Michaił Afanasjewicz Bułhakow ur. 15 maja 1891 w Kijowie, zm. 10 marca 1940 w Moskwie.
Urodził się jako najstarsze dziecko historyka religii i profesora Kijowskiej Akademii Duchownej Afanasija Iwanowicza (1859-1907) i Warwary Michajłowny z domu Pokrowskiej (1869-1922). Pisarz miał sześcioro rodzeństwa: Wierę, Nadieżdę, Warwarę, Mikołaja, Iwana i Helenę. Jego ojciec zmarł w 1907 r. na chorobę nerek. Mimo skromnych warunków materialnych rodzina Bułhakowów interesowała się teatrem i muzyką, prowadziła nawet amatorską scenę. Michaił Bułhakow kształcił się w Pierwszym Kijowskim Gimnazjum, a od 1909 roku studiował medycynę na Kijowskim Uniwersytecie św. Włodzimierza.
Pomimo niezadowolenia rodziny 26 kwietnia 1913 roku poślubił Tatianę Łappę córkę naczelnika izby skarbowej.
W 1916 roku skończył studia i został zmobilizowany do wojska oraz skierowany do miejscowości Nikolskoje w guberni smoleńskiej. Prowadził tam z małżonką szpital, w którym przez rok przyjął ponad 15 000 pacjentów. Hasła rewolucji październikowej spowodowały plany emigracji, lecz ostatecznie Bułhakow pozostał w kraju. W Kijowie otworzył prywatną praktykę lekarską jako wenerolog. W 1918 jego matka wyszła po raz drugi za mąż za chirurga Iwana Woskresieńskiego. W tym mniej więcej czasie Bułhakowowi udaje się wyjść z uzależnienia od morfiny, na które cierpiał od co najmniej roku.
Na przełomie października i listopada 1919 r., pełniąc służbę lekarza wojskowego 3. Pułku Kozackiego, ewakuował się na północny Kaukaz i tam, na początku 1920 roku, rozpoczął pracę dziennikarską porzucając praktykę lekarską.
Z tego co Bułhakow wówczas pisał zachowało się niewiele, są to wyłącznie sztuki teatralne: Synowie mułły, Samoobrona, Bracia Turbinowie, Paryscy komunardzi i Wiarołomny tata (Gliniani konkurenci).
W 1921 zamieszkał w Moskwie – pracował wtedy m.in. jako reporter, kronikarz i urzędnik oświatowy. Pisywał korespondencje i felietony do różnych gazet. Debiutem literackim były autobiograficzne Zapiski na mankietach (zachowane jedynie we fragmentach). W 1924 roku powstała Diaboliada na którą poza tytułowym, składa się jeszcze pięć utworów, w tym głośne „Fatalne jaja”. W tekstach tych odnaleźć można satyryczny opis Rosji z początku lat 20. Zarówno tytułowa „Diaboliada”, jak i pozostałe utwory tomu, szczególnie „Fatalne jaja”, są odbiciem początków poszukiwań pisarza, które doprowadziły go do powstania „wątku moskiewskiego” „Mistrza i Małgorzaty”. W tym też roku powstał najważniejszy i najbardziej znaczący utwór Bułhakowa lat 20. Biała gwardia, który po częściowym opublikowaniu na łamach czasopisma Rossija zwrócił uwagę krytyki. Oprócz entuzjastycznych pochwał mnożyły się opinie negatywne. 2 lutego 1922 roku dowiedział się o śmierci matki, co miało decydujące znaczenie dla powieści Biała gwardia napisanej ku czci jego zmarłej matki.
Później przyszła kolej na autobiograficzne opowiadanie Morfina, ukończone w 1927 roku. W latach 1925–1927 ukazywały się w odcinkach „Zapiski młodego lekarza” , głównie w piśmie "Miedicinski rabotnik".
Trzydziestoletni Bułhakow, walcząc z ciągłym brakiem pieniędzy szukał pracy, o którą było wówczas niezmiernie trudno. Był konferansjerem w małym teatrzyku, współpracownikiem gazety "Raboczij", reporterem i kronikarzem . Bułhakow, który do tego czasu zrezygnował już z uprawiania wyuczonej profesji lekarza, znalazł się w dramatycznej sytuacji życiowej i materialnej. Mieszkając wraz z żoną w jednym pokoju „komunalnego” mieszkania, marzył o normalności. Jedynym pozytywnym punktem w ówczesnych losach pisarza było wystawienie jego sztuki – „Dni Turbinów”, stanowiącej sceniczną wersję „Białej gwardii” na deskach teatru moskiewskiego MChAT. Jednak sukces ten nie był do końca sukcesem wymarzonym, gdy zwróci się uwagę na fakt, że wystawiono dopiero trzeci wariant sztuki, stanowczo wymuszając na autorze zmiany w tekście dramatu. Prasa zaś nie pozostawiała na Bułhakowie suchej nitki atakując jego spektakl. Zawiedziony nie zrealizowanymi w druku próbami prozatorskimi i zachęcony połowicznym sukcesem teatralnym, pisarz porzuca prozę i podejmuje kolejne próby dramatyczne. Napisał wówczas sztukę pt. „Mieszkanie Zojki”, „Szkarłatną wyspę” i „Bieg”. Starał się on o wystawienie ich w teatrze, lecz bez większych rezultatów.
Po serii niepowodzeń, Michaił Bułhakow przystąpił do pracy nad swoją największą powieścią. Jej pierwszy tytuł brzmi „Konsultant z kopytem”. W słynnym liście, który pisarz kieruje do rządu w marcu 1930 roku, wspomina o tym utworze. Po interwencji Stalina, który był kilkanaście razy na spektaklu „Dni Turbinów” i zareagował na list pisarza nocnym telefonem, Bułhakow dostał pracę w MChAT. Podjał wówczas próbę adaptacji „Martwych dusz” i uzyskał zezwolenie na wznowienie sztuki „Dni Turbinów”. Następnie Bułhakow zaczął pracę nad powieścią o Molierze, w której pojawia się tak charakterystyczny dla wielu jego utworów, w tym „Mistrza i Małgorzaty”, motyw konfliktu pomiędzy głosicielem prawdy a władczą – tyranem. Niedokończona „Powieść teatralna” w połowie lat 30. Stała się dla Bułhakowa sposobem na oczyszczenie duszy. W tym utworze podjął on próbę opisania stosunków panujących w moskiewskim środowisku artystycznym.
Z początkiem lat dwudziestych Bułhakowowie zostali zakwaterowani w lokalu nr 50 w kamienicy przy ul. Bolszaja Sadowaja 10. Mieszkanie to, utożsamiane było ze słynnym mieszkaniem nr 50 z Mistrza i Małgorzaty.
Wiosną 1923 Bułhakow otrzymał stałą pracę jako redaktor gazety "Gudok" – organu Związku Kolejarzy – do którego napisał około 100 felietonów. W kwietniu 1924 roku Bułhakow rozstał się z pierwszą żoną, aby związać się z, poznaną w okresie pracy w redakcji, Lubow Jewgieniewną Biełozierską.
W 1931 roku zawarł trzecie, w końcu udane małżeństwo z Heleną Siergiejewną Szyłowską, która była pierwowzorem Małgorzaty z Mistrza i Małgorzaty. Kobieta pochodziła z Rygi, z rodziny Niemców bałtyckich, była dobrze wykształcona i władała trzema językami. Dla niej to było również trzecie małżeństwo; decydując się na związek z pisarzem – porzuciła wygodne życie u boku gen. Eugeniusza Szyłowskiego, naczelnika sztabu okręgu moskiewskiego. Żona Bułhakowa uważała, że Stalin uratował życie jej męża. Bułhakow zagroził, że popełni samobójstwo, jeśli nie dostanie odpowiedzi na list wysłany do Stalina. List ten do chwili publikacji na Zachodzie, nie był nikomu znany, tak samo jak inne związane z tym fakty. Helena trzymała w swojej wersalce mnóstwo książek i broszur, które należały do Michaiła. Dotyczyły one przede wszystkim Stalina. Lwią część księgozbioru pisarza sprzedał jego młodszy syn.
Stalin umożliwił Bułhakowowi zatrudnienie w charakterze asystenta reżysera w Teatrze Artystycznym oraz pracę konsultanta w Teatrze Młodzieży Robotniczej. Równolegle do pracy dla teatru Bułhakow kontynuował pisanie Mistrza i Małgorzaty. W roku 1934, na zamówienie Teatru Satyry powstała sztuka Iwan Wasiliewicz – dotyczyła przeniesienia postaci Iwana Groźnego w czasy współczesne pisarzowi. Rok 1934 przyniósł Bułhakowowi kolejny wielki wstrząs – po złożeniu podania o pozwolenie na wyjazd za granicę pisarz dostał oficjalną odmowę. Wiosną 1935 roku powstała pierwsza wersja sztuki Aleksander Puszkin, kontynuacja Iwana Wasiliewicza. Po krótkiej podróży do Kijowa wiosną 1936 roku Bułhakowowie wyjechali pod Władykaukaz. Jeszcze jesienią 1936 roku Bułhakow podjął na nowo zapiski rozpoczęte w 1929 zatytułowane "Tajemnemu przyjacielowi", nadając im nowy znamienny tytuł Notatki nieboszczyka, które cenzura dopuściła do druku dopiero w latach 60. jako Powieść teatralną. Pod koniec 1937 Bułhakow odłożył na zawsze Notatki nieboszczyka i postanowił ukończyć swoją wielką powieść. Szósta wersja książki miała już ostateczną strukturę i tytuł Mistrz i Małgorzata. 28 maja 1938 roku pisarz postawił ostatnią kropkę w ostatniej wersji rękopisu w sześciu zeszytach. Pozostało jeszcze mozolne przepisywanie tekstu na maszynie, czego pod dyktando autora wprowadzającego jeszcze liczne poprawki podjęła się siostra jego żony – Olga Bokszańska.
Jesienią 1939 roku wyjechał z żoną do Leningradu i tam zaczął odczuwać pierwsze oznaki choroby: gwałtowne bóle głowy i półślepotę. Diagnoza była jednoznaczna: nerczyca. Jako lekarz i świadek śmierci swojego ojca na tę samą dolegliwość, Bułhakow nie miał wątpliwości co do swojej przyszłości – miał świadomość, że pozostało mu ok. sześć miesięcy życia. Jego stan zdrowia na przemian pogarszał się i poprawiał. Przez cały czas byli przy nim żona i przyjaciele. Do lutego 1940 pisarz dyktował ostatnie poprawki do Mistrza i Małgorzaty. To wówczas powstał początek rozdziału 32. "Przebaczenie i wiekuista przystań".
Michaił Bułhakow zmarł 10 marca 1940. Następnego dnia odbyły się uroczystości żałobne w gmachu Związku Pisarzy Radzieckich. 12 marca urnę z jego prochami złożono na cmentarzu Nowodiewiczym w kwaterze MChAT-u graniczącej z kwaterą Teatru Wielkiego. 15 marca "Litieraturnaja Gazieta" pisała w nekrologu o twórcy "bardzo wielkiego talentu i wspaniałego kunsztu", który "przeszedł trudną i skomplikowaną drogę i wejdzie do historii literatury jako wybitny i oryginalny mistrz" .
Źródła:
„Michał Bułhakow 1891-1940” - Marianne Gourg