1. Specyfika pedagogiki społecznej na tle innych subdyscyplin pedagogicznych

Pedagogika społeczna na tle systemu nauk pedagogicznych

1. Przedmiot badań pedagogiki społecznej

Przedmiot badań Pedagogiki Społecznej

RELACJA

Pedagogika Społeczna – istota, przedmiot, funkcje

- współczesne wychowanie, edukacja (zadania i funkcje) na tle zmian społecznych i nowych warunków polityczno-społecznych (demokratyzacja, globalizacja, integracja Europy, mobilność społeczna itp.)

- współczesne zmiany i zagrożenia dotyczące podstawowych środowisk wychowawczych – rodzina, szkoła, grupy rówieśnicze, sąsiedztwo. Dysfunkcjonalność środowisk wychowawczych, „nowe” środowiska wychowawcze (Internet)

- Negatywne zjawiska społeczne: bezrobocie, ubóstwo, marginalizacja społeczna, przemoc, niedostosowanie społeczne, bezdomność itp. Oraz sposoby ich ograniczania

- opieka i środowiskowe wsparcie procesów zaspakajania potrzeb i socjalizacji dzieci i młodzieży. Formy pomocy rodzinie i wsparcia w społeczeństwie i środowisku lokalnym

- specyficzne formy pomocy i wsparcia jednostek: interwencja kryzysowa, grupy samopomocowe, pomoc telefoniczna, via Internet

- praca z grupami i jednostkami zagrożonymi w środowisku lokalnym: streetworking, pedagog ulicy, wychowawca podwórkowy, świetlica środowiskowa, kluby środowiskowe itp.

- zachowania ryzykowne (wagary, używki, sekty itp.) dzieci i młodzieży, ich środowiska, uwarunkowania oraz możliwości przeciwdziałania

- aktywizacja i rozwój społeczności lokalnych, rola instytucji środowiska lokalnego, liderów środowiskowych

- Współpraca i współdziałanie sił społecznych w środowisku lokalnym, koordynacja działań, rozwiązania systemowe

Edukacja środowiskowa i inne sposoby dokonywania przemian w społeczności i grupach społecznych (normy, wartości, aspiracje, postawy)

- profilaktyka zagrożeń społeczno-wychowawczych jako działania wielopoziomowe

- jakość życia i zdrowie grup i jednostek, ich środowiskowe uwarunkowania oraz działania na rzecz poprawy

- metody badania środowiska oraz zjawisk i problemów występujących w środowisku, środowiskach wychowawczych, w grupach społecznych

1. Obszar zainteresowań współczesnej Pedagogiki Społecznej: Podejmowane tematy badawcze

Środowiskowe uwarunkowania rozwoju, wychowania oraz zaspokajania potrzeb jednostek, grup w różnych FAZACH ŻYCIA, RÓŻNORODNYCH SYTUACJACH ŻYCIOWYCH, PERSPEKTYWACH SPOŁECZNYCH

- dzieci, młodzież, osoby dorosłe, osoby starsze

- zabawa, nauka, praca, czas wolny

- w świecie, regionie, państwie, okolicy, miejscu zamieszkania

- rodzinie, grupie rówieśniczej i towarzyskiej, stowarzyszeniu, organizacji, instytucji

- w świecie realnym i wirtualnym

Cel badania i refleksji – „misja” pedagogiki społecznej

Intensyfikacja szans pomyślnego rozwoju, wychowania i funkcjonowania, przez wskazywanie możliwości przekształcania środowiska życia

1. Funkcje pedagogiki społecznej

Funkcje Pedagogiki Społecznej

Przekształcanie środowiska (środowisk) w optymalnie wspierające rozwój jednostek i grup.

- optymalizowanie funkcjonowania instytucji wychowania i wspierania rozwoju (dydaktycznych, kształcących, opiekuńczo-wychowawczych, kulturowych, pomocowych).. (rodzina, szkoła, domy kultury, uczelnie, pomoc społeczna

- wydobywanie jakości wychowawczej z elementów nieukierunkowanych wychowawczo ( społeczeństwo, społeczność

lokalna, media, Internet, zakłady pracy, kluby sportowe, zakłady poprawcze i karne, szpitale, sanatoria.)

Poprawa jakości wychowawczego funkcjonowania

środowiska

Ulepszenie warunków rozwoju i życia w imię

Pewnych wartości

- rozwój demokracji

- rozwój sprawiedliwości społecznej

- poszanowanie praw człowieka

- rozwój potencjałów

Przekształcanie środowiska w imię „ideału”, siłami środowiska. (Helena Radlińska)

Pedagog społeczny to animator, lider, przewodnik, doradca, koordynator

1. Zadania pedagogiki społecznej

Zadania Pedagogiki Społecznej

1. Opis i ocena warunków, procesów i zjawisk środowiskowych

2. Projektowanie działalności pedagogicznej, społecznej, socjalnej, kulturowej

- wypracowanie wzorów pożądanych obrazów na temat warunków i działania środowisk na tle systemów filozofii społecznej, pedagogiki ogólnej i potrzeb społecznych

- formułowanie wskazań na temat sposobów osiągania, poprawy, „zbliżania się” do wzorca

1. Podstawowe kategorie pedagogiki społecznej

Podstawowe kategorie Pedagogiki Społecznej: człowiek, środowisko, działanie

Pedagogika Społeczna jako:

- teoria środowiska i działań wobec niego

- Teoria życia społecznego i poprawa jego jakości

- Praktyka społeczna oparta na racjonalnych zasadach teoretycznych

Pedagogika Społeczna wg. Urbaniak-Zając

1. PRAKTYKA SPOŁECZNA

- system zorganizowanych działań na różnych poziomach społecznych

- system świadczeń , usług i ofert dla ludzi zależnych, potrzebujących pomocy, opieki, porady i wsparcia

2. REFLEKSJA TEORETYCZNA dotycząca działań oraz uwarunkowań, ich podejmowania oraz skuteczności

W skrócie Pedagogika Społeczna – teoria i praktyka przekształcania środowiska

Przedmiot, funkcje Pedagogiki Społecznej determinują jej cechy:

„Pedagogika społeczna jest nauką praktyczną rozwijającą się na skrzyżowaniu nauk o człowieku, biologicznych i społecznych z etyką i kulturoznawstwem, dzięki własnemu punktowi widzenia. Można go najkrócej określić jako zainteresowaniem wzajemnym stosunkiem jednostki i środowiska, wpływem warunków bytu i kręgu kultury na człowieka w różnych fazach jego życia, przyjęcie i krzewienie oraz przetwarzanie środowisk siłami człowieka w imię ideału” (Helena Radlińska)

1. Środowisko wychowawcze w ujęciu pedagogiki społecznej

ŚRODOWISKO (wychowawcze)

- część obiektywnego środowiska człowieka (przyrodniczego, społecznego i kulturowego)

- zespół warunków i czynników wśród których jednostka bytuje, kształtujących jej osobowość, oddziaływujących stale lub przez dłuższy czas

- składniki struktury otaczającej osobnika, które działają jako system bodźców i powodują określone (jakieś) reakcje (przeżycia) psychiczne.

Obszary środowiska wychowawczego w stosunku do jednostki: rodzina, koledzy, sąsiedztwo, szkoła, telewizja, radio, książka, gry, Internet, sport, rekreacja, instytucje oświatowe, dom kultury, instytucje kultury, miejsce pracy, kościół mogą to być jeszcze – stan zdrowia, subkultura, narodowość , kwestie religijne.

Wymiar środowiska:

- obiektywny – mierzalny układ czynników typowych (czynników opisowych)

- subiektywny – czyjeś środowisko, podejście indywidualistyczne

- struktura dynamiczna – rozwojowo i historycznie zmienna

- struktura o zróżnicowanej i zmieniającej się sile oddziaływań

1. Typologie środowiska wychowawczego

Typologia środowiska

- rodzaj bodźców (wg. Wroczyńskiego: przyrodnicze (naturalne), społeczne, kulturowe)

- siła i czas oddziaływania (kręgi Pietera: osobiste, miejscowe, okoliczne)

- sposób powstawania (wg. Tonniesa: naturalne (wspólnoty)rodzina, grupa rówieśnicza i społeczności lokalne) intencjonalne (stowarzyszenie) szkoła, placówki opiekuńcze

- cechy terytorialne, demograficzno – ekonomiczne i społeczno – kulturowe (miejskie i wiejskie)

- sposób komunikowania się członków (rzeczywiste i wirtualne)

1. Działanie społeczne w ujęciu pedagogiki społecznej – kategorie (typy) działania i metody

DZIAŁANIE ( rodzaje)

Rodzaje w Pedagogice Społecznej

- wychowanie – działanie zmierzające do wykształcenia pożądanych (z jakiegoś punktu widzenia) cech, kompetencji, umiejętności, sposobów zachowania

- socjalizacja- proces wrastania w społeczeństwo

- pomoc – działania, które mają polepszyć czyjąś sytuację lub zapobiec pogorszeniu istniejącego stanu

- pomoc wspierająca rozwój

- pomoc ( samodzielne) przezwyciężanie trudnych sytuacji

Formy pomagania: dzielenie się dobrami, wyręczanie, dostarczanie wiedzy, informacji, umiejętności.

- opieka – zaspokajanie różnorodnych potrzeb podopiecznego podejmowane wobec jednostek niezdolnych do samodzielnej egzystencji

Celem opieki jest ,w miarę możliwości, dążenie do uzyskania samodzielności życiowej i niezależności.

- wsparcie – typ relacji międzyludzkiej wywołującej korzystne przeżycie psychiczne pozwalające na podtrzymanie sił, ich regenerację lub aktywizację

- kompensacja – ( wyrównanie braków utrudniających prawidłowy rozwój jednostki) uzupełnianie braków, wyrównywanie niedoborów lub zastępowanie deficytów , przejmowanie funkcji przez inne cechy, czynniki, układy, systemy(niż naturalne) ( opieka zastępcza, świetlice socjalne)

- profilaktyka – zapobieganie, przeciwdziałanie, ubieganie ( zapobieganie powstawaniu niekorzystnych zjawisk)

Zespół działań mających na celu zapewnienie warunków oraz dostarczenie wiedzy i umiejętności praktycznych na poziomie mikro i makro społecznym, służących zapobieganiu występowania zjawisk i stanów negatywnych oraz problemów społecznych.

PROFILAKTYKA I , II , III - rzędowa

- integracja społeczna – Proces tworzenia całości z mniejszych elementów (scalanie), łączenie elementów w jedną całość.

formalne wspólnoty ze zbiorowości, tworzenie społeczności poprzez powoływanie wspólnych instytucji

- modernizacja – unowocześnienie, poprawianie, modyfikowanie. Zastępowanie starych sposobów i rzeczy nowymi, efektowniejszymi.

- instytucjonalizacja – „ubranie działania w pewne normy” Pewien rodzaj zorganizowania jakiejś sfery działania, życia, funkcjonowania, spełniającej jakieś zadanie

- animacja – ożywianie, pobudzanie, dodawanie sił. Zapoczątkowanie procesów, działań, pobudzenie do aktywności.

Świadome zachęcenie, wspomaganie i stymulowanie jednostek i grup do samodzielnego decydowania, projektowania i realizowania działań, które same one uznają za pożądane i współdziałają w ich realizacji.

- aktywizacja – działalność przynosząca korzyści społeczeństwu, wywołanie motywacji dla dobra innych

- rezyliencja

1. Resiliencja i jej rozwijanie – nowe podejście do działania wobec zagrożeń indywidualnych w pedagogice społecznej

Rezyliencja w kontekście Pedagogiki Społecznej i zagrożeń

Rezyliencja (łac. resilience) – to umiejętność lub proces dostosowywania się do zmieniających się warunków, adaptacja w stosunku do otoczenia, uodpornianie się, plastyczność umysłu, zdolnością do odzyskiwania utraconych lub osłabionych sił i odporność na działanie szkodliwych czynników. Zdolność do regeneracji po urazach psychicznych.

Rezyliencja jest cechą indywidualną. Zachodzi tylko w momencie gdy człowiek wyzbywa się uporu.

Tutaj trzeba coś wymyslić

1. Rodzina – ujęcie interdyscyplinarne do obszaru badań i działania

Rodzina - różne ujęcia teoretyczne - perspektywa interdyscyplinarna. 

- ujęcie prawne : grupa osób pomiędzy którymi zachodzą stosunki / związki ( formalno - prawne więzi ) małżeńskie i pokrewieństwa.

- Para małżeńska posiadająca dzieci

- ujęcie psychologiczne :  interpersonalny system stosunków i powiązań poszczególnych członków, determinowany ich cechami osobowości i zachowania.

- Grupa osób - układ więzi emocjonalnych. Związki emocjonalne, poczucie wspólnoty, miejsce zaspokajania podstawowych potrzeb psychicznych, kolebka rozwoju osobowości każdego członka a zwłaszcza dziecka.

"grupa ludzi bliskich sobie, zjednoczonych jakąś formą regularnego współuczestnictwa i wzajemnej zależności" / Rembowski /

- ujęcie socjologiczne : mała grupa społeczna, mikrostruktura społeczna, pierwotna grupa socjalizacji ( normy i wartości społeczne i sposoby zachowania ) rządząca się własnymi i nie powtarzającym wzorem i cechami funkcjonowania, posiadająca swój system wewnętrznej organizacji, o indywidualnych cechach strukturalnych ( układ pozycji ) wzorach wypełniania ról, sposobach kontroli, grupa osób które łączy silna więź międzyosobnicza 

Pewna liczba jednostek pozostających w określonych rolach i pozycjach w stosunku do siebie, która ma własny system wartości oraz normy regulujące zachowania

" grupa oparta na stałych wzorach postępowania i wzorach wzajemnych oddziaływań " / Szczepański /

- ujęcie pedagogiczne : rodzina - podstawowe środowisko opiekuńczo wychowawcze. złożony układ czynników o charakterze strukturalnym, rzeczowym, materialnym, społecznym i kulturowym, który determinuje przebieg i efekty procesu wychowania

układ oddziaływań ( wychowawczych ) przebiegających w oparciu o warunki materialno - rzeczowe i na podłożu stosunków społeczno - kulturowych tej grupy, które w różny sposób pod względem intensywności i jakości wpływają na przebieg i rezultaty ...  ...tu mam lukę.

- instytucja wychowawcza(regulowana jest przez oczekiwania społeczne), której funkcjonowanie wyznaczają normy społeczne wypełnia funkcję : opieki i wychowania : zaspokajanie potrzeb rozwojowych, indywidualnych i kierowanie / wspieranie rozwoju społeczno - kulturowego oraz zaspokaja potrzeby społeczne ( prokreacja, funkcja ekonomiczna, funkcja socjalizacji, funkcja opiekuńczo-wychowawcza, funkcje kulturowe itp. ) 

- ujęcie pedagogiki chrześcijańskiej : duchowe zjednoczenie wąskiego grona osób, skupionych we wspólnym gospodarstwie ( ognisku domowym) aktami wzajemnej pomocy i opieki, oparte na wierze w prawdziwą lub domniemaną łączność biologiczną, tradycję rodzinna i społeczną. (Adamski)

- ujęcie polityczne : para osób będąca małżeństwem lub nie, ich potomstwo, przodkowie potomstwa lub krewni każdego z nich lub któregokolwiek z dzieci, jeśli tylko mieszkają razem lub podtrzymują związki wynikające z uprzedniego pozostawania we wspólnocie. 

Podejście w rozważaniach nad rodziną - pedagogika społeczna:

1. Rodzina - grupa społeczna :pierwsza, pierwotna, ( przeważają więzi osobowe) znaczenie dla rozwoju jednostki jest niepowtarzalne ( "czym skorupka za młodu nasiąknie", „niedaleko jabłko od jabłoni” )

Na tle innych grup: specyficzny sposób akcesu nowych członków, wyraźny podział pokoleniowy, intymność stosunków i siła więzi, wspólnota zamieszkania, znaczenie tradycji rodzinnej w kształtowaniu obrazu. 

wychowanie (rozwojowe) znaczenie jej cech jako grupy:struktura, stosunki i interakcje w rodzinie, więzi rodzinne ( zwłaszcza uczuciowe ), występujące role i ich wzory, normy i organizacja życia rodzinnego, standardy zachowań i środki kontroli członków, mechanizmy wpływu socjalizującego, "kultura " rodziny, itp. 

1. 2. Rodzina -instytucja społeczna .

* jej stanowienie i obraz regulują określone mniej lub bardziej ( np. regulacjami prawnymi ) normy i wartości dotyczące rodziny, jej życia i jej członków. 

*spełnia określone funkcje na rzecz społeczeństwa jak i swoich członków. 

Analizie podlegają najczęściej sposoby i rezultaty sprawowania funkcji przez rodzinę i jej członków oraz charakter społecznej dysfunkcjonalności rodziny. 

1. Rodzina - podstawowe środowisko wychowawcze.

eksponuje się cechy funkcjonowania rodziny o silnym znaczeniu wychowawczym ( czynniki wpływu wychowawczego ) i rodzinę jako układ powiązanych tych cech i zjawisk

~ relacje pomiędzy rodzicami a dziećmi, postawy rodzicielskie , style wychowania, cele wychowania, aspiracje edukacyjne, kultura pedagogiczna rodziców, błędy wychowawcze, zagrożenia wychowawcze w rodzinie, dysfunkcjonalność wychowawcza rodziny, itp.

1. Funkcje rodziny

Funkcje rodziny jako środowiska wychowawczego:

1.wyspecjalizowane ukierunkowane działania rodziny i jej poszczególnych członków w zakresie zaspakajania potrzeb indywidualnych i społecznych

2. działania o systematycznym charakterze 

3. działania wynikające z bardziej lub mniej uświadamianych sobie powinności - społecznych oczekiwań. 

4. podejmowane ze względu na obowiązujące normy i wzory. ogólne czynności mające na celu wywołać pożądane skutki - zaspokajać określone potrzeby ( psychiczne, emocjonalne, społeczne i ekonomiczne ) swych członków oraz określone oczekiwania społeczeństw.  

Funkcje rodziny - M.ZIEMSKIEJ

prokreacyjna ( wydzielona już seksualna ) dostarcza nowych członków dla siebie i społeczeństwa i w sposób sankcjonowany społecznie zaspakaja potrzeby seksualne
ekonomiczna ( dawniej prokreacyjna ) zaspokaja potrzeby materialne i bytowe członków, 

usługowo - opiekuńcza, dostarcza opieki fizycznej i usług ( wyżywienie, odzież, czystość otoczenia, higiena ) członkom zwłaszcza tym, którzy nie są zdolni do samodzielnego ich zaspokajania ( dzieci, osób starszych, chorzy) 

socjalizacyjna ( w tym wychowawcza ) przekazuje podstawowe normy i wartości danego społeczeństwa, wprowadza w jego kulturę - moralność, zwyczaje i obyczaje a jednocześnie kontroluje członków i wdraża we współżycie społeczne i kontrolę społeczną. Wychowawcza - w sensie zamierzonych oddziaływań, przekazywania wartości, wdrażania w życie i kształtowania cech.  
psychohigieniczna - zaspokajanie potrzeb emocjonalnych ( miłość, przynależność, uznanie, szacunek i bezpieczeństwo ) ale też rekreacyjnych i towarzyskich.

wg  TYSZKI - materialno - ekonomiczna ; prokreacyjna ; legalizacyjno - kontrolna ; opiekuńczo - zabezpieczająca ; klasowo - stratyfikacyjna ; kulturalna ; rekreacyjno - seksualna ; towarzyska ; emocjonalno -ekspresyjna.

wg DYCZEWSKIEGO - emocjonalno - integracyjna ; prokreacyjna ; wychowawcza ; socjalizacyjna ; gospodarcza ; religijna ; opiekuńczo - zabezpieczająca ; legalizacyjno  - kontrolna ; rekreacyjno - towarzyska.

1. Zmienność rodziny jako środowiska wychowawczego

Zmienność form życia rodzinnego i funkcji rodziny - determinanty.

Zmienność czasowa obrazu rodziny jako środowiska wychowawczego ; różne oblicza rodziny w różnych okresach historycznych.przedindustrialne, okresu uprzemysłowienia, przemysłowe, poprzemysłowe, rozwiniętych społeczeństw informatycznych. 

 Zależność od społeczeństwa w którym rodzina żyje ; ram prawnych , kontekstu społeczno - kulturowego, ogólnych warunków ekonomicznych, jakie dane społeczeństwo/środowisko stwarza rodzinie:

- rodziny różnych środowisk ( rodzin wielkomiejskich, małomiasteczkowe, wiejskie )

- rodziny różnych kultur ( europejskie, arabskie, dalekiego wschodu, itd. )

1. Czynniki transformujące rodzinę dawniej i dziś

JAKIE ZJAWISKA CYWILIZACYJNE ZMIENIŁY RODZINĘ ??

ROZWÓJ MEDYCYNY- regulacja płodności, utrzymanie przy życiu, wydłużenie życia osłabił determinizm biologiczny w życiu rodziny "uwolnienie" kobiety od przymusowego macierzyństwa, mniejsza śmiertelność członków rodziny (dzieci, starszych), oddzielenie funkcji seksualnej od prokreacyjnej

UPRZEMYSŁOWIENIE, URBANIZACJA I ROZWÓJ SPOŁECZEŃSTWA POPRZEMYSŁOWEGO - zmiana charakteru pracy, wzrost potrzeb i motywacji, wykształcenia, rozwój i zróżnicowanie aspiracji życiowych członków rodziny, praca i kariera zawodowa kobiet, egalitaryzacja pozycji męża i żony.

DEMOKRATYZACJA I PRAWA CZŁOWIEKA - zmiana układu pozycji w rodzinie, autonomizacja i indywidualizacja jednostek, emancypacja dzieci w rodzinie( swoboda wyboru, wykształcenia, małżonka, wzrost i zróżnicowanie aspiracji życiowych itp. ) emancypacja kobiet, zmiana charakteru więzi i wartości trwałości rodziny.

RUCHLIWOŚĆ SPOŁECZNA ( migracje środowiskowe i międzykulturowe ) heterogenizacja społeczeństw, wielokulturowość społeczeństw, upowszechnienie się różnych stylów życia.

ROZWÓJ SEKTORA USŁUG -  przyjęcie wielu funkcji opiekuńczo - wychowawczych, zadań, czynności wykonywanych przez różne instytucje i firmy. 

ROZWÓJ INSTYTUCJI EDUKACYJNYCH I MERYTOKRATYZM EDUKACYJNY - wzrost aspiracji edukacyjnych, heterogenizacja członków rodziny pod względem wykształcenia, niżej wykształcony mąż.

ROZWÓJ ŚRODKÓW PRZEKAZU INFORMACJI - dyfuzja kultur, wzorów życia rodzinnego, norm, stylów ale też indywidualizacja jednostek, rozwój postaw hedonistycznych, konkurencyjność "wyścig szczurów" 

ROZWÓJ NOWOCZESNYCH ŚRODKÓW KOMUNIKACJI - ( telefony komórkowe, Internet ) zmiana charakteru kontaktów, osłabienie więzi, nowe formy kontroli dzieci.

DYNAMIKA ŻYCIA - tempo życia, zmienność jako podstawowe cechy współczesności ( transformacje, rewolucje )

1. Główne aktualne zmiany i perspektywy rodziny . Rodzina polska – krytyka jako środowiska wychowawczego

CO NASTĄPIŁO ??

1. zmiana spostrzegania praw przyznawanych poszczególnym członkom rodziny

2. spadek dzietności - model rodziny nuklearnej

3. zmiana postaw wobec trwałości małżeństwa - luźny stosunek do stabilizacji

4. zmiana postaw wobec imperatywu posiadania dzieci

5. zmiana ról każdej z płci w małżeństwie

6. zmiana postaw wobec małżeństwa - różne oczekiwania co do jego roli i zadań

7. zmiana stosunku do dziecka - dziecko jako "dobro" konkurencyjne wobec innych osób nie jako dobro produkcyjne i zabezpieczenie lecz jako dobro konsumpcyjne ( miłość, radość, satysfakcja)

8. odejście od życia wspólnotowego ( małżeństwa i rodziny ) ograniczającego autonomię preferowanie nowoczesnych stylów życia proponujących wolność (np. życie razem lecz obok – LAT, single, ko habitaty, samotne rodzicielstwo)

1. Makroprzyczyny i mikroprzyczyny zjawisk patologicznych w rodzinie

OGÓLNE PRZYCZYNY WYSTĘPOWANIA PATOLOGII SPOŁECZNEJ – ZJAWISK I ZACHOWAŃ PATOLOGICZNYCH

- osłabienie więzi społecznych i mechanizmów kontroli społecznej

- rozpiętość między aspiracjami a możliwościami ich realizacji: frustracje, wzrost wymagań w zakresie kompetencji życiowych

- istnienie norm obyczajowych sprzecznych z ogólnym systemem wartości (subkulturowe)

- ekskluzja i marginalizacja społeczna

PRZYCZYNY ZJAWISK PATILOGICZNYCH

- makrouwarunkowanie

- trudności w zaadoptowaniu się rodzin do zmian społecznych i gospodarczych

- wzrost różnic społecznych (nierówności społecznych)

- zdezorganizowana lub nieodpowiednia polityka społeczna (państwowe wsparcie funkcjonowania rodzin)

- rozluźnienie więzi lokalnych

- rozchwianie systemu wartości społecznych i norm moralnych

- uwarunkowania bezpośrednie (mikrostrukturalne) społeczne

- indywidualne patologie (zaburzenia, uzależnienia, braki w kompetencjach życiowych)

- „przypadkowy” cel zawarcia związku małżeńskiego (nie uczuciowy)

- silny wpływ rodziny pierwotnej (generacyjnej)

- egocentryzm i egoizm (autokratyzm członków)

- zaburzenia w wzajemnej komunikacji członków

- negatywne cechy i warunki funkcjonowania rodziny (strukturalne, ekonomiczne, społeczno-kulturowe)

Splot sytuacyjny – współwystępowanie czynników niekorzystnych: ekonomicznych, społecznych i kulturowych. Kumulacja (w czasie) negatywnych cech zdarzeń i okoliczności

1. Patologia rodziny – różne sposoby rozumienia istoty ( r. zdezorganizowany, zdemoralizowane, dysfunkcjonalne)

SCHEMATYZACJA RODZIN ZE WZGLĘDU NA JAKOŚĆ ŚRODOWISKA WYCHOWAWCZEGO

- Rodziny normalne:

Charakteryzują się pełnym składem osobowym i naturalną więzią biologiczną miedzy rodzicami i dziećmi. Panujące stosunki wewnątrzrodzinne oparte na silnych związkach emocjonalnych między małżonkami, miedzy każdym z nich a dziećmi. Ewentualne konflikty mają charakter przelotny i odzwierciedlają raczej troskę o przyszłość dzieci i byt rodziny. Układy ról wewnątrzrodzinnych odzwierciedlają raczej model rodziny tradycyjnej. Współdziałanie z instytucjami wychowawczymi (głównie ze szkołą). Dominują też w tych rodzinach wartości i wzory życiowe.

- rodziny zdezorganizowane:

Trwałe zaburzenia w strukturze, ostre konflikty bądź rozbicie rodziny (także rodzin rozbitych przez śmierć jednego z rodziców). Panujące stosunki mają charakter antagonistyczny i agresywny. Jedynie w przypadku rodzin rozbitych przez śmierć stosunki te mają charakter pozytywny, jednak niepełność tych rodzin dezorganizuje ich wychowawcze funkcjonowanie. Istniejące w tych typach rodzin układy ról również ulegają dezorganizacji, co odzwierciedla się najczęściej w osłabieniu ich funkcji opiekuńczych i kontrolnych nad dziećmi. Rodziny te nie utrzymują też stałych kontaktów ze szkołą. W rodzinach tych spotyka się często poważne trudności materialne.

- rodziny zdemoralizowane:

Rodziny pełne jak i zdezorganizowane. Dominująca obok stosunków wewnątrzrodzinnych cecha to przede wszystkim dostarczane przez rodziców negatywne, sprzeczne z prawem i normami moralnymi wzory zachowań i wartości życiowych. Są to rodziny najczęściej dotknięte nadmiernym pijaństwem i alkoholizmem, występującymi zjawiskami pospolitej przestępczości, prostytucji matek itp. Układy ról w tych rodzinach są zdezorganizowane co powoduje zaburzenia w wychowawczo – opiekuńczym funkcjonowaniu tych środowisk. Rodziny te w zasadzie nie utrzymują kontaktu.

1. Rodzina zdrowa a rodzina problemowa – główne kryteria psychospołeczne

RODZINA ZDROWA A KONTRATYP – WSKAŹNIKI

Członkowie wzajemnie zapewniają sobie warunki prawidłowego rozwoju zgodnego z indywidualnymi możliwościami	Członkowie rodziny wzajemnie zagrażają swojemu rozwojowi.
Zdolność do ujawniania konfliktów i ich wspólnego omawiania i rozwiązywania	Konflikty w rodzinie są tłumione, nawarstwiają się.
Członkowie akceptują swoje role i podejmują zgodne ze swoimi indywidualnymi możliwościami	Członkowie nie akceptują pełnionych przez siebie ról lub nie wypełniają ich pomimo posiadania możliwości.
Cele są wspólnie uzgadniane i realizowane	Brak wspólnych celów, narzucanie i dominacja celów indywidualnych członków
Zgoda na zmiany wynikające z procesów rozwojowych członków całej rodziny	Sztywność postaw, ograniczanie swobody, niespełnianie oczekiwań.

Rodzina funkcjonalna:

- w miarę jak dziecko rośnie uczy je niezależności i samodzielności w zaspokajaniu swoich potrzeb

- dzieci są chronione ale nie w sposób nadopiekuńczy lub niewystarczający. Dziecko jest traktowane jako cenne, jako wartość, szanowane są jego prawa, myśli i uczucia

- rodzice wiedzą czego spodziewać się po dziecku, nie oczekują zbytniej dojrzałości ”ponad wiek”

- rodzice nie atakują dziecka fizycznie czy psychicznie. Nie ignorują dziecka, wspierają je i ochraniają

- uczą ogólno-społecznych zasad i ich przestrzegania

- uczą dobrej perspektywy życiowej i optymizmu. Wzmacniają wiarę w siebie

- uczą podstawowych umiejętności życiowych, uczą dokonywać samodzielnych wyborów

- rodzina jest zintegrowana, o silnych więziach między członkami.

Rodzina dysfunkcjonalna (problemowa):

- nie potrafi wypełniać wystarczająco dobrze swych ról, potrzeb rozwojowych dziecka

- rodzina stale kontroluje dziecko, podkreśla jego mniejsza wartość, wyśmiewa, ignoruje, atakuje dziecko za jego niedoskonałość i błędy

- rodzice nie pozwalają na samodzielność, autonomię, atakują dziecko za wyrażanie pragnień i ignorują je

- rodzice domagają się zachowań bardziej dojrzałych niż możliwości lub pozwalają na trwanie w zachowaniach mniej dojrzałych niż wiek. Wykorzystywana jest bezbronność dzieci, wykorzystuje się je dal własnych potrzeb

- sposób traktowania dzieci przez rodziców jest dla dzieci źródłem strachu, cierpienia, krzywdy, poczucia osamotnienia

- rodzice nie uczą dziecka poprawnych społecznie zachowań, sami są często anty modelami pełnienia ról rodzinnych i często społecznych

- nieporadność życiowa rodziców, która odbija się na statusie materialnym rodzin, albo pogoń za pieniądzem i karierą kosztem życia rodzinnego ( więzi i kontaktu z dzieckiem)

- nieporadność wychowawcza – brak wiedzy i umiejętności pedagogicznych uwidaczniająca się nadmiernym rygoryzmie lub nadopiekuńczości lub pozostawieniu dziecka samemu sobie

- rodzina nie potrafi konstruktywnie i pomyślnie rozwiązywać swoich problemów, trudności, sytuacji, kryzysów i kryzysów rozwojowych

- życie podporządkowane jest nie dobru członków, ale jakiemuś celowi (alkohol, przemoc, kariera i pieniądze).

1. Rodzice konstruktywni i destrukcyjni dla rozwoju dziecka (zachowania i postawy)

Dziecko w zdrowej rodzinie

- cenione nie bardziej i nie mniej niż każdy inny członek rodziny, oraz nie mniej niż osoby spoza rodzin. Wszyscy członkowie rodziny są równi

- cenne przez sam fakt swego istnienia, wartościowe samo w sobie, dziecko czuje się wartościowe

- szanowane, ma prawo do własnego ciała, myśli, uczuć, zachowań, ich zdanie się liczy

- chronione przed niebezpieczeństwem i niepożądaną ingerencją z zewnątrz, nie SA nadopiekuńczy niewystarczający. Rodzice uczą jak samodzielnie się bronić. Nigdy nie stoją po stronie krzywdziciela.

- akceptowane w swej niedoskonałości. Rodzice sami przyznają się do swej niedoskonałości (przyznanie się do winy, przeprosiny). Dziecka nie zmusza się do doskonałości, nie muszą być idealnymi dorosłymi

- zaspakajane są jego potrzeby, ale jest też stopniowo uczone, jak samemu je zaspokajać

- poświęcany jest mu czas i uwaga, zainteresowanie, okazuje mu się czułość

- uczone jest podstawowych umiejętności życiowych (komunikacyjnych, rozpoznawania i wyrażania emocji, radzenia sobie z uczuciami)

- uczone jest granic (zdrowe dyscyplina).

W rodzinie dysfunkcyjnej – dziecko krzywdzone w rodzinie

- jest krytykowane za to że myśli o sobie, rodzice chcą aby myślało o nich i zaspakajało ich potrzeby

- jest cenione jeśli zaspakaja potrzeby i oczekiwania rodziców

- narzuca mu się role dorosłego, obarcza troską o rodzinę

- jest wykorzystywane i używane dla potrzeb rodziców, ich dobrego samopoczucia, poczucia władzy i kontroli, prestiżu społecznego

- jest często stawiane pomiędzy rodzicami

- jest atakowane za własną niedoskonałość, za popełnianie błędów, stawia mu się wymagania i zasady nie do zrealizowania

- jest obwiniane za różne problemy rodziny

- jest atakowane, ośmieszane za swoje poglądy i ich posiadanie

- jest zawsze gorsze od innych lub zawsze lepsze od innych (bałwanów, frajerów)

- jest unikane, odrzucane, porzucane lub „podrzucane”

- nie jest chronione i zabezpieczone przed nadużyciami ze strony innych. Rodzice nie staja po stronie dziecka, nie udzielają mu wsparcia

- nie uczy się umiejętności obrony, wytyczania własnych granic, uczy się być ofiarą, przyzwala na wykorzystywanie siebie przez innych. Dzieci są uległe

- stale oceniane i sterowane, staje się zależne od innych, nie rozwija samostanowienia o sobie i samokontroli (lub odwrotnie – staje się przesadnie niezależne, gdyż nie może liczyć na pomoc rodziców)

- stale oceniane i sterowane, staje się zależne od innych, nie rozwija samostanowienia o sobie i samokontroli (lub odwrotnie- staje się przesadnie niezależne, gdyż nie może liczyć na pomoc rodziców)

- nie rozwija umiejętności poznania siebie, swoich uczuć, nie potrafią realistycznie patrzeć na siebie

- nie potrafi odpowiednio interpretować zachowań innych, nie umieją odczytywać społecznych wskazówek

- z powodu ataków fizycznych i psychicznych na własną osobę postrzega świat jako nieprzychylny, wrogi, zagrażający.

1. Przemoc w rodzinie – mity o zjawisku, istota , uwarunkowania, znaczenie, przeciwdziałanie

Przemoc w rodzinie – istota

- nierówna pozycja stron (zależność), czyli przewaga jednej osoby nad drugą, np.: przewaga: finansowa, fizyczna, emocjonalna, kulturowa, niepełnosprawność, itd.

- szkody psychiczne i fizyczne lub prawdopodobieństwo (zagrożenie) ich wystąpienia (wskazania nauki, profesjonalistów)

- nieprzypadkowość (intencjonalność zachowania)

- naruszanie praw, swobód, dóbr osobistych

- przedmiotowość relacji („poświęcenie” kogoś w imię jakiś wartości, własnej wygody, dobrego samopoczucia, zaspokojenia własnych potrzeb)

- niezgodność z normami społecznymi na temat relacji rodzinnych (postępowania z członkami rodziny, wzajemnej opieki w rodzinie, zadań i obowiązków wobec członków rodziny)

Uwarunkowania przemocy w rodzinie

Modele integracyjne

- psychospołeczny model Gellesa

- wieloczynnikowy model Browne’a

- model ekologiczny

Model Richarda Gellesa

Wieloczynnikowy model przemocy w rodzinie (Herbert Brown, 1999r.)

Cykl przemocy

Radzenie sobie, wsparcie

Przyczyny przemocy w rodzinie – model ekologiczny

- Cechy jednostki (ofiary i sprawcy) – np. doświadczenie przemocy w rodzinie w dzieciństwie, niedojrzałość emocjonalna, autorytarność, niskie poczucie wartości, niskie kompetencje życiowe, problemy uzależnieniowe

- Rodzina, relacje rodzinne i cechy rodziny i jej członków – np. izolacja społeczna, brak wsparcia, nieradzenie sobie ze stresami, zmiany miejsca

- Społeczność, środowisko lokalne – np. więzi lokalne, niska organizacja społeczności, duża ruchliwość społeczna

- warunki ogólnospołeczne – np. normy na temat rodziny, żony, dzieci, system prawny, brak dobrej polityki rodzinnej, akceptacja przemocy jako takiej, konflikty i transformacje

Główne czynniki ryzyka wystąpienia przemocy w rodzinie

- doświadczenie przemocy w rodzinie w dzieciństwie przez sprawcę (ofiarę)

- niska pozycja społeczna, zawodowa sprawcy

- stresogenny charakter pracy

- niski status socjoekonomiczny (stres życiowy)

- niskie poczucie własnej wartości

- poczucie utraty kontroli nad życiem, sytuacją, poczucie utraty względów

- problem uzależnieniowy

- problemy psychiczne (depresje, lęki, brak kontroli impulsów)

- wczesny okres trwania związku

Czynniki ryzyka wystąpienia krzywdzenia dzieci w rodzinie

- wiek dziecka (3-5 lat)

- płeć – chłopcy dla form fizycznych, dziewczynki dla seksualnych

- dziecko niebiologiczne

- dziecko niechciane

- dzieci tzw. Trudne (wychowawczo do opieki – kalekie, upośledzone, nadpobudliwe, z zaburzeniami rozwoju)

- dzieci z niską wagą urodzeniową, z trudnościami w ciąży

- zaburzenie wczesnych interakcji matka – dziecko

- doświadczenie przemocy w dzieciństwie przez rodziców

- złe relacje matki z własną matką

- niedojrzałość społeczno – emocjonalna rodziców, ich młody wiek

- nierealistyczne oczekiwania wobec dziecka, brak znajomości praw rozwojowych

- krótki odstęp pomiędzy dziećmi (18 m-cy)

- konflikty małżeńskie

- nagła zmiana stylu funkcjonowania rodziny (utrata pracy, przeprowadzka)

- izolacja społeczna rodziny

Fazy przemocy w rodzinie – cykl

NARASTANIE AKTY PRZEMOCY

„MIODOWY MIESIĄC”

Znaczenie, skutki przemocy domowej

- Indywidualne ( fizyczne, psychiczne, zdrowotne)

- Społeczne (finansowe, ekonomiczne (praca), zdrowotne, organizacja i bezpieczeństwo społeczne)

Psychologiczna i psychopatologiczna konsekwencja przemocy fizycznej i zaniedbywania dzieci

- zachowania agresywne i destrukcyjne

- zaburzenia regulacji uczuć

- mało bezpieczne, atypowe wzorce przywiązania

- zaburzenia w relacjach z rówieśnikami (wzorce agresywne bądź ucieczkowo – izolacyjne)

- pogorszenie wyników w nauce

- zaburzenia depresyjne

- zaburzenia zachowania

- nadpobudliwość psychoruchowa

- zachowania opozycyjno – buntownicze

- zaburzenia post traumatyczne

Utrzymujące się i odległe następstwa poznawcze

Obejmują niekorzystne przekonania i postawy, sposoby widzenia świata i siebie, wyznaczają codzienne życie ofiar krzywdzenia w dzieciństwie

- poczucie bezsilności

- przecenianie przeciwności losu

- zaniżanie własnej wartości i możliwości radzenia sobie z sytuacją

- stałe odczuwanie zagrożenia (wrażenie że stanie się coś złego)

- pesymizm życiowy

- czysty lęk i strach

- negatywne spostrzeganie stanu własnego zdrowia

- postrzeganie świata jako zagrażającego

- oswajanie się z przemocą i uczenie się przemocy

Następstwa behawioralne

- nadużywanie substancji odurzających (jako sposób radzenia sobie z traumą, stresem, używanie alkoholu, narkotyków, środków farmakologicznych, uspokajających, środków psychostymulujących)

- palenie tytoniu (niemal powszechne u ofiar krzywdzenia w dzieciństwie)

- zaburzenia jedzenia z otyłością (szczególnie w przypadku wykorzystywania seksualnego – wyniki badań nie są jednoznaczne)

- samobójstwa, zachowania autodestrukcyjne

- ryzykowne zachowania seksualne – wczesne rozpoczynanie współżycia seksualnego, posiadanie wielu partnerów, oraz uprawianie seksu bez zabezpieczenia, aborcje ( charakterystyczne przede wszystkim dla osób wykorzystywanych seksualnie w dzieciństwie)

- rozwój zaburzeń kontroli zachowania i tendencji antyspołecznych

-trudności ze snem-koszmary nocne, bezsenność.

W sferze społecznego funkcjonowania

Ograniczenie i niepowodzenie w budowaniu konstruktywnych relacji społecznych i zgodnym współżyciu z innymi.

- nie umieją trafnie odczytywać wskazówek społecznych, interpretować zachowań innych

- nie umieją jasno wyrażać własnych potrzeb, Bronic własnego zdania, stanowiska

- rewiktymizacja – skłonność do wchodzenia w rolę ofiary przemocy, (gwałtów, przemoc ze strony partnerów oraz pobić (ataków fizycznych)

- nie potrafią chronić się przed manipulowaniem i wykorzystywaniem przez innych-często funkcjonują w związkach opartych na ich instrumentalnym traktowaniu i są nadal krzywdzone przez innych

-ich związki emocjonalne są słabe i nietrwałe- częściej niż u innych obserwuje się u nich rozwody oraz niezadowolenie z aktualnych związków

-rozwój postaw braku zaufania do innych

-wrogość do innych i świata

-bezdomność, bezżenność, bezdzietność

Następstwa psychologiczne (emocjonalne)

Depresja i PTSD ( Zespół Zaburzeń Stresu Traumatycznego)

Zdrowotne (utrzymujące się i odległe skutki doświadczeń przemocy rodzinnej)

-zmiany w budowie mózgu i zmiany neurofizjologiczne -częstsze zapadanie na różne choroby -różne problemy zdrowotne, niedomagania i objawy chorobowe -częstsze korzystanie z opieki lekarskiej i zabiegów medycznych -choroby chroniczne: serca, płuc, wątroby oraz nowotwory	- niepełnosprawności (fizyczne, intelektualne) - otyłość - usiłowania samobójcze - ryzykowne zachowania seksualne i promiskuityzm seksualny - nadaktywność

Przeciwdziałanie przemocy domowej

- kampanie społeczne

- legislacje – Ustawa z dnia 29 lipca 2005r. O przeciwdziałaniu przemocy w rodzinie

- Ustawa z dnia 10 czerwca 2010r. O zmianie ustawy o przeciwdziałaniu przemocy w rodzinie

W nowelizacji ważne są następujące zmiany – Art. 2, Art. 96.1, Art. 12.1, Art. 12a.1, Art. 9a.1, Art. 9b.1

Warto zajrzeć na strony:

Fundacji Dzieci Niczyje – www.fdn.org

Ogólnopolskiego Pogotowia dla Ofiar Przemocy w Rodzinie „Niebieska Linia” – www.niebieskalinia.pl

1. Szkoła jako środowisko wychowawcze. Czynniki opisujące szkołę jako środowisko wychowawcze

2. Role szkolne dziecka i ich znaczenie socjalizacyjne

3. Determinanty wpływu socjalizująco-wychowawczego szkoły

4. Adaptacja dziecka do szkoły i jej wskaźniki