Władza w Rzeczypospolitej Polskiej

Zasada trójpodziału władzy

Autor:

Aleksandra Stryjska

Socjologia Organizacji i Zarządzania

Zasada trójpodziału władzy

Współczesne wysoko rozwinięte państwa opierają strukturę i funkcjonowanie swych organów na tzw. „zasadzie trójpodziału władz”. Jej twórcą i głosicielem był w XVIII wieku francuski prawnik i filozof Charles Louis de Secondat, Baron de la Brelede et de la Montesquieu, nazywany krócej Chrales Louis Montesquieu, a znany przede wszystkim pod zlatynizowanym nazwiskiem Monteskiusza. W dziele „O duchu praw” Monteskiusz przedstawił teorię dotyczącą istoty i powstania państwa oraz koncepcję organizacji państwa rządzonego dobrze i praworządnie. W myśl teorii Monteskiusza państwo powstało w wyniku umowy społecznej, zawartej przez ludzi, w celu ochrony ich interesów, bezpieczeństwa i wolności. Wolność i inne dobra były jednak zawsze bądź ograniczane, bądź nawet odbierane ludziom. Niezbędne jest, zatem znalezienie prawdziwej gwarancji wolności. Zdaniem Monteskiusza może nią być tylko oddzielenie od siebie trzech władz: ustawodawczej, wykonawczej i sądowniczej. W państwie powinny, więc istnieć trzy autonomiczne ośrodki władzy, niezależne od siebie i wypełniające różne zadania: władza ustawodawcza, władza wykonawcza, władza sądownicza. Władza ustawodawcza należy do parlamentu, władzę wykonawczą sprawuje głowa państwa i rząd, zaś sądowniczą niezawisłe sądy. Parlament ustanawia prawa, do władzy wykonawczej należy ich realizacja, sady rozstrzygają spory. Monteskiusz w swej teorii nie postulował jednak całkowitej równości władz. Władza ustawodawcza powinna według niego mieć możności kontroli wykonywania praw, a sędziowie i urzędnicy powinni być jedynie wykonawcami ustaw, a nie ich interpretatorami.

Wolność obywateli stanowi główny przedmiot teorii Monteskiusza. Gwarantem wolności jest praworządne państwo, w którym prawa są dobre i przesiąknięte „duchem umiarkowania” a władze od siebie oddzielone. Władze powinny wzajemnie się równoważyć i wpływać na siebie hamująco. Podział władz i panowanie prawa stanowią niezbędny warunek wolności. Bez tego władza jest nieograniczona, a posiadanie takiej władzy zawsze prowadzi do nadużyć.

Zapoznając się z informacjami o podstawowych elementach teorii trójpodziału władz trzeba pamiętać, że powstała ona w konkretnych warunkach, w okresie monarchii absolutnej we Francji, a Monteskiusz był zdecydowanym przeciwnikiem absolutyzmu. Zawierała wizję innego, nowoczesnego sposobu sprawowania władzy, uwzględniającego aspiracje szerszych kręgów społeczeństwa, a zwłaszcza mieszczaństwa (burżuazji), dysponującego już w owym czasie wielkimi bogactwami, ale zupełnie pozbawionego udziału we władzy publicznej. Jak pisano, zasada trójpodziału władz była ideologiczną bronią w rękach burżuazji, walczącej o tę władzę.

Zasada trójpodziału władzy została bezpośrednio wcielona w życie w konstytucji amerykańskiej z 1789 r. oraz w konstytucjach francuskich końca XVIII w. W Polsce władza polityczna również opiera się na zasadzie trójpodziału władzy, który jest przedstawiony w art. 10 Konstytucji „Ustrój Rzeczpospolitej Polskiej opiera się na podziale i równowadze władzy ustawodawczej, władzy wykonawczej i władzy sądowniczej. Władzę ustawodawczą sprawują Sejm i Senat, wykonawczą prezydent Rzeczpospolitej Polskiej i Rada Ministrów, a władzę sądowniczą sądy i trybunały”.

Władza wykonawcza

Prezydent

Władza wykonawcza jest albo monokratyczna — jak w Stanach Zjednoczonych, gdzie cała władza skupia siew ręku prezydenta (sekretarze, pełniący funkcje˛ ministrów, samu całkowicie podporządkowani) — albo dualna, czyli składa się z dwóch organów: prezydenta i rządu. Szczegółowe określenie ich wzajemnych kompetencji prowadzi do powstania systemu gabinetowego lub kanclerskiego. W systemie gabinetowym kompetencje prezydenta są ograniczone, albowiem to premier określa politykę rządu i wskazuje kandydatów na ministrów. Rząd odpowiada politycznie przed parlamentem. Do zadań prezydenta należy natomiast reprezentowanie państwa na zewnątrz, podpisywanie ustaw, mianowanie niektórych urzędników państwowych, stosowanie prawa łaski (np. w Wielkiej Brytanii). W systemie kanclerskim (np. w RFN), kanclerz ma silniejsza pozycję niż premier w systemie gabinetowym. Odwołanie kanclerza może, bowiem nastąpić dopiero wtedy, gdy parlament równocześnie może wskazać kandydata na jego miejsce i będzie w stanie powierzyć mu tę funkcję. Ministrowie są podporządkowani kanclerzowi, on zaś odpowiada politycznie przed parlamentem.

Obowiązująca obecnie w Polsce konstytucja przewiduje, iż władze˛ wykonawcza˛ sprawuje prezydent i rząd. Prezydenta wybiera naród (suweren) większością głosów w wyborach powszechnych, równych, bezpośrednich, tajnych. Jego kadencja trwa pięć lat. Prezydent może być ponownie wybrany tylko raz.

Proporzec Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej

Wybory prezydenckie.

Zasady wyboru prezydenta określa konstytucja i ustawa o wyborze Prezydenta z 27 września 1990r. Prawo wyboru posiadają obywatele.

Wybory te oparte są na zasadach:

• Powszechności – kandydat na Prezydenta musi posiadać polskie obywatelstwo, ukończone 35 lat (w dniu wyborów), korzystanie w pełni z praw wyborczych do Sejmu.

• Równości,

• Bezpośredniości,

• Tajności.

Zarządzanie wyborów

Wybory te zarządza Marszałek Sejmu nie wcześniej niż 7 miesięcy i nie później niż 6 miesięcy przed upływem kadencji, urzędującego prezydenta. Głosowanie ma się odbyć nie wcześniej jak 100 dni i nie później niż 75 dni przed wygaśnięciem mandatu dotychczasowego głowy państwa. (w razie opóźnienia urzędu nie później jak 14 dni po opóźnieniu Marszałek zarządza nowe wybory, które powinny odbyć się w ciągu 60 dni od zarządzenia wyborów.)

Zgłaszanie i rejestracja kandydatów

Kandydatów mogą zgłaszać partie polityczne, a także wyborcy, kandydatura musi mieć poparcie 100 tyś. obywateli udokumentowane ich podpisami. (zgłoszenia 45 dni przed głosowaniem). Kandydatów rejestruje Państwowa Komisja Wyborcza, która ogłasza ich listę. Komitet wyborczy kandydata powinien zgłosić się w celu rejestracji w Państwowej Komisji Wyborczej nie później jak 55 dni przed głosowaniem przedstawiając, co najmniej 1000 podpisów popierających kandydata, którego reprezentuje. Kandydat może się wycofać w czasie kampanii. Przyjęto zasadę jawności finansowania kampanii.

Głosowanie

Warunkiem wyboru i uzyskania stanowiska Prezydenta jest uzyskanie bezwzględnej większości ważnie oddanych głosów – dlatego potrzebna może być druga tura wyborów. Druga tura odbywa się 14 dni po pierwszym głosowaniu, z udziałem tylko dwóch kandydatów. W okresie tych 14 dni trwa kampania wyborcza. Gdyby któryś z tych kandydatów wycofał zgodę na kandydowanie, utracił prawa wyborcze lub zmarł jego miejsce zajmuje kandydat, który otrzymał kolejno największą liczbę głosów w pierwszym głosowaniu. Głosowanie odracza się na kolejne 14 dni (złe rozwiązanie polityczne problemu, lepszym rozwiązaniem byłoby rozpoczęcie całej kampanii od nowa). Druga tura wyborów wyłania kandydata.

Protesty wyborcze

Wyborcy mogą składać protesty do Sądu Najwyższego, jeśli w toku wyborów popełniono jakieś nieprawidłowości, naruszenia ordynacji wyborczej. Gdy Sąd Najwyższy stwierdzi ważność wyborów Kandydat obejmuje stanowisko, gdy wybory uzna się za nieważne Marszałek zarządza je ponownie.

Objęcie urzędu i wygaśnięcie mandatu.

Objęcie urzędu następuje po złożeniu przysięgi wobec Zgromadzenia Narodowego. Kadencja trwa 5 lat. Jedna reelekcja. Przedłużenie kadencji jedynie w stanach nadzwyczajnych. Kadencja kończy się w przeddzień zaprzysiężenia nowego prezydenta. (ciągłość urzędu) Prezydent posiada mandat wolny – prezydent wszystkich obywateli. Urząd prezydenta wiąże się z zasadą incompatybilitas. Prezydent posiada immunitet. Marszałek Sejmu (senatu) wykonuje obowiązki głowy państwa(z wyjątkiem prawa skracania kadencji sejmu) (powierza mu to Trybunał Konstytucyjny) w razie:

• Śmierci prezydenta,

• Zrzeczenia się urzędu,

• Stwierdzenia nieważności wyboru lub innych przyczyn nieobjęcia urzędu po wyborze,

• Uznanie przez Zgromadzenie Narodowe trwałej niezdolności Prezydenta do sprawowania urzędu ze względu na stan zdrowia (większością 2/3 ustawowej liczby członków ZN),

• Złożenia z urzędu orzeczeniem Trybunału Stanu.

Za opróżnienie urzędu Prezydenta uważa się:

• Złożenie przez Prezydenta rezygnacji z pełnionej funkcji,

• Wyrażenia Prezydentowi wotum nieufności przez Churał Ludowy,

• Śmierć Prezydenta, albo prawomocne skazanie go na karę uniemożliwiającą pełnienie urzędu,

Funkcje Prezydenta RP

• Prezydent pełni funkcję najwyższego przedstawiciela RP i gwaranta ciągłości władzy państwowej.

• Posiada funkcje arbitrażu politycznego – prezydent czuwa nad przestrzeganiem konstytucji, stoi na straży suwerenności i bezpieczeństwa państwa. Powinien być apolityczny, ale nie ma takiego zapisu.

• Funkcja kreacyjna (powoływanie: np. członków Rady Polityki Pieniężnej, Krajowej Rady Radiofonii i Telewizji,)

• Funkcja ustawodawcza (inicjatywa, weto ustawodawcze)

• Funkcja reprezentacyjna państwa.

• Funkcja kontrolna (wniosek do NIK-u o przeprowadzenie kontroli.

Kompetencje Prezydenta w stosunkach zewnętrznych:

• Ratyfikowanie i wypowiadanie umów międzynarodowych, o czym zawiadamia Sejm i Senat. (może zwrócić się do trybunału konstytucyjnego, niektóre muszą mieć upoważnienie parlamentu)

• Mianowanie i odwoływanie przedstawicieli Polski w innych państwach i przy organizacjach międzynarodowych (podobne uprawnienia ma Rada ministrów, Minister Spraw Zagranicznych – muszą współdziałać)

• Przyjmowanie listów uwierzytelniających i odwołujących akredytowanych przy prezydencie przedstawicieli dyplomatycznych.

Kompetencje w stosunkach wewnętrznych (gwarant w ciągłości funkcjonowaniu władz państwowych):

• Wprowadzanie stanów nadzwyczajnych (wyjątkowego i wojennego) na wniosek Rady Ministrów (sejm może odrzucić bezwzględną większością w obecności, co najmniej połowy ustawowej liczby posłów),

• Wydawanie w okresie trwania stanu wojennego rozporządzeń z mocą ustawy,

• Występowanie do Trybunału Konstytucyjnego w sprawie rozstrzygania sporów kompetencyjnych pomiędzy centralnymi, konstytucyjnymi organami państwa.

• Prezydent po złożeniu przez Radę Ministrów dymisji powierza jej dalsze sprawowanie obowiązków do czasu powołania nowej rady ministrów,

• Może odmówić przyjęcia dymisji Rady ministrów w przypadku rezygnacji Prezesa Rady Ministrów.

Kompetencje wobec Sił Zbrojnych (ma zapewnić bezpieczeństwo państwa i jego obronność):

• Prezydent jest najwyższym zwierzchnikiem Sił Zbrojnych RP.

• W czasie pokoju sprawuje zwierzchnictwo nad Siłami Zbrojnymi za pośrednictwem Ministra Obrony Narodowej.

• Na czas wojny na wniosek Prezesa Rady Ministrów mianuje Naczelnego dowódcę Sił Zbrojnych, którego może także odwołać.

• Na wniosek Prezesa Rady Ministrów, zarządza powszechną lub częściową mobilizację i użycie Sił Zbrojnych do obrony RP.

• W zastępstwie Sejmu może postanawiać o stanie wojny.

• Mianuje Szefa Sztabu Generalnego i dowódców Rodzajów Sił Zbrojnych.

• Na wniosek Ministra Obrony Narodowej, nadaje określone w ustawie stopnie Wojskowe.

• Organem doradczym Prezydenta RP w zakresie wewnętrznego i zewnętrznego bezpieczeństwa jest Rada bezpieczeństwa Narodowego. Prezydent powołuje i odwołuje członków tej rady.

Klasyczne uprawnienia Prezydenta RP

• Prawo łaski – czyli całkowitego lub częściowego darowania sprawcy czynu kary, orzeczonej prawomocnym wyrokiem sądu (oprócz Trybunału Stanu).

• Prawo nadania obywatelstwa polskiego i wyrażenie zgody na jego zrzeczenie się.

• Nadaje ordery i odznaczenia państwowe.

• Ma prawo zwracania się do Sejmu i Senatu z orędziem, podobnie do Zgromadzenia Narodowego (orędzie ni może być przedmiotem debaty parlamentarnej)

• Mianuje sędziów, nadaje tytuły naukowe itp. (Wniosek do Sejmu o powołanie Prezesa NBP.)

• Kancelaria Prezydenta (organizacja pracy prezydenta, dba o jego wizerunek, kontakt ze społeczeństwem)

• Nadaje statut kancelarii prezydenta,

• Powołuje i odwołuje Szefa Kancelarii Prezydenta.

Kompetencje w stosunku do Sejmu i Senatu.

• Zarządzane wyborów zgodnie z terminami określonymi w konstytucji.

• Zwoływanie pierwszego posiedzenia Sejmu i Senatu po wyborach. (30 dni lub 15 jeśli były przedterminowe)

• Skracanie kadencji Sejmu, gdy:

• Nie uchwali budżetu państwa,

• Bądź nie ma zdolności dać wotum zaufania Rządowi.

• Posiada prawo inicjatywy ustawodawczej, inicjatywa w sprawie zmiany konstytucji.

• Prawo weta ustawodawczego,

• Zgłasza Sejmowi kandydatów na Prezesa Narodowego Banku Polskiego na kadencję 6 lat.

• Zarządzanie referendum za zgodą Senatu bezwzględną większością głosów.

Kompetencje w Stosunku do Rady Ministrów.

• Desygnowanie Premiera,

• Powoływanie Rady Ministrów na wniosek Premiera. (potem potrzebne jeszcze wotum zaufania od Sejmu.)

• Przyjmowanie dymisji Rządu, tylko, gdy Prezes RM złoży rezygnacje lub Rząd da mu wotum nieufności to może odmówić przyjęcia dymisji.

• Na wniosek Premiera lub Sejmu dokonuje zmian w składzie rządu.

• Może zwoływać Radę Gabinetową – jest to Rada Ministrów i Prezes RM pod przewodnictwem Prezydenta. Jest podrzędna do Rady Ministrów.

Kompetencje wobec władzy sądowniczej.

• Powoływanie sędziów na wniosek Krajowej Rady sądownictwa.

• Powoływanie kierownictwa:

• Pierwszego Prezesa Sądu Najwyższego i prezesów tegoż sądu,

• Prezesa i Wiceprezesa Trybunału Konstytucyjnego,

• Prezesa i Wiceprezesów Naczelnego Sądu Administracyjnego,

• Wybiera członka Krajowej Rady Sądownictwa

• Prawo występowania do Trybunału konstytucyjnego z wnioskiem o zbadanie zgodności ustaw i innych aktów prawnych z konstytucją.

Nadzwyczajne uprawnienia Prezydenta RP

Prezydent może wydawać akty prawne (ma niewielkie uprawnienia prawodawcze) które występują w czterech postaciach:

• Rozporządzenia z mocą ustaw (dekrety) – wydawane są tylko w sytuacjach wyjątkowych stanu wojennego, gdy Sejm nie może zebrać się na posiedzenie.

• Rozporządzenia – są to akty o charakterze wykonawczym, wydawane na podstawie szczegółowego upoważnienia zawartego w ustawie i w celu jej wykonania.

• Zarządzenia – akty prawne o charakterze wewnętrznym, obowiązujące tylko jednostki podległe organowi, który ten akt prawny wydał.

• Postanowienia – które prezydent wydaje w zakresie swych kompetencji.

Odpowiedzialność Prezydenta.

Prezydent nie ponosi odpowiedzialności politycznej, nie może być przez nikogo odwołany. Jedynie może nie zostać wybrany ponownie na te stanowisko, jeśli będzie brać udział w wyborach.(podlega tylko ocenie wyborców). Akty prawne, które wydaje potrzebują kontrasygnaty. Premier lub minister bierze przez to na siebie odpowiedzialność. (niektóre akty nie potrzebują kontrasygnaty – prerogatywy – świadczy to o racjonalności systemu parlamentarnego).

Prezydent ponosi odpowiedzialność konstytucyjną, o charakterze prawnym, za naruszenie konstytucji i ustaw.

Delikt konstytucyjny to czyn, niestanowiący przestępstwa, którym w ramach swych działań Prezydent naruszył konstytucję. Do tej odpowiedzialności Prezydent zostaje pociągnięty na wniosek, co najmniej 140 członków Zgromadzenia Narodowego, które stawia go w stan oskarżenia uchwałą 2/3 głosów ustawowej liczby członków ZN. Sprawę rozpatruje wówczas Trybunał Stanu, a obowiązki prezydenta przejmuje Marszałek Senatu.

Przed Trybunałem Stanu Prezydent odpowiada także za popełnione przestępstwa, stosowane są kary przewidziane w kodeksie prawnym. (tylko przed tym sądem może być postawiony Prezydent, bo nie wybiera do niego sędziów, robi to Sejm).

STANY NADZWYCZAJNE

Wszystkie stany ograniczają swobody obywatelskie. Rodzaje stanów nadzwyczajnych:

• Wyjątkowy – wprowadzany, gdy jest zagrożenie wewnętrzne (ustroju, suwerenności narodu, reżimu, kompetencji organów rządowych, zamach stanu)

• Wojenny – w razie zagrożenia wewnętrznego lub zewnętrznego państwa.

• Klęski żywiołowej.

rada ministrów

Drugi obok prezydenta RP organ państwa w zakresie władzy wykonawczej, wyodrębniony organizacyjnie, funkcjonalnie i kompetencyjnie. Rada Ministrów prowadzi politykę wewnętrzną i zagraniczną, kieruje całością administracji rządowej, a także decyduje we wszystkich sprawach, których konstytucja i ustawy nie zastrzegają dla Prezydenta RP, samorządu lub innego organu administracji państwowej.

Rada Ministrów (najwęższe pojęcie Rządu) należy do tzw. administracji rządowej. Jest podstawowym członem władzy wykonawczej. Według Konstytucji jest naczelnym organem państwa, jest kolegialnym elementem egzekutywy.

Trzy konteksty Rządu:

• cały mechanizm sprawowania władzy – forma rządu

• cały system organizacyjny podporządkowany Radzie Ministrów

• najwęższy: wyodrębniony organ władzy wykonawczej określany jako Rada Ministrów, czasem określany Gabinetem (w tym kontekście można znaleźć państwa, gdzie Gabinet nie jest utożsamiany z Radą Ministrów).

Tryb powoływania i odwoływania Rady Ministrów

W skład Rady Ministrów wchodzą Prezes Rady Ministrów (premier), wiceprezesi Rady Ministrów, ministrowie oraz przewodniczący określonych w ustawie komitetów (obecnie Komitetu Badań Naukowych i Komitetu Integracji Europejskiej). Rada Ministrów działa kolegialnie.

Konstytucja przewiduje 3 tryby powołania rządu:

• Etap prezydencki + sejmowy – prezydent desygnuje (powierza misję utworzenia Rady Ministrów) premiera. Prezydent przy desygnacji musi uwzględnić wyniki wyborów do Sejmu. Po desygnowaniu kandydat na premiera w ciągu 14 dni musi złożyć na ręce prezydenta przysięgę wraz z członkami nowo utworzonego gabinetu. W ciągu kolejnych 14 dni zaprzysiężony premier udaje się do Sejmu i przedstawia swój program rządowy (wygłoszenie expose). Rozpoczyna się debata parlamentarna (pytania ze strony posłów, na które odpowiedzieć może tylko premier), po czym marszałek ogłasza glosowanie nad wotum zaufania (bezwzględna większość głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby posłów)

• I procedura rezerwowa powołania Rady Ministrów – prawo wyboru premiera i desygnowania kandydata przechodzi na Sejm, który ma 2 tygodnie na wybór premiera. Kandydatów mogą zgłaszać grupy co najmniej 46 posłów. Terminy zgłaszania kandydatów ogłasza Marszałek Sejmu po opinii Konwentu Seniorów. Wybór premiera również następuje bezwzględną większością głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby posłów (w głosowaniu imiennym) (desygnowanie premiera i udzielenie mu wotum zaufania w jednym glosowaniu). Premier konstruuje Radę Ministrów, przygotowuje program rządowy, przedstawia ją Sejmowi. Następuje głosowanie bezwzględną większością głosów. Na końcu zaprzysiężenie w obecności prezydenta i sporządza się akt powołania

• III procedura (II procedura rezerwowa) – prezydent powołuje premiera i na jego wniosek pozostałych członków Rady Ministrów. Odbiera się od nich przysięgę. Sejm w ciągu 14 dni wyraża wotum zaufania większością <?> głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby posłów

Po fiasku 3. procedury prezydent jest zmuszony skrócenia kadencji Sejmu i Senatu i ogłosić nowe wybory parlamentarne. Skrócenie kadencji oznacza, że może rząd dalej działać, sprawować funkcje. Przy rozwiązaniu takiej możliwości nie ma.

Konstytucja przewiduje również 4 sytuacje dymisji rządu:

• Pierwsze posiedzenie nowo wybranego Sejmu

• Gdy dojdzie do nie udzielenia wotum zaufania wobec Rady Ministrów

• Kiedy Sejm wyraził wotum nieufności wobec Rady Ministrów (ma charakter konstruktywny – od razu w tym samym głosowaniu mianowanie nowego premiera)

• Sam premier składa rezygnację z pełnienia funkcji.

W momencie, gdy Premier składa wniosek na ręce prezydenta o zwolnienie go ze stanowiska wraz z pozostałymi członkami Rady Ministrów, dymisja następuje wtedy, gdy prezydent przychyli się do tego wniosku. W trzech pierwszych sytuacjach prezydent jest obligatoryjnie zobowiązany do przyjęcia rezygnacji.

Odpowiedzialność Rady Ministrów

Rada Ministrów ponosi odpowiedzialność przed Parlamentem. Odpowiedzialność polityczna może przybierać formę solidarną lub indywidualną. Odpowiedzialność solidarna (kolegialna) odnosi się do wszystkich działań całej Rady Ministrów, podejmowanych na posiedzeniach rządu, ale także poprzez organy wewnętrzne (np. komitety). Odpowiedzialność ta dotyczy aktów prawnych, deklaracji politycznych czy konkretnych działań w wewnętrznej polityce międzynarodowej. Odpowiedzialność konstytucyjna jest odpowiedzialnością karną, w przeciwieństwie do politycznej. Odpowiedzialność polityczna jest negatywną oceną subiektywnie wyrażoną przez izbę poselską. Odpowiedzialność konstytucyjna ma charakter prawno-karny i jest to naruszenie przepisów konstytucyjnych lub ustaw oraz popełnienie przestępstwa w związku z zajmowanym stanowiskiem. Wstępny wniosek przy odpowiedzialności konstytucyjnej Marszałek Sejmu kieruje do Komisji Odpowiedzialności Konstytucyjnej. Komisja bada zasadność zarzutów, kieruje wniosek do Sejmu (jeśli są zasadne), dołącza uzasadnienie. Sejm podejmuje uchwałę do powołania tego członka do odpowiedzialności przed Trybunałem Stanu. Musi ten wiosek zostać przegłosowany większością kwalifikowaną 3/5 ustawowej liczby posłów.

Kompetencje Rady Ministrów

• prowadzi politykę wewnętrzną i zagraniczną Rzeczypospolitej

• zapewnia wykonanie ustaw i wydaje rozporządzenia

• kieruje całością administracji rządowej oraz koordynuje jej działania

• sporządza projekt budżetu państwa i innych centralnych planów finansowych oraz kieruje wykonaniem

• sprawuje ogólne kierownictwo w dziedzinie obronności

• nadzoruje działania samorządu terytorialnego

Skład Rady Ministrów (członkowie):

• Obligatoryjni – zaliczamy do nich premiera oraz ministrów resortowych (kierujących określonym działem administracji rządowej

• Fakultatywni – zaliczamy do nich wiceprezesów, ministrów wykonujących zadania wyznaczone przez premiera (bez teki) oraz przewodniczących określonych w ustawach komitetów.

Zmiany w składzie Rady Ministrów.

• Sejm może dać wotum nieufności ministrowi. Wniosek taki składa co najmniej 69 posłów i może być poddany pod głosowanie dopiero po 7 dniach. Minister składa dymisję a Prezydent musi ją przyjąć.

• Członek rządu sam może z własnej inicjatywy zgłosić dymisję na ręce premiera. Zwalnia się miejsce które na wniosek premiera uzupełnia Prezydent.

• Gdy kierownictwo danego resortu nie jest obsadzone to premier przejmuje kierownictwo lub wyznacza zastępcę.

Organizacja i tryb funkcjonowania Rady Ministrów.

• Rada ministrów jest organem kolegialnym

• Posiedzenia rządu zwołuje i przewodniczy im premier lub wicepremier.

• Do podjęcia uchwał potrzeba przynajmniej połowy członków, (możliwy tryb obiegowy – w drodze korespondencyjnej). Większość zwykła, w razie równej liczby głosów rozstrzyga głos przewodniczącego.

• Rada Ministrów może tworzyć organy pomocnicze i opiniodawcze w drodze rozporządzenia.

• Powołano jeden stały komitet w skład którego wchodzą sekretarze stanu ze wszystkich resortów.

Funkcje i kompetencje Rady Ministrów.

• Wykonywanie ustaw – zajmuje się tym cała administracja rządowa.

• Stanowienie prawa :

• Wydaje rozporządzenia i zarządzenia.

• Posiada prawo inicjatywy ustawodawczej (ustawy zwykłe, pilne, budżetowa)

• Składanie sprawozdań i informacji – np. sprawozdania z wykonania ustawy budżetowej (do 5 miesięcy po zakończeniu roku budżetowego). Odpowiadanie na zapytania i interpelacje posłów i senatorów.

• Funkcja kierowniczo – koordynacyjna. – Rada ministrów kieruje, koordynuje i kontroluje wszystkie organy administracji rządowej, bo odpowiadają za nich przed Sejmem. Np. przez uchylanie aktów prawnych wydawanych przez ministrów.

• Prowadzi nadzór nad samorządem terytorialnym.

Status Prezesa Rady Ministrów

• Premier kieruje pracami rządu, a także koordynuje i kontroluje pracę członków Rady ministrów.

• Kierowanie pracami rządu obejmuje zwoływanie posiedzeń i przewodniczenie im (oddziałuje na pracę rządu)

• Wydaje akty prawne w postaci rozporządzeń na podstawie ustaw i w celu ich wykonania.

• Jest służbowym zwierzchnikiem wszystkich pracowników administracji rządowej oraz korpusu służby cywilnej.

• Na wniosek ministra powołuje sekretarzy i podsekretarzy stanu by pomagali ministrowi.

• Premier posiada własne, dość szeroko zakreślone kompetencje.

Ministrowie

• Minister ma podwójny charakter, jest członkiem rządu oraz kieruje danym resortem.

• Minister kieruje resortem przez wydawanie aktów prawnych: rozporządzeń wykonawczych. (tylko ci ministrowie którzy kierują jakimś resortem) oraz zarządzeń. Rozporządzenia i zarządzenia podlegają kontroli rządu i na wniosek premiera mogą byś uchylane.

• Minister odpowiada przed Premierem i przed Sejmem (wotum nieufności)

• Rozróżnia się ministrów resortowych i ministrów bez teki którzy nie kierują działem administracji, ich kompetencje wyznacza premier.

• Odpowiednikami ministrów resortowych są przewodniczący komitetów określonych w ustawach.

Terenowe organy administracji rządowej

• Ustawa o wprowadzeniu zasadniczego trójstopniowego podziału terytorialnego państwa z 24 lipca 1998

• Ustawa o wejściu w życie ustawy o samorządzie powiatowym, ustawy o samorządzie województwa oraz o administracji rządowej województwa z 24 lipca 1998

• Ustawa o samorządzie województwa z 5 czerwca 1998

• Ustawa o samorządzie powiatowym z 5 czerwca 1998

• Ustawa o administracji rządowej w województwie z 5 czerwca 1998

Władza ustawodawcza

sejm i senat

Władzę ustawodawczą pełni w państwach demokratycznych Parlament. Parlamenty mają różną strukturę, najczęściej dwuizbową, ponieważ uważa się, że wydłużając proces legislacyjny uniemożliwia się podejmowanie pochopnych i nieprzemyślanych decyzji, zmniejsza się też ryzyko ustanowienia złego prawa — np. zawierającego błędne zapisy, luki. Są wprawdzie państwa, które mają legislatywę o jednoizbowej strukturze (państwa skandynawskie, Litwa, Estonia, Słowacja, Węgry, Portugalia), ale przyjąć można, że dwuizbowość jest obecnie modelem podstawowym. W Polsce obowiązuje model tzw. dwuizbowości zróżnicowanej. Oznacza to, iż Sejm posiada większe uprawnienia niż Senat w zakresie kreowania i kontroli rządu.

PODSTAWOWE ZASADY PRAWA WYBORCZEGO
SEJM
POWSZECHNOŚĆ
RÓWNOŚĆ
BEZPOŚREDNIOŚĆ
TAJNOŚĆ GŁOSOWANIA
PROPORCJONALNOŚĆ

Zasada powszechności – w wyborach mogą uczestniczyć wszyscy, którzy:

• Najpóźniej w dniu głosowania ukończyli 18 lat (czynne prawo wyborcze),

• Posiadają obywatelstwo polskie,

• Dysponują pełnią praw politycznych,

• Prawa wyborczego nie posiadają osoby:

• Ubezwłasnowolnione prawomocnym orzeczeniem sądu,

• Pozbawione praw publicznych, wobec których sąd orzekł karę dodatkową w tej postaci,

• Pozbawione praw wyborczych orzeczeniem Trybunału Stanu, Sędzia, prokurator, urzędnik służby cywilnej, funkcjonariusz policji i służby ochrony państwa, żołnierz służby czynnej nie posiada biernego prawa wyborczego.

Zasada równości – wyróżnia się dwa rodzaje równości:

• Równość formalną – każdy wyborca dysponuje taką samą liczbą głosów,

• Równość materialna – każdy głos ma równą wagę, [aby to osiągnąć należy podzielić liczbę mieszkańców kraju na liczbę mandatów danego organu i przydzielić liczbę mandatów danemu okręgowi zgodnie z liczbą jego mieszkańców].

Zasada bezpośredniości – głos wyborcy bezpośrednio decyduje o ostatecznym wyniku wyborów. Przeciwieństwem są wybory pośrednie gdzie wyborca wybiera organ, który podejmuje decyzję. Bezpośrednie to nie to samo, co osobiste.

Zasada tajności głosowania – wybory mają charakter anonimowy, samodzielne podejmowanie decyzji bez nacisku osób trzecich.

Zasady dotyczące rozdziału mandatów:

• Zasada większościowa – zasada większości bezwzględnej (wynosi więcej niż połowa głosujących), zasada większości względnej (czyli zwykłej) – do senatu.

• Zasada proporcjonalności – liczba mandatów dla danej partii jest proporcjonalna do ilości uzyskanych głosów. Stosuje się różne sposoby rozdziału mandatów np. system d’Hondta (który premiuje większe ugrupowania). Wprowadza się także klauzule zaporowe – czyli ustalenie minimum niezbędnego poparcia wyborców do uzyskania reprezentacji parlamentarnej. W podziale mandatów uczestniczą te listy, które uzyskały 5% ważnie uzyskanych głosów, a w przypadku list koalicyjnych 8% głosów.

Sejm

Sejm jest jednym z dwóch – obok Senatu – organów ustawodawczych. Jest organem przedstawicielskim, gdyż pochodzi z bezpośrednich wyborów. Reprezentuje – podobnie jak Prezydent i Senat – suwerenne prawa narodu, przekazane mu przez akt wyboru. Zakres kompetencji w dziedzinie ustawodawczej Sejm decyduje lub współdecyduje o powoływaniu podstawowych organów oraz obsadzaniu niektórych urzędów i stanowisk państwowych. W wypadkach określonych w przepisach konstytucyjnych Sejm i Senat, obradujące wspólnie, tworzą Zgromadzenie Narodowe.

Sejm jest wybierany na 4-letnią kadencję, rozpoczynającą się w dniu zebrania się Sejmu na pierwsze posiedzenie. Składa się z 460 posłów. Wybory do Sejmu zarządza Prezydent łącznie z wyborami do Senatu. Odbywają się one w miesiącu poprzedzającym upływ kadencji. Zasady i tryb wyborów określa ordynacja wyborcza. O ważności wyborów decyduje Sąd Najwyższe, który też rozpatruje protesty zgłoszone w sprawie wyboru poszczególnych kandydatów. Poseł jest reprezentantem całego narodu i w związku z tym nie wiążą go instrukcje udzielne mu przez wyborców. Poseł nie może być odwołany.

Sejm może skrócić swoją kadencję mocą własnej uchwały podjętej kwalifikowaną większością 2/3 głosów ustawowej liczby posłów. Prezydent może skrócić kadencję Sejmu w przypadkach określonych w ustawie po zasięgnięciu opinii marszałków Sejmu i Senatu.

Sejm obraduje na posiedzeniach. Pierwsze posiedzenie Sejmu zwołuje Prezydent w ciągu miesiąca od dnia wyborów. Sejm wybiera ze swego grona marszałka, który kieruje pracami Sejmu oraz sprawuje inne funkcje publiczne, a także inne organy. Obrady Sejmu są jawne. Jeżeli wymaga tego dobro państwa Sejm bezwzględną większością głosów może uchwalić tajność obrad. Uchwalenie ustaw i podejmowanie innych uchwał jest możliwe tylko wtedy, gdy w posiedzeniu w danym momencie bierze udział, co najmniej pewna określona przepisami liczba posłów (quorum). Quorum – jeżeli przepisy szczególne nie stanowią inaczej – wynosi połowę ogólnej liczby posłów. Uchwalenie ustawy lub podjęcie uchwały wymaga w zasadzie zwykłej większości głosów (więcej za, niż przeciw – wstrzymujący się od głosu nie wpływają na wynik głosowania). W niektórych sprawach niezbędne jest osiągnięcie bezwzględnej większości głosów (więcej niż połowa biorących udział w głosowaniu popiera projekt). Wreszcie niekiedy przepisy wymagają kwalifikowanej większości głosów (np. 2/3 oddanych głosów). Szczególną odmianą większości jest określona większość głosów ustawowej liczby posłów (460), a nie liczby posłów biorących udział w głosowaniu. Tak jest np. w przypadku uchwały Sejmu o skrócenie kadencji, która wymaga większości 2/3 głosów ustawowej liczby posłów (art. 98 ust. 3 konstytucji). Szczegółową organizację i tryb pracy Sejmu określa regulamin.

Jednym z ważnych zadań Sejmu jest uchwalenie budżetu państwa. Inicjatywa ustawodawcza w tym zakresie należy wyłącznie do Rady Ministrów. Rząd ma obowiązek przedstawić Sejmowi projekt budżetu najpóźniej na 3 miesiące przed rozpoczęciem roku budżetowego. Jeżeli w ciągu 4 miesięcy od dnia przedłożenia Sejmowi projektu ustawy budżetowej nie zostanie ona przedstawiona Prezydentowi do podpisu, Prezydent może skrócić kadencję Sejmu i zarządzić nowe wybory.

Po zakończeniu roku budżetowego rząd przedstawia Sejmowi sprawozdanie z wykonania budżetu wraz z informacją o stanie zadłużenia państwa. Sejm po rozpatrzeniu sprawozdania i zapoznaniu się z opinią Najwyższej Izby Kontroli podejmuje uchwałę o sprawie udzielenia rządowi absolutorium.

POSŁOWIE DO SEJMU

Sejm składa się ze stałej liczby 460 posłów. Warto przypomnieć, że w tym zakresie mogą być stosowane różne systemy, na przykład Sejm przed wojną składał się również ze stałej liczby 444 posłów, natomiast przez kilka lat powojennych liczbę posłów określał stosunek: 1 poseł na 60.000 mieszkańców, była ona, zatem zmienna.

Poseł ma dwa szczególne prawne przywileje, ściśle ze sobą związane:

• Nietykalność - polega na tym, że poseł nie może być aresztowany ani zatrzymany bez zgody Sejmu, z wyjątkiem ujęcia go na gorącym uczynku przestępstwa, gdy jego zatrzymanie jest niezbędne do zapewnienie prawidłowego toku postępowania. Zakaz ten dotyczy wszelkich form pozbawienia wolności: zatrzymania przez organy policji lub inne podobne organy, np. straż graniczną, tymczasowego aresztowania, wykonania kary pozbawienie wolności, aresztowania w charakterze świadka za odmowę zeznań itd.

• Immunitet poselski oznacza, że przeciwko posłowi bez zgody Sejmu nie można wszcząć i prowadzić postępowania karnego. Z tego oczywiście nie wynika, że popełnione przez posła przestępstwo pozostaje bezkarne. Postępowanie karne ulega jedynie odwleczeniu do czasu wygaśnięcie mandatu poselskiego. Immunitet nie uchyla karalności, stanowi jedynie czasową przeszkodę w prowadzeniu postępowanie karnego

Ich istota jest taka sama, jak w wypadku immunitetu dyplomatycznego i sędziowskiego, różnice dotyczą jedynie sposobu funkcjonowania i szczegółowego zakresu. Celem immunitetu i nietykalności poselskiej jest zapobieżenie ewentualnym wypadkom pozbawienia posła swobody wykonywania jego mandatu i związanych z nim funkcji przez policję, prokuraturę lub inne organy przymusu. Zakres immunitetu jest przedmiotem licznych sporów. Sejm – jeśli zachodzi odpowiednio ważne przyczyny – może posła pozbawić immunitetu i nietykalności.

Posłowie mają obowiązek brać udział w plenarnych posiedzeniach Sejmu oraz w pracach komisji, do których zostali powołani. Służy im prawo inicjatywy ustawodawczej w formach ustalonych przepisami. Posłowie mogą występować z interpelacjami pod adresem rządu lub poszczególnych ministrów i zgłaszać pytania, na które organ rządowy ma obowiązek odpowiedzieć. Przysługują im diety poselskie, a także szereg innych uprawnień, które mają ułatwić posłom wykonywania ich zadań.

ORGANIZACJE POSELSKIE

Zgodnie z regulaminem sejmowym posłom przysługuje prawo tworzenia na terenie Sejmu własnych organizacji. Są nimi kluby parlamentarne. Kluby poselskie nie są organami wewnętrznymi Sejmu, lecz formami samoorganizacji posłów dla celów wynikających z realizacji ich zadań.

Kluby poselskie są organizacjami posłów utworzonymi według kryterium przynależności partyjnej. Klub zrzesza posłów – członków jednej partii politycznej lub innego ugrupowania o charakterze politycznym, może też obejmować posłów współdziałających tylko z taką partią lub ugrupowaniem. W swojej klasycznej postaci klub parlamentarny jest formą organizacyjną frakcji parlamentarnej partii politycznej.

Zadaniem klubu jest wypracowanie środków realizacji postulatów danej partii w parlamencie. W klubie posłowie uzgadniają wystąpienia na plenarnym posiedzeniu Sejmu, sposób głosowania, przedstawienie i forsowanie stanowiska swojej partii w pracach komisji sejmowych itd. Indywidualnie rozwiązywany jest stosunek klubu parlamentarnego do władz partii lub ugrupowania politycznego, które posłowie reprezentują.

W celu umożliwienia posłom realizacji ich obowiązków wobec wyborców można tworzyć wojewódzkie biura klubów parlamentarnych, a także inne jednostki organizacyjne dla obsługi terenowej działalności posłów i senatorów.

WEWNĘTRZNE ORGANY SEJMU

Sejm tworzy organy wykonujące określone zadania, przygotowujące materiały na plenarne posiedzenia, zajmujące się poszczególnymi dziedzinami działalności Sejmu. Sejm jest, więc ciałem wewnętrznie zorganizowanym, a nie prostym zgromadzeniem posłów. Organizację wewnętrzną Sejmu ustalają przepisy konstytucji oraz regulamin sejmowy.

Organami Sejmu są:

• Marszałek Sejmu - kieruje pracami Sejmu, a w szczególności stoi na straży praw i godności Sejmu, czuwa nad tokiem prac Sejmu i jego organów, reprezentuje Sejm, przewodniczy obradom Sejmu, nadaj bieg inicjatywom ustawodawczym, kieruje pracami prezydium Sejmu, sprawuje pieczę nad spokojem i porządkiem na terenie Sejmu, zapewnia dyscyplinę obrad, mianuje i zwalnia pracowników kancelarii Sejmu. W razie potrzeby w wypełnianiu zadań zastępują go wicemarszałkowie, przy czym zakres ich kompetencji określa marszałek. Marszałek jest też zwierzchnikiem straży marszałkowskiej – organu porządkowego Sejmu.

• Prezydium Sejmu - składa się z marszałka i wicemarszałków, wybieranych przez Sejm spośród posłów. Do zadań prezydium Sejmu należy między innymi ustalenie planów prac Sejmu, zwoływanie posiedzeń Sejmu i ustalanie porządku obrad, dokonywanie wykładni regulaminu Sejmu, utrzymywanie stosunków z Senatem, udzielanie posłom pomocy w ich pracy.

• Konwent seniorów - składa się z marszałka i wicemarszałków oraz przewodniczących klubów poselskich. Do tego grona mogą być w razie potrzeby dokooptowani dalsi posłowie. Obrady konwentu toczą się pod przewodnictwem marszałka Sejmu. Konwent seniorów jest organem doradczym prezydium Sejmu, a jego główne zadanie polega na zapewnieniu współdziałania organizacji zrzeszających posłów na terenie Sejmu, a więc klubów poselskich. Stanowi płaszczyznę wstępnego uzgadniania decyzji, trybu postępowania itd. między organizacjami poselskimi.

• Komisje sejmowe - są organami specjalistycznymi Sejmu. Komisje te są powoływane przez Sejm na początek kadencji. W skład komisji wchodzą posłowie. Kompetencje Sejmu obejmują wszelkie dziedziny życia publicznego, zaś posłowie mają pełne rozeznanie oparte na własnej znajomości rzeczy jedynie w niewielkiej ilości spraw. Wobec tego w pozostałych przypadkach muszą opierać się na opinii fachowego organu – właśnie komisji sejmowej. Komisje dzieli się na:

• Komisje nadzwyczajne powoływane są dla zbadania określonej sprawy.

• Komisje stałe są wewnętrznymi, pomocniczymi organami Sejmu, powołanymi dla określonego rodzaju spraw w celu ich przygotowania i wyrażenia opinii, zanim staną się przedmiotem obrad na posiedzeniu Sejmu, oraz celem współdziałania w wykonywaniu kontroli nad określonymi ogniwami aparatu państwowego.

Rola komisji, jako organów fachowych jest równie mocno wyeksponowana w działalności ustawodawczej Sejmu, jak i działalności kontrolnej. Na posiedzeniach plenarnych Sejmu dominują z natury rzeczy oceny o charakterze ogólnym. Natomiast fachowa i szczegółowa analiza projektu ustawy, sprawozdanie kierownika resortu itp. – to sprawa komisji.

Do zadań komisji sejmowych należy między innymi rozpatrywanie projektów ustaw, wysłuchiwanie sprawozdań i informacji kierowników resortów, urzędów oraz instytucji lub ich zastępców, przeprowadzanie analizy działalności poszczególnych działów administracji państwowej, rozpatrywanie spraw związanych z wprowadzeniem w życie i wykonywaniem ustaw i uchwał Sejmu.

Kierownicy resortów, urzędów oraz instytucji obowiązani są na każde żądanie komisji przedstawić sprawozdania oraz udzielać informacji. Umożliwia to komisji realne i skuteczne wykonywanie zadań.

Odmienny charakter, inny niż resortowy, ma kilka komisji sejmowych. Należą do nich: komisja regulaminowa i spraw poselskich, komisja ustawodawcza, komisja odpowiedzialności konstytucyjnej oraz komisja spraw samorządowych.

Poza omówionymi wyżej organami wewnętrznymi, w pracach Sejmu, a zwłaszcza w trakcie obrad plenarnych, znaczącą rolę odgrywają sekretarze. Są oni wybierani przez Sejm na początku kadencji w liczbie dwudziestu. Sekretarze prowadzą listę mówców i protokoły posiedzeń Sejmu (korzystając przy tym z pomocy stenografów i innych pracowników administracyjnych oraz wykorzystując urządzenia techniczne), dokonują obliczenia wyników głosowania i pełnią inne czynności zlecone przez marszałka.

Kompetencje Sejmu:

• Ustrojodawcze: może wprowadzać zmiany w konstytucji (jeśli uchwali je także Senat);

• Ustawodawcze: uchwala ustawy (jest to proces wielostopniowy);

• Określania zasadniczych kierunków polityki państwa: uchwala budżet i absolutorium za jego wykonanie, uchwala wotum zaufania lub nieufności dla rządu lub poszczególnych ministrów;

• Uprawnienia kreacyjne: powołuje i odwołuje Radę Ministrów (dokonuje się to przy współudziale prezydenta), wybiera niektórych członków Krajowej Rady Radiofonii i Telewizji,

senat

Senat jest drugą obok Sejmu izbą parlamentu. W skład Senatu wchodzi 100 senatorów. Senat odgrywa znaczącą rolę w procesie legislacyjnym, tzn. procesie stanowienia prawa, aczkolwiek nie ma w nim głosu decydującego. Uprawnienia Senatu w tej dziedzinie zapewniają mu wpływa na treść uchwalanych ustaw, a nawet mogą pozwolić na zblokowanie uchwalonej przez Sejm ustawy. Zakres możliwości Senatu w tej dziedzinie związany jest z układem sił politycznych w Sejmie.

Przewidziany w konstytucji tryb uchwalania ustaw przewiduje, że uchwalona przez Sejm ustawa jest przekazywana Senatowi do rozpatrzenia. Senat w ciągu miesiąca może zgłosić Sejmowi propozycję dokonania w ustawie określonych zmian lub jej odrzucenia, inaczej mówiąc, może wyrazić sprzeciw – częściowy lub generalny – wobec ustawy sejmowej. Sprzeciw Senatu powoduje, że ustawa musi być w Sejmie ponownie poddana pod głosowanie i aby obalić sprzeciw musi uzyskać już nie zwykła większość, ale bezwzględną większość głosów.

Senat wyraża swoje stanowisko w formie uchwały. Tryb pracy Senatu nad przedstawionymi mu ustawami i projektami innych aktów jest zbliżona do trybu pracy Sejmu. Główne zadanie przypada tu komisjom senackim, które przedstawiają następnie swoje stanowisko na plenarnym posiedzeniu Senatu. Senat obraduje na posiedzeniach. Pracami Senatu kieruje marszałek Senatu, a w jego zastępstwie wicemarszałkowie.

Senatorowie pochodzą z powszechnych, bezpośrednich wyborów, odbywających się łącznie z wyborami do Sejmu. Podobnie jak posłowie mogą tworzyć kluby parlamentarne. Kadencja Senatu kończy się równocześnie z kadencją Sejmu.

Organy Senatu

• Marszałek Senatu

• Prezydium Senatu

• Konwent Seniorów

• Komisje senackie – stałe i nadzwyczajne (Senat nie może powoływać komisji śledczej. W ramach swoich kompetencji rozpatrują one projekty ustaw przyjętych przez sejm oraz te, które powstały z inicjatywy senatorów. W komisjach przygotowywane są też debaty plenarne poświęcone tematom, uznanym przez Senat za szczególnie ważne w życiu państwa. Komisje senackie prowadzą także działania interwencyjne w sprawach indywidualnych. Możliwości Senatu są w tym względzie znacznie mniejsze niż Sejmu, ponieważ nie pełni on funkcji kontrolnych wobec rządu i administracji.

• Kancelaria Senatu - koordynowanie prac ekspertów senackich, zapewnienie warunków administracyjnych i technicznych funkcjonowania Senatu, przygotowanie projektu planu finansowego Senatu i sporządzanie sprawozdania z jego wykonania, przygotowywanie opracowań i materiałów niezbędnych w pracy senatorów.

Kompetencje Senatu RP:

• zmienianie wraz z Sejmem konstytucji;

• inicjatywa ustawodawcza

• udział w uchwalaniu ustaw, w tym w rozpatrywaniu ustawy budżetowej;

• wyrażanie zgody na zarządzenie przez prezydenta referendum;

• wyrażanie zgody na powołanie prezesa NIK i Rzecznika Praw Obywatelskich.

Zgromadzenie narodowe

Zgromadzenie Narodowe jest to organ konstytucyjny składający się z posłów i senatorów obradujących wspólnie. Zgromadzenie Narodowe wywodzi się z II Rewolucji Francuskiej i zostało potem przejęte, jako instytucja, przez wiele krajów demokratycznych, w tym i Polskę.

Zgromadzeniem narodowym nie są wspólne posiedzenia sejmu i senatu zwoływane w innych przypadkach, np. z okazji wizyt szefów państw czy uczczenie ważnych wydarzeń.

Obrady Zgromadzenia Narodowego zwołuje Marszałek Sejmu w drodze postanowienia. Obradom przewodniczy marszałek Sejmu, a w jego zastępstwie Marszałek Senatu. Parlamentarzyści podczas posiedzenia Zgromadzenia Narodowego są sobie równi (brak rozróżnienia na posłów i senatorów). Zgromadzenie nie ma określonego harmonogramu posiedzeń; działa na podstawie uchwalonego przez siebie regulaminu; powinno być zwoływane jedynie do wypełnienia którejś z kompetencji określanych w Konstytucji (art.114 ust.1):

• przyjmuje przysięgę od prezydenta

• uznaje trwałą niezdolność prezydenta do sprawowania urzędu ze względu na stan zdrowia (uchwała przyjmowana większością co najmniej 2/3 głosów ustawowej liczby członków Zgromadzenia Narodowego)

• może postawić prezydenta w stan oskarżenia przed Trybunałem Stanu (uchwała podejmowana większością co najmniej 2/3 głosów ustawowej liczby członków Zgromadzenia Narodowego)

• wysłuchuje orędzia prezydenta RP.

Wszystkie obecne kompetencje, poza uchwaleniem regulaminu Zgromadzenia Narodowego, dotyczą urzędu Prezydenta RP, jednak w latach 1992 -1997 Zgromadzenie Narodowe miało dodatkową kompetencję uchwalania Konstytucji. Obsługą techniczną i kancelaryjną Zgromadzenia Narodowego zapewnia Kancelaria Sejmu.

Posiedzenia Zgromadzenia Narodowego po 1989 roku:

Data	W celu
19 lipca 1989	Dokonania wyboru prezydenta PRL i odebrania od niego przysięgi (jedynym kandydatem był Wojciech Jaruzelski
22 grudnia 1990	Stwierdzenia ważności wyboru prezydenta RP i odebrania przysięgi od prezydenta RP Lecha Wałęsy
23 kwietnia 1992	Uchwalenie ustawy konstytucyjnej
17 października 1992	Uchwalenie Małej Konstytucji
22 września 1994	Uchwalenie regulaminu Zgromadzenia Narodowego
23 grudnia 1995	Odebranie przysięgi od prezydenta RP Aleksandra Kwaśniewskiego
19 stycznia 1996	Zmiany regulaminu Zgromadzenia Narodowego
2 kwietnia 1997	Uchwalenie Konstytucji RP
6 grudnia 2000	Uchwalenie nowego regulaminu Zgromadzenia Narodowego
23 grudnia 2000	Odebranie przysięgi od prezydenta RP Aleksandra Kwaśniewskiego
23 grudnia 2005	Odebranie przysięgi od prezydenta RP Lecha Kaczyńskiego
6 sierpnia 2010	Odebranie przysięgi od prezydenta RP Bronisława Komorowskiego
29 maja 2014	Uchwalenie regulaminu Zgromadzenia Narodowego
4 czerwca 2014	Wysłuchanie orędzia prezydenta RP Bronisława Komorowskiego
6 sierpnia 2015	Odebranie przysięgi od prezydenta RP Andrzeja Dudy
15 kwietnia 2016	Wysłuchanie orędzia prezydenta RP Andrzeja Dudy (w Poznaniu – pierwsze w historii posiedzenie Zgromadzenia Narodowego poza Warszawą)

WŁADZA SĄDOWNICZA

Władza sądownicza - trzecia władza w państwie, stanowi ją wymiar sprawiedliwości sprawowany przez niezależne i niezawisłe sądy. Do ich kompetencji należy orzekanie w rozpoznawanych sprawach z zakresu prawa karnego, prawa cywilnego i prawa administracyjnego, a w wielu państwach również kontrola zgodności działań innych organów państwa z prawem i konstytucją, którą przeprowadza przez sądownictwo konstytucyjne. W celu realizowania tych zadań powoływane są sądy powszechne (orzekają w sprawach cywilnych i karnych) oraz sądy szczególne (np. wojskowy, pracy).

W Polsce, zgodnie z Konstytucją RP władzę sądowniczą sprawują sądy (Sąd Najwyższy, sądy powszechne, sądy administracyjne, sądy wojskowe) oraz trybunały (Trybunał Konstytucyjny i Trybunał Stanu). Sądy i trybunały są władzą odrębną i niezależną od innych władz, wydają wyroki w imieniu Rzeczypospolitej Polskiej.

Konstytucyjne zasady organizacji i funkcjonowania sądów.

Zasada niezależności sądów – sądy jest to władza odrębna, nie podlega ani władzy ustawodawczej ani władzy wykonawczej w zakresie orzekania.

Zasada niezawisłości sędziów – oznacza brak nacisków na sędziego z zewnątrz, wydaje orzeczenia na podstawie prawa, zgromadzonych dowodów i zgodnie z sumieniem. (podlega ustawom i konstytucji) Niezawisłość sędziów zapewniają: Gwarancje materialne – obejmują: cechy osobowości sędziego, jego poziom moralny, kulturę polityczną i prawną społeczeństwa , czynników stojących u władzy. Gwarancje formalne:

• Powoływanie sędziów przez Prezydenta na wniosek Krajowej Rady Sądownictwa. Kandydatów przedkładają Krajowej Radzie zgromadzenia ogólne sędziów w liczbie podwójnej w stosunku do liczby stanowisk przewidzianych do obsadzenia.

• Zasada nieusuwalności: stanowisko sędziego może być opóźnione w przypadku 1. złożenia sędziego z urzędu lub zawieszeniu go w czynnościach na podstawie orzeczenia sądu, 2. Przeniesienia sędziego w stan spoczynku w skutek choroby lub utraty sił, 3. Osiągnięcia wieku emerytalnego.

• Zasada nieprzenoszenia sędziego – z wyjątkiem dwóch przypadków gdy jest to konsekwencją zmian organizacyjnych w sądownictwie i gdy nastąpiła zmiana ustroju sądów lub zmiana granic okręgów, Sedzi musi wyrazić na to zgodę.

• Immunitet sędziowski – bez zgody sądu nie można pociągnąć sędziego do odpowiedzialności karnej ani pozbawić go wolności.

• Konstytucja zapewnia sędziom odpowiednie wynagrodzenie za sprawowanie urzędu.

• Zasada incompatybilitas – nie może być posłem i senatorem, nie może być zatrudniony w aparacie władzy wykonawczej.

• Zasada apolityczności sędziów – zakaz należenia do partii politycznych, związku zawodowego, czy prowadzenia działalności publicznej nie dającej się pogodzić z zasadą niezawisłości.

Zasada instancyjności – postępowanie sądowe musi być co najmniej dwuinstancyjne by zapobiec pomyłkom. Występuje tryb trójinstancyjny( od orzeczeń pierwszego sądu jest apelacja a od orzeczeń drugiego sądu jest kasacja)

Zasada udziału obywateli w działalności sądów – oprócz sędziego w sądach pierwszej instancji występują ławnicy mający równe prawa z sędzią (sędzia + dwóch ławników) Ławników wybierają rady gmin na 4-letnią kadencję. Kandydatów zgłaszają organizacje i stowarzyszenia, związki zawodowe oraz grupa 25 obywateli zamieszkałych na terenie działania danej rady.

Zasada jednolitości sądów – wyroki wydawane są przez sądy w imieniu Rzeczypospolitej, w całym państwie obowiązuje jednolita struktura sądów i jednolite prawo.

Prawo do sądu – każdy ma prawo do sprawiedliwego i jawnego rozpatrzenia sprawy bez nieuzasadnionej zwłoki przez właściwy, niezależny, bezstronny i niezawisły sąd.

Zasada jawności – jawne rozpatrzenie sprawy, publiczne ogłoszenie wyroku.

Zasada prawa do obrony – każdy oskarżony ma prawo mieć obrońcę z wyboru lub z urzędu na każdym etapie postępowania.

Zasada domniemania niewinności – każdego uznaje się za niewinnego dopóki jego wina nie zostanie stwierdzona prawomocnym wyrokiem sądu.

Zasada in dubio pro reo - obowiązek tłumaczenia niewyjaśnionych okoliczności na korzyść oskarżonego.

Zasada nullum crimen sine lege – zakaz pociągania do odpowiedzialności za czyn, jeśli w czasie jego popełnienia nie był on zakazany pod groźbą kary.

Sąd najwyższy

Sąd Najwyższy, naczelny organ sądowy w Rzeczypospolitej Polskiej. Sprawuje on nadzór nad działalnością sądów powszechnych, wojskowych i administracyjnych w zakresie orzekania (tzw. nadzór judykacyjny). Sąd Najwyższy zajmuje się przede wszystkim rozpoznawaniem kasacji oraz podejmowaniem uchwał mających na celu wyjaśnienie przepisów prawnych lub zawierających rozstrzygnięcia zagadnień budzących poważne wątpliwości w konkretnej sprawie.

Składa się on z pięciu izb: Administracyjnej, Pracy i Ubezpieczeń Społecznych, Cywilnej, Karnej oraz Wojskowej. Sędziów Sądu Najwyższego powołuje prezydent RP na wniosek Krajowej Rady Sądownictwa. Natomiast I prezesa Sądu Najwyższego powołuje na 6 lat spośród kandydatów przedstawionych przez Zgromadzenie Ogólne Sędziów Sądu Najwyższego, a odwołuje Sejm na wniosek Prezydenta.

Stanowisko sędziego Sądu Najwyższego może pełnić ten, kto: posiada obywatelstwo polskie i korzysta w pełni z praw cywilnych i obywatelskich, jest nieskazitelnego charakteru, ukończył wyższe studia prawnicze i uzyskał tytuł magistra prawa, wyróżnia się wysokim poziomem wiedzy prawniczej oraz doświadczeniem zawodowym, a ponadto ma co najmniej 10-letni staż pracy zawodowej, m.in. na stanowisku sędziego, prokuratora lub adwokata.

Sąd powszechny

Sądy powszechne, organy wymiaru sprawiedliwości, które obejmują sądy rejonowe, wojewódzkie i apelacyjne. W większości rozstrzygają sprawy z zakresu prawa cywilnego, karnego, rodzinnego lub prawa pracy.

Sądy powszechne:

• Sprawują wymiar sprawiedliwości we wszystkich sprawach z wyjątkiem spraw zastrzeżonych dla innych sądów.

• Sądy powszechne to: sądy rejonowe, okręgowe i apelacyjne.(struktura trójszczeblowa)

• Sąd rejonowy – jest to sąd tworzony dla jednej lub kilku gmin jako sąd pierwszej instancji. Rozpatrują wszystkie sprawy za wyjątkiem tych zastrzeżonych sądom okręgowym. W ramach sądów rejonowych utworzono sądy grodzkie do spraw wykroczeń.

• Sąd okręgowy – rozpatrują sprawy poważniejsze, oraz rozpatruje odwołania od orzeczeń sądów rejonowych.

• Sąd apelacyjny – jest wyłącznie sądem odwoławczym od orzeczeń sądów okręgowych, jest sądem drugiej instancji oraz sądem kasacyjnym od wyroków sądów rejonowych.

• Organami sądów są: prezesi, zgromadzenia ogólne sędziów oraz kolegia sędziów.

• Sędziów mianuje Prezydent na wniosek Krajowej Rady Sądownictwa.

Naczelny Sąd Administracyjny

Naczelny Sąd Administracyjny, NSA, organ sądowniczy, który sprawuje wymiar sprawiedliwości przez sądową kontrolę administracji publicznej. NSA działa w Warszawie i w ośrodkach zamiejscowych tworzonych dla jednego lub kilku województw. W skład NSA wchodzą: prezes i wiceprezesi Sądu, prezesi izb, prezesi ośrodków zamiejscowych oraz sędziowie. Prezesa i wiceprezesów NSA powołuje i odwołuje Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej spośród sędziów tego Sądu, za zgodą Zgromadzenia Ogólnego Sędziów NSA.

Sądy szczególne

Sądy szczególne, organy wymiaru sprawiedliwości powołane do rozpatrywania spraw dotyczących określonej kategorii osób (np. sądy wojskowe) bądź pewnego zakresu spraw (np. sądy administracyjne).

Trybunał Stanu

Trybunał Stanu, organ sądowy powołany do orzekania o odpowiedzialności konstytucyjnej osób zajmujących najwyższe stanowiska państwowe. Rozpatruje sprawy o naruszenie konstytucji i ustaw przez: Prezydenta RP, członków rządu, prezesa Najwyższej Izby Kontroli, prezesa Narodowego Banku Polskiego, Prokuratora Generalnego, kierowników urzędów centralnych, członków Krajowej Rady Radiofonii i Telewizji, Naczelnego Dowódcę Sił Zbrojnych oraz osoby, którym Prezes Rady Ministrów powierzył kierowanie ministerstwem. O składzie Trybunału Stanu decyduje sejm na pierwszym posiedzeniu, wybierając jego członków na okres swojej kadencji. W skład Trybunału Stanu wchodzą: przewodniczący, 2 zastępców i 16 członków. Przewodniczącym z urzędu jest Pierwszy Prezes Sądu Najwyższego, pozostałe osoby wybierane są spoza grona sejmu.

Do Trybunału Stanu mogą zostać wybrani obywatele polscy korzystający z pełni praw obywatelskich, nie karani sądownie, nie zatrudnieni w organach administracji państwowej. Członkowie Trybunału Stanu są niezawiśli i podlegają tylko ustawom. Trybunał Stanu może orzekać kary: utratę czynnego i biernego prawa wyborczego, zakaz zajmowania kierowniczych stanowisk, utratę wszystkich lub niektórych orderów, odznaczeń i tytułów honorowych, może również wymierzać kary przewidziane w ustawach karnych. Ściganie przez Trybunał Stanu jest dopuszczalne przez 10 lat od popełnienia czynu, a w przypadku przestępstwa - w okresie przewidzianym przez ustawę.

Trybunał Konstytucyjny

Trybunał Konstytucyjny, konstytucyjna instytucja władzy sądowniczej powołana na mocy ustawy z 1982 (nowelizowanej w 1989), której głównym zadaniem jest kontrolowanie zgodności prawa z Konstytucją RP oraz formułowanie jego wykładni. Trybunał orzeka w sprawach:

• zgodności ustaw i umów międzynarodowych z Konstytucją,

• zgodności ustaw z ratyfikowanymi umowami międzynarodowymi, których ratyfikacja wymaga uprzedniej zgody wyrażonej w ustawie,

• zgodności przepisów prawa, wydawanych przez centralne organy państwowe z ratyfikowanymi umowami międzynarodowymi i ustawami,

• zgodności z konstytucją celów lub działalności partii politycznych.

Trybunał Konstytucyjny rozpatruje też skargi wniesione przez obywateli w zakresie naruszania ich wolności lub praw oraz rozstrzyga spory kompetencyjne pomiędzy konstytucyjnymi organami państwa. Prawo postawienia wniosku związanego z kompetencjami Trybunału Konstytucyjnego mają m.in. prezydent, marszałek Sejmu i Senatu, premier, posłowie (co najmniej 50), senatorowie (co najmniej 30), pierwszy prezes Sądu Najwyższego, prezes Naczelnego Sądu Administracyjnego, Prokurator Generalny, prezes Najwyższej Izby Kontroli, Rzecznik Praw Obywatelskich. Trybunał Konstytucyjny tworzy 15 sędziów wybieranych przez Sejm na 9–letnią kadencję. Sędziowie Trybunału Konstytucyjnego są niezawiśli i podlegają tylko konstytucji. Nie mogą też, w okresie zajmowania stanowiska, należeć do partii politycznej, związku zawodowego oraz łączyć tych funkcji z pełnieniem mandatu posła lub senatora. Trybunał Konstytucyjny stanowi jedną z formalnych gwarancji praworządności.

INNE ORGANY KONSTYTUCYJNE

Najwyższa Izba Kontroli, NIK

Naczelny organ kontroli państwowej podległy Sejmowi RP, działający na zasadach kolegialności. Istniała już w latach 1921-1939. W okresie powojennym powołana w 1949 jako organ niezależny od rządu, w latach 1952-1957 zastąpiona przez Ministerstwo Kontroli Państwowej.

Zasadniczym zadaniem NIK jest kontrola działalności organów administracji rządowej, Narodowego Banku Polskiego, państwowych osób prawnych i innych państwowych jednostek organizacyjnych. NIK może także kontrolować działalność organów samorządu terytorialnego, komunalnych osób prawnych i innych komunalnych jednostek organizacyjnych.

Kontrola NIK polega w szczególności na badaniu wykonania budżetu państwa oraz realizacji ustaw i innych aktów prawnych w zakresie działalności finansowej, działalności gospodarczej i organizacyjno-administracyjnej tych jednostek pod względem legalności, gospodarności, celowości i rzetelności.

NIK kontroluje także wykonanie budżetu, gospodarkę finansową i majątkową Kancelarii Prezydenta RP, Kancelarii Sejmu, Kancelarii Senatu, Trybunału Konstytucyjnego, Rzecznika Praw Obywatelskich, Krajowej Rady Radiofonii i Telewizji, Krajowego Biura Wyborczego, Sądu Najwyższego, Naczelnego Sądu Administracyjnego oraz Państwowej Inspekcji Pracy.

NIK przedstawia Sejmowi RP sprawozdanie ze swojej działalności za każdy kolejny rok ubiegły. Pracami NIK kieruje prezes powoływany przez Sejm bezwzględną większością głosów, za zgodą Senatu RP.

Rzecznik praw obywatelskich

Jednoosobowy, konstytucyjny organ powołany do ochrony praw i wolności zagwarantowanych w konstytucji i innych aktach normatywnych. Jego działalność reguluje ustawa z 1987 (znowelizowana w 1991) o rzeczniku praw obywatelskich.

Rzecznik praw obywatelskich jest organem samoistnym, tzn. ma ustawowo określone kompetencje, działa samodzielnie i we własnym imieniu. Rzecznik praw obywatelskich powoływany jest na 5 lat przez Sejm RP za zgodą Senatu na wniosek marszałka sejmu albo grupy 35 posłów.

Rzecznikiem praw obywatelskich może być obywatel polski wyróżniający się wiedzą prawniczą, doświadczeniem zawodowym oraz wysokim autorytetem ze względu na swe walory moralne i wrażliwość społeczną. Przysługują mu szerokie przywileje prawne w zakresie immunitetu i nietykalności osobistej. Nie może być pociągnięty do odpowiedzialności karnej, aresztowany lub zatrzymany bez zgody sejmu. Nie obejmują go też zasady odpowiedzialności konstytucyjnej.

Kompetencje i środki działania rzecznika praw obywatelskich zostały określone bardzo szeroko i elastycznie. Po zapoznaniu się ze skierowanym wnioskiem, rzecznik praw obywatelskich może podjąć zgłoszoną sprawę lub nie, ale w tym drugim przypadku musi o tym powiadomić wnioskodawcę i osobę, której sprawa dotyczy. Może on również poprzestać na wskazaniu wnioskodawcy przysługujących środków działania lub przekazać sprawę innemu właściwemu organowi.

W wypadku stwierdzenia naruszenia praw i wolności obywatelskich, rzecznik praw obywatelskich ma m.in. prawo: zbadać każdą sprawę na miejscu, żądać złożenia wyjaśnień lub przedstawienia aktu każdej sprawy (prowadzonej np. przez organy administracji państwowej, organy organizacji spółdzielczych, społecznych, zawodowych itp.), zlecać przeprowadzenie ekspertyz i opinii, zaskarżyć decyzje sądu administracyjnego (sądownictwo administracyjne). Może on również wystąpić do Trybunału Konstytucyjnego z wnioskiem o stwierdzenie zgodności aktu prawnego z konstytucją lub z ustawami lub też do Sądu Najwyższego o podjęcie uchwały dot. interpretacji przepisów prawnych budzących wątpliwości.

Istotną funkcją rzecznika praw obywatelskich jest wpływanie na poprawę przestrzegania prawa przez organy państwa. W tym celu przedstawia on sejmowi i senatowi coroczne sprawozdania ze swej działalności wraz z uwagami i wnioskami dot. stanu przestrzegania praw i wolności obywateli.

Wnioski kierowane do rzecznika praw obywatelskich są wolne od opłat, nie wymagają zachowania szczególnej formy, lecz powinno zawierać oznaczenie wnioskodawcy oraz osoby, której praw i wolności sprawa dot., a także określać przedmiot sprawy.

Krajowa Rada Radiofonii i Telewizji

• Stoi na straży wolności słowa, prawa do informacji oraz interesu publicznego w radiofonii i telewizji

• Skład Rady kreują trzy organy: Sejm – 2 członków, Senat – 1, Prezydent – 2 na 6 lat. Działa w systemie permanencji 1/3 wymieniana co 2 lata.

• Apolityczność Rady

• Udziela zezwoleń na działalność komercyjnych stacji radiowych i TV

• Rozdziela środki z abonamentu.

Prokuratura

• Struktura pokrywa się ze strukturą sądów powszechnych,

• Strzeżenie praworządności, ściganie przestępstw, sprawowanie funkcji oskarżyciela w rozprawach sądowych.