Definicja wg Międzynarodowego Towarzystwa Badania Bólu

Ból jest to subiektywne przykre i negatywne wrażenie zmysłowe i emocjonalne powstające pod wpływem bodźców uszkadzających tkankę (tzw. nocyceptywnych) lub zagrażających ich uszkodzeniem. Należy podkreślić, że ból jest odczuciem subiektywnym, dlatego jest nim wszystko to, co chory w ten sposób nazywa, bez względu na obiektywne objawy z nim związane. Receptorami bólowymi są nocyceptory.

Odczucie bólu wyzwala również każdy supramaksymalny bodziec specyficzny dla danego receptora, np. silny impuls świetlny powoduje ból gałek ocznych, silny bodziec akustyczny powoduje ból lokalizowany w uchu.

Natomiast w psychologii ból jest uważany za popęd uruchamiający odpowiednie formy zachowania się zwierzęcia, które prowadzą, często przez uczenie się, do usunięcia się spod działania lub do uniknięcia bodźca bólowego.

Mechanizm powstawania bólu

Ból występujący w czasie uszkodzenia lub choroby inicjuje segmentalną i ponadsegmentarną odpowiedź ośrodkowego układu nerwowego (OUN), która pomaga utrzymać ustrojowi homeostazę w okresie rozwoju procesu patologicznego. Reakcje dotyczą przede wszystkim zmian w krążeniu (przyśpieszenie akcji serca, wzrost rzutu serca, a także przepływu w mózgu i mięśniach) oraz oddychaniu (przyśpieszenie i pogłębienie oddechów)- są one określane mianem reakcji atawistycznych, a ich celem jest przystosowanie organizmu do działań o charakterze „walki lub ucieczki". Jednak utrzymywanie się tych zmian przez dłuższy czas. jak i fakt, że ostry ból jest jednym z istotnych czynników generujących odpowiedź ustroju na uraz, sprawia, że pomimo korzystnego dla organizmu działania stymulacji bólowej w początkowym okresie rozwoju procesu patologicznego jej utrzymywanie się (brak skutecznego uśmierzenia bólu) jest przyczyną występowania wielu powikłań. W przeważającej większości przypadków prawidłowo prowadzone postępowanie przeciwbólowe oraz procesy naturalnego zdrowienia sprawiają, że ostry ból zwykle zanika po upływie kilku lub kilkunastu dni. Jednak w przypadku braku lub też nieskutecznej terapii przeciwbólowej utrzymujący się ból powoduje narastanie zmian patofizjologicznych w OUN (plastyczność OUN), zaś ostra postać bólu może przekształcić się w przewlekły zespół bólowy (np. przetrwały ból pooperacyjny lub pourazowy).

BODZIEC

ZAKOŃCZENIA NERWOWE (RECEPTORY)

RDZEŃ KRĘGOWY

RDZEŃ PRZEDŁUŻONY

MOST

ŚRÓDMÓZGOWIE

WZGÓRZE

MÓZG (rozpoznanie bólu)

Ból może wywołać różne, najczęściej niepożądane reakcje:

• tachykardie,

• wzrost RR (ciśnienia tętniczego),

• zwiększenie oporów obwodowych,

• zwiększenie rzutu serca,

• zwiększone zużycie tlenu przez mięsień sercowy,

• depresję perystaltyki,

• zwiększone opróżnianie się żołądka,

• podwyższone napięcie zwieraczy,

• zwiększoną czynność wydalniczą jelit,

• wzmożone pocenie się

• reakcje ruchowe o charakterze obronnym

Reakcje te mogą wywołać zagrażające życiu powikłania. Dlatego tak ważne jest w procesie leczenia aby sprawować nadzór nad pacjentem odczuwającym ból. Do zadań pielęgniarki w okresie pooperacyjnym należy przede wszystkim obserwacja reakcji chorego na ból tak, aby w porę można było zastosować fizyczne i psychiczne metody jego zwalczania. Pielęgniarka określa lokalizację bólu, jego charakter (ciągły, okresowy) i nasilenie. Podczas wykonywania zadań pielęgnacyjnych i zabiegowych zwraca uwagę na wygląd twarzy (grymasy, zaciskanie zębów) oraz parametry życiowe chorego takie jak podwyższone ciśnienie tętnicze lub przyspieszone tętno, które mogą świadczyć o wystąpieniu bólu. Ma to szczególne znaczenie w przypadku pacjentów zamkniętych w sobie, przygnębionych swoją sytuacją, pacjentów którzy niechętnie dzielą się swoimi odczuciami lub po prostu nie chcą nikomu robić kłopotu.

Skale do oceny bólu

• Werbalna (słowna) ocena bólu

Pacjent ocenia ból w sposób opisowy. W skali tej chory może opisywać ból posługując się czterema stopniami jako: brak bólu, ból słaby, ból umiarkowany, ból silny lub dodatkowo, stopień piąty – ból nie do zniesienia.

1. Brak bólu

2. Ból słaby

3. Ból umiarkowany

4. Ból silny

5. Ból nie do zniesienia

• Numeryczna skala oceny bólu

Pacjent ocenia ból w skali liczbowej. W tym przypadku 0 oznacza brak bólu, natomiast 10 ból niewiarygodnie silny.

• Wizualna skala oceny bólu.

Najbardziej popularna jest tzw. skala wzrokowo- analogowa (ang. Visual Analogue Score - VAS). Posługując się linijką długości 10 cm, określa się natężenie odczuwanego bólu, gdzie 0 oznacza całkowity brak bólu, natomiast 10 najsilniejszy ból, jaki można sobie wyobrazić. Odmianą stosowaną u dzieci jest tzw. The Wong-Baker Faces Pain Rating Scale lub tzw. Skala FAS przedstawiająca schematy twarzy wyrażających różne nasilenie bólu.

Skala VAS

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10

Skala FAS (Facial Affective Scale)