1. Światopogląd pozytywizmu i jego filozoficzne źródła: scjentyzm, utylitaryzm, determinizm, ewolucjonizm.

2. Program polskich pozytywistów – praca organiczna, praca u podstaw, emancypacja kobiet, asymilacja Żydów, równouprawnienie mniejszości etnicznych, odzwierciedlenie haseł pozytywistycznych w publicystyce i nowelistyce; stosunek do dziedzictwa romantyzmu.

3. Problematyka i cechy gatunkowe noweli pozytywistycznej.

4. „Lalka” B. Prusa:

• trzy pokolenia idealistów; Stanisław Wokulski – romantyk i pozytywista; obraz społeczeństwa;

• powieść realistyczna; rodzaj narracji, cechy stylistyczne;

1. „Potop” H. Sienkiewicza jako powieść historyczna. Kmicic a bohaterowie romantyczni.

2. Mitologizacja powstania styczniowego w twórczości E. Orzeszkowej.

3. Poezja w „niepoetyckiej” epoce – jej tematyka i gatunki.

4. Bohater polskiego pozytywizmu – jego postawy, dążenia, cele.

5. Postacie kobiece w prozie pozytywistycznej.

6. Wielkie dzieło realizmu „Zbrodnia i kara”. Polifoniczność powieści. Portret psychologiczny Rodiona Raskolnikowa.

7. Gatunki literackie pozytywizmu: nowela, powieść realistyczna, powieść historyczna.

1.Scjentyzm (od łac. scientia – wiedza) –prawdziwą i w pełni uzasadnioną wiedzę o rzeczywistości dostarczają jedynie nauki przyrodnicze. Za jego twórcę uważa się Augusta Comte. Według tego poglądu nauki szczegółowe, wolne od nieweryfikowalnych eksperymentalnie teorii, są jedyną drogą do uzyskania rzetelnej wiedzy o rzeczywistości. Tylko te zagadnienia mogą być sensownie rozwiązane, bądź dadzą się wyjaśnić językiem tak zdefiniowanych nauk szczegółowych. Wszystkie inne problemy są nierozstrzygalne "Nauka zamiast religii".
Utylitaryzm – postawa zwana też filozofią zdrowego rozsądku, najwyższym dobrem jest pożytek jednostki lub społeczeństwa, a celem wszelkiego działania powinno być „największe szczęście największej liczby ludzi". zasada użyteczności. Głosi ona, że postępowanie jest słuszne, jeśli prowadzi do uzyskania jak największej ilości szczęścia i jak najmniejszej ilości nieszczęścia,
Determinizm (łac. determinare — oddzielić, ograniczyć, określić) — koncepcja filozoficzna, według której wszystkie zdarzenia w ramach przyjętego paradygmatu są połączone związkiem przyczynowo-skutkowym, a zatem każde zdarzenie jest zdeterminowane przez swoje przyczyny Determinizm wyklucza przypadek jako zjawisko obiektywne: poczucie losowości jest wyłącznie stanem subiektywnym wynikającym z niedoboru informacji.
EWOLUCJONIZM. Fundamentem ewolucjonizmu stała się teoria ewolucji Karola Darwina, która zakładała, że rzeczywistość podlega zmiennemu i postępowemu rozwojowi. W oparciu o Darwinowską teorię Herbert Spencer głosił z kolei teorię ewolucjonizmu, która próbowała wykazać analogię między organizmem żywym a społeczeństwem i udowodnić, że podlegają tym samym ciągłym, stopniowym i jednokierunkowym procesom rozwoju.
2. Do najważniejszych manifestów literackich pozytywizmu zalicza się m.in. artykuły: "Groch na ścianę" A. Wiślickiego, "Kilka uwag nad powieścią" i "Listy o literaturze" Elizy Orzeszkowej oraz "Utylitaryzm w literaturze" P. Chmielowskiego. Formułowany w nich program literacki akcentował obywatelską rolę pisarza jako krzewiciela oświaty i postępu, podkreślał rolę wiedzy i nauki w twórczości literackiej i zalecał przedstawianie wzorów osobowych pożądanych z punktu widzenia nowej ideologii: człowieka pracy, społecznika. Utylitarystycznie zorientowana literatura miała pełnić funkcje wychowawcze. Pozytywizm to epoka prozy. Za najbardziej użyteczną formę uznano realistyczną prozę narracyjną; początkowo realizowano ją w postaci powieści tendencyjnej, a następnie tzw. prozy dojrzałego realizmu. Osobne miejsce zajmuje proza historyczna, także o akcentach dydaktycznych. Odrzucano model "poezji wieszczej", nawiązując jednocześnie do rozmaitych motywów i koncepcji. Najważniejszym zjawiskiem w poezji tego okresu jest tzw. "polski parnas"(m.in. A. Asnyk, M. Konopnicka, W. Gomulicki) i rozwój wiersza sylabotonicznego.

Pozytywizm w publicystyce polskiej pojawił się pod koniec lat 60tych. Najpierw w prasie galicyjskiej, a potem w warszawskiej. Jego idee głosili twórcy związani z warszawskim ?Przeglądem Tygodniowym?. Pozytywistów warszawskich często zwano ? młodą prasą?, a ich starcia z przedstawicielami poprzedniego pokolenia określono mianem walki starej i młodej prasy. Grupę młodych tworzyli: Aleksander Świętochowki, zwany hetmanem młodych oraz krytyk Piotr Chmielowski, uczony Julian Ochorowicz, a także Adam Wiślicki, Franciszek Bogacki. Do zwolenników grupy należeli też Eliza Orzeszkowa i Bolesław Prus.

5. Powieść historyczna - odmiana powieści, której rozkwit nastąpił w wieku XIX. Jej istotą jest przedstawianie wydarzeń z dłuższej perspektywy czasowej. Powieść historyczną konstruuje się z określoną wizją własną autora, mającą wpływ na jej wymowę.
-stała strefa napięcia między tym, co kreacyjne, a tym co historyczne,
-autor korzysta ze źródeł historycznych - kronik, pamiętników,
-narrator trzecioosobowy obserwujący wydarzenia lub pierwszoosobowy biorący w nich udział,

Język powieści historycznej :
-stylizacja archaiczna (wprowadzanie historycznych elementów językowych, u Sienkiewicza - gwara) w części kreacyjnej powieści,
-zastosowanie czasów presens historicum oraz futurum historicum. Osnową historyczną są wydarzenia z lat 1655-58. Autor ukazuje niezwykle trudną sytuację polityczną i militarną Polski. W 1655 Wielkie Księstwo Litewskie opanowane było przez ukraińskich Kozaków. W tym samym czasie Rzeczpospolita została najechane przez armię szwedzką. Celem najazdu było opanowanie ziem polskich, zyskanie pełnego panowania na Morzu Bałtyckim, rabunek dóbr. W związku ze zdradą magnatów i szlachty polskiej, wróg odniósł wiele sukcesów.
Kroniki opisują dokonujące się rabunki i gwałty okupantów, tworzenie się licznych oddziałów partyzanckich (składających się również z ludności wiejskiej - pierwsza partyzantka w Europie). Jako punkt zwrotny potopu szwedzkiego ukazał Sienkiewicz obronę Jasnej Góry (aspekty nadprzyrodzone). Wynikiem tego wydarzenia była konfederacja tyszowiecka - wypowiedzenie posłuszeństwa Karolowi X przez hetmanów polskich, zawiązanie konfederacji w obronie ojczyzny. Król powraca do Polski z wygnania, nawołuje lud do walki. Była to próba I rozbioru Rzeczpospolitej, w której miały uczestniczyć Szwecja, Prusy i książę Siedmiogrodu, Rakoczy.

Na początku Kmicic jest hulaką niepozbawionym jednak pozytywnych cech charakteru. Otacza się ludźmi, którzy przyczyniają się do sprowadzenia go na zła drogę – jest to grupa jego towarzyszy. Kiedy jego przyjaciele zostają zamordowani przez szlachtę laudańską, Kmicic mści się okrutnie, ponieważ uznaje prawo zemsty. Jego świat wydaje się być bardzo prosty. Jeśli ktoś wyrządził mu jakąś krzywdę, musi się zemścić. Jeśli ktoś nie chce mu dać czegoś co pragnie, bierze to sam; tak dzieje się, kiedy porywa Oleńkę.
Kiedy poznajemy Kmicica broni ojczyzny nawet wtedy, kiedy inni dali już za wygraną. Niewątpliwie widać w jego postępowaniu miłość do ojczyzny, ale też wiele z zmiłowania do walki i coś z bycia rozbójnikiem i łupieżcą. Dla Kmicica pole walki to najbardziej naturalne otoczenie. Ludzi nieobeznanych ze sztuką wojenną zaskakuje swoją śmiałością, np. w czasie obrony Częstochowy. To co innych przeraża, dla niego jest zupełnie naturalne. Inni mówią o nim, że ma niespotykaną fantazję, która przejawia się m.in. tym, że Kmicic chodzi na brawurowe akcje tak, jak inni chodzą na spacer. Dzieje się tak na przykład pod Częstochową, kiedy idzie wysadzić szwedzkie działo. Odwaga Kmicica i jego doświadczenie w sztuce wojennej wielokrotnie decydują o zwycięstwie całego wojska: Kolejną ważną wartością w życiu Kmicica jest wiara w Boga. Jest ona jedną z najważniejszych przyczyn jego przemiany. Kmicic wydaje się nie znać strachu przed śmiercią.

7. W pozytywizmie poezja stała się mniej popularna. Pojawiły się gatunki prozatorskie, epickie. Uważano, że są one lepiej zrozumiałe i lepiej mogą służyć agitacji haseł pozytywistycznych.
Poezja Adama Asnyka - twórcy z pogranicza romantyzmu i pozytywizmu Adam Asnyk uważany jest za jednego z pierwszych twórców polskich erotyków i liryki miłosnej. Nawiązywał on do Petrarki i jego sonetów.
“Do młodych”
Pierwsze wersy i nie tylko są związane z scjentyzmem. Nie wolno jednak zapominać o przeszłości. Przyszłość ma być doskonalsza. Przeszłość jest podstawą do rozwoju. Próba tworzenia pomostu pomiędzy tym co było a tym co będzie. Poeta odnosi się z szacunkiem do przeszłości. Zachowany jest dla niej pewien kult. Mowa jest o ciągłym doskonaleniu się świata. Młode pokolenie ma obowiązek doskonalenia świata.
“Daremne żale”
Adresatami tych słów są epigoni romantyzmu ci, którzy zatrzymują świat w biegu, złorzeczą, że nie pasuje on już do ich konserwatywnych poglądów. Należy dążyć do doskonalenia się. Ci, którzy nie dążą do postępu są martwi.
Maria Konopnicka “Rota”
Podmiot liryczny, czyli Maria Konopnicka składa przysięgę na wierność swojej ojczyźnie. Nawołuje naród do walki o niepodległość i o wiarę. Wiersz ma wymowę patriotyczną ale i kulturową. Według poetki istnieje bowiem więź między tradycją niepodległościową i wiarą chrześcijańską. Stąd też bierze się refren: “Tak nam dopomóż Bóg”.
8. a) "A...B...C..." Elizy Orzeszkowej - bohaterka uważa za swój moralny obowiązek pracować na siebie. Podejmuje opiekę nad dziećmi ze swego otoczenia, uczy je polskiego, daje jej to radość.
b) "Nad Niemnem" Elizy Orzeszkowej - Jan Bohatyrowicz odnajduje radość w pracy na ziemi. Ciężką pracą zdobywa dary matki - ziemi. Autorkę niepokoi stan społeczeństwa polskiego po 1863 roku - co wyraża ustami Justyny Orzelskiej - zginanie karku przed zaborcą, pogrążanie się w strachu. Postanawia starszemu pokoleniu przeciwstawić młode, nie pogodzone z niewolą i przypominające słowa poety: "lepiej zginąć, niż żyć podle". Pisarka wystąpiła z hasłem pracy u podstaw, oznaczającym nie tylko trwanie na ziemi, ale pracę nad ludem.
c) "Lalka" Bolesława Prusa - Stanisław Wokulski, syn zubożałego szlachcica, podejmuje pracę w piwiarni, a pod wpływem studentów zaczyna studiować. Uczy się i pracuje, co jest jednym z ideałów pozytywizmu. Bierze udział w powstaniu styczniowym, za co zostaje wywieziony na Syberię. Po powrocie zatrudnia się u Minclów. Sklep rozwija się, Wokulski poprzez małżeństwo z Minclową staje się potentatem finansowym. Stara się zrobić karierę, aby zdobyć Izabelę Łęcką. Jego przedsiębiorczość i marzenia prowadzą do utraty złudzeń. Pomaga Magdalence, zakłada warsztaty kilku robotnikom, pomaga Wysockiemu i jego bratu. Mimo tego praca organiczna okazała się złudzeniem. Społeczeństwem rządziły twarde prawa walki o byt (sklep Wokulskiego przejmuje Szlangbaum, upada spółka handlowa). Los Wokulskiego ukazuje, że większość społeczeństwa nie dorosła do realizacji ideałów pozytywistycznych, a pojedyncze jednostki nie są w stanie ich zrealizować.
9. Izabela Łęcka to typ kobiety fatalnej, który staje się powodem zguby mężczyzny. Jest piękną arystokratką , pozbawioną posagu a mimo tego nadal stara się żyć na odpowiednim poziomie. Jej mieszkanie jest wystawne, nosi wytworne stroje, bawi się w salonach, na koncertach, w teatrze. Nie istnieje dla niej sytuacja, w której ojciec odmówiłby jej pieniędzy na jej wydatki, nie myśli przy tym o pracy. Uroda jest dla niej towarem , małżeństwo transakcją, gdzie zapłatą za jej urodę jest zaspokojenie jej godnych warunków życia. Jest zimną , zapatrzoną w siebie egoistką, nie zdolną do pokochania kogokolwiek , lubiąca flirty, hołdy i ma o sobie mniemanie księżniczki , cieszącej się wielkim powodzeniem. Jest osobą pustą, z infantylnym postrzeganiem świata, nie wie co to lojalność, wierność , wdzięczność. Jest powierzchownie wykształcona, włada językami obcymi i zawsze ma własne zdanie. Dzięki jej urodzie jest podziwiana z dystansu, co już ją satysfakcjonuje. Przyjaźń, bliskie osoby nie stanowią dla niej wartości, jest samowystarczalna. Jej świat stanowią wielbiciele i nowe stroje.
12.powieść realistyczna –
- obiektywna narracja w trzeciej osobie (narrator wszechwiedzący), czasem też pierwszoosobowa (przy narracji listów, pamiętników);
- nieschematyczni bohaterowie (brak bohaterów skrajnie złych i dobrych);
- mowa pozornie zależna (narrator przekazuje myśli bohatera);
- obowiązywanie zasady prawdopodobieństwa;
rozbudowane opisy miejsc, sytuacji i osób, które są jasno określone poprzez retrospekcje. Ponadto realia przedstawionego świata są znane autorowi, a wydarzenia umieścił w czasie w którym żył;
- wyraźnie wyartykułowane związki przyczynowo-skutkowe;
- ukazanie panoramy społeczeństwa;
- chronologia wydarzeń powieści realistycznej.