http://www.anatomia.xmc.pl/page/2/

ANATOMIA CZŁOWIEKA

ANATOMIA CZŁOWIEKA 1+2
W.Stęślicka-Mydlarska „Zarys anatomii funkcjonalnej człowieka” PWN W-wa 1977
Szkielet ludzki składa się z 3 zasadniczych części:
1. szkieletu osiowego – sceletum axiale
2. kości kończyn – ossa membrorum
3. kości czaszki – ossa cranii

BUDOWA SZKIELETU OSIOWEGO
1. kręgosłup składa się z kręgów. Ze względu na budowę wyróżniamy:
kręgi należące do przedkrzyżowej części kręgosłupa – kręgi przedkrzyżowe
- są to tzw. kręgi prawdziwe = wolne – vertebrae verte. Prawdziwe, bo nie są zrośnięte i mają budowę typową kręgów
kręgi zrośnięte części krzyżowo-ogonowej
- zwane kręgami rzekomymi – vertebrae spuriae
2. cały kręgosłup dzielimy na 5 odcinków:
a. szyjny pars cervicales z vertebrae cervicales (7)
b. piersiowy pars thoracales z vertebrae thoracales (12)
c. lędźwiowa pars lumbales z vertebrae lumbales (5)
d. krzyżowa pars sacrales z vertebrae sacrales (5-6)
e. ogonowa pars coccygae z v.coccygae=caudales = kręgi ogonowe = guziczne (3-5)
kręgi szczątkowe zrastają się w kość ogonową os coccygis
3. kręgosłup z tyłu to prosta kolumna zbud z ułoż na przemian części kostnych (kręgi) i chrzęst (chrząstki międzykręgowe)
4. k. chroni rdzeń kręgowy, w którym występują opony, ma kształt esowaty:
a. cz. szyjna wygięta jest do przodu – jest to krzywizna zw. lordozą
b. cz. piersiowa – wygięta do tyłu – kifoza
c. cz. lędźwiowa – lordoza
d. cz. krzyżowa – kifoza

KRĘGOSŁUP JAKO CAŁOŚĆ
1. k. to pionowa kolumna, kt podstawę stanowi najszersze miejsce k., tj. kość2. ogonowa, a na szczycie tej kolumny umieszczona jest czaszka
3. spoglądając na k. z boku widać4. wygięcia skierowane ku przodowi (lordozy – szyj i lędź) i ku tyłowi (kifozy – piers i krzyż)
5. krzywizny te charakteryzują wyłącznie istoty ludzkie, a przyczyną ich powstawania jest pionizacja postawy ciała
6. k. płodów są wygięte w łuk, nabywanie krzywizn jest więc przykładem cechy nabytej w rozwoju rodowym człowiekowatych, kt stała się dziedziczna. Czł nie rodzi się z krzywiznami, kręgosłup noworodka ma pałąkowaty kształt
a. w wieku 3-4 miesięcy, gdy dziecka zaczyna unosićb. głowę, rozwija się lordoza szyjna. Kształtuje się ona jeszcze do około 6 miesięcy, gdy dziecko zaczyna siadaćc. i rozglądaćd. się. Wtedy też zaczyna kształtowaće. się kifoza piersiowa
f. kiedy dziecko zaczyna stawaćg. (i później chodzićh. ) – kształtuje się lordoza lędźwiowa
i. ostateczne ułożenie wsz krzywizn kończy się w 25 r.ż.
e. od 25 r.ż. w ukształtowanych już krzywiznach pojawiają się wahania dobowe:
- rano krzywizny są słabo zaznaczone – jesteśmy wyżsi
- wieczorem krzywizny zaznaczają się silniej, co może powodować, że jesteśmy nawet o 3cm niżsi
7. u wszystkich małp k. ma kształt łuku opartego na pasie barkowym i miednicowym. Przy całkowitym wyprostowaniu postawy czł zaszły zmiany, jakich u przedstawicieli rzędu Primates nie widzimy zupełnie:
k. uległ wygięciu ku tyłowi w tych odcinkach, w których jest mocno związany (piers. i krzyż.)
w pozostałych odcinkach rozwinęły się krzywizny odwrotne, kompensacyjne
8. krzywizny mają znaczenie statyczne. Obliczono, że dzięki nim wytrzymałość9. k. zwiększa się 17x
10. jego sprężystość11. jest b.duża, co spowod jest przede wsz tym, że składa się on z warstw niepodatnych na odkształcenia kostnych i silnie sprężystych chrząstek międzykręg. Dzięki temu osłabia każde wstrząśnięcie przenoszące się wzdłuż kręgosł, ponadto równie ważne są kifozy i lordozy, kt nadają k. char sprężyny. W ten sposób głowa jest chroniona od wstrząsów.
12. wraz ze starzeniem się czł zwiększają się krzywizny kręgosłupa, co związane jest ze zwiotczeniem mięśni, więzadeł i krążków międzykręgowych
a. starośćb. zaznacza się przede wsz w odcinku szyjnym – lordoza zaczyna się wyprostowywaćc. , skutkiem czego następuje wychylenie głowy ku przodowi
d. następnie zmniejsza się kifoza lędźw, co powoduje wysunięcie miednicy do przodu, czego efektem jest ugięcie kolan
13. na połączeniu między ostatnim kręgiem lędźw z kręgami ogonow występuje ostre zgięcie promunturium, tworzące kąt 129o. Jest to niezwykle ważne dla równowagi czł, gdyż zmienia położenie środka ciężkości. Gdyby kręgosł tworzył pionowy słup bez wygięć14. , wówczas linia ciężkości padałabym wprost na doczaszkowy koniec kości krzyżowej, co powodowałoby przeważenie miednicy do tyłu i człowiek przewracałby się do tyłu. Dzięki krzywiznom ciała, a zwłaszcza promunturium, linia ciężkości ciała przecina w miednicy linię łączącą oba stawy miednicowe, a w stopach linię leżącą między przednią a tylną części kości piętowej. Dzięki temu czł może stać15. , chodzić16. i biegać17. swobodnie w wyprostowanej postawie.
18. na początku życia płodowego mamy 38 zawiązków kręgów:
- 2 z nich zanikają
- 3 kolejne zlewają się w jeden kręg
- występuje tendencja do zlewania się dwóch kolejnych kręgów
Mogą być dodatkowe kręgi w cz.szyjnej, 13 w piersiowej, spotyka się k.krzyżową zrośniętą nie z 5,a z 6 kręgów

RUCHY KRĘGOSŁUPA
ruchy miedzy poszczególnymi kręgami nie osiągają większych wychyleń, natomiast zsumowanie się tych przesunięć w licznym szeregu ogniw daje na całym kręgosłupie duże wyniki
ruchomość kręgosłupa jest możliwa wzdłuż 3 osi i umożliwia zgięcia ku przodowi i tyłowi, na boki oraz obrotowe (naj< ze wsz rodzajów ruchów)
oprócz kształtu i wielkości krążków międzykręgowych na ruchomość różnych części kręgosłupa mają wybitny wpływ wyrostki stawowe
część karkowa dzięki stosunkowo małym trzonom a wysokim krążkom międzykręg ma naj> ruchomość we wsz kierunkach
część piersiowa jest naj< ruchoma, gdyż długie i dachówkowato na siebie zachodzące wyrostki kolczyste przeszkadzają zginać się wydatnie w tył, a zupełnie płaskie wyrostki stawowe i w pewnym stopniu żebra – ograniczają ruchy ku przodowi i ruchy obrotowe
ruchomość części lędźwiowej umożliwiają bardzo wysokie krążki międzykręgowe

LICZBA KRĘGÓW W KRĘGOSŁUPIE
liczba kręgów wchodzących w skłąd kręgosłupa ulega w ciągu rozwoju embrionalnego pewnemu zmniejszeniu. We wczesnych okresach życia zarodkowego zawiązuje się 38 kręgów. Z tej liczby 2 ostatnie NIE przekształcają się nawet w chrząstki i zanikają. 3 dalsze zlewają się zwykle w jedną całość, tak, że ogólna liczba wsz kręgów wynosi 34. liczba ta jednak dalej ulega redukcji, gdyż 2 ostatnie kręgi ogonowe mają wybitną dążność do zlewania się.
dalsze zmiany ilościowe dotyczą zwykle kręgów przejściowych między poszczególnymi częściami kręgosłupa. I tak kość krzyżowa może składać się z 6, 5 lub 4 kręgów. Powiększenie się liczby kręgów krzyżowych jest najczęściej następstwem złączenia się pierwszego kręgu ogonowego z kością krzyżową, znacznie rzadziej ostatniego kręgu lędźwiowego
liczba kręgów przedkrzyżowych u czł wynosi najczęściej 24, może się jednak wahać od 23 do 26
w rozwoju rodowym drzewa ssaków następuje stałe skracanie się kręgosłupa. Jest to związane z mechaniką ruchów, gdyż w przeciwieństwie do niższych kręgowców u ssaków rola odcinka ogonowego w przemieszczaniu została znacznie ograniczona. Ponadto w porównaniu ze zwierzętami wodnymi nie jest potrzebny długi odcinek ogonowy będący najważniejszym narządem ruchu
najkrótszy kręgosłup mają małpy człekokształtne, ponieważ prowadzą nadrzewny tryb życia, posługując się kończynami przednimi

ę ł Małpy wąskonose człekokształtne łął ł ł ż
szympans goryl orangutan gibbon
Karkowe 7 7 7 7 7 7 7 7 7
Piersiowe 12 13 13 12 13 12-13 12-16 12-16 20
Lędźwiowe 5 4 4 4 5 6-7 6-9 6-9 4
Krzyżowe 5-6 5-6 5 5 4 3-4 3 3 2
ogonowe 4-5 4-5 4 3 3 3-32 6-28 6-28 do 47

BUDOWA KRĘGU PRAWDZIWEGO
1. typowym kręgiem wolnym jest kręg piersiowy. W k.prawdz. rozróżniamy w nim 2 zasadnicze części:
- trzon kręgu – corpus vertebrae
- łuk kręgu – foramen vertebrale
2. obie te części ograniczają otwór kręgowy - foramen vertebrale. Z połączenia wsz otworów kręgowych powstaje kanał kręgowy – cannalis vertebralis, w którym leży rdzeń kręgowy – medulla spinalis
3. po jednej i drugiej str kręgu są listewki kostne – elementy łuku kręgu, zaczynające się nasadą tuż przy trzonie, dalej jest blaszka – lamina arcus vertebrae. Blaszka prawa i lewa łącza się tworząc otwór kręgowy.
4. wnętrze trzonu kręgu zbud jest z istoty gąbczastej – substantia spongiosa, mającej na całym obwodzie warstwę istoty zbitej – substantia compacta. I.z. wychodzi poza ist gąb i tworzy tzw. rąbek istoty zbitej i ułatwia łączenie się z krążkami międzykr
5. trzon ma 2 powierzchnie służące do połączenia z innymi kręgami:
- powierzchnię stawową czaszkową – facies termianalis cranialis
- powierzchnię stawową ogonową – facies terminali caudalis
Te dwie powierzchnie mają na obwodzie rąbek istoty zbitej, wysunięty na zewnątrz i tworzący szersze miejsce do przyczepu krążków międzykręgowych – disci invertebrales
6. z trzonem kręgu wolnego związane są żebra
7. łuk kręgu – arcus vertebrae – jest zbud przeważnie z istoty zbitej. Łuk ten składa się z 2 ramion, które łącząc się w linii środkowej tworzą nieparzysty wyrostek kolczysty – processus spinosus
8. na granicy trzonu i łuku widzimy 2 nierównej wielkości wcięcia:
- wcięcie kręgowe doczaszkowe – incisura vertebrae cranialis
- wcięcie kręgowe doogonowe – incisura vertebrae caudalis
Wcięcia dwóch kolejnych kręgów ograniczają otwór międzykręgowy – foramen intervertebrale, którym przechodzą nerw rdzeniowy i naczynia krwionośne.
9. od łuku odchodzą dwojakie wyrostki:
· odchodzące w kierunku bocznym:
- 2 wyrostki poprzeczne – processus transversi
Służą one jako miejsce przyczepu dla mięśni, przy czym na kręgach piersiowych widzimy na tych wyrostkach wyraźne powierzchnie stawowe dla guzków żebrowych
· ponadto od łuku odchodzą:
- 4 wyrostki stawowe (dwa górne i dwa dolne, na granicy nasady i blaszki):
2 wyrostki doczaszkowe – processus articulares craniales
2 wyrostki doogonowe – processus articulares caudales
Na wyrostkach stawowych doogonowych powierzchnie stawowe zwrócone są w str brzuszną

KRĘG ODCINKA SZYJNEGO POZNAJEMY PO:
· występowaniu wyrostków żebrowo-poprzecznych z otworem żebrowo-poprzecznym
· rozdwojonym wyrostku kolczystym (od 2 do 6 kręgu)
· częściowym zredukowaniu wyrostka żebrowego i ………………………, który tworzy wyrostek żebrowo-poprzeczny, ograniczający otwór żebrowo-poprzeczny, przez który przechodzą naczynia krwionośne (najczęściej 1 tętnica i 2 żyły)

KRĘGI SZYJNE (KARKOWE) – vertebrae cervicales
spośród 7 szyjnych dwa pierwsze mają budowę odrębną od pozostałych. Są to kręg pierwszy, szczytowy, zwany atlasem i drugi kręg obrotowy, czyli axis
mimo różnic w budowie tych dwóch kręgów wszystkie kręgi szyjne mają wspólna cechę pozwalającą odróżnić je od wszystkich innych – otwór znajdujący się w bocznym wyrostku
wyrostek ten zwie się processus costotransversarius, a mieszczący się w nim otwór to foramen costotranscersarium – otwór żebrowo-poprzeczny
Wyrostek ten składa się z zaczątku żebra odchodzącego od trzonu oraz z zaczątku wyrostka poprzecz odchodzącego od łuku.
wyrostki kolczyste w kręgach w liczbie 2-6 są rozdwojone na końcu. Z tyłu przebiega przegroda karkowa – septum nuchae, silne więzadło wypełniające przestrzeń od siódmego kręgu karkowego aż do potylicy
gdy dotkniemy kręgów karkowych to nie wyczuwamy wyrostków poprzecznych z wyjątkiem wyrostka poprzecznego siódmego kręgu, dlatego ten kręg nazywamy vertebra prominens
przez otwór żebrowo-poprzeczny w pierwszych 6 kręgach przebiegają: tętnica karkowa – arteria vertebralis i dwie żyły kręgowe – venae vertebrales. Otwór żebr-poprz kręgu 7. jest mniejszy, gdyż przebiegają przez niego tylko dwie żyły.
na doczaszkowej str wyrostków żebr-poprz znajd się płytki rowek dla odpowiedn nerwu rdzeniowego – sulcus nevi spinalis
na 6 kręgu część brzuszna wyrostka żebr-poprz ma silnie rozwinięty guzek brzuszny. Ponieważ w tym miejscu przebiega ważna tętnica dogłowowa wspólna – arteria carotis communis – to guzek ten otrzymał nazwę tuberculum caroticum.
siódmy kręg karkowy – vertebra prominens – jest nieraz bardzo podobny do pierwszego kręgu piersiowego
Kręg szczytowy - ATLAS:
odznacza się brakiem trzonu. Po obu bokach zachowały się tylko dwie części boczne trzonu, nazywają się one masy boczne - massae laterales. Te dwie massa laterales łączą się:
- od str brzusznej krótszym łukiem brzusznym – arcus ventralis
- od str grzbietowej dłuższym łukiem grzbietowym – arcus dorsalis
na bok odchodzą wyrostki żebr-poprz, brak w tym kręgu wcięć kręgowych – incisurae vertebrae
istnieje pogląd, że środk częśc trzonu kręgu szczytoweg oderwała się i przemieściła na kręg następny, obrotowy, tworząc na nim charakt ząb
na każdej bryle bocznej kręgu znajd się powierzchnie doczaszkowe i doogonowe. Doczaszkowe dostosowane są do kształtu kłykciów potylicznych, które się na nich opierają, a więc są owalne i wklęsłe. Doogonowe są okrągłe, płaskie i szerokie (wypukłe kłykcie nie mogłyby się z nimi stawowo zestwiać)
Krąg obrotowy - AXIS:
trzon jest wyposażony w wyrostek zwany zębem – dens. Na zębie widać powierzchnie stawowe, jedną dla łuku brzusznego kręgu szczytowego, a druga dla przyjęcie silnego wiązadła poprzecznego – ligamentum transversum atlantis
nie wystepują wyrostki stawowe doczaszkowe, lecz jedynie powierzchnie stawowe doczaszkowe, wyrostki stawowe doogonowe jednak istnieją
wyrostki żebr-poprz są wyraźnie nachylone ku dołowi, nie widać na nich bruzdy nerwu rdzeniowego

KRĘGI PIERSIOWE – vetrebrae thoracicae:
1. cechą char jest obecność2. dołków żebrowych – fovae costales, czyli powierzchni stawowych służących do zestawiania z żebrami (cecha odróżniająca ost kręgi szyjne od piersiowych)
3. można zorientować4. się także w kolejności każdego kręgu:
· na trzonie kręgu 1, 11 i 12 są tylko pojedyncze dołki żebrowe
· na kręgach od 2 do 9 włącznie mamy po każdej stronie dwie połówki dołków żebrowych, a mianowicie – dołek żebrowy doczaszkowy fovea costalis cranialis oraz dołek żebrowy doogonowy fovea costalis caudalis
dwie takie połówki kolejno po sobie następujących kręgów łącznie z leżącycm między nimi krążkiem międzykręgowym tworzą jedną powierzchnię stawową dla odpowiedniej główki żebra
· na trzonie kręgu 10 widzimy tylko jedną połówkę dołka żebrowego przy brzegu doczaszkowym
5. cechą char jest też to, że pierwsze kręgi piersiowe są mniejsze, a dalsze kolejno coraz większe
6. KRĄŻKI MIĘDZYKRĘGOWE składają się z jądra miazgowatego (nucleus pulposus) i z otaczającego pierścienia zwanego obrączka włóknistą (anulus fibrosus). J.m. jest zbud z wiotkiej tkanki łacznej, w nim znajdują się pozostałości struny grzbietowej. Krążki pokryte są na powierzchniach zwróconych do trzonów kręgów warstwą chrząstki szklistej
7. wyrostki kolczyste kręgów piersiowych, zwłaszcza środkowych, są długie i zachodzą na sibie dachówkowato. Wskutek tego niemożliwe jest zgięcie odcinka piersiowego w tył
8. na kręgach piersiowych sąsiadujących z kręgami lędźwiowymi, zaczynają zanikać9. wyrostki poprzeczne

KRĘGI LĘDŹWIOWE – vertebrae lumbales: są największe ze wszystkich
wcięcia kręgu lędźw doczaszkowe i doogonowe są pogłębione, w związku z czym otwory międzykręgowe – foramina intervertebralia – są w odcinku lędźwiowym znacznie większe
na k.l. wyrostki boczne odchodzą wyraźnie od trzonu kręgowego, a nie od łuku, z czego wynika, że nie może to być wyrostek poprzeczny. Wyrostek boczny kręgu lędźwiowego uważamy więc za pozostałość szczatkowego żebra lędźwiowego. Z tego też powodu nosi on nazwę wyrostka żebrowego – processus costarius
wyrostki żebrowe są w 3 kręgu najdłuższe, w 5 znacznie grubsze i szersze, upodabniające się do boczn części kości krzyżowej
zupełnie specyficzny kształt mają wyrostki stawowe processus articulares:
· doczaszkowe mają powierzchnie wklęsłe i zwrócone do środka, tak, że wyglądają jak obejmujące uchwyty, stąd nazywa się je wyrostkami obejmującymi
· doogonowe mają powierzchnie stawowe wypukłe i odwrócone na boki.
Wobec tego wyrostki stawowe doczaszkowe obejmują wchodzące między nie wyrostki staw doogonowe kręgu wyżej położonego
jako kręg wolny każdy kręg lędźwiowy musi wytwarzać bodaj szczątkowe wyrostki poprzeczne odchodzące od łuku. Na k.l. są szczątki tych dwóch wyrostków w postaci dwóch silnie zredukowanych:
· wyrostka dodatkowego processus accesorrius (leży między wyrostkiem stawowym doczaszkowym a nasadą wyrostka żebrowego)
· wyrostek suteczkowaty processsus mammilaris (okrągławy, leży na grzbietowej stronie wyrostka stawowego doczaszkowego)
obydwa te wyrostki służą do przyczepu mięśni
wyrostek kolczysty k.l. jest gruby i ustawiony poziomo, dlatego możemy się swobodnie przeginać w tył w odcinku lędźwiowym kręgosłupa

STAWY I WIĘZADŁA KRĘGOSŁUPA:
połączenia kręgów w kręgosłupie mogą być ścisłe lub ruchome
ruchome:
· połączenia wyrostków stawowych tworzą stawy międzykręgowe – articuli intervertebrales, które zamknięte są torebkami stawowymi. Są to jedyne połączenia ruchome
ścisłe:
· sąsiednie kręgi połączone są chrząstkozrostami włóknistymi
· więzozrosty łączą ze sobą trzony i łuki
więzadła kręgosłupa można podzielić na:
· rozciągające się między dwoma sąsiednimi kręgami:
* więzadła międzyłukowe – ligamenta interarcularia = flava o żółtym zabarwieniu
* więzadła międzykolcowe – między sąsiad ze sobą wyrostkami poprzecznymi, są więzozrostami włóknistymi
w.młuk i w.mkolc są to tzw. więzadłą krótkie
· biegnące wzdłuż całego kręgosłupa:
* więzadło nadkolcowe – biegnące od 7 kręgu karkowego aż do kości krzyżowej po obu str wyrostków kolczystych. Jego przedłużenie w stronę doczaszkową tworzy tzw. przegrodę karku – septum nuchae, która wraz z całym więzadłem służy jako miejsce przyczepu mięśni dzieląc je symetrycznie na str lewą i prawą
* więzadło podłużne brzuszne – biegnie na brzusznej powierzchni trzonów kręgowych od kości potylicznej aż do kości krzyżowej
* więzadło podłużne grzbietowe – leży na tylnych powierzchniach trzonów kręgowych łącząc się silnie z krążkami międzykręgowymi. Biegnie również od kości potylicznej, ale przechodzi daleko poza kość krzyżową aż na kość ogonową, biegnie w kanale rdzeniowym