PODSTAWY TEORETYCZNE

Nie ma powszechnie zaakceptowanej definicji tego, czym jest psychoterapia, ani tego, co ma osiągnąć.

W popularnym sposobie posługiwania się tym terminem przekazywana jest idea, że jest to psychologiczne leczenie jakiejś anomalii myślenia, emocji lub działania.

Z punktu widzenia różnych nauk (psychologii, pedagogiki, socjologii) terapia oznacza:

„System działań stosowanych nie tylko wobec osób chorych, ale także jednostek o zaburzonym rozwoju lub poszukujących rozwiązań sytuacji trudnych, również w stosunku do osób pozostających w obrębie patologii społecznej, a więc dotkniętych nałogami, pozbawionych wolności, objętych głębszymi wykolejeniami, objawiających cechy zaawansowanej psychopatii”

Większość terapeutów odrzuca pogląd, że celem terapii jest uczynienie ludzi bardziej normalnymi przez eliminowanie niepożądanych zachowań, osobliwych myśli i dewiacyjnych działań.

R. Miller jest zdania, że wychowawcy powinni w swojej pracy stosować zabiegi psychoterapeutyczne.

Potrzebę pełnienia przez nauczycieli roli psychoterapeutów podkreśla również M. Grzywak-Kaczyńska zaznaczając jednak, że rolę tę może pełnić nauczyciel tylko w pewnym stopniu.

To samo akcentuje R. Miller twierdząc, że „Wychowawca nie poradzi sobie z trudnymi indywidualnymi przypadkami zaburzonego rozwoju osobowości, konieczny jest wówczas kontakt z profesjonalnym psychoterapeuta”.

O ile psychoterapia jest zamierzonym jest zamierzonym korygowaniem czynności organizmu przez środki psychologiczne, to w oddziaływaniu terapeutycznym pedagoga korygowanie zaburzeń odbywa się głównie za pomocą środków pedagogicznych.

PROCES POMAGANIA

Pomaganie jest procesem, który dokonuje się w czasie i w świadomości człowieka i znajduje odbicie w jego postępowaniu i przeżywaniu różnych sytuacji życiowych.

Pomaganie nie jest wykonaniem za kogoś jakiegoś zadania, ale pomocą w lepszym zrozumieniu sytuacji oraz w znalezieniu sposobów skutecznie mogących ułatwić przezwyciężanie kryzysu czy rozwiązanie problemu. Celem jest spowodowanie by wspomagany stał się samowystarczalny.

Każdy człowiek z założenia działa w sposób kompetentny i godny zaufania, jeśli ma do tego swobodę i zachętę.

Robienie czegokolwiek dla drugiej osoby bez jej inicjatywy i zgody często przybiera postać manipulacji druga osobą i ma działanie destrukcyjne – wspomagany traci szacunek do siebie, może mieć wrażenie własnej niekompetencji, uczucie zależności, bezradności, niższości, nieadekwatności.

PROBLEM

To przeżywana przez jednostkę trudność polegająca na nieakceptowaniu rozbieżności pomiędzy pożądanym a istniejącym stanem.

Problem jest zawsze „czyjś” – to, co dla jednej osoby jest problemem, dla innej nie musi być.

Towarzyszą mu zawsze różnie nasilone, negatywne (czasami pozytywne) stany emocjonalne, takie jak lęk, gniew, depresja, radość, euforia, itp.

Nierozwiązany może prowadzić do bardzo poważnych konsekwencji zarówno indywidualnych, jak i rodzinnych.

Każdy problem zgłoszony do terapii należy traktować bardzo indywidualnie i poważnie.

DIAGNOZOWANIE

W języku greckim „diagnoza” oznacza: rozróżnienie, osądzanie.

Stawianie diagnoz jest czynnością złożoną, gdyż na podstawie zewnętrznych objawów trzeba wnioskować o stanie wewnętrznym badanej rzeczy – instytucji, organizmu żywego, o stanie funkcji psychicznych czy zdolności przystosowania społecznego. Dlatego w sensie ogólnym można nazwać diagnozą rozpoznanie jakiegoś stanu rzeczy i jego tendencji rozwojowych na podstawie jego objawów oraz w oparciu o znajomość ogólnych prawidłowości w danej dziedzinie.

Dwa filary diagnozowania:

Doświadczenie – dane empiryczne stanowiące podstawę opisu i stanowią punkt wyjścia do postawienia diagnozy.

Rozumowanie – szereg operacji myślowych, takich jak różnicowanie, sprawdzanie hipotez, wyjaśnianie przyczyn, weryfikacja formułowanych sądów – przy pomocy których prowadzi się proces diagnozowania.

Diagnoza oznacza zebranie w odpowiedni sposób danych, które wymagają interpretacji, oceny, a następnie określenie badanego złożonego stanu rzeczy, co odróżnia diagnozę od prostego zbierania informacji i ich porządkowania

PODSTAWOWE ZASADY DIAGNOZY PSYCHOPEDAGOGICZNEJ

Zasada dążenia do realizowania diagnozy pełnej – rozwiniętej, opisującej stany rzeczy, wyjaśniającej źródła i mechanizmy ich powstania, ustalającej stopień rozwoju zjawisk, wyjaśniającej znaczenie ich występowania i określającej możliwości oraz sposoby oddziaływania nań.

Zasada oceniająca charakter diagnozy. Polegająca na odnoszeniu rozpoznawanych stanów rzeczywistych, ich poszczególnych cech lub warunków ich występowania, do pewnych stanów pożądanych lub charakteryzujących inne podobne układy lub będących założeniami, oczekiwaniami wobec jakichś działań lub procesów.

Zasada realizowania diagnozy w wymiarze pozytywnym. Cel pedagogicznego/psychologicznego rozpoznania zawsze jest dwojaki: poznać charakter, genezę, przejawy i przyczyny niepokojącego stanu rzeczy, ale też odkryć „siły” jednostki i jej najbliższego środowiska. Na zidentyfikowanych indywidualnych czy środowiskowych zasobach można, w następstwie racjonalnej decyzji opartej na diagnozie uwzględniającej pozytywny wymiar rozpoznawanych stanów i cech, oprzeć postępowanie pedagogiczne.

Zasada dążenia do autodiagnozy osób, systemów czy środowisk. Jeśli działania naprawcze, terapeutyczne, korygujące, podejmowane w wyniku diagnozy mają być skuteczne, to muszą opierać się na mniej lub bardziej zaangażowanym uczestnictwie osób, układów, środowisk, których dotyczą. Takie natomiast zaangażowanie, gotowość do współpracy nad przekształcaniem siebie, przełamywaniem czy niwelowaniem zaistniałych problemów opiera się na samouświadomieniu własnego stanu, cech, braków, ale i zasobów.

Zasada łączenia poznania pośredniego z bezpośrednim. Umiejscowienie procesu diagnozy w konwencji dialogu, spotkania z badaną rzeczywistością i osobami w nią uwikłanymi, daje dla rozpoznawania wielorakie korzyści, owocuje doświadczeniem. „Poznanie bezpośrednie ma szczególne znaczenie we wszelkim wychowaniu, a zwłaszcza w korekcyjnym i profilaktyce” „Pośrednie zdobywanie wiedzy o wychowanku, dające nawet najbardziej precyzyjne ujęcie przejawów >>cech<<, >>dymensji<<, >>właściwego charakteru<< itp. zawsze sprowadza jednostkę do standardu, z którego trudno wywnioskować o jej indywidualności i niepowtarzalności”.

Zasada realizowania diagnozy środowiskowej. Zasada ta oznacza, iż bez względu na obszar diagnozy (to, czego, a raczej, kogo, ona dotyczy), zawsze rozpoznaniu podlega środowisko i jego rola w identyfikowanych stanach, problemach.

WSKAŹNIKI PRAWIDŁOWEGO KONTAKTU

Diagnosta jest autentycznie zainteresowany wypowiedziami osoby badanej, chce ją zrozumieć, a nie ocenić; jest w stanie zaakceptować treść wypowiedzi; (nie znaczy to, że uznaje je za słuszne, ale że jednostka ma do nich prawo), ma poczucie, że rozumie osobę badaną poznawczo i emocjonalnie.

Osoba badana ma poczucie, że każda jej wypowiedź, niezależnie od treści, spotka się z akceptacją, że diagnosta jest zainteresowany poruszanymi problemami, że nie wykorzysta udzielonych mu informacji niezgodnie z jej interesami, a także, iż w sposób niezniekształcony rozumie treść i poznawczo-emocjonalne konsekwencje wypowiedzi, a więc osoba badana powinna mieć poczucie, że może mówić, że warto mówić i że ma prawo bezkarnie odsłonić nawet bardzo kontrowersyjne z ogólnego punktu widzenia fakty i postawy.

Osoba badana nie przejawia oznak oporu, a więc udziela odpowiedzi, nie milczy, nie odpowiada zdawkowo, co nie oznacza jeszcze, że nie przeżywa niepokoju, lęku, winy.

Osoba badana przejawia adekwatne reakcje emocjonalne w stosunku do tego, co mówi, a jej informacje wydają się być wiarygodne, (np. trudno uwierzyć, że nigdy nie przeżywała uczucia złości wobec jakiejś bliskiej osoby), co oznacza, że nie ma tendencji do przedstawiania siebie w lepszym świetle, zaś w konsekwencji wskazuje, że kontakt diagnostyczny jest na tyle dobry, iż osoba badana jest w stanie być szczera i otwarta.

W stosunku wypowiedzi spontanicznych do udzielanych na wyraźne żądanie diagnosty zachwianie proporcji w kierunku większej ilości wypowiedzi spontanicznych jest wskaźnikiem dobrego kontaktu.

WSKAŹNIKI KONTAKTU POZORNEGO

Informacje, których udziela osoba badana, są zbyt konwencjonalne, stereotypowe, np. takie, jak ogólnie powinna funkcjonować osoba w danym wieku, roli i sytuacji życiowej.

Forma wypowiedzi jest nieadekwatna do treści (z wyjątkiem sytuacji, gdy stanowi to formę obrony przed traumatycznymi doświadczeniami).

Rola diagnosty w zbieraniu informacji jest nadmierna („wyciąganie informacji” przez diagnostę) lub znikoma („zalew, potok słów” ze strony badanego).

We wszystkich wypowiedziach badanego zauważalny jest wspólny mianownik, np. przedstawianie się w lepszym świetle, wzbudzanie współczucia, konstruowanie wypowiedzi zbyt logicznie i konsekwentnie - historia opowiedziana w sposób klasyczny, standardowy.

Diagnosta odczuwa znużenie, które nie wynika z zewnętrznych przyczyn, co wskazuje na brak szczerości badanego, gdyż znużenie diagnosty może stanowić wynik braku autentyzmu badanego, a diagnosta ma poczucie, że sytuacja zamknęła się w kręgu spraw oczywistych.

Diagnosta ma poczucie, że doskonale wie, co za chwilę powie osoba badana, co wskazuje, iż przedstawia własną sytuację standardowo, kierując się zmienną aprobaty społecznej, stosuje idealizację lub normalizuje swoje doświadczenia.

Diagnosta ma poczucie zrozumienia poszczególnych wypowiedzi, bez zrozumienia całości sytuacji, co wskazuje, iż nie ma ona swojej naturalnej, wewnętrznej logiki, gdyż przedstawiane treści są wzajemnie sprzeczne (części nieprzystające do siebie).

OPÓR W TERAPII

Świadome lub nieświadome unikanie przez klienta penetracji pewnego obszaru treściowego, które może wynikać z uświadomionego lub nieświadomego poczucia zagrożenia.

W znaczeniu szerokim – oznacza wszystko to, co sprawia, że człowiek nie pozwalają sobie pomóc.

W znaczeniu węższym – oznacza mimowolne przeciwstawianie się wysiłkom terapeuty.

SYGNAŁY OPORU

WSKAŹNIKI POJAWIENIA SIĘ OPORU:

• Przedłużające się milczenie - może oznaczać, że osoba badana przeżywa emocje, które uniemożliwiają jej udzielenie odpowiedzi, wskazując, iż jest to dla niej temat trudny;

• Zmiana tematu rozmowy – jest wynikiem działania mechanizmów obrony przed zagrożeniem wypływającym z poruszanych w rozmowie treści.

• Intelektualizacja - polega na tym, iż badany obronnie w kontekście określonych treści opowiada o tym, jak być powinno bądź jak zwykle bywa;

• Racjonalizacja - dotyczy przeżywanych emocji, ich usprawiedliwiania, co może przyjąć formę podpierania się abstrakcyjnymi zasadami;

• Bezosobowa forma przedstawiania doświadczeń – klient przedstawia treści w taki sposób, jakby dotyczyły one osób trzecich lub nikogo konkretnego, czyli wszystkich.

• Zmniejszenie głębokości i konkretności wypowiedzi – polega na zauważalnej zmianie w kontekście zawartości wcześniej formułowanych wypowiedzi zarówno w odniesieniu do ilości podawanych informacji, jak i sposobu ich wyrażania, czyli ich ogólnikowość.

• Zmiana sposobu mówienia – związana jest z niewerbalnym przekazem informacji.

• Pustka w głowie - badany nie chce na jakiś temat rozmawiać.

• Objawy somatyczne (np. pocenie się drżenie rąk, płacz).

• Czynny atak - wiąże się z uświadomionym zagrożeniem wynikającym z podjętego tematu.

• Świadome kłamstwo - jest efektem uświadomionego poczucia zagrożenia związanego z treścią rozmowy, stąd badany fałszuje informacje podawane diagnoście.

• Otwarta odmowa – może oznaczać rezultat świadomego odrzucenia treści, które są zagrażające, klient jednak wybiera strategię szczerego komunikowania, że nie chce podjąć określonego tematu w rozmowie, gdyż nie czuje się jeszcze w pełni bezpiecznie lub nie potrafi rozmawiać na dany temat, bo jest on dla niego zbyt trudny emocjonalnie.

ŹRÓDŁO OPORU

Źródła wewnętrzne:

-Lęk przed odkryciem w sobie rzeczy nieznanych i nieakceptowanych.

-Wstyd - o pewnych rzeczach nie mówi się nikomu.

-Poczucie winy.

Źródła zewnętrzne:

Należy postępowanie diagnosty, które może obejmować szeroki katalog wadliwych zachowań, wśród których najbardziej zagrażające budowaniu relacji doradczej są:

Zbyt szybkie przejście do pytań zbyt intymnych

Formalizm traktowania klienta

Brak poczucia bezpieczeństwa

Wyłapywanie sprzeczności w wypowiedziach klienta

Naukowy, specjalistyczny język

MECHANIZMY OBRONNE

Człowiek w trudnych sytuacjach reaguje zazwyczaj na trzy sposoby:

-Ucieka

-Neutralizuje lub likwiduje źródło zagrożenia

-Stara się nie dostrzegać źródła zagrożenia

Takie postawy nazywamy strategiami radzenia sobie lub mechanizmami obronnymi.

-Podstawowym zadaniem mechanizmów obronnych jest uśmierzanie lęku spowodowanego przez konflikty wewnętrzne klienta.

-Stosowane w sposób umiarkowany pomagają zmniejszyć obciążenie emocjonalne i pomagają zachować równowagę psychiczną.

-Ich rola przypomina reakcje immunologiczne organizmu – może jednak przybrać formę patologiczną, np. jako alergia, tak również mechanizm obronny może ulec deformacjom i zakłócić prawidłowe funkcjonowanie.

-Mechanizm obronny nie rozwiązuje konfliktu.

-Zadaniem terapeuty nie jest pozbawienie osoby mechanizmów obronnych, lecz poszerzenie ich repertuaru i zachęcenie, aby korzystał z nich w sposób bardziej elastyczny.

WYPARCIE (repression)

-Jest mechanizmem, z którego wywodzą się wszystkie pozostałe.

-Polega na niedopuszczeniu do świadomości pragnień, uczuć i wyobrażeń pozostających w niezgodzie z nieświadomymi wymaganiami danej osoby.

-Wyparcie sprawia, że myśli i bodźce, których dana osoba nie może zaakceptować, zostają usunięte ze świadomości.

-Siłą napędową wyparcia jest pragnienie złagodzenia lęku, jednak osoba zyskując spokój w jednej sferze, traci go w innej.

-Wyparte treści nie giną, lecz żyją dalej w nieświadomości, dając znać o sobie w uczuciach, emocjach, wyobrażeniach, objawach nerwicowych, depresyjnych.

-Klasyczny przykład: niemożność przypomnienia sobie istotnych wydarzeń ze swojego życia, przypomnienia imion osób, które przyczyniły się do powstania bólu.

PRZEMIESZCZENIE (displacement)

-Mechanizm polega na tym, że zakazany impuls lub wyobrażenie – zwykle o charakterze agresywnym lub seksualnym – ulega przesunięciu w stronę obiektu, który nie jest zakazany.

-Przykład: osoba wyładowuje złość na najbliższych z powodu tego, że nie mogła jej okazać osobie, która była jej przyczyną, np. szefa w pracy. Osoba nieposiadająca dzieci przenosi swoje uczucia na zwierzątko.

ZAPRZECZENIE (denial)

-Szczególna postać wyparcia (najprostsza postać).

-Osoba nie przyjmuje do wiadomości pewnych przykrych faktów.

-Prototypem jest reakcja dziecka zamykającego oczy w obliczu strachu przed zagrożeniem.

-Psycholog kliniczny spotyka się często z zaprzeczaniem u psychotyków i pacjentów cierpiących na stany maniakalne, którzy zaprzeczając rzeczywistości kreują własny świat.

IZOLACJA (isolation)

-W mechanizmie tym dochodzi do oddzielenia uczucia od treści, przy czym sama treść pozostaje w sferze świadomości. W ten sposób osoba uwalnia się od poczucia lęku i winy.

-Zjawisko tzw. dysocjacji myśli i uczuć – osoba relacjonuje przykre, czasami wręcz tragiczne wydarzenia z przeszłości beznamiętnym tonem.

-Przykład: Osoba wykorzystywana seksualnie w dzieciństwie nie mogła pozwolić sobie na okazywanie uczuć (np. złości, gniewu, żalu), więc musiała się ich pozbyć, żeby jakoś żyć.

REAKCJA UPOZOROWANA

-mechanizm działania: Zakazane uczucie, które budzi lęk ze względu na sankcje, zamienia się w swoje przeciwieństwo, np. osoba mówi bardzo przychylnie o kimś, kogo nienawidzi.

-Reakcje upozorowane często budzą społeczną aprobatę. Osoba chcąc ukryć swoją pychę lub zarozumiałość, przyjmuje postawę pełną pokory i skromności. Skłonność do okazywania agresji lub okrucieństwa maskowana jest łagodnością i wyrozumiałością.

-Przykład: Małżonkowie, którzy odczuwają do siebie antypatię, w towarzystwie odnoszą się do siebie z przesadną sympatią.

REGRESJA (regression)

-Mechanizm działania: Polega na powrocie do zachowań wczesnodziecięcych.

-Występuje zarówno u dzieci, np. dziecko przeżywające stres zaczyna się moczyć; osoba dorosła zwolniona z pracy, nie chce wstać z łóżka, ubierać się, itp.

-Regresja może przejawiać się również w sposobie myślenia, np. osoba czeka na „cud”, snuje plany na przyszłość, które są sprzeczne ze zdrowym rozsądkiem.

-Zdolność do tzw. regresji w służbie ego stanowi jedną z węzłowych funkcji zdrowej psychiki. Polega ona na pokrzepiającym, chwilowym odpoczynku od wymogów rzeczywistości i nawiązaniu kontaktu z wewnętrznymi źródłami energii.

PROJEKCJA (projection)

-Mechanizm działania: Nieświadome rzutowanie własnych uczuć i myśli na otaczający świat.

-Osoba przypisuje innym osobom własne odczucia i pragnienia (zarówno pozytywne jak i negatywne).

-Przykład: Osoba zachowując się agresywnie mówi, że to nie ona jest winna swojej agresji, ale inne osoby. Osoba zdradzająca, sugeruje zdrady innej osobie.

-Mechanizm ten występuje również w stanach paranoidalnych, m.in. w maniach prześladowczych, w których pacjent nieświadomie prześladuje i atakuje osoby posądzane przez niego o prześladowanie.

INTROJEKCJA (introjection)

-Mechanizm działania: Polega na uwewnętrznieniu znaczących osób (rodziców, idoli), przejmując ich postawy, wyobrażenia, odczucia, które uznaje się za własne.

-Genezę powstawania upatruje się w próbie przezwyciężania lęków z wczesnych faz rozwojowych, np. z powodu nieobecności matki, w okresie, kiedy dziecko „wchłania w siebie matkę”. Proces ten to swoisty rodzaj psychologicznego kanibalizmu.

ANULOWANIE (undoing)

-Mechanizm działania: Zwany też odczynianiem polega na unieważnianiu nieakceptowanych pragnień i myśli.

-Kształtuje się w wieku 2-3 lat, kiedy u dziecka przeważa myślenie magiczne, a samo dziecko nie rozróżnia jeszcze fantazji od rzeczywistości, myśli od konkretnego działania.

-W okresie latencji (5-12 lat) pojawiają się czynności rytualne, których celem jest unieszkodliwianie fantazji i wyobrażeń, które są zdaniem dziecka niebezpieczne.

-U osób dorosłych anulowanie występuje w postaci zaklęć, zabobonów (np. feralna „13”-tka), uciekania się do niektórych rytuałów (np. maskotka na egzamin, formułki wypowiadane na szczęście, kopniak w tyłek na szczęście, itp.

SUBLIMACJA ( UWZNIOŚLENIE)

-Mechanizm działania: polega na zastępczym lub częściowym zaspokojeniu pragnień, które pozostają w sprzeczności z przyjętymi zasadami moralnymi lub normami społecznymi.

-Sublimacji podlegają przede wszystkim dążenia o charakterze seksualnym i agresywnym. Popędy kierowane są w stronę „wyższego”, społecznie cenniejszego lub bardziej pożytecznego celu, np. rezygnacja z seksu z ważnych powodów.

RACJONALIZACJA (rationalization)

-Uzasadnianie postępowania argumentami racjonalnymi lub pozornie racjonalnymi, które mają swoje źródła w motywach nieświadomych i które kłócą się z przyjętym systemem wartości.

-Osoba wykazuje subiektywne przekonanie, że jej postępowanie jest właściwe, np. osoba o surowych zasadach etycznych wypożycza kasety z filmami pornograficznymi, aby móc potem „ostrzegać” innych przed złem; student motywuje przerwanie studiów niskim poziomem nauczania.

ROZSZCZEPIENIE (splitting)

-Zjawiska tego nie należy mylić z rozszczepieniem osobowości, które jest jednym z objawów schizofrenii.

-Polega na niemożności połączenia pozytywnych uczuć i myśli z negatywnymi, albo idealizuje (wszystko, wszyscy są dobrzy), albo krytykuje (wszystko, wszyscy są źli).

-Osoby takie nie są na ogół zdolne do nawiązania prawdziwie bliskich stosunków z innymi ludźmi, przede wszystkim z powodu koniecznej integracji cech dodatnich i ujemnych, jakie występują w każdym człowieku.

-Występuje głównie u osób cierpiących na zaburzenia z pogranicza (borderline), np. fanatyk religijny, który publicznie głosi miłość bliźniego, swoich bliskich traktuje w sposób bezwzględny, nie dostrzegają

CECHY PSYHOTERAPEUTY

W obszarze kompetencji

1.Wiedza: psychologiczna (psychologia rozwojowa, społeczna, kliniczna, osobowości), pedagogiczna, medyczna, dotycząca zagadnień rodzinnych.

2.Właściwy certyfikat uprawniający do podejmowania terapii.

W obszarze osobowościowym terapeuty

W terapii używamy własnej osobowości i stylu.

Terapeuta pracuje własną osobowością.

Na każde spotkanie z klientem wnosi coś niepowtarzalnego.

SAMOAKCEPTACJA – znajomość własnych mocnych i słabych stron osobowości.

DOJRZAŁOŚĆ UCZUCIOWA I EMOCJONALNA – terapeuta reaguje na swoich klientów emocjonalnie, swoje emocje przenosi na klienta. Terapeuta nie jest zobowiązany do żadnych określonych uczuć, ale to, jak zdecyduje się swoje uczucia, emocje wyrażać, będzie miało wpływ na niego samego i na klienta.

UPORZĄDKOWANY SYSTEM WARTOŚCI – terapeuta musi być mocno osadzony w wartościach uniwersalnych, które są ważne dla każdego człowieka, bez względu na jego pochodzenie, rasę, płeć, czy wyznawany światopogląd. Należą do nich takie wartości jak: szczerość, odpowiedzialność, wolność, szacunek,

AUTENTYZM/NATURALNOŚĆ W ZACHOWANIU – klient jest jak dziecko, bardzo wyczulony na zmienność zachowań i reagowania terapeuty i dlatego może tworzyć sobie własne koncepcje na temat terapeuty.

WOLNOŚĆ OD UPRZEDZEŃ, WŁASNYCH POGLĄDÓW, PRZESĄDÓW, STEREOTYPÓW I FANATYZMU RELIGIJNEGO – Im bardziej terapeuta różni się pod względem wieku, rasy, kultury, płci, orientacji seksualnej, wyznawanych wartości, tym bardziej musi być świadomy, że może wnosić do relacji terapeutycznej dodatkowy bagaż stereotypów, projekcji i przekonań. Jeśli doradca/terapeuta jest tego świadomy, to może chronić swoich klientów.

KORZYSTANIE Z WŁASNYCH DOŚWIADCZEŃ – Każdy człowiek ma za sobą doświadczenia, które zostawiły w nim głęboki ślad. Zazwyczaj nie mówi się o tym klientom, ale dzięki temu, przez co terapeuta sam przeszedł, może lepiej zrozumieć swojego klienta. Czasami osobiste doświadczenie staje się źródłem motywacji. Przed terapeutą stoi zadanie tych dobrych intencji w celach terapeutycznych. Osobiste doświadczenia mogą nauczyć współczucia i zrozumienia, ale mogą też sprawić, że terapeuta będzie fałszywie postrzegał rzeczywistość. Przeżycia z przeszłości, które nie zostały przepracowane, mogą na nowo pootwierać niezabliźnione rany i sprawiać trudności w relacji terapeutycznej. Należy bacznie obserwować u siebie, czy nie pojawią się poniższe sygnały: pojawienie się silnych emocji w chwili poruszania problemu, którego terapeuta sam doświadczył; uczucie niepewności dotyczące tego, jak powinien potraktować swoje własne sprawy; uczucie przymusu mówienia o sobie i o swoich propozycjach rozwiązania problemu;

SPOSTRZEGAWCZOŚĆ – terapeuta powinien dysponować tą cechą z tego prostego powodu, że wyłapanie wszelkich najmniejszych odruchów, zachowań, itp. pomoże mu w bardziej dokładnym diagnozowaniu problemów klienta.

OTWARTOŚĆ NA PRACĘ NAD SOBĄ – stałe poszerzanie wiedzy, przepracowywanie własnych problemów (superwizja, doświadczenia własne, itp.)