1.Opisz ogólny podział teorii patologii społecznej – jakie są kryteria tego podziału i jakie grupy teorii się w nim wyróżnia

Teorie patologii społecznej dzielimy na:

1.INDYWIDUALNE

• Biologiczne (anatomiczne, fizjologiczne, genetyczne)

• Psychologiczne

Inaczej zwane uwarunkowaniami biopsychologicznymi. Jest to wszystko, to co wiąże się z niewłaściwym funkcjonowaniem psychiki człowieka i jego osobowości, bada zaburzenia psychiczne, inaczej trwałe kalectwa psychiczne, i są to zaburzenia związane z okresem dojrzewania, zaburzenia osobowości, zaburzenia endokrynologiczne.

Teorie indywidualne upatrują przyczyny patologii w sprawcy, czyli w jednostce samej w sobie. Dzielą się na biologiczne, odnoszące się do ciała człowieka i odstępstwach od normy w jego anatomii, obciążenia genetycznego, jakie człowiek dostaje w chwili poczęcia od swoich rodziców oraz gospodarki hormonalnej i wpływu hormonów na zachowanie ludzi; A także psychologiczne, związane z psychiką człowieka, zaburzeniach i chorobach na tle psychicznym

2.SPOŁECZNE(środowiskowe)

• patologia życia codziennego- patologia rodziny

• negatywne oddziaływanie szkoły

• negatywne oddziaływanie środowiska szkolnego

• zły wpływ grupy rówieśniczej

• sytuacja ekonomiczna kraju- bezrobocie, bezdomność, żebractwo

• uwarunkowania kulturowe

• uwarunkowania kulturowe politycznie

Mogą się one dzielić również na poszczególne kierunki :

• kierunki strukturalne (R. Merton- Anomia strukturalna)

• kierunek kulturowy (E. Sutherland- teoria zróżnicowanych powiązań)

• kierunek kontroli społecznej (T. Hirsht- teoria kontroli, teoria samokontroli, Samson i Laub- teoria trajektorii życiowych)

• kierunek reakcji społecznej , kierunek naznaczenia,

• kierunek stygmatyzacji

• kierunek młodzieżowych podkultur dewiacyjnych

Teorie społeczne zakładają, że przyczyny patologii społecznych tkwią w środowisku- najczęściej w środowisku społecznym, w jego wpływie na człowieka.

2. Podaj podział socjologicznych teorii patologii społecznej i wyjaśnij krótko teoretyczną podstawę każdej z wyróżnionych grup. 

Teorie socjologiczne zakładają, że przyczyny patoligii społecznych tkwią w środowisku- najczęściej w środowisku społecznym, w jego wpływie na człowieka. Teorie te dzielą się na:

- strukturalne, które dotyczą struktury społecznej i które tłumaczy teoria anomii Mertona; Teoria ta opisuje w jaki sposób z pozoru normalnie działające społeczeństwo może wywołać zachowania nonkonformistyczne (postawa krytyczna wobec zasad, zachowań i norm społecznych, grupowych, przeciwstawiająca im własny system wartości). Merton wyjaśnił to rozdźwiękiem między elementami dwóch struktur: społecznej ( zorganizowany zespół społecznych zależności, w który uwikłane są w różny sposób poszczególni członkowie społeczeństwa) i kulturowej (zespół kierujących zachowaniem ludzi wartości normatywnych wspólnych członkom danego społeczeństwa), powodujący stan napięcia motywacyjnego, który przeradza się z kolei w jeden z typów adaptacji nonkonformistycznej. Merton przedstawia 2 typy społeczeństw, w których brak prawidłowej integracji pomiędzy tymi elementami: W pierwszym typie społeczeństwa ważniejsze są cele, niż środki pozwalające zrealizować te cele. W drugim typie społeczeństwa cele stają się nieistotne, zaś konformizm staje się wartością podstawową. Te dwa typy społeczeństw nazwał Merton źle funkcjonującymi. Wg Mertona społeczeństwo dobrze funkcjonujące to społeczeństwo, które osiąga cele tylko poprzez dozwolone środki. Jeżeli społeczeństwo realizuje cele przez wszystkie środki ( niezależnie od tego czy są dozwolone czy nie )i traci stabilność, a zjawisko to pogłębia się to jest nazwane przez Mertona ANOMIĄ (stan lub rezultat pewnej dezintegracji w obrębie kultury, struktury społecznej lub wzajemnie pomiędzy nimi).

- kierunek kulturowy, wyjaśniony przez teorię zróżnicowanych powiązań Sutherlanda; Teoria ta zakłada, że zachowanie dewiacyjne jest zachowaniem wyuoczonym, tzn nie jest zachowaniem wrodzonym, a jednostka niewyszkolona w przestępczości nie może wymyślić zachowania przestępczego. Uczenie się wychowania przestępczego następuje w toku interakcji z innymi osobami w procesie komunikacji, także niewerbalnej. Zasadnicza część procesu uczenia się zachowań dewiacyjnych następuje w obrębie grup pierwotnych, tj. Rodziny, grup rówieśniczych i sąsiedzkich, mniejszą rolę odgrywają natomiast środki masowego przekazu. Teoria mówi, że ludzie stają się przestępcami wskutek kontaktu z wzorami przestępczymi i braku kontaktu z wzorami nie przestępczymi. Dochodzi do tego wówczas, gdy wpływ przestępczych wzorów zachowań jest większy niż wpływ nie przestępczych, czyli gdy wykształca się nadwyżka wzorów przestępczych. Zależy to od 4 czynników: częstotliwości kontaktu z danym wzorem (im częstszy tym większe prawdopodobieństwo wykształcenia się nadwyżki tych wzorów), czasu trwania kontaktu z danym wzorem (im dłuższe tym większe prawdopodobieństwo wykształcenia się nadwyżki tych wzorów), uprzedniości kontaktów z danym wzorem (im wcześniejsze kontakty, tym większe prawdopodobieństwo wykształcenia się nadwyżki tych wzorów) oraz intensywności kontaktów z danym wzorem (im bardziej intensywne kontakty, tym większe prawdopodobieństwo. wykształcenia się nadwyżki tych wzorów).

- kierunek kontroli społecznej, w którym zawierają się teorie: kontroli Hirschi'ego, biegu życia- inaczej traiektorii Samsona i Lauba oraz samokontroli Gottfredsona i Hirschi'ego. Na założenia tej grupy teorii składają się:

- założenia dot. natury ludzkiej, mówiące o tym, że człowiek z natury jest zły i ciągnie go do złego

- założenia dot. tego czemu ludzie nie podlegają patologii, mówiące o tym, że chroni nas wpływ grupy (teoria kontroli społecznej)

- założenia o jedności kulturowej, w których zawierają się system wartości kulturowych i system norm społecznych

Teoria kontroli Hirschiego zakłada, że jednostka może przystosować się w sposób patologiczny wtedy, gdy jej więzi z porządkiem konformistycznym zostaną w jakiś sposób zerwane. Gdy stanie się wolna, a wolność jest szkodliwa, gdy stanie się niezależna od grupy, co nazywamy wolnością negatywną. Teoria zakłada, że istnieją cztery mechanizmy kontroli społecznej, wiążące jednostkę z porządkiem społecznym. Działają one niezależnie od siebie. Jeśli wszystkie cztery działają silnie i sprawnie, to człowiek jest uwięziony i istnieje małe prawdopodobieństwo na wystąpienie patologii. Te mechanizmy to:- przywiązanie- emocjonalna więź łącząca jednostkę ze społeczeństwem konformistycznym (im jest ona silniejsza, tym lepiej)

- zaangażowanie- ma charakter racjonalny; chodzi tu o bilans zysków i strat (patologia musi się ludziom opłacać)- bilans zależy nie tylko od atrakcyjności korzyści, ale również tego jaki wkład miała jednostka w to konformistyczne przystosowanie

- zaabsorbowanie- na dewiację trzeba mieć siły- jeśli jednostka jest zapracowana nie ma czasu i energii na patologie

- przekonanie- ludzie różnią się siłą przekonania czy norm trzeba przestrzegać czy nie. Wg. teorii należy przestrzegać norm społecznych, wówczas nie będzie patologii.

Teoria trajektorii, in. biegu życia zakłada, że życie człowieka przebiega w pewnych cyklach, przy pewnych naciskach kontroli, co chroni go od patologii. Bywają momenty spadku kontroli, w których następuje chwila narastania patologii, np. przeprowadzanie się do środowiska obcego (np. z domu rodzinnego do akademika), utrata rodziców, rozwód, utrata pracy, emerytura- czyli przeżycia traumatyczne, które w jakiś sposób zachwiały doczesny bieg życia.

Teoria samokontroli zakłada, że niektórzy ludzie, mimo spadku kontroli zewnętrznej, nadal utrzymują niski poziom patologii- poddają się jej sporadycznie lub wcale. Status quo pozwala zachować tymże jednostkom wewnętrzny mechanizm samokontroli.

- kierunek reakcji społecznej. Goffman wprowadził do swojej teorii dwa pojęcia tzw. tożsamości oczekiwanej i tożsamości rzeczywistej. Oczekiwana społeczna tożsamość to wszystko to, czego oczekujemy lub wymagamy od człowieka , z którym mamy się zetknąć. Jednakże w bezpośredniej interakcji możemy doznać pozytywnego lub negatywnego zawodu. Goffman wyróżnił też trzy rodzaje stygmatów:

- ułomność ciała ( różnorodne zniekształcenie fizyczne),

- wady charakteru ( słaba wola, despotyczność, nieuczciwość),

- stygmat plemienny ( rasa, narodowość, religia).

Zdaniem Goffmana można być potępianym i odrzucanym mimo, że nie uczyniło się nic złego, ale posiada się pewne cechy, które nie są aprobowane w danej kulturze. Pewne odmienności jednostki w stosunku do jej otoczenia są natychmiast widoczne ( deformacja twarzy, ślepota). Takie właściwości noszą nazwę zdyskredytowaną. Drugą kat. stygmatów są właściwości dyskredytujące. Są to takie właściwości, co do których jednostka zakłada , że otoczenie w danej chwili nic nie wie np. tendencje homoseksualne. W kierunku naznaczania dewiantem nie jest ten, kto narusza normy społeczne, lecz ten kto został uznany za naruszającego normy społeczne. Przyjmuje się tu zatem istnienie wyraźnego związku miedzy reakcją społeczną a normą. Wg reprezentantów tej teorii norma istnieje tylko o tyle, o ile istnieje odpowiadająca jej reakcja społeczna, i tylko w takim zakresie, jaki jest przez tę reakcję określona. Nie ma normy bez reakcji społecznej widowni. Brak reakcji społecznej oznacza więc, że dane zachowanie nie wykracza już poza granice tolerancji zbiorowości.

- kierunek młodzieżowych podkultur dewiacyjnych, który wyjaśnia teoria zróżnicowanych możliwości Clowarda i Ohlina. Zgodnie z poglądami jej twórców kształtowanie się postaw i zachowań dewiacyjnych wyprzedza w czasie przystąpienie jednostki do subkultury. Początkiem kariery dewiacyjnej jest doświadczenie niepowodzeń na drodze do osiągnięcia celów, będących w danej kulturze synonimem sukcesu. Człowiek, któremu nie udaje się zdobyć pożądanego statusu społecznego, wini za ten stan istniejący porządek społeczny, a to według Clowarda i Ohlina (1960) jest pierwszym czynnikiem sprzyjającym dewiacyjnemu zaangażowaniu. Następnym krokiem jest zwykle próba obejścia spostrzeganych barier społecznych poprzez odebranie prawomocności normom, uważanym za niesprawiedliwe, nieskuteczne lub nieużyteczne. Tym samym dana osoba nastawia się psychicznie na popełnienie czynów o charakterze dewiacyjnym . Ponieważ tego rodzaju zachowania jak i zakwestionowanie reguł „gry społecznej” wywołuje lęk i poczucie winy, jednostka poszukuje wsparcia i usprawiedliwienia swojego wyboru w grupie subkulturowej, złożonej z osób poświadczonych podobnymi problemami.

3.Posługując się teorią anomii R. Mertona wyjaśnij jego zdanie, że patologia jest zjawiskiem normalnym.

 Teoria anomii- teoria R. Mertona

Nadmierne akcentowanie konieczności realizowania kulturowo wyznaczonych celów w porównaniu z naciskiem jaki dana kultura kładzie na przestrzeganie norm regulujących zachowania mające służyć osiąganiu nowych celów rodzi tendencję do zachowań nonkonformistycznych

Dewiacja jako zjawisko normalne- zachowanie dewiacyjne nie jest czymś nienormalnym patologicznie, ale stanowi oczekiwany rezultat pewnych napięć w strukturze społecznej i kulturowej, jest normalne w tym sensie, że jest normalną reakcją na system społeczny, w którym znajdują się członkowie grup z zachowaniem dewiacyjnym.

4.Posługując się teorią R. Mertona wyjaśnij pojęcie anomii i rolę tego zjawiska w powstawaniu zachowań patologicznych.

 Wśród wielu elementów struktury kulturowej, Merton wskazał na dwa najważniejsze do których zaliczamy cele kulturowe, które są zazwyczaj powiązane i tworzą hierarchię wartości oraz środki służące do realizacji tych celów. W prawidłowo funkcjonującym społeczeństwie cele kulturowe są harmonijnie powiązane ze środkami umożliwiającymi realizację tych celów, lecz równowaga pomiędzy nimi może ulec zachwianiu, dlatego też Merton przedstawia 2 typy społeczeństw, w których brak prawidłowej integracji pomiędzy tymi elementami:
• W pierwszym typie społeczeństwa ważniejsze są cele, niż środki pozwalające zrealizować te cele
• W drugim typie społeczeństwa cele stają się nieistotne, zaś konformizm staje się wartością podstawową. 
Te dwa typy społeczeństw nazwał Merton źle funkcjonującymi. Wg Mertona społeczeństwo dobrze funkcjonujące to społeczeństwo, które osiąga cele tylko poprzez dozwolone środki. Jeżeli społeczeństwo realizuje cele przez wszystkie środki ( niezależnie od tego czy są dozwolone czy nie )i traci stabilność, a zjawisko to pogłębia się to to jest nazwane przez Mertona ANOMIĄ. 

5.Wymień typy adaptacji społecznej wyróżnione przez R. Mertona. Omów jeden z nich.

wg R. Mertona istnieje 5 typów indywidualnej a.:

• Konformizm – akceptacja zarówno celów jak i zinstytucjonalizowanych środków służących do realizacji tych celów. Jednostki obierające ten typ adaptacji dążą do osiągnięcia celów za pomocą dozwolonych środków;
• Innowacja – dążenie do osiągnięcia celów za pomocą środków niedozwolonych. Wg Mertona największa presja innowacyjna występuje u ludzi znajdujących się na niższych szczeblach drabiny społecznej;
• Rytualizm – odrzucenie celów kulturowych, zaś akceptacja środków zinstytucjonalizowanych oraz norm postępowania. Rytualistą jest człowiek, który ceni sobie ciszę i bezpieczeństwo oraz posadę, gdzie nie zrobi kariery, niż pracę z dużym ryzykiem i osiągnięciem dużej kariery. Wg Mertona dla rytualisty są cenne małe ambicje, gdyż przy większych popada w frustrację;
• Wycofanie – odrzucenie celów kulturowych oraz środków zinstytucjonalizowanych. Do ludzi, którzy się wycofują wg Mertona zaliczamy: alkoholików, narkomanów, hippisów, włóczęgów, samobójców. Do przyjęcia tego typu adaptacji dochodzi, gdy jednostka głęboko zinternalizowała sobie cele kulturowe które chce osiągnąć oraz środki dozwolone do realizacji tych celów, lecz jej status społeczny uniemożliwia jej dostęp do środków oraz na realizację celów, a głębokie zinternalizowanie norm nie pozwala jej sięgać po środki niedozwolone. Jest to samotniczy typ adaptacji. Do postaw osób wycofujących się zaliczamy: rezygnacje, defetyzm, kwietyzm;
• Bunt – odrzucenie celów kulturowych i środków zinstytucjonalizowanych oraz wprowadzenie nowych celów i nowych środków. Bunt pojawia się najczęściej w nowo powstających klasach lub warstwach społecznych, gdzie dotychczas obowiązujący system nie umożliwia jednostkom adekwatnego rozwoju do ich aspiracji. 
6. Co to jest kontrola społeczna i jakie są jej mechanizmy według T. Hirshiego.

Kontrola społeczna jest to interwencja intencjonalna, polegająca na sterowaniu ludzkim zachowaniem w skali indywidualnej i społecznej. Jest obecna gdy zmierza do utrzymania i umocnienia porządku społecznego. Źródłem kontroli społecznej są takie przesłania jak: tradycja, władza, etyka, religia. KS niezależnie od tego jakie ma źródła ogranicza autonomię osobistą. Funkcją KS jest dążenie do konformizowania zachowań ludzkich w imię określonego porządku, niezależnie od tego jaki jest charakter tego ładu.

Teoria kontroli społecznej Travisa Hirschiego wskazuje na to, że jednostka może dokonywać czynów przestępczych ponieważ jej więzi z porządkiem konformistycznym zostały w jakiś sposób zerwane.

Główne mechanizmy w Teorii T. Hirscheigo:

PRZYWIĄZANIE – według teorii oznacza emocjonalne związki jednostki z jej otoczeniem, którym są rodzina, przyjaciele, sąsiedzi czy też koledzy z pracy. Istota przywiązania polega na tym, że ludzie wrażliwi na opinie wyrażane przez otoczenie, przyjmują postawę konformistyczną. Jednostka silnie przywiązana do swego otoczenia czuje „moralny obowiązek” przestrzegania norm przez to otoczenie uznawanych. Gdy jednostkę przestaną obchodzić opinie i reakcje innych ludzi może się ona angażować w zachowania dewiacyjne.

ZAANGAŻOWANIE – polega na tym, że przestrzeganie norm spowodowane jest groźbą utraty prestiżu, pozycji zawodowej czy choćby ośmieszenia. Jednostki mające mało do stracenia ( o niskim statusie ) bardziej narażone będą na naruszanie norm społecznych. Zatem ważnymi czynnikami powodującymi zachowania konformistyczne będą aspiracje i ambicje osób.

ZAABSORBOWANIE – powoduje to, że jednostka zbyt dużo czasu poświęcając na działalność konformistyczną nie myśli ( z braku czasu ) o czynach dewiacyjnych. Zaabsorbowanie jest niejako pochodną zaangażowania, ponieważ jednostki zaabsorbowane działalnością konformistyczną nie mają czasu na zachowania patologiczne.

PRZEKONANIE – oznacza, że jednostka wewnętrznie jest przekonana o konieczności przestrzegania norm społecznych. Jeżeli przekonanie jednostki o konieczności przestrzegania norm społecznych jest małe, to bardziej jest prawdopodobne, że będzie je ona naruszała, przez co zwiększa się prawdopodobieństwo zachowania dewiacyjnego.

7.Odwołując się do koncepcji samokontroli wyjaśnij twierdzenie, że człowiek jest z natury zły.

Przyczyną przestępczości jest osłabienie lub zerwanie więzi społecznej, gdyż zmniejsza to chęć jednostki do przestrzeganie norm społecznych. Wyróżnił też elementy charakteryzujące więź społeczną:

• przywiązanie- pozytywny związek emocjonalny z osobami bliskimi

• zaangażowanie- uczestnictwo w działalności uznawanej za ważną, której mogłoby zaszkodzić popełnienie przestępstwa

• zaabsorbowanie- udział w działalności zgodnej z prawem

• przekonanie- gotowość do przestrzegania norm prawnych

Brak lub osłabienie któregokolwiek z powyższych elementów charakteryzujących więź społeczną może doprowadzić do pojawienia się zachowań kryminalnych. Zachowanie kryminalne jest bowiem wynikiem niskiej samokontroli jednostki z powodu jej skłonności hedonistycznych (wywyższanie dobra materialnego ponad wszystko, doszukiwanie się szczęścia i przyjemności i tylko samych przyjemności) , pozwalających uzyskać szybkie zaspokojenie doraźnych potrzeb.

8.Na czym polega teoria trajektorii (biegu życia), do jakiej grupy teorii należy i jakie zjawisko z zakresu patologii społecznej wyjaśnia ?

Życie człowieka przebiega w pewnych cyklach przy pewnych naciskach kontroli , co chroni go od patologii. Bywają momenty spadku kontroli w których następuje chwila narastania patologii np. przeprowadzanie się do środowiska obcego.( np z domu rodzinnego do akademika) utrata rodziców, utrata pracy, przeżycia traumatyczne, które w jakiś sposób zachwiały doczesnym biegiem życia, emerytura.

9.Opisz podział młodzieżowych podkultur dewiacyjnych stworzony przez R. Clowarda i L. Ohlina.

Wyróżniają oni 3 rodzaje podkultur młodzieżowych :

1.subkultura przestępcza - młodzież wychowuje się w środowisku zdominowanym przez wzorce przestępcze, płynące od zdemoralizowanych dorosłych, uczestnictwo w gangu jest wstępem, treningiem w drodze do kariery dorosłego przestępcy

2.subkultura konfliktu - młodzież wychowuje się w środowisku zdezorganizowanym, gdzie nie ma stałych wzorców, nie ma stałości składu tego środowiska, panuje chaos, młodzież ta rozwiązuje problemy w sposób konfliktowy, chaotyczny, używając przemocy wobec innych grup, ale także pomiędzy sobą, dorośli nie akceptują takiego zachowania, a więc młodzież ta w momencie wejścia w dorosłość przystępuje do zbiorowości albo konformistów, albo przestępców, albo subkultury

3.subkultura wycofania - jest to podkultura „podwójnie przegranych",

osób rezygnujących z uczestnictwa w życiu społecznym w wyniku nadużywania alkoholu, przyjmowania narkotyków, głównie narkomani

10. Dlaczego teorię Clowarda i Ohlina nazywa się „teorią zróżnicowanych możliwości.”

Poszukuje ona źródeł  w istniejącym porządku społecznym, który uniemożliwia jednostce rozwiązywania stojących przed nią problemów. W myśl tej teorii jednostka, która nie ma możliwości samorealizacji podważa prawomocność norm, bowiem są one dla niej nieużyteczne i nieskuteczne – stają się swoistym gorsetem. Co więcej naruszenie czy ominięcie tych norm nie budzi wewnętrznego oporu oraz poczucia winy. Taki stan, w którym jednostka świadomie omija obowiązujące normy prowadzi do ustawienia się opozycji do nich, a tym samym społeczeństwa uznającego je za obowiązujące i standardowe. W efekcie buntu przeciwko tym normom pojawiają się stany napięcia, bojaźni, uczucie lęku oraz niepewności a także powstawanie grup podkulturowych. Istotną cechą zachowań członków takich grup jest całkowite odcięcie się od obowiązujących norm moralnych i prawnych oraz brak poczucia winy w przypadku ich naruszania. Twórcy tej teorii uznają, iż pojawiająca się krytyka społeczna na powstawanie takich subkultur oraz charakterystyczne dla ich członków zachowania nie tylko nie osłabiają więzi grupowej w ramach tych subkultur, a wręcz je umacniają. Wynikiem jest też wzmacnianie relacji wewnętrznych i coraz bardziej większego poczucia odrębności. Zjawisko umacniania się takich więzi widoczne jest szczególnie w sektach  i ruchach para religijnych.

11. Wymień cechy kultury warstw niższych w teorii Millera. Omów dwie z nich.

1. Kłopoty (problemy), które stanowią stały element życia przedstawicieli niższych warstw społecznych. Większość ich codziennej aktywności jest ukierunkowana na ich rozwiązywanie lub wręcz unikanie. Skłonność młodego człowieka do wplątywania się w kłopoty może być różnie oceniana, w zależności od tego czy zachowanie oceniają dorośli czy rówieśnicy. Dla członka gangu balansowanie na granicy prawa może być pożądane ponieważ wpływa to na podwyższenie jego statusu w grupie.
2. Twardość, na którą składają się takie cechy młodzieży jak siła, odwaga, nieokazywanie emocji, odporność na ból, gotowość do obrony swoich interesów oraz pogarda dla wszelkich przejawów sentymentalizmu.
3. Spryt, który jest rozumiany jako umiejętność radzenia sobie w każdej sytuacji. Ważne jest aby się „nie dać”, „trzymać fason”, „nie pękać” i realizować swoje cele. W tym rozumieniu oznaką sprytu jest zarówno dokonanie oszustwa, manipulowanie innymi ludźmi dla swoich korzyści, jak i posiadanie specyficznych umiejętności językowych (tzn. „mieć gadane”).
4. Emocje, wartość mocnych wrażeń wynika w przypadku młodzieży warstw niższych ze specyfiki ich sytuacji życiowej. Na atrakcyjne rozrywki nie starcza pieniędzy, w takiej sytuacji silnych emocji dostarczają wspólne wypady np. na dyskotekę gdzie rozładowują nagromadzoną energię.
5. Przeznaczenie, wiara w los, pozwala uznać, że osobiste starania jednostki nie mają znaczenia, bo życiem człowieka sterują siły wyższe, pozostające poza jego kontrolą, co umożliwia zrzucenie odpowiedzialności za popełnione czyny na pecha, który prześladuje daną osobę.
6. Niezależność, dążenie do autonomii jest prawidłowością rozwojową okresu dorastania. Odrzucenie autorytetów i kult polegania na sobie ma w wielu przypadkach charakter powierzchowny.

12. Wymień i opisz techniki neutralizacji w teorii Sykesa i Matzy

a) zaprzeczenie odpowiedzialności , sprawca odwołuje się do niezawinionego przez siebie zbiegu okoliczności

b) zaprzeczenie bezprawia, sprawca uważa, że jego działanie bądź nie wyrządziło nikomu krzywdy lub tylko nieistotną, bądź jest sprawcą między nim a poszkodowanym i nikogo nie powinno to obchodzić

c) zaprzeczenie (odrzucenie) ofiary, sprawca jest przekonany że ofiara jego działania zasłużyła sobie na takie potraktowanie

d) potępienie potępiających, sprawca usprawiedliwia się tym, że inni a zwłaszcza ci którzy go ścigają, postępują tak samo a nawet gorzej

e) powołanie się na wyższe racje, sprawca powołuje się na kolizję wartości wymagających poświęcenia dobra, jego zdaniem niższej wartości

f) powołanie się na nieuchronność zdarzenia

g) bezsensowność prawa

h) odebranie należnego

13. Opisz mechanizm uczenia się zachowań przestępczych w teorii zróżnicowanych powiązań E. Sutherlanda.

Teorie zróżnicowanych powiązań (E.Sutherland)
a) Zachowanie przestępne jest wyuczone, a nie wrodzone

b) Zachowanie przestępne zostaje wyuczone w interakcjach z innymi osobami w procesie komunikowanie się

c) Zasadnicza część uczenia się przestępnego zachowania dokonuje się w grupach o bliskich osobistych powiązaniach, czyli w grupach pierwotnych

d) Gdy zachowanie przestępne jest wyuczone, to uczenie obejmuje:

• Techniki popełniania przestępstw, które są niekiedy bardzo skomplikowane, a niekiedy bardzo proste

• Specyficzne ukierunkowanie motywów, dążeń, racjonalizacji i postaw

e) Specyficzne ukierunkowania motywów i dążeń jest wyuczone w powiązaniu z określeniem norm prawnych jako wiążących bądź nie wiążących

f) Jednostka staje się przestępcą wskutek nadwyżki definicji sprzyjających naruszaniu przepisów prawa nad definicjami nie sprzyjającymi naruszania przepisów prawa

g) Zróżnicowane powiązania mogą się różnić częstotliwością, trwałością, pierwotnością i intensywnością

h) W procesie uczenia się zachowań przestępnych poprzez powiązania z kryminalnymi i antykryminalnymi wzorcami występują te wszystkie mechanizmy, które występują przy każdym uczeniu się

i) Ponieważ zachowanie przestępne jest wyrazem ogólnych potrzeb i wartości, nie można go wyjaśniać, odwołując się do tych potrzeb i wartości, gdyż zachowanie nieprzestępne jest wyrazem tych samych potrzeb i wartości