SPIS WYBORCÓW
Osoby nigdzie niezameldowane mogą być wpisane do spisu wyborców w gminie, w której przebywają czasowo, jeśli złożą odpowiedni wniosek najpóźniej w 10. dniu przed dniem wyborów. Spis wyborców może być poszerzony o osoby odbywające służbę w jednostkach skoszarowanych, jeśli złożą wniosek o opisanie ich do spisu sporządzonego w miejscowości, w której odbywają służbę. Za granicą spisy wyborców sporządzają konsulaty, w których stworzono obwód wyborczy (jest ich ponad 130). Oprócz tego obwody tworzy się na polskich statkach morskich, a spisy w tym wypadku sporządza kapitan. Spisy wyborców są jawne i przed wyborami organ, który je sporządził, ma obowiązek wyłożenia ich do publicznego wglądu. Wyborcy nieumieszczeni w spisie mogą pisemnie lub ustnie do protokołu złożyć reklamację, którą rozpatruje wójt (burmistrz lub prezydent miasta) w terminie 3 dni od daty jej wniesienia. Na jego decyzję nieuwzględniającą reklamacji lub powodującą skreślenie ze spisu wyborców można wnieść, w terminie 2 dni od daty doręczenia decyzji, skargę za jego pośrednictwem do właściwego miejscowo sądu rejonowego. W przypadku wyborów do Parlamentu Europejskiego termin ten wynosi 3 dni. Wójt (burmistrz lub prezydent miasta) przesyła skargę niezwłocznie sądowi wraz z decyzją i aktami sprawy. Jeżeli uzna skargę za uzasadnioną – sam może niezwłocznie zmienić lub uchylić decyzję. Sąd rozpoznaje skargę w postępowaniu nieprocesowym, w składzie jednego sędziego w dość szybkim terminie 3 dni.
Spis wyborców w wyborach samorządowych
Spis wyborców sporządzany dla przeprowadzenia konkretnych wyborów, składa się z dwóch części. Część A spisu obejmuje obywateli polskich i zawiera nazwisko i imiona, imię ojca, datę urodzenia, numer ewidencyjny PESEL i adres zamieszkania wyborcy. Część B spisu obejmuje obywateli Unii Europejskiej niebędących obywatelami polskimi, którym przysługuje prawo wybierania do rady gminy oraz wójta (burmistrza, prezydenta miasta). W tej części spisu wymienia się nazwisko i imiona, imię ojca, datę urodzenia, obywatelstwo państwa członkowskiego Unii Europejskiej, numer paszportu lub innego dokumentu stwierdzającego tożsamość oraz adres zamieszkania wyborcy w gminie.
Spis sporządza się na podstawie rejestru wyborców oddzielnie dla każdego obwodu głosowania z uwzględnieniem podziału gminy na okręgi wyborcze utworzone dla wyboru danej rady:
1) w gminie posiadającej status miasta sporządza się według ulic wymienionych w porządku alfabetycznym, w obrębie ulicy – według kolejnych numerów domów, a w obrębie domów – według kolejnych numerów mieszkań;
2) w gminie wiejskiej sporządza się według poszczególnych miejscowości, wymienionych w porządku alfabetycznym, w obrębie miejscowości – według kolejnych numerów domów i mieszkań; jeżeli w miejscowości są ulice – także według ulic wymienionych w porządku alfabetycznym oraz kolejnych numerów domów i mieszkań.
Wyborca niepełnosprawny na obszarze gminy, w której stale zamieszkuje, na swój wniosek, wniesiony do urzędu gminy najpóźniej w 5 dniu przed dniem wyborów, może być (przepisany) dopisywany do spisu wyborców w wybranym przez siebie obwodzie głosowania, w którym lokal wyborczy został dostosowany do potrzeb wyborców niepełnosprawnych.
We wniosku należy podać wszystkie wskazane w przykładzie dane wnioskodawcy. Każdy ma prawo żądać udostępnienia do wglądu sporządzonego spisu wyborców, o czym urząd gminy powiadamia wyborców w sposób zwyczajowo przyjęty na terenie danej gminy, podając miejsce i czas jego udostępniania. Udostępnianie spisu wyborców następuje na wniosek zainteresowanego. Wniosek może być złożony ustnie lub pisemnie. Wnioskodawca powinien jednak wyraźnie wyartykułować dane umożliwiające ustalenie tożsamości wyborcy w spisie. Udostępnianie do wglądu spisu wyborców polega na udzieleniu informacji potwierdzającej, iż osoba wskazana we wniosku jest ujęta lub nie figuruje w spisie (w tym również z powodu skreślenia ze spisu) albo że dane wpisane we wniosku różnią się od danych osoby wpisanej do spisu. Na żądanie wnioskodawcy udzielona informacja jest potwierdzana na piśmie. Każdy wyborca, który stwierdzi nieprawidłowości co do swoich danych umieszczonych w spisie lub stwierdzi np., że w ogóle nie został w nim ujęty, może wnieść reklamację do wójta, który z kolei jest obowiązany ją rozpatrzyć w terminie 3 dni od daty jej wniesienia. Decyzję w sprawie rozpatrzenia reklamacji wraz z uzasadnieniem doręcza się niezwłocznie wnoszącemu reklamację, a gdy dotyczy ona innych osób – również tym osobom. W przypadku nieuwzględnienia reklamacji lub gdy spowoduje ona skreślenie ze spisu, wyborca można wnieść, w terminie 3 dni od daty doręczenia decyzji odmownej, skargę za pośrednictwem wójta do właściwego sądu rejonowego. Wójt, jeżeli podtrzyma swoją decyzję, przesyła niezwłocznie sądowi skargę wraz z decyzją i aktami sprawy. Skargę do właściwego sądu rejonowego wyborca może wnieść również w sytuacji, gdy wójt nie wyda decyzji na reklamację i jej nie uwzględni (tzn. nie poprawi spisu według życzenia wnioskodawcy). W tym przypadku termin wniesienia skargi wynosi 7 dni od daty wniesienia reklamacji. Sąd rozpoznaje skargi w postępowaniu nieprocesowym, w terminie 3 dni od daty jej wniesienia. Odpis postanowienia sądu doręcza się osobie, która wniosła skargę, oraz wójtowi, którego decyzja została zaskarżona. Na postanowienie sądu nie przysługuje środek zaskarżenia.
Jeden egzemplarz spisu wyborców (spis jest sporządzany w dwóch egzemplarzach) w przeddzień wyborów jest przekazywany przewodniczącemu obwodowej komisji wyborczej i stanowi on podstawę dla komisji do wydawania osobom ujętym w spisie kart do głosowania oraz do wyliczania frekwencji wyborczej. Spis wyborców jest aktualizowany do dnia przekazania go przewodniczącemu obwodowej komisji wyborczej przez dopisanie wyborcy na dodatkowym formularzu lub przez skreślenie wyborcy. Dotyczy to także okresu przed drugą turą głosowania na wójta.
Spis wyborców w obwodach odrębnych
W obwodach głosowania utworzonych w szpitalach, zakładach pomocy społecznej, zakładach karnych oraz aresztach śledczych będą mogli głosować tylko ci wyborcy, którzy są wpisani do stałego rejestru wyborców w gminie, na której terenie jest położony szpital lub zakład. Spis wyborców dla obwodu głosowania utworzonego w szpitalu, zakładzie pomocy społecznej, zakładzie karnym i areszcie śledczym sporządza się w kolejności alfabetycznej nazwisk wyborców, na podstawie wykazu osób, które będą przebywać w tej jednostce w dniu wyborów, sporządzonego przez kierownika tej jednostki. Spis ten również sporządza się odrębnie dla obywateli polskich i obywateli Unii Europejskiej. Kierownik jednostki powinien powiadomić osoby objęte wykazem, że zostaną skreślone ze spisu wyborców w miejscu stałego zamieszkania na obszarze gminy i będą mogły głosować w wyborach wyłącznie w obwodzie głosowania utworzonym w jednostce.
Błędy w spisie wyborców
Nikt nie jest nieomylny, dlatego w spisie wyborców również mogą być błędy. Jeżeli wyborca przyjdzie do lokalu głosować i okaże się, że nie jest ujęty w spisie wyborców w obwodzie, w którym mieszka na stałe, może zażądać od obwodowej komisji wyborczej podjęcia czynności wyjaśniających, dlaczego tak się stało. Warunkiem jest okazanie dokumentu, z którego będzie wynikało, że stale zamieszkuje na terenie tego obwodu, np. dowodu osobistego. Komisja ma obowiązek skontaktować się telefonicznie z urzędem gminy, w którym odpowiedni pracownicy pełnią dyżury w dniu głosowania, i ustalić, czy rzeczywiście wyborca został pominięty w spisie przez pomyłkę. W przypadku potwierdzenia tej informacji komisja w dniu głosowania dopisuje wyborcę do spisu (odpowiednio w części A lub w części B), zgodnie z art. 44 ust. 2 Ordynacji, i wydaje mu karty do głosowania.
Spis wyborców sporządzany jest na potrzeby konkretnych wyborów najpóźniej w 21. dniu przed głosowaniem. Przygotowuje się po 2 egzemplarze spisu wyborców dla każdego obwodu głosowania. Na dzień przed głosowaniem jeden z nich przewodniczący obwodowej komisji wyborczej odbiera od urzędników gminy, którzy odpowiadają za jego sporządzenie, i to właśnie na tym egzemplarzu, udając się do głosowania podpisujemy się potwierdzając, że otrzymaliśmy kartę do głosowania.