Tablice chronologiczne

Chronologia starożytna jest możliwa do ustalenia jedynie w przybliżeniu. Z tego względu poszczególne daty podawane w innych tablicach mogą niejednokrotnie znacząco się różnić.

Historia powszechna	Historia biblijna
Przed 12000 przed Chr.: paleolit Odnalezienie kości ludzkich w Galilei oraz na górze Karmel
12000-8000: mezolit Pierwsze ślady rolnictwa i hodowli bydła
8000-4000: neolit Założenie pierwszego znanego miasta ok. 7000 (Jerycho); pierwsze wyroby ceramiczne ok. 5000
4000-3200: chalkolit Wynalezienie koła garncarskiego; pierwsze wykorzystanie metalu	3760:„stworzenie świata" wg żydowskiej rachuby czasu
3200-2200: wczesna epoka brązu W południowej Mezopotamii powstaje pierwsze pismo (Sumero- wie); pierwsze państwa: w Babilonii Sumerów, potem Akadów; w Egipcie tzw. Stare Państwo (piramidy, narodziny handlu)
2200-1550: środkowa epoka brązu	Kanaan opanowany przez Egipt
XXI w. przed Chr.: w Mezopotamii zbiory praw: Ur-Nammu, Lipit-lszta- ra i z Esznunna; Jerozolima, Aszkelon, Sychem, Bet-Szean itd. wzmian- kowane w egipskich tekstach pochodzących z XX i XIX w. przed Chr.
1792-1750: Hammurabi w Babilonii; zniszczenie Mari	W opowiadaniu o patriarchach (Rdz 12-36) rozmaite prawa i zwy- czaje odpowiadają zwyczajom prawnym, które są poświadczone w kodeksach obowiązujących na starożytnym Bliskim Wschodzie. Pomiędzy 2000-1400 przodkowie Izraelitów wyruszają z Mezopo- tamii, po czym przez pustynie i stepy Zajordania przedostają się do Kanaanu; stają się półnomadami (zmieniają pastwiska), aż wreszcie zaczynają prowadzić osiadły tryb życia
1750-1550: Egipt pod rządami Hyksosów (zbiorcze określenie roz- maitych ludów: Choryci, Amoryci i in.); stolica Tanis (biblijny Soan)	Chasor największym miastem w Kanaanie (por. Joz 11)
1740-1200: Państwo Hetytów (od Anatolii aż po - czasowo - Kanaan)
1550-1200: późna epoka brązu
Ok. 1550 wygnanie Hyksosów z Egiptu	Kanaan pod kontrolą Egiptu
Ok. 1468: po bitwie pod Megiddo Egipt rozszerza swoje panowanie aż po Eufrat
1417-1379: W Egipcie panuje Amenhotep III	Po 1400:„synowie Jakuba" w Egipcie (Rdz 37 -Wj 11), próbują osiedlić się w Egipcie
1379-1362: w Egipcie panuje Amenhotep IV (Echnaton); listy z Amarna: przede wszystkim korespondencja w języku akadyjskim między władcami kananejskimi a dworem faraonów
1304-1237 (1279-1213): Ramzes II władcą Egiptu	Od 1250: koniec egipskiej dominacji w Kanaanie; schyłek kultury kananejskich miast-królestw
Ok. 1200: upadek państwa hetyckiego
1200-900: epoka żelaza 1	Okrzepnięcie protoizraelskich grup w Kanaanie, o czym wspominają Księgi Liczb i Jozuego
Ok. 1190: osiedlenie się Filistynów w Kanaanie; upadek Ugarit; ko- niec kultury mykeńskiej; Aramejczycy we wschodniej Syrii	Ok. 1150: Wyjście grupy Protoizraelitów z Egiptu, powiązane z Moj- żeszem (Wj 12-14); sojusz starożytnych grup - kultura plemienna, w której dominuje „grupa z Egiptu"; ogniwo łączące: wiara w JHWH - Boga ojców (Joz 24)
	Od 1150-1020: okres sędziów (Sdz)

Historia powszechna	Historia biblijna
	1020-1000: Saul królem Izraela (1 Sm 9-31); okres suwerenności Izraela (1000-722 względnie 586)
	1000-961; okres panowania Dawida (2 Sm 2-1 Krl 2): król Judy (2 Sm 2), król Izraela (2 Sm 5,1-3) i stolica w Jerozolimie = Mieście Dawida (2 Sm 5,6-9)
945-924: Szeszonk w Egipcie	961-931: Salomon (1 Krl 2-11); budowa świątyni w Jerozolimie
	931: rozpad monarchii Salomona na dwie części: Izrael (Królestwo Północne) i Juda (Królestwo Południowe; 1 Krl 12,1-19)
	931-914: Roboam królem judzkim (1 Krl 14,21-31); dynastia Dawido- wa do 586 r.
	931-910: Jeroboam I królem izraelskim (1 Krl 12,20-14,20); władza na drodze rewolt przechodzi w ręce różnych władców
	924: palestyńska kampania faraona Szeszonka (1 Krl 14,25n)
	914-912: Abijjam w Judzie (1 Krl 15,1-8)
	911 -871: Asa w Judzie (1 Krl 15,9-24)
	909: Nadab w Izraelu (1 Krl 15,25-32)
900-550: epoka żelaza II
	909-886: Basza w Izraelu (1 Krl 15,33-16,7)
	885: Ela w Izraelu (1 Krl 16,8-14)
	885: Zimri w Izraelu (1 Krl 16,15-20)
Przed 875: Ben-Hadad 1 królem Aramejczyków w Damaszku	885-874: Omri w Izraelu (1 Krl 16,21-28)
	885-881: walki o władzę między Omrim a Tibnim (1 Krl 16,21n)
859-824: Salmanassar III w Aszszurze	873-853: Achab w Izraelu (1 Krl 16,29-22,40); Prorocy: Eliasz I Elizeusz
Przed 841: Ben-Hadad II w Damaszku	854: podczas bitwy pod Karkar Achab jako sprzymierzeniec Aramejczyków (z Damaszku) walczy przeciw Asyryjczykom
Ok. 850: Mesza królem Moabu	871-848: Jozafat w Judzie (1 Krl 22,41-51)
	853-852: Ochozjasz w Izraelu (1 Krl 22,52-2 Krl 1,17)
	852-841: Joram w Izraelu (2 Krl 3)
	848-841: Joram w Judzie (2 Krl 8,16-24)
840-812: Chazael w Damaszku	841: Ochozjasz w Judzie (2 Krl 8,25-29)
	841 -813 Jehu w Izraelu (2 Krl 9n)
	840: Jehu płaci trybut Salmanassarowi III
	840-835: Atalia w Judzie (2 Krl 11)
	835-796: Joasz w Judzie (2 Krl 12)
810-782: Adadnirari III w Aszszurze	813-797 Joachaz w Izraelu (2 Krl 13,1 -9)
	797-782: Joasz w Izraelu (2 Krl 13,10-14,16)
	796-767 Amazjasz w Judzie (2 Krl 14,1-22)
753: założenie Rzymu Homer: Iliada	782-747: Jeroboam II w Izraelu (2 Krl 14,23-29); Prorocy: Amos i Ozeasz
	767-739: Azariasz (Ozjasz) w Judzie (2 Krl 15,1-7)
	747: Zachariasz w Izraelu (2 Krl 15,8-12)
	747: Szallum w Izraelu (2 Krl 15,13-15)
745-727:Tiglat-Pileser III w Aszszurze i Babilonie (tu pod imieniem Pul)	747-742: Menachem w Izraelu (2 Krl 15,14-22)

Historia powszechna	Historia biblijna
	742-740: Pekachiasz w Izraelu (2 Krl 15,23-26)
740-730: Resin w Damaszku	740-731: Pękach w Izraelu (2 Krl 15,27-31)
	739-734: Jotam w Judzie (2 Krl 15,32-38); Prorocy: Izajasz i Micheasz
	734-728: Achaz w Judzie (2 Krl 16); wojna syro-efraimska
727-722: Salmanassar V w Aszszurze i Babilonie	731 -722: Ozeasz w Izraelu (2 Krl 17,1 -7)
722-705: Sargon II królem w Aszszurze, od 710 także w Babilonie	722: zdobycie Samarii i upadek Królestwa Północnego (Izraela, 2 Krl 17); początek wygnania asyryjskiego - przesiedlenie ludności
	728-699 Ezechiasz w Judzie (2 Krl 18-20)
721-710 Merodak-Baladan II królem w Babilonie
705-681: Sennacheryb królem w Aszszurze i Babilonie 689: zniszczenie Babilonu Niniwa stolicą imperium neoasyryjskiego	699-643: Manasses (2 Krl 21,1-18)
690-664:Tirhaka w Egipcie
681-669: Asarhaddon z Aszszuru opanowuje Egipt: odbudowa Babilonu
669-627: Assurbanipal w Aszszurze i Babilonie; sławny dzięki swojej wielkiej bibliotece; w kolejnych latach powolny schyłek imperium	642-641: Amon (2 Krl 21,19-26)
	641-609: Jozjasz (2 Krl 22,1-23,30); Prorocy: Sofoniasz, Jeremiasz, Nahum i Habakuk oraz prorokini Chulda
625-605: Nabopolassar królem w Babilonie; w 614 opanowuje przy współudziale Medów miasto Aszszur, w 612 Niniwę; koniec impe- rium neoasyryjskiego	609: Joachaz (2 Krl 23,31-35)
610-595: Neko II w Egipcie; pokonany przez Babilończyków w 605 pod Karkemisz	609-598: Jojakim (2 Krl 23,36-24,7); Prorok Jeremiasz
605-562: Nabuchodonozor w Babilonii	597: Jojakin (2 Krl 24,8-17); pierwsza deportacja; Prorok Ezechiel
	597-586: Sedecjasz {2 Krl 24,18-25,7); Prorok Jeremiasz
	586: zdobycie Jerozolimy i upadek Królestwa Południowego (Judy; 2 Krl 25,8-26); Jeremiasz pozostaje w Judzie
556-539: Nabonid w Babilonii	586-538: wygnanie babilońskie - niewola babilońska - (2 Krn 36,17-23); Prorocy okresu wygnania: Ezechiel, Abdiasz, Deutero-lzajasz
550-545: Baltazar współregentem w Babilonie
550-330: epoka perska
538-530: Babilon dostaje się w ręce Cyrusa Wielkiego i powstaje im- perium perskie (wzrost znaczenia Persów od 559) pod panowaniem dynastii Achemenidów	538: edykt Cyrusa (por. 2 Krn 36,23; Ezd 1,1-4; 6,2-5)
530-522: Kambyzes w Persji; w 525 opanowuje Egipt	Ok. 525: Zorobabel namiestnikiem Judy/Judei (Ezd 3,2.8); Prorocy: Aggeusz i Zachariasz
522-486: Dariusz 1 dzieli imperium perskie na 29 satrapii
510: Rzym republiką
486-465: Kserkses I
480/479: Bitwa pod Termopilami; wojny Persów z Ateńczykami
465-423: Artakserkses I	458-428: być może Ezdrasz; Prorok Malachiasz
	445-425: Nehemiasz namiestnikiem Judy/Judei
423-404: Dariusz II
404-359: Artakserkses II	398: być może Ezdrasz

Historia powszechna	Historia biblijna
336-330: Dariusz III pokonany przez Aleksandra Wielkiego (333 pod Issos; 331 pod Arbelą); koniec imperium perskiego
333-64: epoka hellenistyczna
323: śmierć Aleksandra Wielkiego
323-305: walki diadochów o sukcesję po Aleksandrze	Palestyna pod wpływem Ptolemeuszy
323: Ptolemeusz I władcą Egiptu	320-198: ciągła walka o Palestynę między Ptolemeuszami a Seleucydami
312: początek seleudzkiej rachuby czasu
305-283: Ptolemeusz 1 królem Egiptu
305-281: Seleukos 1 królem Babilonu
285-246: Ptolemeusz II w Egipcie	W III w. przed Chr.: początek greckiego tłumaczenia Biblii (LXX)
261 -246: Antioch II Teos w Syrii
221-203: Ptolemeusz IV w Egipcie
223-187: Antioch III Wielki w Syrii
198: bitwa pod Paneas	Syria i Palestyna ostatecznie pod panowaniem Seleucydów
187-175: Seleukos IV Filopator	Przed 170:0niasz III arcykapłanem (2 Mch 3,1-4,38)
175-164: Antioch IV Epifanes	167: powstanie Machabeuszy (1/2 Mch)
	167-166: Matatiasz(1 Mch 2)
	166-161: Juda Machabeusz (1 Mch 3,1-9,22)
164-162: Antioch V Eupator; Lizjasz jego protektorem
162-150: Demetriusz I Soter	161-143: Jonatan (1 Mch 9,23-12,52); arcykapłanem Alkimos, od 152 Jonatan
150-145: Aleksander Balas
149-146: trzecia wojna punicka Rzymu i zniszczenie Kartaginy; Grecja rzymską prowincją
145-140 i 129-125: Demetriusz II Nikator	143-135: Szymon (1 Mch 12,53-16,17), od 141 niezależnym władcą, uznanym przez Rzym; dynastia hasmonejska
145: Antioch VI Dionizos walczy z Demetriuszem II przy wsparciu swego protektora Tryfona
141-139: Tryfon zajmuje miejsce straconego na jego rozkaz Antiocha VI
139-129: Antioch VII Sidetes	134-104: Jan Hirkan 1 (1 Mch 16) arcykapłanem i etnarchą hasmo- nejskim
125-96: Antioch VIII	103-76: Aleksander Janneusz królem hasmonejskim; powstanie silnych, reiigijno-pol¡tycznych stronnictw (esseńczycy, faryzeusze, saduceusze)
83-69: Tigranes 1, król Armenii, opanowuje Syrię, zostaje jednak wyparty przez Rzymian; krótkie rządy Antiocha XII Asiaticusa	76-67: Aleksandra Salome królową hasmonejską
66: Pompejusz rzymskim wodzem na Wschodzie
64 przed Chr. - 324 po Chr.: epoka rzymska
64: Syria częścią Imperium Rzymskiego	(67) 63-40: Jan Hirkan II
51-30: Kleopatra VII królową Egiptu	40-37: Matatiasz Antygon II ostatnim królem i arcykapłanem z dyna- stii hasmonejskiej
47-44: Juliusz Cezar
41-30: Marek Antoniusz	(40) 37-4: Herod 1 Wielki, syn Antypatra z Idumei, królem nad Judeą, Galileą, Samarią, Idumeą oraz Pereą
31 przed Chr. - 14 po Chr.: Oktawian August cesarzem rzymskim

Historia powszechna	Historia biblijna
30-13 przed Chr. - 42-54 po Chr.: Filon z Aleksandrii, żydowski filozof i teolog
6-4 przed Chr.: Kwintyliusz Warus namiestnikiem Syrii	Ok. 6 przed Chr.: narodziny Jezusa
5 przed Chr. - 65 po Chr.: Seneka	Przełom er: narodziny Pawła zTarsu
	4 przed Chr.: śmierć Heroda i podział jego królestwa pomiędzy synów: Archelaosa (etnarcha Judei, Idumei i Samarii), Antypasa (do 39 po Chr. tetrarcha Galilei i Perei) i Filipa (do 34 po Chr. tetrarcha północnej Transjordanii)
6/7 po Chr.: Kwiryniusz namiestnikiem Syrii	6 po Chr.: Archelaos pozbawiony władzy: Judea, Idumea i Samaria stają się rzymską prowincją; spis ludności; zjednoczenie zelotów; rozruchy wywołane przez Judę Galilejczyka
	6-15: Annasz arcykapłanem
14-37:Tyberiusz cesarzem rzymskim	18-37: Józef Kajfasz arcykapłanem
	26-36: Poncjusz Piłat rzymskim prefektem Judei
	27/28-29: publiczna działalność Jana Chrzciciela
	27/28: chrzest Jezusa i początek Jego publicznej działalności
	30: ukrzyżowanie Jezusa (7 kwietnia = 14 nisan)
	33/34: męczeńska śmierć Szczepana; nawrócenie Pawła
37: narodziny żydowskiego historyka Józefa Flawiusza
41-54: Klaudiusz cesarzem rzymskim	41-44: Herod Agryppa 1 królem Palestyny
	42: stracenie apostoła Jakuba Starszego
49: Klaudiusz wypędza Żydów i judeochrześcijan z Rzymu	48/49: tzw. Sobór Apostolski w Jerozolimie
	50-100: Herod Agryppa II etnarchą, od 53 królem nad północną Palestyną
51/52 lub 52/53: Gallio prokonsulem prowincji Achai ze stolicą w Koryncie	50/51 -52/53 (?): Paweł pierwszy raz w Koryncie
54-68: Neron cesarzem rzymskim	53/54-55/56 (?): Paweł w Efezie
55-120: historyk Tacyt	58 (?): podróż Pawła do Jerozolimy
	58/59: Paweł w więzieniu w Jerozolimie i Cezarei
	(?)-59 Feliks prokuratorem Judei
	59-60: Porcjusz Festus prokuratorem Judei
61-114: Pliniusz Młodszy	60/61: wyjazd Pawła do Rzymu
64: pożar Rzymu; prześladowania chrześcijan za czasów Nerona	61/62-64 (?): uwięzienie Pawła w Rzymie
	64 (lub 67): stracenia Piotra i Pawła w Rzymie
68: samobójstwo Nerona	66-70: powstanie zelotów w Palestynie
69-79: Wespazjan cesarzem rzymskim	68: zniszczenie Qumran
	70: zdobycie Jerozolimy przezTytusa i zniszczenie świątyni
79-81:Tytus cesarzem rzymskim
79: wybuch Wezuwiusza
81-96: Domicjan cesarzem rzymskim
	Ok. 100: w pobliżu Jamnii pierwsze ustalenia kanonu Biblii Hebrajskiej; wykluczenie judeochrześcijan z synagogi
117-138: Hadrian cesarzem rzymskim	132-135: II powstanie żydowskie pod wodzą Bar Kochby (Szymon bar [ben] Kosiba); całkowite zniszczenie Jerozolimy; wygnanie Żydów z Judei; Jerozolima odbudowana jako pogańskie miasto: Colonia Aelia Capitolina ze świątynią Jowisza