Common law – według zagadnień egzaminacyjnych
Precedens i jego struktura
Precedens (z łac. precedens = poprzedzający) to zasada lub reguła prawna stosowana przez sąd i obowiązująca we wszystkich sprawach podobnych rozstrzyganych w przyszłości.
Każdy precedens jest normą i stanowi ważne źródło prawa.
Jest to reguła prawa stworzona przez sąd mająca formę wyroku.
Obowiązuje tylko w przyszłości w myśl zasady lex retro non agit.
Stosuje się go w przypadku podobieństw faktów materialnych.
Ratio decidendi i obiter dicta
Ratio decidendi – uzasadnienie danego rozstrzygnięcia. Bazuje na aspektach moralnych, politycznych, prawnych, socjalnych. Jest regułą generalną.
Obiter dictum – z łac. „powiedziane przy okazji”, jest to uwaga lub obserwacja sędziego dołączona do opinii sądu, ale nie mająca znaczącego wpływu na jego decyzję. Może mieć formę komentarza sędziego do wyroku. Incydentalne rozstrzygnięcie kwestii mających znaczenie tylko dla jednej sprawy (nie wchodzą w skład precedensu).
Stare decidis
Stare decidis et non quieta movere, czyli pozostań przy podjętej decyzji – łacińska zasada, która w systemie prawa common law oznacza, że wcześniejsze decyzje sądów muszą być uznawane za precedensy stanowiąc prawo. Zasada stare decidis powoduje, że:
Decyzja sądu wyższej instancji jest wiążąca dla sądów niższej instancji.
Sąd nie powinien zmieniać swoich własnych decyzji, chyba że zaistnieje ku temu ważna przyczyna.
Jest gwarancją ciągłości i przewidywalności orzeczeń.
| EQUITY | COMMON LAW |
|---|---|
| Kształtowane najczęściej w sprawach cywilnych. | Cywilne, karne i skarbowe. |
| Słuszność, sprawiedliwość, jako podstawa wyrokowania. Na tym opiera się sędzia, a nie na precedensach. | Podstawą wyrokowania – prawo: precedens, zwyczaj. |
| Wyrok: która ze stron ma rację, nakaz lub zakaz określonego działania (nie odszkodowanie). | Odszkodowanie w sprawach cywilnych. |
| Brak ławy przysięgłych, tylko jeden sędzia. | Duża rola ławy przysięgłych; każdy miał zagwarantowany proces z ławą przysięgłych, szczególnie w sprawach karnych. |
| Częściowa kodyfikacja, większa niż common law; spisanie decyzji. | Brak kodyfikacji. |
Equity zawiera doktryny i procedury zaczerpnięte z prawa rzymskiego. Bierze górę w przypadku konfliktu reguł common law i equity law.
Common Law – w szerszym znaczeniu system prawa angielskiego (z wyjątkiem Szkocji); w węższym znaczeniu system prawa precedensowego: a) prawo sędziowskie, b) prawo precedensowe, c) prawo kazuistyczne (rozwija się od orzeczenia sądowego do orzeczenia), d) prawo ciągłe, rozwija się ewolucyjnie, e) jest prawem instytucjonalnym.
Statutory law (statute law)
Prawo pisane, uchwalane przez parlament angielski, a następnie interpretowane przez sądy.
Powstanie common law
Przed inwazją normańską z 1066 mieszkańcy królestw anglosaskich podlegali prawu zwyczajowemu, zróżnicowanemu w zależności od regionu i stosowanemu w dość dowolny i arbitralny sposób. W powszechnym użyciu był tzw. sąd boży, czyli poddawanie stron lub świadków próbom w celu wykazania ich prawdomówności.
W 1154 Henryk II Plantagenet, jako pierwszy król Anglii, zinstytucjonalizował system common law, nadając mu status prawa powszechnego, to znaczy jednego i wspólnego dla całego Królestwa Anglii. Król zakazał sądów bożych, w zamian za to wprowadzono zwyczaj zaprzysięgania stron i świadków. Obradując nad werdyktem, ława przysięgłych nie musiała koniecznie opierać się na dowodach przedstawionych przez strony, czym ówczesne postępowanie różniło się od dzisiejszego. Sądy królewskie w XIII/XIV wieku zaczęto nazywać Sądami Westminsterskimi. Zajmowały się one sprawami wówczas najważniejszymi z punktu widzenia króla –cywilnymi, karnymi i skarbowymi. Dzieliły się na:
Sąd Spraw Pospolitych (Court of Common Pleas) – zajmował się sprawami cywilnymi, wykształcił się pod koniec XIIIw.
Sąd Ławy Królewskiej (Court of King’s Bench) – sprawy karne i odwoławcze od Sądu Spraw Pospolitych
Sąd Skarbowy (Exchequer) – podatki.
Stworzenie common law stanowiło ogromne zagrożenie dla jurysdykcji sądów kościelnych, stosujących prawo kanoniczne. Przyniosło to w rezultacie konflikt króla z kościołem, którego ofiarą padł arcybiskup Canterbury, zabity przez straż królewską.
W XV wieku ustalił się zwyczaj, iż strona przegrywająca sprawę mogła odwoływać się bezpośrednio do króla, np. argumentując, iż przyznane według norm common law odszkodowanie nie było słusznym ekwiwalentem za zajęcie ziemi i żądając w zamian usunięcia samowolnego zajęcia. To dało początek systemowi sądownictwa słuszności (equity), administrowanemu przez Lorda Kanclerza i sądy kanclerskie, w którym nie sądzono według ścisłych reguł common law. Z zasady oba systemy — common law oraz equity — były w ustawicznym konflikcie, nawet pomimo ustalonej w XVII wieku zasady, że temu ostatniemu przysługuje pierwszeństwo. Świetny przykład opisuje Karol Dickens (fikcyjna sprawa Jarndyce and Jarndyce).
Sądy prawa i equity w Anglii zostały połączone na mocy Judicature Act z 1873 i z 1875. W Stanach Zjednoczonych równoległe systemy prawne przetrwały do XX wieku: w sądach federalnych orzeka się na podstawie obu tych systemów, nie czyniąc między nimi różnicy; w stanie Delaware wciąż istnieją odrębne sądy prawa i equity, a w wielu innych stanach - wydzielone jednostki organizacyjne sądów.
Zmiana pozycji Lorda Kanclerza
Lord Chancellor – Lord Kanclerz – urząd istniejący do dziś, obecnie pełni funkcję Ministra Sprawiedliwości (od maja 2007). Dawniej z reguły była to osoba duchowna (bo umiała pisać i czytać), spowiednik króla. Orzekał w sprawach oddanych pod osąd króla – sąd kanclerski (od XV w.).
Ministerstwo Sprawiedliwości – MINISTRY OF JUSTICE – jest tam komórka odpowiedzialna za nominację sędziów – JUDICIAL APPOINTMENT’S COMMISSION.
Od niego zależały nominacje sędziowskie. Przewodniczył sądowi Izby Lordów (zlikwidowany w 2005). Łączył w sobie prerogatywy władzy ustawodawczej, wykonawczej i sądowniczej. Obecnie nie jest zwierzchnikiem sądu ani Lordem Speakerem.
Angielskie zawody prawnicze
Judge
Sędzia – obecnie ok. 3500 sędziów w Anglii. The Judge – LAY MAGISTRATE – JUSTICE OF THE PEACE. Osoba, która nie ma wykształcenia prawniczego. Początek instytucji – 1361 – ustawa o sędziach pokoju (bo szlachta sama chciała rozwiązywać swoje problemy) – kryteria dotyczące względów społecznych – sędzią pokoju zostawała osoba powszechnie szanowana. Obecnie sądy pokoju rozstrzygają 90% spraw karnych. MAGISTRATES COURTS – sądy pokoju. Sędziowie nie otrzymują wynagrodzenia za swoją pracę.
Jest ukoronowaniem angielskich zawodów prawniczych (nie ma aplikacji sędziowskiej, nie ma hierarchii awansu między sądami); sędzią zostaje się po kilkudziesięciu latach pracy jako PEŁNOMOCNIK SĄDOWY. Mianowani spośród najwybitniejszych adwokatów. Otrzymują wynagrodzenie.
DISTRICT JUDGE:
Orzeka zarówno w sądach hrabstw w sprawach łatwiejszych, jak i magistrackich w przypadku bardziej skomplikowanych.
Ma wykształcenie prawnicze, zazwyczaj jest barristerem z 7-8 letnią praktyką.
Jest to sędzia niższego stopnia.
Rozpatruje zazwyczaj sprawy nieletnich.
CIRCUIT JUDGE:
Sędzia wyższego stopnia.
Zajmuje się sprawami o charakterze spornym.
Barrister
- trzeba uzyskać tytuł BACHELOR DEGREE IN LAW (LLB) lub BACHELOR DEGREE OF LAWS – odpowiednik polskiego licencjatu;
- ubiega się o przyjęcie do INNS OF COURT – tzw. Gospody prawnicze;
- 4 korporacje barristerskie: INNER TEMPLE, MIDDLE TEMPLE, LINCOLN’S INN, GRAY’S INN;
- po przyjęciu do jednej z korporacji rozpoczyna się roczny kurs – BAR VOCATIONAL COURSE, który kończy się egzaminem;
- uroczystość przyjęcia to palestry – CALL TO THE BAR;
- okres 6-7-letniego patronatu, praktyczna nauka zawodu przy jednej z Izb Barristerskich (BARRISTER’S CHAMBERS – nie mają osobowości prawnej, organizacje, których funkcjonowanie ma charakter praktyczny) – PUPILLAGE;
- obecnie ok. 8000 barristerów – BAR COUNCIL (funkcja nadzorcza i kontrolna) – związek zawodowy, odpowiednik Rady Adwokatów;
- nie było społecznej metody kontroli barristerów;
- etyka (naruszenia rozpatrywane przez BAR COUNCIL) i etykieta zawodowa warunkiem koniecznym do wykonywania zawodu – elitaryzm;
- 1969 – precedens sądowy w sprawie RONDEL VS WOSLEY, który umożliwił zewnętrzną kontrolę zawodową barristerów. Barrister może być pozwany do sądu przez osobę, która uważa, że poniosła szkodę w wyniku działań barristera. Nie dotyczy działań na sali sądowej (aby uniemożliwić pozwanie barristera za przegranie sprawy);
- 1997 – powołano Komisarza do Spraw Skarg – Complains Commissioner – współpracuje z Komitetem do Spraw Zachowań Profesjonalnych i Skarg: niewłaściwe doradztwo profesjonalne, zachowania nieprofesjonalne.
Istnieje Trybunał Dyscyplinarny.
Najwyższy tytuł, jaki może otrzymać barrister – QUEEN’S COUNCEL – Adwokat Królowej.
LAW LORD – przysługuje prawnikowi zasiadającemu w Izbie Lordów.
AMERICAN BAR ASSOCIATION – organizacja otwarta skupiająca wszystkich przedstawicieli zawodów prawniczych.
Solicitor
Solicitors byli zarządcami nieruchomości w pierwotnym znaczeniu. W Polsce adwokaci prowadzą także obsługę prawną.
- 80 tys. solicitorów pracuje obecnie w Anglii, tworząc stowarzyszenie o nazwie LAW SOCIETY – 1823;
- musi uzyskać tytuł LLB;
- musi odbyć roczny kurs LEGAL PRACTICE COURSE;
- 2-letnia praktyka w firmie solicitorskiej lub w prawniczej komórce urzędu, przedsiębiorstwa.
Zawody, jakie może wykonywać solicitor:
patent lawyer – rzecznik patentowy
accountery lawyer – biegły rewident
tax lawyer – doradca podatkowy
consultant lawyer – audytor
legislator / government lawyer – przygotowuje projekty ustaw
executive officer – komornik
in – house councellor – prawnik pracujący w firmie; radca prawny
para legal – pomocnik adwokata (USA)
sole practicioner – prawnik świadczący usługi w pojedynkę; solo practice – praktyka o charakterze indywidualnym
boutique firm – firma, która zatrudnia góra 10 prawników
mid – size law firm – firma, która zatrudnia do 50 prawników
large (global) firm – powyżej 50 prawników (nawet do 1000)
named partners – założyciele firmy, których nazwiska figurują na wizytówce firmy
senior partners – założyciele firmy
full partners – członkowie zarządu firmy
salaried partners – zatrudnieni na cały etat, kierują oddziałami firmy; departments.
STRUKTURA SĄDOWNICTWA ANGIELSKIEGO
SENIOR COURT OF ENGLAND & WALES:
COURT OF APPEAL
HIGH COURT OF JUSTICE
CROWN COURT(S)
Magistrate’s Court
Lay Magistrate’s – Justice Of The Peace – 10 tys. sądów, 30 tys. sędziów pokoju; orzekają w składach 3-osobowych.
Orzekający nie mają wykształcenia prawniczego, nie otrzymują wynagrodzenia. Pochodzą z wyborów samorządowych.
Od XIX wieku orzekają w tych sądach także STIPENDARY MAGISTRATES – DISTRICT JUDGES – orzeka w większych miastach przy skomplikowanych sprawach oraz w Youth Courts. Otrzymują wynagrodzenie.
Mają charakter administracyjny: udziela licencji, rozstrzyga o adopcji, opiece nad dzieckiem, w przypadku rozwodu, etc.
Dawniej mianowani przez Lorda Kanclerza z kandydatów wskazanych przez lokalną społeczność.
90% spraw to drobne sprawy karne: rozboje, chuligaństwo, etc.
Może skazać na areszt do 6 miesięcy.
10% spraw natury cywilnej, np. niepłacenie podatków.
Sąd pokoju nie może zasądzić kary wyższej niż 6 miesięcy pozbawienia wolności lub 12 miesięcy kary łącznej – CONSECUTIVE SENTENCE. Nie może orzekać o winie. Grzywna przez niego zasądzona nie może być większa niż 5000 funtów. Jeżeli sąd uzna, że ze względu na wysokość potencjalnej kary oskarżony musi zostać odesłany do CROWN COURT, wówczas to Crown Court staje się sądem pierwszej instancji.
Crown Court(s) - do 1972 w Anglii nie było ustabilizowanej struktury sądownictwa karnego.
- ok. 70 oddziałów rozproszonych po całej Anglii,
- wcześniej sąd w formie objazdowej,
- orzekają zawodowi sędziowie,
- apelacje z sądów pokoju,
- poważniejsze sprawy kryminalne,
- jury wybierane przypadkowo.
Od 1921 w Londynie istniały 2 niezależne sądy: sąd burmistrza Londynu (MAYOR’S COURT) i sąd śródmieścia Londynu (CITY OF LONDON COURT). Zostały formalnie połączone 1. stycznia 1921. W 1971 zostały włączone do county courts pod nazwą MAYOR’S AND CITY OF LONDON COURTS.
THE CITY OF LONDON MAGISTRATE’S COURT – jego działalność wiąże się przede wszystkim z przestępstwami natury finansowej w skali krajowej i międzynarodowej. Zajmuje się też wykroczeniami drogowymi. Zachowuje proporcje co do płci i odsetka osób należących do mniejszości narodowych i rasowych zatrudnionych w swoich strukturach.
SĄDY UNIWERSYTECKIE W OXFORD (1242 – pierwotnie bazował na prawie rzymskim i kanonicznym) i CAMBRIDGE – współcześnie pełnią rolę sądów pokoju. Jeżeli pozew zostanie skierowany przeciwko profesorowi lub studentowi mieszkającemu w obrębie kampusu, to wówczas może być rozpatrywany przez urzędnika uniwersyteckiego (kanclerza, wicekanclerza lub deputowanego wskazanego przez kanclerza). W Cambridge zarówno powód, jak i pozywający muszą w takim przypadku mieszkać na terenie kampusu.
COUNTY COURTS:
Do sądu hrabstwa kierowane są sprawy na podstawie wartości przedmiotu sporu (do ok. 1000 funtów).
Może się zdarzyć tak, że sprawa trafi od razu do sądu I instancji, np. podział majątku w przypadku rozwodu.
Postępowanie odbywa się na zasadzie arbitrażu bez pełnomocników sądowych (powód i pozwany sami prezentują swoje stanowiska) – ALTERNATYWNE METODY ROZWIĄZYWANIA SPORU – ALTERNATIVE DISPUTERE SOLUTIONS (ADR) – jest bardziej opłacalny.
COURT OF APPEAL (Criminal Division)
- zasiada w Londynie w Royal Courts of Justice,
- przyjmuje apelacje z Crown Court,
- przewodniczy mu Lord Chief Justice, który jest najwyższym sędzią seniorem w Anglii i Walii,
- konstytuowany przez trzech Lord Justice of Appeal wraz z Lord Chief Justice,
- jeżeli to konieczne, 25 Lord of Appeal posiadają asystę w postaci sędziów z High Court.
HIGH COURT OF JUSTICE (HIGH COURT) = High Court of England and Wales
zasiada w Royal Courts of Justice i County Courts na terenie całego kraju,
skomplikowane sprawy materialne: ziemia, własność, dziedzictwo, spadek,
wcześniej znany jako Supreme Court of England and Wales, po reformie konstytucyjnej z 2005 – Senior Courts of England and Wales,
podzielony na 3 wydziały:
Queen’s Bench Division – zajmuje się sprawami z zakresu prawa handlowego, uszkodzenia ciała, zaniedbania; do 2005 przewodził Lord Chief Justice, obecnie President of the Queen’s Bench Division (Lord Chief Justice został mianowany President of the Courts of England and Wales). Sędziowie z Queen’s Bench Division zasiadają w Crown Court w sprawach kryminalnych. Każdy, kto chce odwołać się od decyzji niższego sądu, trybunału, władz rządowych lub stanowych, przedstawia swoją sprawę do wglądu sędziowskiego w Administrative Court (subwydział QBD). Apelacje cywilne są rozpatrywane przez Court of Appeal (Civil Division), w przypadku spraw kryminalnych z Divisional Court apelacja może zostać rozpatrzona tylko przez Izbę Lordów. Subwydziały QBD: Technology and Construction Court, Commercial Court, Admiralty Court i Administrative Court.
Chancery Division – prawo biznesowe, prawo syndykatów, prawo związane z własnością i użytkowaniem ziemi (związane z equity), prawo spadkowe. Posiada wyspecjalizowane sądy: Patents Court i Companies Court – prawo autorskie (patentowe) – własność intelektualna, prawo spółek. Rozpatruje także sprawy podatkowe. Do 2005 przewodniczył Vice-Chancellor, reforma konstytucyjna nadała mu miano Chancellor of the High Court.
Family Division – rozwody, opieka nad dziećmi, kuratela, dziedziczenie majątku w rodzinie, opieka medyczna. Decyzje Family Division często uchodzą za kontrowersyjne, np. rozdzielenie bliźniąt syjamskich bez zgody rodziców. Głową Family Division jest President of the Family Division.