Mozaika okresu republiki i cesarstwa.
Mozaika i technika mozaikowa.
Mozaika- technika dekor. Zaliczana do malarstwa monumentalnego, polega na układaniu wzoru z drobnych, różnego kształtu barwnych kamieni, szkła i ceramiki na odpowiednio przygotowanym podłożu (świeża zaprawa wapienna, cement, matyks); poszczególne płytki moz. nazywa się tesserami.
M. daje efekty zbliżone do malarstwa, jest trwała, dzięki czemu znalazła zastosowanie w dekoracji arch. Używana również do zdobienia rzemiosła architektonicznego. Techniką zbliżoną do m. jest inkrustacja marmurowa zw. florencką mozaiką.
Już od II tys. p.n.e. pałace kreteńskie i anatolijskie miały podłogi z kamyczków tworzących proste geometryczne wzory. W V w. p.n.e. Grecy układali w podobny sposób proste rysunki figuralne.
W świecie hellenistycznym naturalne kamyki zastąpiono: rżniętymi w formy geometryczne (sześciany lub ścięte piramidy nazywane przez Rzymian tesserami) albo w mniejsze nieregularne fragmenty, które pozwalały naśladować dokładnie malowidła – vermicula.
W II w. p.n.e. warsztaty w Aleksandrii, Pergamonie, na Delos i Sycylii wytwarzały błyszczące wielobarwne posadzki, na których obramowanie z motywów geometrycznych albo roślinnych otaczało emblemat (centralny motyw mozaiki) w OPUS VERMICULATUM – prawdziwy obrazek wykonany na płycie z terakoty, który przedstawiał już rozbudowane sceny.
Mozaika Barberini z Praeneste w jednym z budynków Fortuny i mozaika Jaskini Losów są dziełem warsztatu, który Sulla sprowadził do Italii. Przypisujemy temu warsztatowi również zespół moz. z domu Fauna w Pompejach, który składa się z 9 mozaik.
Z tego okresu, który odpowiada końcowi pierwszego stylu malarstwa i początkom drugiego pochodzą mozaiki podpisane przez Dioskuridesa, odnalezione w tzw. Willi Cycerona. (przedstawiają muzykantów i scenę z komedii)
W mniej ważnych pomieszczeniach stosowano : Opus signatum –cementowa podłoga farbowana na różowo tłuczoną cegłą, lub podłogę inkrustowaną marmurowymi sześcianami, które tworzyły wzory lub inskrypcje
Zdarzają się jednobarwne tesselata (zazwyczaj białe), w które wprawiano nieregularne kawałki kolorowego marmuru.
Bardziej luksusowy opus sectile – mozaika z kolorowych marmurów była w modzie w I w.
Mozaiki w opus vermiculatum. wystarczały czarne motywy na białym tle (tendencja utrzymywała się do IIIw. w samym Rzymie i okolicach, utrzymywał się dość długo wypary później przez tradycję hellenistyczną)
4 fazy rozwoju italskiej mozaiki czarno-białej:
1 i 2 styl- surowy i geometryczny.
W I w. p.n.e. – prosty ornament zajmuje tylko kwadratową powierzchnię pośrodku podłogi z białych kostek. Ulubiony motyw stanowi krata z czarnych linii przecinających się pod katem prostym, tylko bordiury (ozdobny pas obramowujący) są bardziej ozdobne. Surowość podłogi kontrastowana z bogactwem ścian 2 stylu malarskiego. (kiedy mozaiki będą bogatsze, freski stają się uboższe).
2 faza stylu geometrycznego zaczyna się za panowania Augusta. Dekoracja zajmuje całość posadzki, tworzy ją zazwyczaj jeden motyw powtarzający się, zawsze geometryczny, zazwyczaj prostolinijny, choć zdarzają się połączenia kół tworzących rozety.
Poza Italią nie zachowało się wiele mozaik datowanych na I w. p.n.e. W prowincjach- podłogi cementowe.
II w. pojawia się 3 i 4 styl kwiecisty, ornamenty roślinne, sylwetki ludzkie lub zwierzęce.
Już w 50r. n.e. nawrót do dekoracji figuralnej. Pompeje Dom Cuspiusa Pansy : mozaika atrium podzielona na kwatery pokazujące głównie ptaki, pies pilnujący uchylonych drzwi (powtarzający się motyw, generalnie), pejzaż z 2 centaurami i kozą. W tym samym domu mozaiki o tematyce Egipskiej (i leżymy kuźwa).
W Galii, Hiszpanii i Afryce w 2 połowie I w. odnajdujemy mozaiki naśladujące modę italską.
Według Piliniusza tzw. hellenistyczne mozaiki figuralne przenoszą się od czasów Augusta z podług na ściany i sklepienia. Dekorowano głównie: naturalne i sztuczne groty, nimfea, fontanny i kolumienki ogrodowe.
Tradycja hellenistyczna przetrwała w kilku ośrodkach orientalnych, szczególnie w Aleksandrii.
Alexandreina psephota, czyli zapewne aleksandryjskie emblemata mozaikowe.
Rozwój szkoły italskiej w II w. W czarni i bieli –eleganckie motywy roślinne. Willa Hadriana z Tivoli dostarcza nam najstarszego przykładu stylu kwiecistego w ospedaliach – pokojach, z których każdy miał 3 alkowy.
Podłogi alków były ozdabiane prostymi motywami geometrycznymi ze skrajnie stylizowanymi arabeskami roślinnymi pośrodku.
Zrodził się szczególny typ wici figuralnej, który był później szeroko stosowany w Ostii w łaźniach Siedmiu Mędrców (tzw. schola Trajana).
W Ostii w termach Neptuna pojedyncze postacie otoczone arabeskami wyobrazały bóstwa wodne i innych mniej lub bardziej fantastycznych mieszkańców morza. Później sportowcy. Następnie wprowadzano sceny z życia codziennego.
W pozostałej części Italii mozaiki z II w. zachowują ramy geometryczne, w które wprowadzane są motywy roślinne lub figuralne. Mozaiki szkoły tarenckiej mają te same schematy ale są kolorowe.
Najsłynniejsze mozaiki odkryte w willi Hadriana to wielobarwne kompozycje przedstawiające sceny wiejskie i walki zwierząt – tradycja hellenistyczna, spokrewnienie ze szkołą afrykańską.
Germania i Galia Północna -> do 125r przeważał styl geometryczny, styl kwiecisty był nieznany, przynajmniej pod postacią arabeski. Do motywu geometrycznego wprowadzono wiele ornamentów: rozety i kwiatony. Od połowy II w. w rejonie Trewiru zanik białego tła. Użycie plecionki. Gama barwna jest dyskretna , postacie do końca wieku występują rzadko
W Galii Południowej – od poł II w figuralne wielobarwne kompozycje, umieszczone jak emblemata (ale bez osobnego podkładu) pośrodku dekoracji w której pojawiają się kwiatony.
W Afryce Północnej od końca I w. – szkoła bogata i orientalna. Najstarsze mozaiki odkryte koło Zliten (granica Trypolitanii u Cyrenajki). W willii pośrodku czarnych i białych geometrycznych mozaik tesselata figuralne o wielkiej delikatności, przestawiające wić figuralną, sceny rolnicze i fryz wyobrażający walki gladiatorów i skazańców –epoka Flawiuszy.
Tendencja hellenistyczna w Zliten pomimo wpływu italskiego w wyborze tematu i w kompozycji.