteligencji (p. Baltes )

Czynniki genetyczne wplywaja na roznice indywidualne w zakresie (psychometrycznej ) inteligencji; wplyw genow wzrasta z wiekiem ( z wiekiem wzrastaja szanse na ksztaltowanie otoczenia ze wzgl. Na wlasne cechy, wybor okreslonych srodowisk zwiazany z predyspozycajmi o genetycznym podlozu ) mechanizmy ?

Czynniki srodowiskowe wplywaja na rozwoj intelektualny , np. Edukacja ; jakie czynniki sa najwazniejsze ?

Szybkosc przetwarzania informacji wspolwystepuje z inteligencja ; mechanizmy ?

Efekt Flynna przyczyny ?