1. Charakterystyka dydaktyki Herbartowskiej jako podstawy szkoły tradycyjnej:

Najważniejszym celem według Herberta jest kształcenie moralnie silnych charakterów, głównym, głównym zadaniem szkoły jest stałe zatrudnianie dzieci, pielęgnowanie ich fizycznego rozwoju, wdrażanie do porządku a jednocześnie karność, polecenia zakazu, kary cielesne, Herbert opracował strukturę lekcji, która przebiegała według stopni tj.: - jasność, kojarzenie, system, metoda. Stopnie te obowiązywały na wszystkich przedmiotach bez względu na szczebel. Przedmioty humanistyczne, w tym humanistyka i greka, zaniedbywano natomiast przedmioty matematyczno- przyrodnicze. Nie uwzględniano zainteresowań uczniów dominowały metody podające, werbalizm w nauczaniu. Zaletą systemu szkoły tradycyjnej było uporządkowanie i usystematyzowanie treści oraz podział ich na przedmioty.

2. Charakterystyka dydaktyki Deweyowskiej jako podstawa szkoły progresywistycznej:

Przedstawicielem tej szkoły był Dewey, założył szkołę laboratoryjną, w szkole tej główny nacisk położono na rozwój aktywności dzieci i młodzieży w czynnościach manualnych, pracy samodzielnej. Wykorzystując własne doświadczenia Dewey opracował stopnie formalne, które wyznaczały strukturę lekcji i obowiązywały na wszystkich zajęciach bez względu na wiek i są to stopnie formalne:

(odczucie trudności – wykrycie jej i określenie, nasuwanie się możliwego pomysłu rozwiązania, wyprowadzanie wniosków, dalsze obserwacje i eksperymenty prowadzące do przyjęcia lub odrzucenia hipotezy).

W szkole progresywistycznej rola nauczyciela ograniczała się do doradcy, obserwatora, nauczyciel nie narzucał uczniom ani treści ani pracy lecz tylko pomagał w przezwyciężeniu trudności. Jest przerost zajęć praktycznych, często przypadkowych pod względem treści, długa droga dochodzenia do wiedzy, przesadne respektowanie przypadkowych zainteresowań w doborze treści ucznia. Najważniejszą zaletą jest rozwijanie samodzielności uczniów, rozwój myślenia twórczego na aktywność uczniów w zdobywaniu wiedzy.

3. Charakterystyka szkoły współczesnej:

Szkoła współczesna- realizuje treści z różnych dziedzin życia, nauczyciele stosują metody podające, problemowe, ekspozycyjne, waloryzacyjne, praktyczne. O strukturze lekcji decyduje nauczyciel, są to najczęściej toki mieszane. Do niektórych treści uczniowie dochodzą sami, a niektóre treści nauczyciel przekazuje w gotowej postaci. Trzeba się zgadzać z nauczycielem.

4. Wymień i omów cele kształcenia ogólnego i zawodowego:

Głównym celem kształcenia ogólnego jest wszechstronny, optymalny rozwój dziecka.

Cele szczegółowe:

1. Zaznajomienie uczniów z podstawami usystematyzowanej wiedzy o przyrodzie, społeczeństwie, technice i kulturze, oraz możliwości posługiwania się tą wiedzą w praktyce.

2. Rozwijanie zdolności i zainteresowań poznawczych uczniów a mianowicie ich krytycznego myślenia, uwagi, wyobrażeń, pamięci. 3. Kształtowanie u dzieci i młodzieży naukowego poglądu na świat tzn., systemu naukowo uzasadnionych poglądów i przekonań wyznaczających stosunek do świata.4. Wdrażanie uczniów do samokształcenia.5. Zaznajomienie uczniów z naukowymi podstawami produkcji i organizacji pracy w zakresie najważniejszych dziedzin wytwórczości.

Cele kształcenia zawodowego:

1. Zdobycie wiedzy zawodowej, które są wspólne dla wszystkich zawodów objętych danym kierunkiem kształcenia zawodowego.2. Praktyczne opanowanie typowych metod, środków i form działalności zawodowej.

3. Rozwijanie specjalnych uzdolnień niezbędnych do wykonywania danego zawodu.4. Rozwijanie zainteresowań związanych z danym zawodem.5. Przygotowanie do samodzielnego zdobywania wiedzy i umiejętności.

5. Funkcje podręcznika szkolnego (informacyjna, motywacyjna, ćwiczeniowa):

• motywacyjna - polega na rozwijaniu sfery emocjonalno-motywacyjnej ucznia, a przede

wszystkim na kształtowaniu jego zainteresowania oraz pozytywnego nastawienia douczenia

się danego przedmiotu.

• informacyjna -podręcznik umożliwia uczniom wzbogacenie zasobu posiadanej przez nich wiedzy, nie tylko za pomocą tekstu lecz również fotografii, rysunków, poleceń odsyłających do innych źródeł i metod zdobywania informacji, jak obserwacja czy eksperyment.

• ćwiczeniowa - sprowadza się do kształtowania u uczniów pożądanych umiejętności
i nawyków niezbędnych w procesie nauczania -uczenia się zarówno danego przedmiotu nauki

szkolnej jak i innych przedmiotów, ułatwia uczniom zrozumienie i posługiwanie się nimi gdy

tego wymaga sytuacja.

6. Środki masowego przekazu jako źródło wiedzy ucznia:

Zasób informacji, jaki uzyskują uczniowie ze środków masowego przekazu jest ogromny, ale są one najczęściej niespójne, fragmentaryczne, nie tworzą zwartego systemu wiedzy, ale wchodzą w skład doświadczeń. Jako skutki zakodowanych w pamięci sytuacji, zdarzeń stanowią podstawowy etap prowadzący do kształtowania pojęć w procesie dydaktyczno-wychowawczym.

Istotną rolę mass mediów postrzegamy natomiast w aspekcie edukacji globalnej, poznawaniu przez uczniów wielu problemów współczesnego świata, jak np. związanych z ekologią środowiska, walką z chorobami, głodem, toczącymi się wojnami itp.

7. Pojęcie i klasyfikacja zasad nauczania wg Kupisiewicza i Okonia:
Wg Kupisiewicza Zasady nauczania to normy postępowania dydaktycznego, które pozwalają nauczycielowi zaznajamiać uczniów z podstawami usystematyzowanej wiedzy, rozwijać ich zainteresowania i zdolności poznawcze, wpajać im określone poglądy i przekonania oraz wdrażać do samokształcenia.

Wg Okonia Zasady: nauczania rozumiane jako fundamentalne prawidłowości dydaktyczne, które ułatwiają nauczycielowi zrozumienie tych procesów i warunkują jego twórczą pracę.

Zasady nauczania wg Kupisiewicza:

Zasada: poglądowości, przystępności w nauczaniu, świadomego i aktywnego udziału uczniów w procesie kształcenia, systematyczności, trwałości wiedzy, operatywności wiedzy, związku teorii z praktyką.

Zasady nauczania wg Okonia:

Zasady: poglądowości, systematyczności, stopniowania trudności, związku teorii z praktyką, samodzielności, efektywności, indywidualizacji i uspołecznienia.

8. Omów zasady nauczania wg Kupisiewicza:

Zasada poglądowości:

- Bezpośrednie poznanie rzeczywistości oparte na obserwacji, pomiarze i czynnościach praktycznych powinno być punktem wyjścia w tych przypadkach gdy uczniowie nie dysponują jeszcze zasadami spostrzeżeń i wyobrażeń

- aby uczeń mógł zdobyć rzetelną, trwałą i operatywną wiedzę w drodze bezpośredniego poznawania należy umiejętnie kierować jego działalnością poznawczą tzn. dostarczać mu odpowiednich wskazówek, zwracać jego uwagę na istotne cechy przedmiotu.

Zasada przystępności w nauczaniu:

- wychodzimy od tego co dla ucznia bliskie

- od tego co jest dla uczniów łatwiejsze do tego co jest trudniejsze

- od tego co jest uczniom znane do tego co nowe i mało znane

- w procesie nauczania; należy uwzględniać różnice w tempie pracy i stopniu zaawansowania w nauce

Zasada świadomego i aktywnego udziału uczniów w procesie kształcenia:

- nauczyciel stara się poznać indywidualne zainteresowania uczniów, stawiać uczniów w sytuacjach wymagających dostrzegania i wyjaśniania niezgodności między obserwowanymi faktami, a posiadaną wiedzą oraz stwarzać warunki dla grupowych form pracy.

Zasada systematyczności:

- warunkiem jest określenie stanu wiedzy wyjściowej uczniów oraz systematyczne nawiązywanie do niej;

- ustalenie tzw. merytorycznego stanu wiedzy wyjściowej uczniów oraz eksponowanie na jego tle i w powiązaniu z nimi wiadomości i umiejętności co wymaga na ogół podzielenia tematu na punkty i podpunkty;

- streszczenia i powtórzenia powinny być stosowane nie tylko na początku lekcji, gdy zazwyczaj dotyczą materiału zrealizowanego dawniej, ale także na końcu lekcji- dla utrwalenia i po jego zakończeniu tematów cząstkowych;

- wdrażanie uczniów do pracy samodzielnej i systematycznej.

Zasada trwałości wiedzy:

- nowy materiał musi być ukierunkowany na zainteres. uczniów i wytworzyć pozytywne motywy uczenia się;

- ćwiczenia mające na celu utrwalenie przerobionego materiału stosujemy po sprawdzeniu czy wszyscy uczniowie dobrze zrozumieli ów materiał;

- systematyczna kontrola wyników nauczania połączona z uzasadnioną i komunikowaną uczniom oceną ich pracy, wpływa korzystnie na trwałość wiedzy.

Zasada operatywności wiedzy:

- zasada ta akcentuję potrzebę wdrażania dzieci do dostrzegania i samodzielnego rozwiązywania określonych problemów teoretycznych i praktycznych.

Zasada związku teorii z praktyką:

- najogólniej zdobytą wiedzę uczeń powinien posługiwać się w różnorakich sytuacjach praktycznych.

9. Omów zasady nauczania wg Okonia:

Zasada samodzielności:

Nauczyciel kształtuje u uczniów myślenie samodzielne, wtedy gdy:

- wdraża ich do formułowania problemów;

- uczy ich samodzielnego rozwiązywania;

- przyzwyczaja młodzież do sprawdzania uzyskanych wyników.

Zasada efektywności:

- troska o wysokie osiągnięcia kieruje uwagę na wykorzystanie czasu lekcyjnego, optymalnych metod nauczania i możliwości indywidualnych poszczególnych uczniów. Na wydajność procesu kształcenia mają wpływ czynniki tj.: związane z nauczycielem, jego kulturą, wykształceniem, przygotowaniem dydaktycznym, identyfikację z zawodem, talentem pedagogicznym jak również z domem ucznia.

Zasada indywidualizacji i uspołecznienia:

- wiązanie nauki szkolnej z wychowaniem procesów intelektualnych ze społeczno-emocjonalnymi. W zasadzie tej chodzi o to, aby w procesie kształcenia uwzględniać indywidualne możliwości i potrzeby danej jednostki i jednocześnie przygotowywać jednostkę do życia w społeczeństwie ludzi dorosłych. Należy umożliwić jej zdobycie odpowiedniego zawodu, zgodnego z jego możliwościami i zainteresowaniami i jednocześnie poprzez pracę grupową i zespołową nauczyć ją umiejętnego współżycia w grupie społecznej.

10. Pojęcie i klasyfikacja metod nauczania wg Kupisiewicza i Okonia.

Według Kupisiewicza metody to sposób pracy nauczyciela z uczniami umożliwiający realizacje celów kształcenia.

Według Okonia metody nauczania to sposób pracy nauczyciela z uczniami umożliwiający dokonywanie zamierzonych zmian.

Klasyfikacji metod nauczania wg Kupisiewicza:

1. Metody oparte na słowie (opowiadanie, wykład, dyskusja, pogadanka)

2. Metody oparte na obserwacji (pokaz i pomiar)

3. Metody oparte na działalności praktycznej uczniów (laboratoryjna, zajęć praktycznych)

Klasyfikacji metod nauczania wg Okonia:

1. Metody asymilacji i wiedzy uczniów (opowiadanie, wykład, pogadanka)

2. Metody samodzielnego dochodzenia do wiedzy (klasyczna, problemowa, przypadku, gry dydaktyczne)

3. Metody waloryzacyjne (impresyjna, ekspresyjna)

4. Metody praktyczne (ćwiczebne, realizacji zadań wytwórczych)

11. Omów grupę metod nauczania opartych na słowie:

Opowiadanie - jest opisem zdarzeń, faktów, procesów, stosowana jest najczęściej na szczeblu nauczania początkowego. Pogadanka – polega na rozmowie nauczyciela z uczniami, przy czym nauczyciel jest w tej rozmowie osobą kierującą.Dyskusja - polega na wymianie poglądów na określony temat. Warunkiem skutecznego dyskutowania jest przygotowanie uczniów w sensie merytorycznym i formalnym.

Wykład – służy do słownego przekazania określonych treści kształcenia w postaci ciągłej, w przystępnej formie, w porządku chronologicznym i logicznym.

12. Omów grupę metod nauczania opartych na obserwacji (pokaz i pomiar):

Pokaz – to zespół czynności dydaktycznych nauczyciela, który polega na demonstrowaniu przedmiotów, zjawisk, procesów, czynności przy jednoczesnym, umiejętnym kierowaniu uwagi uczniów na ich istotne cechy.

Pomiar – to czynności wykonywane bądź przez nauczyciela w postaci pokazu, bądź bezpośrednio przez uczniów pracujących pod kierunkiem nauczyciela, pozwalające określić ilościową stronę badanych rzeczy, zjawisk i procesów za pomocą odpowiednich jednostek miar.

13. Omów grupę metod nauczania opartych na działalności praktycznej ucznia:

Metoda laboratoryjna – polega na samodzielnym przeprowadzaniu eksperymentów przez uczniów tzn. na stwarzaniu sztucznych warunków dla wywołania jakiegoś zjawiska po to, aby można było zbadać przyczyny, przebieg i skutki jego występowania.
Może wystąpić w dwóch wersjach:
- tradycyjnej – nauczyciel gromadzi niezbędne pomoce oraz odpowiednio przygotowuje lekcję, umożliwiając uczniom wykonanie określonych eksperymentów
- problemowej – która polega na wdrażaniu uczniów do dostrzegania, formułowania i rozwiązywania określonych problemów teoretycznych i praktycznych.

Metoda zajęć praktycznych – polega na wykonywaniu przez uczniów różnorodnych zadań o charakterze praktycznym.
Zasięg stosowalności tej metody jest szeroki, np.:
- w zakresie matematyki – zajęcia miernicze, kreślarskie, modelarskie
- w zakresie j. polskiego – wypracowania pisemne, prace redakcyjne, drukarskie, zajęcia teatralne itp.
- w zakresie nauk przyrodniczych – prace graficzne, wytwarzanie gazetek, prace produkcyjne w szkole, w domu, na działce, prace społecznie użyteczne, itp.

14. Omów grupę metod samodzielnego dochodzenia do wiedzy:

Metoda problemowa polega na wspólnym odkrywaniu prawdy, co wymaga nieustannej współpracy między nauczycielem i uczniami. Jest przesycona dialogiem. Jej celem jest wydobycie z ucznia sił, które w nim tkwią, aby nauczył się samodzielnie rozwiązywać problemy, aby wzrosła w nim wiara w siebie.

Metoda przypadków - Uczniowie dostają opis jakiegoś przypadku, zdarzenia, wydarzenia. Ich zadaniem jest przyjrzeć się danej sprawie, a następnie odpowiedzieć na pytania, które znajdują się poniżej tekstu. Kolejnym krokiem jest formułowanie pytań wyjaśniających. Nauczyciel odpowiada na te pytania uczniów, gdyż są one dla nich niejasne, trudne. Wreszcie następuje właściwy proces poszukiwania odpowiedzi na pytania.

Gry dydaktyczne - Jest to metoda uprzywilejowana ze względu na to, że zarówno gry jak i zabawy

są głównymi formami aktywności dzieci i młodzieży, ulubionymi sposobami spędzania wolnego czasu. Gra jest zabawą z regułami. Gry dydaktyczne pełnią funkcję kształcącą i wychowawczą.

15. Omów grupę metod tzw. waloryzacyjnych (impresyjne i ekspresyjne):

Metody impresyjne polegają na wywoływaniu u uczniów następujących czynności:

- zdobywanie informacji dotyczących eksponowanego dzieła oraz jego twórcy

- pełne uwagi uczestnictwo w procesie ekspozycji danego dzieła

- aktywność własna uczestników w odpowiadającej formie, która będzie wyrażała główną myśl dzieła

- konfrontacja tej myśli z postępowaniem uczestników zajęć oraz wyprowadzenie wniosków dotyczących własnych postaw i postępowania

Metody ekspresyjne polegają na stwarzaniu takich sytuacji, gdzie uczestnicy będą samodzielnie wytwarzać lub odtwarzać pewne wartości, poprzez które działanie wyrażają oni samych siebie jednocześnie przeżywając ukazywane wartości. Przykładem może tutaj być przygotowanie przez uczniów przedstawienia szkolnego, w którym sami by odgrywali poszczególne role aktorów, zajmowali się scenografią, reżyserią, organizacją, jak również pisaniem prostych dzieł scenicznych.

16. Omów na czym polega nauczanie jednostkowe, grupowe, zbiorowe.

Nauczanie jednostkowe- polega na tym, że uczeń realizuje określone zadania dydaktyczne indywidualnie, korzystając przy tym z bezpośredniej lub pośredniej pomocy nauczyciela.

Zalety pracy jednostkowej:
- możliwość indywidualizacji treści (stopień trudności dostosowany jest do poziomu ucznia) i tempa uczenia się
- stała i zarazem dokładna kontrola przebiegu i efektów pracy ucznia
- omówiona forma jest wysoko efektywna
Wady nauczania jednostkowego:
- jest nieopłacalna z ekonomicznego punktu widzenia
- wydatnie ogranicza społeczny zasięg pracy nauczyciela
- uczeń nie ma możliwości współdziałania z rówieśnikami

Nauczanie grupowe:
- uczniowie tworzą grupy (3-6 osobowe)
- skład grupy jest stały, zróżnicowany i równoważny (żaby każdy zespół miał takie same szanse)
- sprawna praca w zespołach zależy od dokładnego określenia zadania, wskazania lub dostarczenia źródeł i materiałów oraz sposobu pracy, kierowania przebiegiem pracy
- w trakcie pracy grupowej nauczyciel czuwa nad sprawną organizacją pracy uczniów
- wyniki uzyskane przez grupę referuje jeden z uczniów, co zmusza wszystkich do intensywnej pracy
- ocena uzyskanych efektów przez poszczególnych uczniów odbywa się wyłącznie indywidualnie.

Nauczanie zbiorowe:
- tworzenie klas uczniów w tym samym lub zbliżonym wieku
- każda klasa pracuje zgodnie z przeznaczonym dla niej rocznym planem nauczania
- podstawową jednostkę organizacyjną stanowi lekcja, trwająca 45 minut.
- każda lekcja jest poświęcona jednemu przedmiotowi nauczania
- pracą uczniów na lekcji kieruje nauczyciel.

17. Organizacja, rodzaje pracy domowej:

Praca domowa jest jednym z bardzo ważnych sposobów utrwalania i pogłębiania wiedzy ucznia. Dlatego tak ważna jest właściwa jej organizacja. Ważnym problemem dotyczącym organizacji pracy domowej jest stosunek do niej środowiska domowego. Nauczyciel nie może mieć systematycznego wglądu ani w czas, ani w warunki tej pracy, toteż zapewnia sobie współpracę z rodzicami lub opiekunami uczniów. W tym celu organizuje zebrania rodziców, na których wyjaśnia istotę pracy domowej oraz rolę opieki domowej w jej organizowaniu.

Prace domowe uczniów można podzielić jako :

- opracowanie nowego działu,
- rozwijanie umiejętności i nawyków,

- utrwalanie przyswojonego materiału,
- rozwijanie samodzielności i twórczej postawy uczniów.

18. Ocena i ocenianie we współczesnej szkole:

W. Okoń definiuje ocenę szkolną jako "ustosunkowanie się nauczyciela do osiągnięć ucznia, czego wyrazem może być określony stopień szkolny lub opinia wyrażona w formie pisemnej czy ustnej. Ocena szkolna daje nauczycielowi szerokie możliwości wyrażania swojego stosunku do osiągnięć lub niepowodzeń ucznia. Sprowadzanie do samego wystawiania stopni szkolnych jest uproszczeniem."

Ocenianie osiągnięć szkolnych natomiast jest to "ustalanie wartości osiągnięć szkolnych stosownie do wymagań programu szkolnego. Rozróżnia się wąsko rozumiane ocenianie osiągnięć szkolnych, które opiera się na pomiarze dydaktycznym, przy zastosowaniu testów sprawdzających i szeroko rozumiane ocenianie osiągnięć szkolnych, gdy bierze się pod uwagę nie tylko wyniki testu, lecz także sytuację życiową ucznia, jego pochodzenie społeczne, motywację do nauki szkolnej i pracowitość."

Ocenianie jest ważnym elementem procesu uczenia się. Powinno wskazywać, co jest najważniejsze dla ucznia w tym procesie, wspierać oraz motywować dziecko do dalszej nauki.

19. Omów grupę przyczyn niepowodzeń szkolnych tzw. społeczno-ekonomicznych:

Tą grupę należy rozumieć bardzo szeroko, nie tylko jako wymagania bytowe, ale jako brak warunków do wszechstronnego rozwoju dziecka w rodzinie. Do podstawowych czynników środowiska rodzinnego należą:

- określające pozycje ekonomiczną rodziny

- sytuację mieszkaniową

- poziom życia codziennego, wykształcenie rodziców, zasady wychowania dzieci, sposób spędzania czasu wolnego, niespokojna atmosfera w domu.

20. Omów grupę przyczyn niepowodzeń szkolnych tzw. biopsychicznych:

Czynniki biopsychiczne- to przyczyny, które tkwią w samym dziecku, w jego rozwoju. Rozwój płodu zależy od tego jak zachowuje się matka, jak się odżywia, jaki tryb życia prowadzi, czy nie nadużywa leków. Do zaburzeń rozwojowych w okresie płodu można zaliczyć niedotlenienie w czasie porodu, przedwczesny poród. Do zaburzeń rozwojowych po urodzeniu dziecka można zaliczyć urazy czaszki, środki farmakologiczne. Do najczęstszych przyczyn należą: uszkodzenie układu nerwowego i nadpobudliwość, zaburzenia w sferze funkcji analizatora słuchowego i wzrokowego, zaburzenia w mowie.

21. Omów grupę przyczyn niepowodzeń szkolnych dydaktycznych:

Wśród czynników pedagogicznych wyróżniamy czynniki zależne oraz niezależne od nauczyciela.

Zależne – wiążą się bezpośrednio z samym nauczycielem np. przygotowanie metodyczne, cechy charakteru.

Niezależne – nauczyciel nie ma na nie wpływu np. sztywny system nauczania, który utrudnia indywidualizacje pracy, przeładowane systemy treściami.

22. Trudności wychowawcze, przyczyny i objawy, zapobieganie:

Wychowanie jest to świadomie organizowana działalność społeczna, oparta na stosunku wychowawczym między wychowankiem, wychowawcą, której celem jest wywołanie zamierzonych zmian w osobowości wychowanka.

Trudności wychowawcze to wszelkiego rodzaju przyczyny wewnętrzne i zewnętrzne utrudniające prawidłowe zachowanie dzieci i młodzieży. Te endogenne to wszystkie te, które powodują uszkodzenie centralnego układu nerwowego, dając w rezultacie zaburzenia rozwoju i trudności wychowawcze w postaci niedorozwoju umysłowego, nadpobudliwość nerwową, nadruchliwość, lub przeciwnie spowolnienie ruchowe i zahamowanie. Tu niezbędna jest obok psychologicznej i pedagogicznej, pomoc lekarska, gdyż niektóre zaburzenia nie mają charakteru nieodwracalnego. Czynniki wewnętrzne mogą mieć także podłoże genetyczne, a także występują z powodów somatycznych. Przyczyny wewnętrzne(egzogenne) trudności wychowawczych, mają swoją etiologię w szkodliwym oddziaływaniu otoczenia i nieprawidłowym procesie wychowawczym. Ich składową są dysfunkcyjne rodziny, błędy wychowawcze, zły wpływ środowiska rówieśników.

Objawy trudności wychowawczych to między innymi: KŁAMSTWO, AGRESJA, LENISTWO, KRADZEŻE, WAGARY, NIEŚMIAŁOŚĆ.

Zapobieganie trudnościom wychowawczym: Fundamentalne znaczenie w tym zakresie ma rodzina. To w niej dziecko otrzymuje wyposażenie w normy moralne, społeczne, uczy się szacunku dla innych i siebie samego. Otoczone miłością i w pełni akceptowane, uczone konsekwentnie odróżniać dobro od zła, kształtuje w sobie prawidłową osobowość.