V. Genologia

1.Podstawowe kategorie genologiczne (pojęcie, nazwy, przedmioty)

Trzy rodzaje literackie: liryka, epika i dramat, podział taki był adekwatny do czasów, gdy romantyzm stworzył dzieła synkretyczny, czyli łączące cechy dwu i trzech rodzajów. Konsekwencją tego było pojawienie się nowych pojęć: liryczność, epickość, dramatyczność, co oznaczało, że rodzaje literacki przekształciły się w kategorie estetyczne.

Współczesna poetyka buduje system pojęć genologicznych opierając się na Saussure’owskiej teorii języka.

Gatunek jest gramatyką literatury, zespołem norm konstrukcyjnych. Owa gramatyka genologiczna ma jakby dwa piętra: gatunkowe i rodzajowe.

Problemem genologicznym jest stosunek kategorii literackości, rozumianej jako sposób organizowania znaczeń, do klasycznych kategorii genologicznych, które wyprowadzane są z dzieła literackiego, rozumianego jako skończona wypowiedź.

3. Kryteria podziału na rodzaje literackie

Rodzaj literacki –zbiór reguł dotyczących budowy dzieła literackiego, stosowanie których odróżnia je od innych dzieł literackich.

Termin ten może mieć jeszcze inne znaczenie: dzieła, klasa dzieł literackich zbudowana w zgodzie z określonymi regałami rodzajowymi.

O przynależności do jednego z trzech rodzajów literackich (liryki, epiki, dramatu), orzekamy na podstawie przede wszystkim jakości podmiotu literackiego.

LIRYKA – świat przedstawiony stanowi pretekst do wyrażania przeżyć i odczuć podmiotu mówiącego, świat przedstawiony traci autonomię, ponieważ podmiot organizuje go z uwzględnieniem potrzeby ekspresji własnych subiektywnych doznań i przeżyć, które stanowią rzeczywistą treść utworu, co sprawia, że podmiot liryczny ma najbardziej wyrazistą pozycję w strukturze utworu.

EPIKA – podmiot literacki zajęty jest wyłącznie relacjonowaniem zdarzeń zachodzących w świecie przedstawionym, respektując następstwa czasowe, przyczynowe i przestrzenne. Nawet jeśli należy do świata przedstawionego zachowuje dystans i stara się być obiektywny w relacji, podmiot literacki – narrator.

DRAMAT – sposoby manifestowania, czy ujawniania się podmiotu świadczą o maksymalnej redukcji jego funkcji, skrajne ujęcia genologiczne polegają na stwierdzeniu, że w dramacie podmiot nie występuję, nie jest to jednak do końca prawda. Podmiot liryczny wypowiada teksty poboczne – didaskalia, odnoszące się do organizacji przestrzeni scenicznej, wyglądu i zachowania postaci. Gdy nie występują didaskalia jego funkcja ogranicza się do wyznaczania kolejności wygłaszanych kwestii. Jego występowanie w dramacie pełni funkcję wyłączenie komunikacyjną.

Kompozycja dzieła literackiego – układ elementów świata przedstawionego.

W liryce elementem dominującym jest podmiot liryczny, występuje tylko jedna płaszczyzna czasowa – czas lirycznego wyznania podmiotu. W epice czynnikiem dominującym jest narracja i fabuła, ma dwie płaszczyzny czasowe: czas akcji i czas wyznania. W dramacie dominantą jest układ zdarzeń, czyli akcja, która rozgrywa się na jakiejś jednolitej płaszczyźnie czasowej – czas akcji.

W liryce dominuje kategoria czasu teraźniejszego, duże nasycenie utworów metaforami.

W epice dominuje czas przeszły i trzecia osoba, przywoływanie wypowiedzi bohaterów: charakter dosłowny – mowa niezależna; wkomponowane w wypowiedź narratora – mowa zależna; charakter mieszany – mowa pozornie niezależna.

Rodzaj literacki jest kategorią uniwersalną, ponadhistoryczną