ETYCZNE PROBLEMY WSPÓŁCZESNOŚCI
Dr H. Ciążela
Wykład Integracja włączająca
Zaliczenie = egzamin 3 pytania
2 ogólne z wykładów 1 z przeczytanej lektury
29.01.2012 Egzamin
(wykład 1) 01-10-2011
Etyka – filozoficzna nauka o moralności, powstała w V w. p.n.e. w starożytnych Atenach, w dobie kryzysu rządów arystokracji i rządów ludu w okresie demokracji ateńskiej. Ojcem etyki jest Sokrates, ogromny wkład w narodziny etyki wnieśli też Sofiści.
Podział etyki
Etyka opisowa – nauka, jak każda nauka szczegółowa (chemia, fizyka) bada i opisuje zjawiska moralne a więc fakty społeczne, które miały miejsce i stwierdza jak było lub jest.
Etyka normatywna – jest działem etyki, w ramach którego tworzy się koncepcje wychowania, dookreślonych wartości; koncepcje życia godziwego, szczęśliwego. Etyka normatywna w ten sposób postuluje określone dobro moralne, określone wartości. Twórca danego systemu uważa za pożądana, słuszną. W ramach etyki normatywnej wyróżnia się etyki cnót i etyki zasad.
Co to jest cnota ? – wartość zaleta dyspozycja umiejętność, duchowego doskonalenia się i czynienia dobra dla innych ludzi.
Normy moralne to podstawowe składniki systemów etycznych i moralności, funkcjonujące zazwyczaj w postaci imperatywów – zakazów, nakazów, czasami w postaci zaleceń.
MORALNOŚĆ – indywidualna dla każdego człowieka
Etyka jest zawsze jakąś naukową bądź nie w pełni naukową teorią, dziedziną teoretyczną, natomiast moralność należy do ludzkiej praktyki. Etykę się uprawia a moralności się ma. Etyki się przestrzega lub nie moralność się posiada taką lub inną. Etyka jest zawsze teoretyczna, naukowa, obiektywizowana (w mniejszym lub większym stopniu związaną z logiką) natomiast moralność jest związana z naszym subiektywnym, emocjonalnym odbiorem świata, w którym żyjemy, zarówno ludzkiego jak i całego. Jest ściśle związana z naszym światopoglądem zrozumianym przez nas porządkiem świata tym co w świecie uznajemy za najważniejszy i w związku z tym, tym ku czemu chcemy zmierzać.
Niema cnoty etycznej bez wspólnoty – o człowieku cnotliwym możemy mówić tylko wtedy, gdy istnieje wspólnota, którą łączą wartości, bądź człowiek nawet jeśli taka wspólnota nie istnieje nakierowany jest na czynienie dobra innemu człowiekowi.
Etyki cnót tworzono przede wszystkim w starożytności i średniowieczu, gdy istniały wspólnoty nakierowane na te same wartości (wspólnota polityczna ateńczyków, chrześcijan), gdy u schyłku średniowiecza jako monolity wyłaniały się jednostki nakierowane na różne wartości następuje kres etyk cnót. Od początku nowożytności po dzisiejszy dzień tworzone są etyki zasad (bądź mieszane)
Etyka cnót to z reguły koncepcja wychowania do określonej wartości. Na tyle trwałego, że człowiek jako dorosły w obliczu różnych okoliczności potrafi tych wartości bronić.
Etyka zasad najczęściej jest jakimś zbiorem norm, które są proponowane ze względu na przyjęte założenia. Klasycznym przykładem etyki zasad są etyki powstałe w XVII i XVIII w. dla których podstawowym położeniem była natura ludzka (zła lub dobra) – a więc stałe, konstytutywne cechy człowieka wyróżniające go od zwierząt.
Etyka harcerska (skautowska)
Etyka pozostaje działem filozofii. Jest ona pewnym sposobem samo kreślenia się człowieka wobec świata, sposobem będącym wyrazem wyboru wartości i działań. Jest to pewien sposób poszukiwania tego jak człowiek ma żyć jako człowiek – szczęśliwie, godnie, by jego życie miało sens, było wartościowe
Ważnym elementem definicji jest to, że etyka jest filozoficzną nauką o moralności oznacza to więcej niż tylko to, że jest ona działem filozofii.
FILOZOFIA
Filozofia na gruncie europejskim narodziła się w VI – VII p.n.e. w koloniach jońskich starożytnej Grecji leżących przy zachodnich wybrzeżach Azji Mniejszej.
Kultura Grecka zwana Kreteńską. Grecy jako prymitywne plemiona rolnicze przybyli z północy na południe Europy w ciągu kilku wieków za najwcześniejszy moment migracji greków uważany jest XX w p.n.e. Grecy przybywali jako tzw. wielkie plemiona (Jonowie Achajowie, Dorowie). Jako piersi przybyli Dorowie.
Greckie plemiona to równi sobie chłopi ceniący wiejski tryb życia, uprawę ziemi i nic ponad to. W Grecji o ubogiej ziemi uprawnej wobec wzrostu naturalnego nie dało się długo utrzymać wiejskiego tryby życia. Zaczynał panować głód, wobec którego problemu pojawiły się dwa rozwiązania:
Pomoc biedniejszym przez bogatszych
Założenie kolonii (jońskich)
Południowa Italia nazywana była Wielka Grecją.
Pomoc biedniejszym przyniosła konsekwencje – podział równych sobie ludzi na arystokrację i lud. Natomiast Założenie kolonii zmiana sposobu życia, zająć, to z jednej strony polepszenie losu, a z drugiej zaprzestanie tradycji wg której grecy dotychczas żyli.
Pierwszym filozofem był Tales z Miletu. Przed filozofią była politeistyczna religia o bogach, Grecka mitologia to przypowieści o Bogach, herosach związane z grecką religią.
Filozofia to nauka określana jako dziedzina ogólnych rozważań formułująca najbardziej ogólną refleksję na temat świata przyrodniczego społecznego oraz człowieka, jego miejsca w świecie i stosunku poznawczego wobec świata. Filozofia jest nauką specyficzną, od nauk szczegółowych różni ją to, że formułuje najbardziej ogólne, abstrakcyjne prawa w stosunku do tych, które następują w naukach szczegółowych. Swoją refleksją obejmujemy cały świat a nie jego poszczególne aspekty. Wyników jej rozważań nie można podać pełnej obiektywizacji, weryfikacji, tak jak jest to możliwe na gruncie nauk szczegółowych, ponieważ sens życia, szczęście są indywidualne dla człowieka.
Tales: Jaki jest świat, który otacza człowieka? (inaczej poszukiwać odpowiedzi, nie odwoływać się do mitów sam zaczął poszukiwać odpowiedzi posłując się naturalnymi czynnikami w Świeciem a obiektywizowanymi argumentami) tym co sam posiadał (zmysł, rozum). Obserwował świat, wyciągał z tego wnioski dochodząc do odpowiedzi, że tym co stanowi arche (początek, natura świata) stanowi woda.
ZWIĄZEK ETYKI Z FILOZOFIĄ
Filozofia narodziła się w wyniku kryzysu tradycji, tradycja ta przestała być wystarczającym sposobem opisywania i wyjaśniania świata.
Filozofia narodziła się w wyniku zapotrzebowania na nowy sposób wyjaśniania świata (zanim narodziła się w Grecji istniał okres Siedmiu Mędrców Greckich, do których zwracano się o odpowiedni oparty na czymś innym niż tradycja)
Przed religią była magia – przekonanie, że istnieją zjawiska nadprzyrodzone, powiązane ze sobą, na które można wpływać poprzez np. zaklinanie.
Nie rozumiejąc świata taktując go jako splot zjawisk nadprzyrodzonych ludzie odprawiali rytuały, posługiwali się magią.
Związek Etyki z Filozofią
Proponuje się koncepcję etyczne, sposoby życia szczęśliwego, wartościowego. Związana z określoną filozofią świata, z którym człowiek żyje (założenia ontologiczne i teoriopoznawcze). W oparciu o określone koncepcję świata przyrodniczego i społecznego i o koncepcje poznawania tego świata. Nie można zrozumieć żadnej etyki bez filozofii jednym nurtem, który odrywa moralność jest postmodernizm zakładający nieuchwytność świata, oraz związane z tym niemożność opisu naukowego świata, niepowtarzalność świata, dynamika, zmienność świata.
(wykład 2) 15-10-2011
Na gruncie wydzielonej z filozofii etyki którą należy jak zauważyliśmy widzieć w szerokim kontekście filozoficznym pojawiły się różne kierunki, nurty, stanowiska, podziały spośród których warto podkreślić takie jak:
Podział na etyki
Społeczne i indywidualistyczne – podział ten wynika z tego jakie dobro moralne preferowane jest na gruncie tej etyki. Dobro społeczne Jeśli dobro społeczne dominuje nad jednostkowym to taką etykę nazywa się społeczną. Jeśli natomiast uznaje się za najważniejsze dobro różnie nazywane ale jednostki to taką etykę nazywa się indywidualistyczną. Przykładem etyki społecznej jest etyka zaproponowana przez Platona ale również przez Hopsa. Przykładem etyki indywidualistycznej są etyki Stoickie i Epikurejskie bądź współczesne wydanie utylitaryzmu.
Heteronomiczne i autonomiczne – podział ten wynika rozróżnienia źródła norm i ocen moralnych. Jeśli źródło norm moralnych jest poza człowiekiem a więc stanowi je Bóg, państwo, władca, pracodawca to mamy do czynienia z etyką heteronomiczną. Jeśli człowiek jest sam prawodawcą moralnym to taka etyka jest etyką autonomiczną. Przykładem etyki heteronomicznej najwyraźniejszym są etyki religijne gdzie prawodawcą dla człowieka jest Bóg. Przykładem etyki autonomicznej jest zdecydowanie etyka zaproponowana przez Kanta ale również może to być propozycja Hiuma pewnym sensie te kryteria spełnia współczesny utylitaryzm, czy nawet przewrotna propozycja Fryderyka Nietsche
ETYKA PLATONA
Etyka która zaproponował Platon zakorzeniona w jego ontologii, gnozeologii, sprowadzała się do twierdzenia, że życie właściwe słuszne wartościowe pod względem etycznym sprowadza się do dążenia przez wszystkich członków życia społecznego do realizacji dobra najwyższego będącego kulminacją wszelkich dóbr i wartości stanowiących o sile i wielkości państwa, społeczeństwa, wspólnoty ateńskiej. Platon swoją propozycję normatywną wyprowadził z jego koncepcji świata idei koncepcji idealnego państwa, koncepcji trójdzielnej duszy.
Koncepcja świata idei wg Platona
Świat idei wydedukowała z analizy pojęć języka opisującego rzeczywistość w której żyją ludzie. Skoro język jakim opisujemy rzeczy zjawiska, ludzi nie odpowiada opisywanym przez siebie rzeczywistości, a skoro również jeśli o czymś mówimy to, to musi istnieć to jeśli pojęciom którym używamy nie odpowiadają opisywane przez nie rzeczy, zjawiska to znaczy że istnieje jakaś inna rzeczywistość niż ta którą dokoła siebie widzimy, jakiś inny świat, świat wzorców, idei.
Koncepcja idealnego państwa Platona
Założeniem ontologicznym przyjętym przez Platona był świat idei, doskonały, stały, niezmienny będąc wzorcem dla świata materialnego. Platon założył, że kierunkiem jaki należy przyjąć jest porządek jaki wynika z idealnego państwa. Każde z greckich państw jakie obserwował były nietrwałe, jeśli tak to, co jest ważne to jest wzór państwa.
Koncepcja duszy trójdzielnej Platona
Człowiek posiada duszę, która jest niejednolita, nie jest materialna (jak uważali grecy), ale złożona z trzech komponentów
Duszy impulsywnej – zdolna do panowania nad sobą
Duszy pożądliwej – zdolna do męstwa
Duszy rozumnej – zdolna do mądrości
Każda z nich zdolna jest do czegoś innego. Ludzie modlą się z przewagą określonego rodzaju duszy wobec czego, do czego innego są zdolni. Tylko ludzie z przewagą duszy rozumnej są najmądrzejsi ponieważ dusza rozumna jest nieśmiertelna, przebywa w świecie idei wobec czego tylko ci ludzie, najbardziej znają wzorce, idee na które należy nakierować całe społeczne życie. Na te wzorce tylko wtedy państwo może być silne, gdy życie moralne pojedynczych jednostek będzie realizacją zadań narzucanych jednostce przez władzę.
EPIKUREIZM
Epikureizm jest filozofią życia w której zalecenia moralne wynikają jedynie z porządku kosmosu, porządku świata natury. Epikur przyjął porządek proponowany przez Demokryta w świetle którego świat jest materialny, zbudowany z najmniejszych niepodzielnych cząstek, a więc atomów. Z atomów zbudowane jest ludzkie ciało i dusza. Dla życia moralnego jednostki niema znaczenia życie społeczne. Jest ono wręcz dla człowieka ryzykiem, którego należy unikać. Liczy się jedynie kosmos i natura. Człowiek powinien potrafić urządzić sobie szczęśliwe, jednostkowe życie. Szczęście zapewniają jednostce przyjemności. Stanowisko w etyce w myśl którego życie należy nakierowywać na przyjemności jest HEDONIZM. (twórca to Arystyp z Cyreny). Epikureizm to filozofia życia jednostkowego, zakładająca przyjemności jako cel ludzkiej egzystencji. Życie jest jedno, krótkie i szybko przemijające. Po życiu nie ma nic dlatego należy je cenić i jak najlepiej przeżyć. Ludzie obawiają się, iż nie są na tyle mądrzy, by umieć żyć szczęśliwie, obawiają się cierpienia., boją się śmierci, czując lęk przed bogami. Epikur utwierdza człowieka w przekonaniu, że jeśli zechce to jego mądrość wystarczy mu na urządzenie sobie szczęśliwego życia. Nie ma sensu bać się cierpienia, ponieważ jeśli bardzo boli to krótko, a jeśli mniej to można z tym żyć. Nie należy bać się śmierci, ponieważ jeśli żyje to nie wie co to śmierć, a jeśli przyjdzie to ona i tak już go nie dotyczy.
Bogów nie należy się ich bać, ponieważ jeśli są tak doskonali to nie zajmują się niedoskonałym człowiekiem. Żyć szczęśliwie to żyć mądrze. Człowiek może maksymalizować przyjemności poprzez zaspokajanie swoich potrzeb, które mogą rosnąć. Może ich być coraz więcej w życiu, chodzi o to, by było przyjemnie, a co najmniej o to by nie było przykro. Dlatego lepiej chcieć mniej niż więcej. Im więcej człowiek ma tym więcej może stracić. Dlatego potrzeby należy ograniczać, by nie doprowadzać do stanów przykrości. Epikureizm jako etyka w normach której mówi się o tym jak pojedynczy człowiek ma żyć szczęśliwie, jest filozofią dystansu wobec życia, minimalizmu życiowego, a nawet wycofywania się z życia. Człowiek ma się cieszyć tym, że życie, że ma to, co dla niego najcenniejsze, a więc jego życie. Ma się urządzać w świecie, niezależnie od tego gdzie się urodził. Na wspólnotę nie można liczyć.
ETYKA AUGUSTYNA
Święty Augustyn przeniósł treści zawarte w Biblii na grunt filozofii. Zaproponował etykę żarliwej miłości do Boga. Koncepcja świata stworzonego przez Boga, po drugie możliwość poznania Boga poprzez myślenie o Bogu, izolację, wczuwanie się . Etyka czynienia dobra w drodze do dotarcia do dobra najwyższego.
Człowiek sam z siebie nie jest w stanie czynić dobra, jest obciążony grzechem pierworodnym, dlatego po mimo że ma wolną wolę, Bóg obdarzył człowieka łaską boską, jest warunkiem czynienia dobra. Tylko człowiek, którego Bóg chce, potrafi zbliżać się ku Bogu, wczuwać się w Boga, czynić dobro. Tylko Bóg ukierunkowuje człowieka.
ETYKA KANTA
Sam człowiek jako wolny, rozumny jest w stanie właśnie dzięki rozumowi być dla siebie moralnym prawodawcą. Człowiek sam może wykształcić w sobie dobrą wolę, czyli chęć wypełniania obowiązków. Pokonując własne emocje, dokonując rozumnego namysłu może dokonywać poprawnych, słusznych, moralnych wyborów. Z perspektywy Kanta nasz moralność jest przede wszystkim moralnością obowiązku, rygorystycznie wypełnionego. Na ten rygoryzm człowieka musi być stać. Człowiek musi pokonać samego siebie. Nikt z zewnątrz nie może człowieka zmusić, nakazać. Jeśli tak się dzieje, to nie jest to już moralność czy etyka. Człowiek powinien wypełniać obowiązek.
Imperatyw kategoryczny – nakaz,
Postępuj tak, byś chciał, by zasady twojego postępowania stały się prawem powszechnym
Postępuj tak, być zawsze drugiego człowieka traktował jako, cel nigdy jako środek
Bycie człowiekiem obowiązkowym wynika z nas samych, z naszego rozumu.
PODZIAŁ ETYKI
Biorąc pod uwagę koncepcje w etyce dzieli się je wg różnych kryteriów
a) etyka cnót
b) etyka zasad
kryterium dobro
etyki społeczne
etyki indywidualistyczne
kryterium to źródło norm i ocen moralnych
etyki heteronomiczne
etyki autonomiczne
wynika z nazwania dobra moralnego
eudajmonizm – w myśl tego stanowiska celem ludzkiego życia jest szczęście (etyka Arystotelesa)
hedonizm – celem ludzkiego życia jest przyjemność
teocentryzm – celem ludzkiego życia jest Bóg (etyka Augustyna)
rygoryzm – celem ludzkiego życia jest obowiązek (etyka Kanta)
utylitaryzm – celem ludzkiego życia są wszelkie działania które są użyteczne dla jednostki lub społeczeństwa. Pod pojęciem użyteczności funkcjonują różne wartości.
EUDAJMONIZM
Etyka Arystotelesa – człowiek dąży jako jednostka do indywidualnego szczęścia we wspólnocie w której życie. Człowieka wychowuje się do bycia człowiekiem szczęśliwym poprzez przyzwyczajanie do zachowań związanych z hołdowaniem wartościom będących średnią pomiędzy skrajnościami np. dziecko należy wychować do takiej wartości jak np. hojność rozumiana przez Arystotelesa jako wypośrodkowanie pomiędzy skąpstwem i rozrzutnością. Dziecko należy przyzwyczajać. Wychowywanie do wartości będących średnią miarą między skrajnościami zdaniem Arystotelesa dawała gwarancję tego, że taki człowiek będzie umiał zachować miarę będzie szczęśliwy. Nie będzie chciał za dużo. Z takim człowiekiem innym będzie dobrze żyć.
UTYLITARYZM
Wprowadzony do filozofii przez John Stuart Miller, J. Bentham na przełomie XVIII i XIX wieku. Rozwijał się głownie w XX wieku. W świetle utylitaryzmu nie jest ważna dyskusja tocząca się w XVII w., jacy ludzie są, ważny jest rachunek największego szczęścia, największej liczby ludzi. Utylitarny oznacza użytkowy, pożądane są więc wszelkie działania i sytuację przynoszące ludziom pozytywne skutki np. szczęście. Utylitaryzm zdecydowanie jest ważniejszą filozofią współcześnie. Wedle tej filozofii życia żyją te społeczeństwa gdzie życie nie jest regulowane przez etyki religijne np. Ameryka Północna, Europa Zachodnia.
Utylitaryzm jako filozofia dzisiejszego życia:
Człowiek jest wolny, jeśli jest pełnoletni i zdrowy na umyśle oraz nie wkracza na teren dobra drugiego człowieka to sam decyduje o kształcie własnego życia
Znany jest dzisiaj pod nazwą współczesnego hedonizmu, filozofii ułatwionego życia, filozofii łatwych wyborów. Wszystkie te 3 pojęcia mają sugerować negatywną ocenę tej etyki jakoby w świetle tej etyki człowiek mógł żyć w myśl przysłowiowej zasady „hulaj dusza piekła niema”. Natomiast warto zauważyć, że wcale nie jest łatwo być człowiekiem, który z jednej strony żyje tak jak chce, jak sam uważa a z drugiej jest jednocześnie dobry wobec własnej rodziny, znajomych i otoczenia.
Ważną współczesną koncepcją jest personalizm katolicki
PERSONALIZM KATOLICKI
Personalizm katolicki należy do społecznej nauki kościoła, której podwaliny stworzył Papież Leon XIII ogłaszając pod koniec XIX wieku encyklikę „Rerum Nova rum” w 1891r. Tą encykliką Papież przerwał milczenie kościoła katolickiego wobec zjawisk, jakie generował rozwijający się w XIX wieku kapitalizm. Takich zjawisk jak bieda, walka klas itd. Tą encykliką Papież otworzył również społeczną naukę kościoła. Ogłosił, że każdy, kto jest katolikiem niezależnie od tego kim jest w życiu społecznym zobowiązany jest do przestrzegania zasady miłości bliźniego, która to zasada miała panaceum na rodzącą się właśnie walkę klas. Zasada ta została uszczegółowiona poprzez inne zasady.
Paternalizm – opiekuńczości – oznacza, że jeśli katolik jest pracodawcą lub szefem to swojego pracownika traktuje jak syna, natomiast każdy katolik będąc pracownikiem traktuje swojego szefa jak ojca.
Subsydiarność – pomocniczość. Prawo naturalne św. Augustyna – prawo nadane przez Boga
Życie społeczne powinno być zgodne z prawem naturalnym. Z tym prawem zgodne są: rodzina, samorząd, związki wyznaniowe, dlatego zadaniem każdej władzy jest uszanować te formy życia społeczne i je wspierać. Zasada ta zrobiła w obecnych czasach karierę. Funkcjonuję ona także poza społeczną nauką kościoła. Jest rozumiana w życiu społecznym jako np. wykładnia teoretyczna dla funkcjonowania UE.
ENCYKLIKA ETERNIT PATRIS
Papież Leon VIII ogłosił encyklikę „Eternit Patris” w 1879r. w tej encyklice ogłosił że filozofia Tomasza zajmuje ważne miejsce w tradycji kościoła, jak również współcześnie stroną pierwszoplanową, najważniejszą wykładnię filozoficzną. Reakcją na tę encyklikę było intensywne zainteresowanie Tomizmem.
Popularyzacji Tomizmu w Europie mają:
E. Gilson
J. Maritain – stworzył on koncepcję humanizmu integralnego, nawiązując do Tomasza, popularyzując Tomizm, dał początek personalizmowi. Humanizm integralny sprowadza się do następujących tez:
Człowiek żyje w dwóch wymiarach (doczesnym i wiecznym – duchowym), sam również jest dwu wymiarowy. Z jednej strony jest jednostką a z drugiej osobą.
„Jako jednostki jesteśmy zaledwie fragmentami materii, częścią, punktem wielkiej sieci wpływów, fizycznych, kosmicznych i społecznych. Jako osoby jesteśmy od tych wpływów niezależni, jaki indywidualności podlegamy gwiazdom, jako osoby panujemy nad nimi”
Wymiaru jednostkowego i osobowego człowieka nie można do siebie sprowadzić, zredukować. Człowiek należy do nie zredukowanych do siebie porządków, jak pisał „Świat jest zbawiony, jest w drodze do królestwa Bożego ale nie jest święty”.
Wszelkie próby tego typu kończyły się dla ludzkości źle
Był zakorzenieniem dla tych którzy głosili personalizm
E. Mounier – nawiązując do koncepcji osoby Maritaina postawił pytanie czy człowiek żyjąc w społeczeństwie opartym na pracy i kapitale może żyć autentycznie. Nie może, dlatego, że jako jednostka jest osamotniony, wyalienowany, podlega alienacją Herkulesa (człowiek zapatruje się w dobra materialne) lub Narcyza (polega na zapatrzeniu się w samego siebie). Osamotnienie, wyalienowanie zabijają autentyzm. Ratunkiem dla człowieka jest jego osobowy wymiar. Tylko dzięki temu osobowemu wymiarowi człowiek może przełamać swoje osamotnienie. Jest wstanie nakierować się na innych ludzi, wejść z nimi w dialog, a jeśli temu dialogowi towarzyszy miłości do drugiego człowieka to ten dialog jest głębszy. Poprzez dialog i miłość człowiek osiąga wspólnotę prowadzącą do aktywności i współpracy.
Mounier dawał w ten sposób wykładnie teoretyczną dla takiego funkcjonowania. Życie wokół kościoła jakie ma miejsce do dzisiaj i dzisiaj w postaci ruchu Światło Życie, dzieci Nazaretanańskich etc. Mounier był duchownym, filozofem niepokoju na gruncie personalizmu próbował przełamywać w ramach kościoła psychologię oblężonej twierdzy, torować drogę idei podjętej później i jak się uważa aktualnej dzisiaj idei ekumenizmu.
EGZYSTENCJALIZM
Pojawił się w latach 50/60 XX wieku. Jest to filozofia życia (filozofia bytu ludzkiego). Filozofię swą zapoczątkował w XIX Schopenhauer, później Nietsche, Bergson. J.P. Sartre, E. Heidegger, K. Jaspers, G. Marcel konturowali egzystencjalizm w XX wieku. Sartre i Heidegger to filozofowie świeccy, natomiast Jaspers i Marcel religijny.
Egzystencjalizm rozwija się najbardziej przełomie lat 50 i 60-tych. Życie ludzkie jest przypadkowe. Człowiek jako przypadkowy byt pojawia się w świecie w którym nie odgrywa żadnej roli. Społeczeństwo w którym nie działają zasady drogowskazy. Człowiek jest osamotniony, chociaż wolny, ale jest to wolność w pułapce. Musi dokonywać wyborów za które ponosi odpowiedzialność. Jednak żyjąc w tym absurdalnym świecie człowiek, by stać się człowiekiem podejmując wybory musi liczyć się z innymi ludźmi. Tylko w ten sposób sam staje się człowiekiem, jak również humanizuje świat.
Etykieta Egzystencjonalizmu
Nazywana jest etykieta heroizmu. Człowiek jest osamotniony, zdany na siebie, nie może liczyć na innych ale musi się liczyć z innymi, by jego życie nabrało esencji, by stał się człowiekiem musi być bohaterem. Egzystencja poprzedza esencję, pojawienie się człowieka w świecie nie decyduje o tym, że człowiek może nazywać się w pełni człowiekiem, staje się nim poprzez własne wybory, decyzje. Egzystencjalizm był wyrazem poczucia absurdalności świata i niemożliwości wpływu jednostki na ten świat.
Kontrkultura – próba wniesienia nowych wartości np. Hipisi (lata 60-70)
Raport U. Thanta był pierwszym tekstem w XX wieku którym widać świadomość globalną.
Przełom lat 60 i 70 tych a więc doświadczenia kontrkultury młodzieżowej, zespołów:
The Beethels, The Rolling Stones wniosły nowe poczucie człowieka, jeśli chodzi o jego możliwości wpływania na świat w którym żyje. Decydowano o losach tego świata w etyce. W etyce pojawił się nurt etyki Konstruktywnej, zachęcającej człowiek do aktywnego udziału w świecie, do działania a nie trwania.
KOMUNITARYZM
Nurtem o którym warto wspomnieć jest Komunitaryzm. Jego wybitnym przedstawicielem jest Alasdair, Mcintyre – w Polsce znana jest jego książka pt. „Dziedzictwo cnoty”. W której przedstawił swoją koncepcję restytucji etyki cnót Arystotelesa. Na potrzeby społeczeństwa postindustrialnego lat 70tych XX wieku.
Mcintyre opisał społeczeństwo postindustrialne proponując rozwiązania normatywne, albo takiego społeczeństwa.
Życie społeczne jest rozproszone, z atomizowane w społeczeństwie można wyróżnić 3 grupy:
Biurokratycznych menadżerów – to ludzie sukcesu w biznesie
Estetów – to ludzie sukcesu w popkulturze
Terapeutów
Jeśli pierwsi lub drudzy mają jakieś problemy to będą rozstrzygać je z pomocą terapeutów. Natomiast duża część społeczeństwa ma swojego terapeutę w telewizji, która oferuje programy łatwe, lekkie i przyjemne, będące terapeutyczną papką. Dzięki czemu organizm odreagowuje, ale żyje z dnia na dzień. Nie jest w stanie zadawać pytań fundamentalnych. Każdy żyje dla siebie, ale jeśli mamy stanowić społeczeństwo to tę chorą tkankę społeczną należy odbudować bądź stworzyć pogłębione, autentyczne relacje między ludzkie.
19-11-2011 (wykład)
Etyczne problemy współczesności podejmowane są na gruncie współczesnych etyk stosowanych takich jak etyki zawodowe bądź etyki stosowane odnoszące się do konkretnych problemów związanych z funkcjonowaniem człowieka w aspekcie jego życia indywidualnego lub społecznego. Najbardziej znaną etyką stosowaną będącą przedmiotem szerokiego zainteresowania jest współcześnie bioetyka.
Pojęcie BIOETYKI pochodzi od greckich słów „bios ” – życie, „ethos” – obyczaj.
W szerokim rozumieniu pojęcia bioetyka, bioetyka rozumiana jest jako etyka stosowana podejmująca problemy ingerencji w naturę ludzką oraz w naturę rozumianą jako środowisko naturalne. By odróżnić kiedy jest mowa o człowieku a kiedy o środowisku człowieka bioetykę tę nazywa się czerwoną gdy dotyczy człowieka lub zieloną gdy dotyczy środowiska. Zarówno w świecie jak i w Polsce przyjęło się jednak stosować węższe rozumienie pojęcia bioetyki jako tej która odnosi się jedynie do człowieka. W tym kontekście problemy ingerencji w środowisko naturalne podejmuje EKOETYKA. Pojęcie ekoetyki pochodzi od grecki słów „oikos” – dom gospodarstwo, „ethos” – obyczaj.
Bioetyka podejmuje zagadnienia ingerencji w naturę ludzką na trzech płaszczyznach. Na płaszczyźnie ludzkiego życia, na płaszczyźnie ludzkiego organizmu oraz na płaszczyźnie ludzkiego zachowania.
Na płaszczyźnie ludzkiego życia znajdują się takie jak:
Problem aborcji
Problem eutanazji
Problem eugeniki
Na płaszczyźnie ludzkiego organizmu mieszczą się takie problemy jak:
Transplantacje
Operacje plastyczne
Kradzież, handel organizmami
Klonowanie
Na płaszczyźnie ludzkiego zachowania mieszczą się takie problemy jak:
Ingerencja w ludzkie zachowanie poprzez chemię, farmakologię, wszczepy, elektrody.
Etyczne problemy współczesności to problemy które, dotyczą człowieka ale również środowiska w którym żyje. Wszystkie etyki od Sokratesa po wiek XX. Czyniły przedmiotem swoich rozważań człowieka, i jego najbliższe otoczenie ludzkie wychodząc z założenia, że stałe są dwie dane. Pierwsza to stałość ludzkiej natury, druga to stałość natury rozumianej jako środowisko naturalne. Wszystkie etyki do połowy XX wieku włącznie były etykami antropocentrycznymi. Przedmiotem wszystkich badań czyniły człowieka i wokół niego się koncentrowały uważając, że świat w którym człowiek żyje a więc środowisko naturalne w którym żyje jest neutralne etycznie. W wieku XX czego świadomość najpełniejsza pojawiała się w latach 60-siątych zrozumiano, że ani człowiek ze swoją naturą nie jest stały, ani środowisko naturalne nie jest dane nam raz na zawsze. Jak również nie jest obojętne etycznie. Zrozumiano, że człowiek osiągnął taką moc w wyniku rozwoju nauki i techniki, że używając jej może wpływać w sposób dalekosiężny, nieprzewidywalny bądź wręcz nie odwracalny, za równo na własną naturę jak i środowisko naturalne. Dwa wydarzenia które symbolizują. Auschwitz i Hiroszima okazały się przełomowe w myśleniu o człowieku, jego działalności i skutkach do których może doprowadzić. Auschwitz to obok ogólnie ludobójstwa jakie tam miały miejsce, badania na ludziach, kierowane przez znanego doktora Mengela. Hiroszima i Nagasaki to użycie w sierpniu 1945r, bomby atomowej. W 1953r, dwaj uczeni F. Crick i J. Watson odkryli strukturę DNA. Od którego to wydarzenia zaczyna się intensywny rozwój genetyki sięgającej swoimi korzeniami początku XX wieku.
W latach 60-tych na różnych obszarach nauki jak i filozofii zaczęto podejmować badania w świetle których człowiek zyskiwał wciąż większą moc co dzieje się do dzisiaj, dlatego też H. Winkler odczytał mapę ludzkiego genomu. W drugiej połowie XX wieku etyka stanęła przed nowymi zadaniami, problemami, które to problemy są współczesnymi globalnymi, gdyż dotyczą nas wszystkich mieszkających na globie jakim jest ziemia. Problemy etyczne współczesności bardzo często jawią się jako te których rozwiązania których wagę należy dostrzegać w kontekście rozwoju poziomu współczesnej nauki, medycyny, cywilizacji.
Do globalnych problemów, należą również problemy bioetyczne.
Pojęcie Aborcji pochodzi od łacińskiego słowa „abortio” – poronienie, pojęcie eutanazji pochodzi od łacińskiego słowa „euthanasia” – łagodna, dobra śmierć, eugenika pochodzi od greckiego słowa „eugenes ” – rasowy, dobrego pochodzenia. Natomiast eugenikę należy rozumieć jako dziedzinę w ramach której podejmuje się różnego rodzaju działania mające na celu doskonalenie człowieka lub ludzkości.
Eutanazja jest problemem współczesnej ludzkości, z dwóch przyczyn. Przyczyna pierwsza jest rozwój współczesnej medycyny, która może ludzkie życie przedłużać jak nigdy dotąd. Druga przyczyną jest starzenie się społeczeństwo. Fakt, że żyje wśród nas ludzi starych, dla których rodzina ma coraz mniej czasu. Współczesna medycyna może przedłużać życie, przeszczepiając organy, podłączając człowieka do aparatury. Jeśli chodzi o przeszczepy które w świecie rozpoczęły się w latach czterdziestych XX w. do dokonania udanego przeszczepu twarzy co miało miejsce w 2011r. Wobec postępów medycyny rozwoju cywilizacyjnego eutanazja stosowana przez całe wieki od starożytnej Grecji po czasy współczesne stała się dla nas bardziej aktualna w wyniku rozwoju medycyny. Problem eutanazji wydaje się być jasny rozstrzygalny w zależności od tego z jakiej perspektywy patrzy się na ludzkie życie. Jeśli przyjmuje się perspektywę świętości życia to z niej jak się wydaje wynika oczywista negacja eutanazji, natomiast jeśli zakłada się perspektywę wolności człowieka i jakości jego życia to skoro może przez całe życie decydować o sobie, to dla czego niemiałby posiadać możliwości decydowania o własnym życiu u schyłku życia. Z tej perspektywy wynika akceptacja eutanazji. Jednak że bliższy, głębszy ogląd zjawiska ukazuje złożoność i problematyczność eutanazji. Niemożność autoratywnego jej rozstrzygnięcia. Ta niemożność wynika z istoty eutanazji która jest dobrowolna lub niedobrowolna, czynna lub bierna. Eutanazja dobrowolna zachodzi wtedy gdy osoba której ma dotyczyć wyraża wolę. Eutanazja niedobrowolna jest wtedy gdy dany człowiek nie może woli własnej wyrazić, decydują za niego lekarze lub rodzina. Eutanazja czynna ma miejsce wtedy gdy zachodzi działanie przyśpieszające koniec życia, gdy zostaje podany środek. Eutanazja bierna wtedy, gdy odłącza się aparaturę, zaprzestaje leczenia, podawania leków. Eutanazja ma miejsce tylko wtedy gdy dochodzi do ingerencji drugiego człowieka w postaci decyzji podania, odłączenia, dlatego też eutanazja zwana często wspomaganym samobójstwem jest problematyczna. Dyskusja o eutanazji jest dyskusją w której bardziej pytamy o siebie niż człowieka, którego eutanazja miałaby dotyczyć. Pytamy wówczas o granice wolności i odpowiedzialności, granice ingerencji w cudze życie. Pytania o eutanazje to również pytania o ludzką postawę, stosunek do życia. Jak widać z literatury przedmiotu a nie dyskusji społecznej, jawi się jako problem trudny do rozstrzygnięcia jak również dla ateisty i osoby wierzącej. Jak pokazuje praktyka legalizacja eutanazji prowokuje do nadużyć natomiast brak legalizacji rodzin postawę zobojętnienia wobec cierpienia.
Stanowisko kościoła katolickiego, ważne dla każdego polaka sprawdza się do akceptacji eutanazji biernej, ponieważ zdaniem kościoła Jeśli mamy do czynienia z terapią uporczywa czyli sytuacją w świetle której lekarze nie wiedzą sensu leczenia, to takiej terapii można zaprzestać. Eutanazja jest problemem współczesnej ludzkości, nie da się jej przemilczeć, zakrzyczeć, zbagatelizować, jako współczesna ludzkość stoimy przed tym problemem niezależnie od perspektywy i miejsca na mapie.
EUGENIKA
Eugenikę wprowadził do nauki F. Galton kuzyn Karola Darwina, dla którego Darwin był wujkiem. Cytując mały słownik etyczny czytamy Eugenika to „nazwa utworzona w 1862r. przez F.Galtona na określenie dyscypliny zajmującej się problematyką szukania metod polepszania gatunku ludzkiego przez wzmocnienie pozytywnych cech dziedzicznych.” Galton to autorytet brytyjskiej nauki drugiej połowy XIX i XX wieku. To uczony który zainicjował metodę identyfikacji przestępców poprzez linie papilarne jak również to ten uczony który wprowadził do nauki metody statystyczne. Do eugeniki doszedł zajmując się badaniem dziedziczenia talentu, uzdolnień. Galton doszedł do wniosku, że stopień dziedziczenia talentu po przodkach decyduje o przyszłej kondycji społeczeństw. Dlatego jak sądził należy wspierać rozrodczość tych jednostek które wywodzą się ze środowisk reprezentujących najbardziej twórczy potencjał. Inaczej mówiąc Galton wnioskował, że należy wspierać tych rodziców, którzy zapewnią zdrowe społeczne pożądane potomstwo. Galton postulował tym samy eugenikę pozytywną.
Eugenika jako dziedzina poszukiwania metod na polepszenie człowieka czy ludzkości dzieli się na cztery rodzaje;
Eugenikę autorytarną - ma miejsce wtedy gdy o podjęciu działań eugenicznych decyduje państwo, o obowiązujące w nim prawo.
Eugenikę liberalną – ma miejsce wtedy gdy decyzję o jej podjęciu pozostawia się rodzicom .
Eugenikę pozytywną – ma miejsce wtedy gdy wzmacnia się pozytywne cechy dziedziczne.
Eugenikę negatywną – zachodzi wtedy gdy prowadzi się działania mające na celu zapobieganie rodzeniu się dzieci chorych, słabych, obciążonych genetycznie.
Te podziały w ramach eugeniki mogą nakładać się na siebie tak że można mieć do czynienia z eugeniką autorytarną pozytywną lub negatywną, lub eugeniką liberalną pozytywną i negatywną.
Badania Galtona prowadzone w drugiej połowie XIX wieku spotkały się z bardzo dużym zainteresowaniem. Galton ogłosił eugenikę w kontekście zarówno wielkich wydarzeń naukowych ale też społecznych, gospodarczych, politycznych. W 1853r. A. de Gobineau ogłosił teorię rasową twierdząc że ludzie dzielą się na rasę białą, czarną itd. Ogłosił że ludzie rodzą się z różnym potencjałem biologicznym, który decyduje o ich jakości społecznej. Gobino zgłaszał obawy dotyczące regresu, upadku kultury francuskiej w wyniku obniżania czystości rasowej jej twórców.
Co następowało w wyniku mieszania się dziedzictwa rasowego francuskiego mieszczaństwa i arystokracji. Jeśli dochodziło do takich sytuacji które obrazował literacko Prus w Lalce jak człowiek z nizin społecznych bogacąc się próbuje wżenić się w ród arystokratyczny Łęckich.
Wobec takich zjawisk jak bogacenie się mieszczaństwa, związane z nimi migracje wewnątrz społeczne warstwy wyższe były wyraźnie zaniepokojone. Wyrazem tego niepokoju czy wręcz resentymentu budzenia się negatywnych uczuć była tocząca się w drugiej połowie XIX wieku szeroka dyskusja w której brali udział znani ludzie nauki, kultury tego czasu tj. Emil Zola - pisarz, czy też na gruncie filozifi F. Nitrze który głosił że ludzie są wolni ale nie równi sobie. Rodzą się z różną wolą mocy która jeśli się ją ma czyni człowieka nadczłowiekiem, indywidualnością, albo jeśli się jej niema bądź jest niska to człowiek może być jedynie podczłowiekiem stąd Nitze proponował moralność panów i niewolników. Czyli moralności ludzi silnych indywidualności i ludzi słabych. Stąd jego ocena moralności chrześcijańskiej jako tej która pojawiła się dlatego że w swoim czasie ludzie mierni słabi, w swoim czasie potrzebowali zasad które by tę marność nijakość zrekompensowały. Człowiek silny twórczy nie potrzebuje zasad z zewnątrz, sam je potrafi tworzyć dla tej dyskusji nie bez znaczenia było również ogłoszenie w 1859r. przez Karola Darwina o pochodzeniu gatunków w której ogłosił teorię ewolucji.
Zgodnie z teorią ewolucji świat przyrodniczy podlega nieustannym zmianą wewnątrz każdego gatunku toczy się nieustanna walka o byt. Zmiany zachodzą na zasadzie doboru naturalnego. Wygrywa ten osobnik który jest silniejszy. Koncepcję ewolucji Darwina można również odnieść do życia społecznego.
Podsumowując wyniki badań Darwina i Gobineau wzmocnione przez wyniki Galtona warstwy wyższe widziały w nich argumentację naukową dla swoich obaw, niepokojów czy resentymentu. Dlatego ogłoszenie przez Galtona, że uzdolnienia, talenty należy wzmacniać spotkało się z tak dużym zainteresowaniem. Galton postulował eugenikę pozytywną jednak, że to eugenika negatywna i to w jej autorytarnym wydaniu była praktykowana prawie przez całe pierwsze półwiecze w wieku XX. Eugenika autorytarna negatywna praktykowana była w wielu stanach Stanów Zjednoczonych począwszy od pierwszych lat XX wieku a także następne w Skandynawii i niektórych krajach Europejskich z Polską włącznie. Źródłem zainteresowania eugeniką negatywną była refleksja nad wydatkami z kasy państwowej na politykę społeczną państwa. Wspomaganie osób chorych, bezrobotnych, imigrantów bez środków na życie mobilizowało niektóre środowiska do działań zmniejszających te wydatki. W poszczególnych stanach Stanów Zjednoczonych pojawiły się zapisy w prawie w świetle których pracownicy socjalni prowadzili wywiady w rodzinach w których pojawiali się ludzi chorzy. Pytali o pokolenia wcześniejsze, dyrektorzy szpitali byli kolejnych źródłem na temat osób chorych w konsekwencji czego bardzo często w wyniku uprzedzeń podejmowano decyzję o odosobnieniu danej osoby poddaniu jej sterylizacji czy kastracji. Nie tylko osoby upośledzone umysłowo, alkoholicy, prostytutki, bezrobotni, stawali się przedmiotem badań eugenicznych. O eugenice w Polsce pisze Magdalena Gawin w książce rasa i nowoczesność. O eugenice w stanach zjednoczonych pisze E.Black. Eugenika stała się działaniem negatywnym nabrała perioratywnego znaczenia w wyniku praktyk eugenicznych III Rzeszy. Do tego stopnia, że po II wojnie światowej w zasadzie do dzisiaj, pojęcie eugeniki wyszło z języka naukowego. Eugenika pierwsze połowy XX wieku była przedmiotem ostrej krytyki również ze strony samej nauki a to dlatego, że eugenicy pierwszej połowy XX wieku wspierani przez wiele środowisk naukowych powoływali się w swym uzasadnieniu na dziedziczenie, jednak, że o dziedziczeniu nie wielu wiedziano. Dopiero odkrycie struktury DNA i dalsze badania w zakresie genetyki taką wiedzę przyniosły. Paradoksalnie jednak właśnie nauka i medycyna współczesna krytykując eugenikę wprowadziły ją z powrotem na obszar nauki i medycyny. Dzisiaj mówimy już nie eugenice autorytarnej negatywnej ale o eugenice liberalnej negatywnej, i o perspektywach eugeniki liberalnej pozytywne. Przykładem eugeniki liberalnej negatywnej są między innymi badania prenatalne dzięki którym matka ma prawo podjąć decyzję. Pozytywna liberalna – perspektywa modyfikacji genetycznych potomstwa na które będą mogli zdecydować się rodzice. Żyjemy w społeczeństwie których jednak ze sobą konkurujemy. Wygrywa ten kto jest lepszy z natury.
(czegoś brakuje ?? )
(wykład) 03-12-2011
OCHRONA ŚRODOWISKA NATURALNEGO
Skutki postępu cywilizacyjnego dla środowiska naturalnego
Problemami środowiska naturalnego zajmuje się Eko-etyka „oikos – dom, gospodarstwo” i „ethos”- obyczaj. Przed wiele wieków, środowisko naturalne traktowane było jako neutralne etycznie. Człowiek gdy zaczął uprawiać ziemię i hodować bydło domowe zaczął naruszać ekosystemy, ingerować w środowisko naturalne. Rozwój nauki techniki przebiegał nie jako sobie, a świat trwał sobie niewzruszony. Człowiek mógł czynić sobie ziemię poddaną jak mówi święta księga. Rewolucja przemysłowa która rozpoczęła się w wieku XVIII wraz z wynalezieniem maszyny parowej, dała początek wzmożonej ingerencji w środowisko naturalne i eksploatację jego zasobów odnawialnych i nieodnawialnych. Wiek XVIII to pierwszy etap rewolucji przemysłowej symbolizowany przez wynalezienie maszyny parowej. XIX wiek to drugi etap rewolucji przemysłowej symbolizowany wynalezień stali. I etap to wiek XX symbolizowany wynalezieniem komputera i internetu. Świadomość zagrożenia środowiska naturalnego w sensie globalnym pojawiła się w powojennym świecie w latach 60-tych. Momentem przełomowym w skali świata pokazującym że człowiek osiągnął niespotykaną do tej pory moc której używając może wpływać w sposób nieprzewidywalny, nie odwracalny a co najmniej dalekosiężny na warunki dla ludzkiego życia na ziemi było użycie bomby atomowej w Hiroszimie i Nagasaki o czym zaczęto mówić w świecie na przełomie lat 50-tych i 60-tych. Ponadto intensywny rozwój przemysłu po drugiej wojnie światowej, pierwszy katastrofy ekologiczne spowodowane przez przemysł pojawiająca się nietestowana żywność itd. Wywołały w świecie dyskusję oraz przekonanie, że środowisko naturalne należy chronić, gdyż pokolenia które przyjdą w następnych dziesięcioleciach mogą nie zastać właściwych warunków dla ludzkiego życia. Obok świadomości, że należy chronić środowisko naturalne pojawiała się w niektórych kręgach świadomość że chronić należy, czy też podjąć problemy wiążące się z ochroną środowiska ale mające swoją społeczną czy gospodarczą naturę. Najbardziej oczywista była potrzeba ochrony środowiska naturalnego. Ochrona środowiska naturalnego znalazła swój podmiot polityczny w postaci Organizacji Narodów Zjednoczonych. ONZ w świecie lat 50, 60 – tych XX wieku była podmiotem najbardziej liczącym się w tym okresie ważna była polityka i politycy nadający ton kierunek światu a ONZ jest do dzisiaj organizacją polityczną. Szerzej problem ten rozumieli ludzie nauki, sztuki, biznesu zorganizowani w Klubie Rzymskim byli to ludzie nauki, biznesu, ludzie sztuki, a także ludzi polityki którzy nie byli czynni w polityce. Szeroko problem ten rozumiano również na gruncie filozofii i etyki gdzie pojawił się wręcz nowy nurt w filozofii i etyce. Nurt filozofii odpowiedzialności czy wręcz etyki odpowiedzialności globalnej. W 1969r. opublikowano raport zwany raportem U. Thant - a pt. „Człowiek i jego środowisko”. W tym raporcie pojawiło się po raz pierwszy globalne spojrzenie i dostrzeżenie globalnych problemów współczesnego świata. Te problemy to problemy związane właśnie ze środowiskiem naturalnym takie jak:
Zanieczyszczenie środowiska
Zmniejszenie się terenów wolnych w wyniki industrializacji i urbanizacji
Erozja gleb
Zagrożenie kolejnym wybuchem atomowym
Zagrożenie głodem
ONZ poprze opublikowanie wspomnianego raportu zainicjowała cały szereg działań niekierowanych na ochronę środowiska. Były to zarówno konferencje poświęcone środowisku naturalnemu jak i prace ONZ - towskich komisji badających środowisko w świcie, stan zagrożenia itd.
W 1972r. odbyła się z inicjatywy ONZ zapowiadana konferencja w Sztokholmie pt. „Środowisko człowieka” na której obecny premier Szwecji wypowiadała się na temat zagrożeń ziemi. Raportem U. Thanta i ta konferencją ONZ zainicjowała na świecie ruch zwany ekorozwojem. A więc zarówno działania edukacyjne na rzecz środowiska i jego ochrony, jak też cały szereg zobowiązań praktycznych jakie ONZ nakładała na szefów ówczesnych rządów by ci chronili środowisko we własnych krajach, co spotykało się niejednokrotnie z protestem szefów krajów ubogich, krajów rozwijających się, którzy twierdzili, że dla nich ważniejszym i pierwszoplanowym zadaniem jest podejmowanie problemu ubóstwa chorób, głodu w kraju a nie ochroną środowiska. Wobec w szczególności tych protestów, ale również w wyniku większej świadomości problemu ONZ zobligowała swoją komisję do spraw środowiska i rozwoju do próby namysłu i innego rozwiązania problemu. Przez 3 lata od 1984 do 1987 pracowała nad rozwiązaniem tego problemu. Na jej czele stała Norweżka Gro Harlem Brundtland. Komisja ta ogłosiła po 3 latach pracy raport pt. „Nasza wspólna przyszłość”. W raporcie tym ogłosiła nową formułę rozwoju zrównoważonego zgodnie z którą świat powinien rozwijać się w taki sposób by gospodarki w świecie rozwijały się równomiernie, by jednocześnie chroniono środowisko naturalne, by jednocześnie podejmowano problemy społeczne w świecie takie jak:
Nierówności
Bieda
Głód
Rozwój zrównoważony to formuła w którym ważne są trzy aspekty: aspekt gospodarczy, ekologiczny i społeczny.
Ekologia pochodzi od „oikos”- dom gospodarstwo „logia”- nauka. Ekologia to refleksja nad relacją człowieka i jego środowiska
Sozologia „sozo” – chronię, ratuję „logia” – nauka. Sozologia oznacza dziedzinę zajmującą się ochroną środowiska.
W Polsce przyjęło się używać Ekologii jako Sozologii.
Formuła rozwoju zrównoważonego to swoista idea polityczna, ale również etyka globalnej odpowiedzialności.
W roku 1968r. Włoski biznesmen A. Peccei oraz brytyjski chemik A. King stworzyli klub Rzymski, międzynarodową niesformalizowaną organizację powołaną do życia w celu podejmowania globalnej polityki. A więc problemów całego świata. Klub Rzymski działa do dzisiaj ma swoje narodowe towarzystwa współpracy tak jak istnieje Polskie Towarzystwo Współpracy z Klubem Rzymskim mieszące się w Warszawie. Działa na takiej zasadzie, że zamawia raporty o stanie świata co było jego głównym zadaniem, oraz nawiązywanie współpracy z innymi politykami rozumiejącymi potrzebę współpracy. Najbardziej znane raporty dla klubu Rzymskiego to raport pt.”Granice wzrostu” z 1972r, i drugi „Uczyć się bez granic” opublikowany w 1979r.
„Granice wzrostu”
Pierwszy z tych raportów został stworzony przez młodych amerykański badaczy, którzy biorąc pod uwagę takie czynniki rozwojowe jak:
liczbę ludności,
inwestycję,
zanieczyszczenie środowiska,
stan zasobów naturalnych w szczególności nieodnawialnych,
żywność potrzebną dla ludności
dokonali symulacji komputerowej, z której wynikało, że najbardziej realne zagrożenie dla rozwoju świata wynika z przeludnienia w świecie i wyczerpywania się w wyniki industrializacji zasobów nieodnawialnych. W raporcie tym pisano wprost że niektórych zasobów nieodnawialnych starczy na 100 lat, niektórych na mniej niż sto lat takich jak: ropa naftowa, gaz ziemny. Natomiast najdłużej można będzie korzysta z zasobów węgla i żelaza, ta perspektywę określono na 150,170 lat. Wyniki podane w raporcie dla Klubu Rzymskiego zostały potwierdzone przez badania w następnych dziesięcioleciach i współczesne, w świetle których dla tych dzieci które rodzą się aktualnie niektórych surowców zabranie za ich życia. Raport „Granice wzrostu” podając ostrzegał przed niekorzystnym scenariuszu w wyniku tych czynników, jeśli nie podejmie się stosownych działań. Raport ten nawiązywał do tego co ogłosił jeszcze pod Konic XVIII wieku T. Malthus ogłaszając tzw. „Prawo ludności” w świetle którego zawsze w świecie więcej jest ludzi niż potrzebnej dla niej żywności, a to dlatego, że ludzie rodzą się, rozmnażają w tempie geometrycznym a żywność produkowana jest w tempie arytmetycznym. Związku z tym w świecie mamy do czynienia z głodem, biedą, wojnami. Ludzie biedni jak uważał Malthus, jeśli dostaną pomoc to raczej ją skonsumują i urodzą nowe dzieci, niż zmienią stan swojego położenia. Dlatego wszelka działalności dobroczynna nie jest wskazana. „Granice wzrostu” były raportem tłumaczonym na wiele języków znanym dyskutowanym.
Trzecia droga podejmowania tych problemów to droga która za inicjowali filozofowie niemieccy G. Pich w latach 60-tych H. Jonas w latach 70-tych.
(wykład) 14-01-2012
Koniec człowieka: etyczna ocena biotechnologii człowieka i perspektywa po człowieczej historii.
FORMUŁA ROZWOJU ZRÓWNOWAŻONEGO
1987r. – nowa formuła rozwoju zrównoważonego
- w raporcie Brundland – „Nowa wspólna przyszłość”, pozytywny odbiór społeczności żyjących w świecie, był to świat, w którym ważna była jeszcze opinia i w jakimś stopniu politycy (ale mniejszym)
1992r. – Rio de Janeiro – I szczyt porozumienia, współpracy dialogu, zrozumiano potrzeby podejmowania realizacji zrównoważonego rozwoju
2002r. – szczyt w Johannesburgu – okazał się szczytem niemożności, Ideę przekształcono w tzw. globalny program działań, zwany potocznie. Agendą 21 (1992). Myślano jakie kroki powinna czynić ludzkość by spełniać rozwój zrównoważony. Jednym z symbolicznych działań agendy było podpisanie w 1997r. raportu o ograniczeniu emisji gazów cieplarnianych, zwanego raportem z Kito. Raportu nie podpisały USA, Chiny.
W 2002 na szczycie w Johannesburgu stwierdzono jednak, że są obawy i posturalne interesy poszczególnych państw. Najlepszym przykładem postularyzmu było stanowisko prezydenta USA, który wyraźnie dystansował się od zobowiązań kraju i społeczeństwa na rzecz wspólnych działań.
2012r. – planowany szczyt Ziemi w Rio de Janeiro, na którym będzie się mówić o zmniejszeniu zobowiązań na rzecz zrównoważonego rozwoju. Sceptycyzm wobec realizacji zrównoważonego rozwoju jest ściśle związany z globalizacją – nową jakością świata po 1989r.
Globalizacja traktowana jest najczęściej jako swoiste ujednolicenie kultur, któremu towarzyszy większa otwartość świata, mobilność jednostki ujednoliceniu, które zagraża wartościom narodowym, religii, i tradycjom. Takie ujęcie globalizacji jest wiedzeniem jedynie jednego aspektu i to nie najważniejszego. Globalizacja to nowa jakość świata, która ma przed wszystkim wymiar ekonomiczny. Zastępuje się ją innymi słowami: produkcja, rywalizacja i konsumpcja. Jest procesem umiędzynarodowienie życia gospodarczego, liberalizacji, czyniący to życiem nieprzewidywalnym, z konsekwencją dla każdego aspektu życia społecznego. Obejmuje głownie międzynarodowy handel i finanse. Podstawą globalnej gospodarki jest mobilny kapitał, którego nigdzie nie można zatrzymać. Globalizacja to proces likwidacji barier granicznych dla działania rynku, w konsekwencji czego następuje wciąż integracja gospodarki światowej.
Globalizacje to intensyfikację światowych stosunków społecznych które łączą odległe zborowości lokalne w taki sposób, że wydarzenia lokalne są determinowane, ukształtowane przez odległe zdarzenia światowe, globalne i odwrotnie. Aby takie mechanizmy ekonomiczne zaistniały, pracowano w świecie od kilkudziesięciu lat. Do najważniejszych instytucji grunt dla globalizacji tak rozumianej przyczyniły się trzy: Bank Światowy, Międzynarodowy Fundusz Walutowy, Światowa Organizacja Handlu.
Badane zjawiska globalizacji wskazują wiele momentów czasowych i wydarzeń które można uznać za początek. Do bardzo odległych przyczyn należą:
stworzenie przez Fenicjan wzorców handlu, poprzez wynalezienie pieniądza
odkrycia geograficzne
rewolucja francuska 1791 z jej konsekwencjami
Prawa człowieka:
- polityczne
- ekonomiczne
- ekologiczne
Są to postulaty które każdy z ludzi jako człowiek może zgłaszać i domagać się ich realizacji. Historia walki o prawa człowieka sięga bezpośrednio wieku XVIII. Rewolucja francuska jest w tym ważnym etapem, wraz z którym europejczycy po raz pierwszy walczyli zbiorowo o prawo polityczne.
Wiek XIX to wiek walki o prawa ekonomiczne, socjalne co było związane z rozwojem kapitalizmu i zagrożeniem podstawowych fundamentalnych warunków ekonomicznych dla spore części społeczeństwa.
Globalizacja jest zjawiskiem przede wszystkim ekonomicznym ale nie neutralnym etycznie – wręcz przeciwnie – należy do etycznych problemów współczesności bo stwarza nierówne szanse dla ludzi żyjących w dzisiejszym świecie. Jednym daje szanse i możliwości do korzystania ze zdobyczy świata, inni muszą płacić, za to że ci pierwsi korzystają (np. życiem swoim lub swoich dzieci). W warunkach globalizacji odnotowujemy szereg zjawisk budzących etyczne wątpliwości. Jednym z nich jest uwolnienie się ekonomii od społeczeństwa. W świetle klasycznej ekonomii widzianej oczami jej twórcy, Smitha, ekonomia służy zaspokajaniu potrzeb społecznych. Dziś kreuje się potrzeby społeczne przez biznes. To fakt determinowania różnych aspektów życia społecznego przez życie gospodarcze, nawet w tak karykaturalny sposób, że różne formy życia społecznego okazują się dodatkiem do systemu gospodarczego. Globalizacja determinuje różne aspekty życia społecznego, stwarzając również określoną perspektywę dla dzieci, młodzieży następnych pokoleń. Jedną z tych perspektyw jest tzw. formuła społeczeństwa 1/5 czyli perspektywa zapotrzebowania na 1/5 ludzi, którzy będą w okresie produkcyjnym. Realność tej formuły wiąże się z inną relacją między przemysłem a usługami oraz postępem technologicznym., których konsekwencją jest mniejsza ilość miejsc pracy. W warunkach globalizacji jednym wręcz wolnym podmiotem jest kapitał spekulacyjny, który nie ma pokrycia w towarze, istnieje na giełdach.
Cechą wielkich korporacji jest dążenie do maksymalizacji zysków, co czyni się poprzez coraz krótszy czas inwestowania, kapitału, którego nigdzie nie można zatrzymać, jak również poprzez obniżanie kosztów produkcji, a więc czynników takich jak surowce, koszty pracy. Inwestowanie tam gdzie są najbardziej korzystne uwarunkowania prawne, restrukturyzację zatrudnienia, obniżanie płac pracowników, tworzenie nisko opłacanych i niestabilnych miejsc pracy, zmianę światowego rynku pracy i sposobów zatrudniania.
Dążenie pracodawców na krótkoterminowe kontrakty zamiast umowy o pracę na czas nieokreślony bądź zatrudnienie na umowę zlecenie, proponowanie dotychczasowemu pracownikowi świadczenia takiej samej pracy, ale jako samodzielny podmiot, co zwalnia firmę od ogromnych kosztów ponoszonych na rzecz świadczeń socjalnych i emerytalnych to unikanie płacenia podatków przez wielkie firmy i ludzi bogatych, czego rezultatem jest mniejsza ilość środków w kasie państwowej na rzecz zadań społecznych, socjalnych i edukacyjnych.
Innym zjawiskiem wątpliwym etycznie jest zmniejszenie płac; zmiana światowego rynku pracy polegająca na wycofaniu się z ryku pracy i utrzymania się z zasiłków bądź wchodzenie w szarą strefę. (Ogromne koszty społeczne, ludzkie).
Inne zjawisko „Nowi biedni” – ludzie którzy mają pracę, ale tak nisko opłaconą, że żyją na progu ubóstwa.
Z tymi zjawiskami wiąże się fakt zmian demograficznych – starzenie się społeczeństw, co wynika z jednej strony z postępu medycyny, ale z drugiej z niskiego, a czasami ujemnego przyrostu naturalnego.
Po 1989r odnotowano w świecie kapitalistycznym i posocjalistycznym upadek państwa socjalnego, opiekuńczego, którego resztki są jedynie w Skandynawii. Nowa relacja między polityką a biznesem. Biznes jest podmiotem dominującym, a politycy mający z założenia reprezentować interesy społeczeństwa, są silnie związani z biznesem (spełniają zobowiązania wobec sponsora).
W warunkach globalizacji jest wyraźnie mniejsza rola państwa i polityki. Marginalizowaniu uległa rola opinii publicznej, czego wyrazem jest siła związków zawodowych, które stały się swoistą atrapą – nie mają siły sprawczej.
Zanik klasy średniej, która zasila klasę uboższą, - polaryzację społeczeństwa pogłębiająca się – na ludzi coraz bardziej bogatych i biednych z reguły ubożejących
Chociaż przeciętna płaca rośnie. Z polaryzacją wiąże się izolacja elit, czyli np. tworzenie osiedli zamkniętych, ale również sklepów ulic, dzielnic, do których nie wchodzi wielu ludzi. Ten stan rzeczy powoduje przy zmniejszeniu się świata, otwarciu się świata (możliwości turystyki dostęp do informacji, mody) fale niepokoju, w postaci odradzających się nacjonalizmów, separatyzmów etnicznych czy fundamentalizmu religijnego. Odnotowuje się jednocześnie wzrost nielegalnych migracji zarobkowych ze wschodu na zachód, gdzie w latach 90’tych Polska była krajem tranzytowym, ale stała się również docelowym. Zastrzeżenie etyczne budzą też światowe kryzysy ekonomiczne, zagrożenia środowiska naturalnego, rozbudzanie kultury masowej, marginalizowanie kultury wysokiej, rozbudzanie konsumpcyjnego stylu życia, tworzenie nowych pseudo wartościowości. W świecie, w którym 3mln ludzi z 7 mln ludzi żyje w ubóstwie, za mniej niż 2 dolary dziennie, a ponad 1mln zza mniej niż dolara. Globalizacja jest takim stanem świata, determinowanego przede wszystkim ekonomicznie, w którym należy dostrzegać skutki globalizacji dla życia społecznego, edukacji.