I. ZAGADNIENIA WPROWADZAJĄCE

1.Przedmiot i pojęcie prawa karnego procesowego

1. prawo karne procesowe – zbiór norm regulujących proces karny, płaszczyzna normatywna; nadaje kształt prawny procesowi karnemu

2. proces karny – zespół prawnie uregulowanych czynności, których celem jest wykrycie przestępstwa i jego sprawcy, osądzenie go za to przestępstwo i ewentualne wykonanie kary, środków karnych oraz środków zabezpieczających, płaszczyzna faktyczna; cała działalność zmierzająca do rozstrzygnięcia kwestii odpowiedzialności karnej oskarżonego

Przedmiot postępowania karnego

1. Dawniej przedmiotem procesu był czyn

2. Obecnie teoria odpowiedzialności za popełniony czyn, okoliczności czynu, właściwości osoby, która go popełniła – odpowiedzialność za czyn

3. Roszczenia cywilne (czasami)

2. Przedmiot w ujęciu historycznym

3. Związki z innymi naukami

4. Źródła prawa karnego procesowego

5. Cele i zadania

Cele postępowania:

1. Art.2 kpk

2. Wykrycie sprawcy przestępstwa pociągnięcie go do odpowiedzialności

3. Aby osoba niewinna nie poniosła odpowiedzialności

4. Przez trafne zastosowanie środków prawa karnego oraz ujawnienie okoliczności sprzyjających popełnieniu przestępstwa osiągnięte zostały zadania postępowania karnego

5. Zwalczanie przestępstw, zapobieganie im, umacnianie poszanowania prawa i zasad współżycia społecznego

6. Uwzględnienie prawnie chronionych interesów pokrzywdzonego

7. Rozstrzygnięcie sprawy w rozsądnym terminie. – odpowiednio do rodzaju i zawiłości sprawy oraz występujących w nim przeszkód.

6. Miejsce prawa karnego procesowego w systemie

System Prawa Karnego:

1. Materialne

   1. KK + ustawy około-kodeksowe

   2. KW

   3. KKS

   4. Ustawa o postępowaniu w sprawach nieletnich

   5. Ustawa o odpowiedzialności podmiotów zbiorowych

2. procesowe

   1. KPK

   2. KPSpW

   3. KKS

3. Wykonawcze

   1. KKW

   2. KKS

7. Uniwersalizm przepisów

Uniwersalizm

• Statyczny – zastosowanie przepisów KPK do ustaw, które nie dotyczą regulacji prawno karnych

• Dynamiczny – zastosowanie przepisów KPK do innych ustaw nawiązujących do regulacji prawno karnych

8. Podstawa faktyczna i prawna procesu

teoria odpowiedzialności za popełniony czyn, okoliczności czynu, właściwości osoby, która go popełniła – odpowiedzialność za czyn

1. Podstawa faktyczna odpowiedzialności – zdarzenie, czyn, ujawnia się przy przedstawieniu zarzutów – zawiadomienie o możliwości popełnienia przestępstwa , wskazana w uzasadnieniu wyroku przy udowodnieniu winy; musi istniec tożsamość podstawy faktycznej we wszystkich fazach postępowania.

2. Podstawa normatywna odpowiedzialności - przepis, kwalifikacja prawna czynu; postanowienie o przedstawieniu zarzutów,

   1. Zmiana kwalifikacji prawnej – na typ kwalifikowany lub uprzywilejowany albo zupełnie zmiana podstawy, w formie następczej spowodowanej zmianą obrazu czynu i samoistną, czyli poprawa dotychczasowej kwalifikacji prawnej, można zmienić w trakcie postępowania przygotowawczego, w sądowym też, ale pod warunkiem, ze nie wyjdzie się poza granice oskarżenia (zasada skargowości)

3. Subsumcja – nałożenie przepisu prawnego na ustalenia faktyczne

Odpowiedzialność – powinność poniesienia przez konkretną osobę negatywnych konsekwencji swojego zachowania

9.Funkcje prawa karnego

1. Gwarancyjna – spełniają te normy, które mają na celu ochronę praw i wolności człowieka np. godność człowieka, wiąże się z zasadą humanitaryzmu, realizowana jest przez gwarancje procesowe np. wyłączenie sędziego z urzędu lub na wniosek, dyrektywa obiektywizmu

2. Porządkująca (regulacyjna) – procedura karna ma charakter czynności chronologicznie uporządkowanych, przepisy wskazują na pewne prawa i obowiązki uczestników postępowania karnego; czynności procesowe mają odpowiednie formy np. postanowień, wyroków, zarządzeń, opinii

3. Sygnalizacyjna – ktoś przekroczył granice porządku publicznego i za to musi ponieść określoną karę (ius puniendi - prawo karania zarezerwowane dla państwa), po wydanym wyroku realizują się funkcje prawa karnego materialnego

4. Wychowawczo – prewencyjna – związana z resocjalizacją

5. Materialnoprawna - realizacja naorm prawa karnego materialnego

10. Gwarancje procesowe

11. Zakres obowiązywania

Obowiązywanie temporalne

• regułą obowiązywanie trwałe (możliwe okresowe – określenie terminu, do którego mają obowiązywać lub maksymalnego terminu obowiązywania

• lex retro non agit

• jeżeli zmiana ustawy następuje w momencie trwania procesu kontynuuje się wg ustawy nowej do rozpoznania przestępstwa, które zostało popełnione w czasie obowiązywania starej ustawy procesowej

• trzy możliwości prowadzenia procesu po wejściu nowej ustawy:

  1. kontynuuje się wg ustawy starej do prawomocności orzeczenia go kończącego

  2. proces powtarza się wg ustawy nowej, jeżeli wprowadziła odmienność w stosunku do uchylonej ustawy

  3. stadium, w którym dokonano zmiany ustawy, kontynuuje się i kończy wg starej ustawy, następne stadium rozpoczyna się wg nowej ustawy

ustawa na ogół sama przesądza wybór którejś z tych możliwości

Obowiązywanie miejscowe

• zasada terytorialności

• przepisy KPK obowiązują na terytorium RP (o terytorium rozstrzygają umowy graniczne)

• wyjątki od stosowania KPK na terytorium RP:

1. sąd i prokurator może na życzenie sądu lub prokuratora państwa obcego udzielając pomocy prawnej zastosować szczególny tryb postępowania lub formę przewidziane w obcym prawie, jeżeli nie jest to sprzeczne z zasadami porządku prawnego RP

2. możliwość odczytywania na rozprawie protokołów spisanych za granicą, na wniosek polskiego sądu lub prokuratora, jeżeli sposób prowadzenia czynności nie jest sprzeczny z zasadami porządku prawnego RP; uzasadnione odczytanie protokołu zagranicznego bez wniosku polskiego sądu lub protokołu pod warunkiem, że czynność nie byłą sprzeczna z polskim porządkiem prawnym; art. 391 KPK

3. polskie prawo procesowe stosowane jest za granicą przez polskich konsulów, jeśli przesłuchują polskich podejrzanych, świadków i biegłych lub doręczają im pisma procesowe

12. Rodzaje procesu

Rodzaje procesu karnego:

1. Proces zasadniczy – przedmiotem tego procesu jest kwestia odpowiedzialności, składa się z postępowania przygotowawczego, sądowego i wykonawczego

2. Postępowanie cywilne w ramach procesu karnego

   1. adhezyjne – możliwość dochodzenia pewnych roszczeń cywilnych wynikających z popełnienia przestępstwa

      1. Warunek formalny – wniesienie pozwu; roszczenie ma bezpośredni związek z okolicznościami popełnienia przestępstwa

      2. Nie ma opłaty

      3. Powinien być wniesiony przed otworzeniem przewodu sądowego na rozprawie głównej (termin nie przywracalny)

      4. Procedura dochodzenia roszczenia cywilnego nie może być zbyt skomplikowana

      5. Nie ma dwóch wyroków

      6. Czasami przepis szczególny wyłącza stosowanie akcji cywilnej np. wykroczenia

   2. Obowiązek naprawienia szkody

      1. Orzekane z urzędu, nie trzeba wnioskować, ale można, dotyczy szkody rzeczywistej

   3. Orzeczenie odszkodowania z urzędu

   4. Orzeczenie nawiązki

Tryby postępowania karnego – postępowania szczególne

1. Postępowanie uproszczone

2. Z oskarżenia prywatnego

3. Nakazowy

4. Doraźny

13. Tryb publiczno skargowy i przestępstwa wnioskowe

1. tryb ścigania z oskarżenia publicznego

   1. bezwarunkowy

   2. warunkowy (uzależniony od wniosku określonej osoby, instytucji lub zezwolenia właściwego organu – np. uchylenia immunitetu procesowego)

2. tryb ścigania z oskarżenia prywatnego – tylko na podstawie oskarżenia prywatnego wniesionego do sądu przez oskarżonego – oskarżyciel prywatny; od momentu złożenia wniosku postępowanie toczy się z urzędu

14. Wykładnia przepisów

15. Historyczne konotacje

II. ZASADY PROCESOWE

1. Pojęcie zasady procesowej, podziały.

ZASADY PROCESU KARNEGO – są to społecznie ważne ogólne dyrektywy (wskazówki) istotnych kwestii z zakresu procesu karnego. Wskazują one pewien kierunek postępowania, zalecają takie lub inne zachowanie się uczestników procesu.

Wyróżnia się podział tych zasad na:

I podział:

1. zasady abstrakcyjne – to ogólne idee rozstrzygnięcia kwestii prawnej w procesie. Nie jest związana z konkretnym ustawodawstwem. Nie ma też od niej wyjątków.

2. zasady konkretne – są to zasady abstrakcyjne wtłoczone w ramy obowiązującego prawa w celu dostosowania ich do konkretnych warunków w określonym miejscu i czasie. Od tych zasad są wyjątki.

II podział

1. zasady konstytucyjne – dyrektywy zawarte w Konstytucji (np. zasada obiektywizmu) – o ile zostały wyrażone w sposób umożliwiający ich stosowanie to wówczas regulują wprost określoną kwestię w procesie,

2. zasady pozakonstytucyjne – dyrektywy nie uregulowane w Konstytucji

III podział

1. prawnie zdefiniowane – wymienione i określone w kodeksie postępowania karnego,

2. prawnie niezdefiniowane – ich obowiązywanie wynika z kilku przepisów razem wziętych.

1. Klasyfikacja zasad

1. Ogólnoprawne

2. Ustrojowo – organizacyjne

   1. Dot. wymiaru sprawiedliwości

   2. Dot. prokuratury

3. Procesowe

   1. Dynamiki i motoryki procesu

   2. Poznania dowodowego

   3. Gwarancyjne

3. Zasady ogólno prawne

a) Zasada praworządności - Oznacza ona nakaz ścisłego przestrzegania przepisów obowiązującego prawa. Zasada ta obejmuje dyrektywę działania wyłącznie na podstawie przepisów prawa i dyrektywę ścisłego przestrzegania nakazów i zakazów ustanowionych przez prawo, skierowaną do obywateli, organów państwa oraz wszelkich instytucji życia społecznego

b) zasada humanizmu - normy nakazujące poszanowanie godności ludzkiej i osobowości skazanego, zakazujące stosowania tortur lub nieludzkiego czy poniżającego traktowania i karania skazanych. dolegliwość i przymus należy utrzymywać wyłącznie dla resocjalizacji i wychowania sprawcy. Kary natomiast nie powinny prowadzić do likwidacji osoby i godności ludzkiej tyljko stwarzać możliwość godziwego powrotu do struktur społecznych

• art. 171 § 4 k.p.k. zakaz wpływania na wypowiedzi osoby przesłuchiwanej za pomocą przymusu lub groźby bezprawnej oraz zakaz stosowania hipnozy albo środków chemicznych lub technicznych, wpływających na procesy psychiczne osoby przesłuchiwanej albo mających na celu kontrolę nieświadomych reakcji jej organizmu w związku z przesłuchaniem

• art. 208 k.p.k. oględzin lub badania ciała, które mogą wywołać uczucie wstydu, powinna dokonać osoba tej samej płci, chyba że łączą się z tym szczególne trudności, przy czym inne osoby przeciwnej płci mogą być obecne tylko w razie konieczności

• art. 221 § 1 k.p.k. zakaz dokonania przeszukania zamieszkałego pomieszczenia w porze nocnej z wyjątkiem wypadków nie cierpiących zwłoki

• art. 243 § 2 k.p.k. obowiązek niezwłocznego oddania osoby ujętej w ręce policji

• art. 259 §1 k.p.k. nakaz, jeżeli szczególne względy nie stoją temu na przeszkodzie, odstąpienia od tymczasowego aresztowania, zwłaszcza gdy pozbawienie wolności spowodowałoby dla życia lub zdrowia oskarżonego poważne niebezpieczeństwo albo pociągałoby wyjątkowo ciężkie skutki dla niego lub jego najbliższej rodziny

• art. 260 k.p.k. zezwolenie na umieszczenie aresztowanego w odpowiednim zakładzie leczniczym, jeżeli jest to uzasadnione jego stanem zdrowia

c) zasada sprawiedliwości - ma uniwersalne i ogólnoprawne znaczenie. Polega ona na nakazie równego traktowanie wszystkich i każdego i nakazie równego traktowania takich samych przypadków, każdy kto jest sprawcą przestępstwa, powinien ponieść odpowiedzialność karną, A odpowiedzialność może ponieść tylko ten, kto jest winny i może ją ponosić tylko w takim rodzaju i rozmiarze, na jaki zasłużył wedle prawa ZAWSZE ukarać winnego wedle prawa, a uniewinnić niewinnego wedle prawa !

d) zasada prawa do sądu - jest to podmiotowe uprawnienie każdej osoby, fizycznej lub prawnej, którego treścią jest prawo do sprawiedliwego i jawnego rozpatrzenia sprawy bez nieuzasadnionej zwłoki przez właściwy, niezależny, bezstronny i niezawisły sąd, ustanowiony przez ustawę. Ograniczenie prawa do sądu mogą zostać ustanowione tylko w ustawie, tylko w określonych przypadkach i nie mogą naruszać istoty prawa, które ograniczają

art. 77 ust.2 KRP określa zkres dopuszczalności ograniczeń prawa do sądu zakaz zamykania drogi sądowej do dochodzenia naruszonych wolności lub praw

prawo do sądu oznacza również że każdy podmiot praw i wolności ma nieskrępowany dostęp do procedur pozwalających zaskarżyć każde ostateczne rozstrzygnięcie organu państwowego, ze względu na niezgodność tego orzeczenia z ustanowionymi w KRP prawami i wolnościami

e) prawo do rzetelnego procesu - obejmuje praworządne, jawne i sprawiedliwe rozpoznanie sprawy przy poszanowaniu elementarnych zasad procesowych

Konstytucja ustanawia w tym wymiarze fundamentalne zasady postępowania karnego przed sądem :

art. 45 KRP zasada jawności proces jest jawny wobec wszystkich, niezależnie od stosunku do sprawy

istnieje możliwość ograniczenia jawności ze względu na moralność, bezpieczeństwo państwa i porządek publiczny, ochronę życia prywatnego stron oraz ze względu na inny, ważny interes prywatny

zawsze jednak w rozprawie mogą uczestniczyć strony, ich przedstawiciele oraz po 2 osoby przez nich wskazane. Ogłoszenie wyroku ma również zawsze charakter publiczny

art. 42 ust. 1 KRP zasada nullum crimen sine lege – nulla poena sine lege odpowiedzialności karnej podlega tylko ten, kto dopuścił się czynu zabronionego pod groźbą kary przez ustawę obowiązującą w czasie jego popełnienia. Oznacza to, że każde przestępstwo i każda kara powinny być przewidziane i dokładnie opisane w ustawie, która weszła w życie przed popełnieniem danego przestępstwa

art. 42 ust. 2 KRP zasada prawa do obrony każdy, przeciw komu prowadzone jest postępowanie karne, ma prawo do obrony we wszystkich stadiach postępowania (może on w szczególności wybrać sobie obrońcę lub korzystać na zasadach określonych w ustawie z obrońcy z urzędu)

art. 42 ust. 3 KRP zasada domniemania niewinności każdego uważa się za niewinnego, dopóki jego wina nie zostanie stwierdzona prawomocnym wyrokiem sądu

4. Zasady organizacyjno ustrojowe

a) zasada sądowego wymiaru sprawiedliwości - wymiar sprawiedliwości jest publiczną działalnością, polegającą na wiążącym rozstrzyganiu konfliktów prawnych lub wymierzaniu kar i jest sprawowany przez sądy

wymiar sprawiedliwości w Polsce sprawują : SN (sprawuje nadzór nad sądownictwem powszechnym i szczególnym), sądy powszechne (apelacyjne, okręgowe i rejonowe) i sądy szczególne (w sprawach karnych – sądy wojskowe)

b) zasada niezależności sądów i niezawisłości sędziów

Wg. KRP sądy są władzą odrębną i niezależną od innych władz

1. zasada niezwisłości sędziów (art. 178 ust. 1 KRP) "sędziowie w sprawowaniu swojego urzędu są niezwiśli i podlegają tylko Konstytucji oraz ustawom". TK wskazuje, iż "niezawisłość musi oznaczać niezależność sędziego zarówno od stron sporu, jak i od organów państwa. Korelatem zasady niezwisłości po stronie sędziego jest obowiązek bezstronności"

niezwisłość oznacza więc stworzenie sędziemu pozycji umożliwiającej sprawowanie urzędu (czyli orzekanie) w sposób zgodny z własnym sumieniem, w sposób wolny od jakichkolwiek możliwości bezpośrednich i pośrednich nacisków zewnętrznych. Jednocześnie niezawisłość jest ograniczona przez podporządkowanie sędziego przepisom Konstytucji i ustaw, w ramach i na podstawie których winien on dokonywać wszystkich czynności

gwarancja niezwisłości sędziowskiej :

• w aspekcie personalnym odnosi się on do praw i obowiązków sędziego :

• stabilizacja urzędu sędziego sędzia jest powoływany na czas nieoznaczony oznacza to powołanie na stałe do osiągnięcia określonego wieku emerytalnego, po czym sędzia przechodzi w stan spoczynku, zachowując niektóre prawa i obowiązki sędziego

odchodzenie sędziego sądu powszechnego w stan spoczynku z urzędu po ukończeniu 65 lat, z możliwością przedłużenia do 70 roku życia (za zgodą KRS)

odchodzenie sędziego sądu powszechnego w stan spoczynku na wniosek po ukończenu 55 lat i po przepracowaniu w zawodzie 25 lat (kobieta), po ukończeniu 60 lat i po przepracowaniu w zawodzie 30 lat (mężczyzna)

odchodzenie w stan spoczynku sędziów SN i NSA po ukończeniu 70 lat

• nieusuwalność sędziego sędzia może zostać wbrew swojej woli złożony z urzędu lub zawieszony w urzędowaniu jedynie w sytuacjach wyjątkowych określonych w ustawie, na mocy orzeczenia sądu

sędzia może też zostać przeniesiony w stan spoczynku ze względu na stan zdrowia lub w razie zmian w organizacji sądowej

• nieprzenaszalność sędziego sędzia może zostać wbrew swojej woli przeniesiony do innego sądu lub na inne stanowisko jedynie w sytuacjach wyjątkowych określonych w ustawie, na mocy orzeczenia sądu

• immunitet sędziowski sędzia może być pociągnięty do odpowiedzialności karnej lub pozbawiony wolności tylko za uprzednią zgodą sądu określonego w ustawie. Nie może być też zatrzymany lub aresztowany, chyba że zostanie ujęty na gorącym uczynku przestępstwa, przy którym jest to niezbędne

• odpowiedzialność dyscyplinarna sędziego za naruszenie obowiązków sędziowskich ponoszona jest odpowiedzialność wylącznie przed sądami dyscyplinarnymi, złożonymi z sędziów i wyłanianymi przez organy samorządu sędziowskiego. Sędzia również za wykroczenia odpowiada wyłącznie w drodze dyscyplinarnej

• niepołączalność sędzia nie może zajmować innych urzędów i funkcji państwowych, nie może podejmować zajęć, które przeszkadzałyby w pełnieniu obowiązków i mogłyby uchybiać godności sędziego, lub zachwiać zaufanie do jego bezstronności

• apolityczność sędzia nie może należeć do partii politycznej, związku zawodowego ani prowadzić działalności publicznej nie dającej się pogodzić z zasadami niezależności sądów i niezawisłości sędziów

• status materialny i zasady wynagradzania sędziego KRP nakazuje zapewnienie sędziemu warunków pracy i wynagrodzenia odpowiadającego godności urzędu oraz zakresowi obowiązków

• w aspekcie merytorycznym

• sędzia poza podległością prawu może być w rozstrzyganiu sprawy poddany wyłącznie wskazówkom sformułowanym w orzeczeniu sądu wyższego, zgodnie z przepisami obowiązujących procedur niedopuszczalne są jakiekolwiek wskazania, czy sugestie płynące z innej strony czy formułowane w inny sposób

• podległość sędziego prawu ma ograniczony zakres :

sędziowie podlegają wyłącznie KRP oraz ustawom. Tym samym sędzia nie może odmawiać stosowania ustaw w oparciu o zarzut ich niekonstytucyjności może jedynie uruchamiać stosowną procedurę przed TK, kierując do niego tzw. pytanie prawne

sędzia nie jest natomiast związany aktami podustawymi (zwłaszcza rozporządzeniami) i może przy rozpatrywaniu poszczególnych spraw samodzielnie oceniać zgodność tych aktów z ustawami i KRP, a w razie stwierdzenia niezgodności - odmawiać ich stosowania

c) zasada kolegialności orzeczniczej - wyraża dyrektywę kolegialnego wydawania rozstrzygnięć. W postępowaniu sądowym kolegialność jest formą wyższą od jednoosobowości, bo lepiej zabezpiecza cele procesu i prawa uczestników. Kolegialność może być zbudowana na obsadzie czysto zawodowej (urzędniczej) [ lub niezawodowej (obywatelskiej), możliwy jest także skład mieszany [występuje w zasadzie w kształcie : 1 sędzia zawodowy + 2 ławnikow (I instancja) lub 2 sędziów + 3 ławników (przy szczególnie ciężkich zbrodnich)]

obowiązujące prawo przyjmuje zasadę, że w sądach rejonowych i okręgowych na rozprawie głównej orzeka sąd mieszany

sąd orzeka w obsadzie czysto zawodowej w szczególności w wyższych instancjach - odwoławczych i kasacyjnej

d) zasada socjalizacji procesu karnego - udział obywateli w sprawowaniu wymiaru sprawiedliwości (art. 182 KRP) w Polsce stosuje się od kilku dziesięcioleci system sądu ławniczego, tzn. sądu o mieszanym składzie obejmującym zawodowego sędziego i ławników. Sąd taki działa w sposób jednolity sędzia wraz z ławnikami rozstrzygają wszystkie kwestie i większością głosów wydają orzeczenie. Ławnik jest wyznaczany przez prezesa sądu do udziału w rozprawach, w zasadzie na czas nie przekraczający 12 dni w roku. W zakresie orzekania ławnicy są niezawiśli. Udział ławników w postępowaniu sądowym był zawsze ograniczony do postępowania w I instancji

• tryb wyboru ławnicy sądów powszechnych wybierani są przez rady gmin z obszaru działania danego sądu

pewne grupy zawodowe nie mogą być ławnikami, a w szczególności : osoby zatrudnione w sądach i prokuraturach, policjanci, adwokaci, radcy prawni, duchowni i funkcjonariusze Służby Więziennej

ławnicy występują wyłącznie w sądach powszechnych i wojskowych

wg. kpk udział ławników jest wymagany w każdej sprawie

oprócz ławników udział mogą brać organizacje społeczne oraz poręczyciel społeczny

e)zasada urzędniczej organizacji prokuratury

f) zasada procesowego podporządkowania organów ścigania prokuratorowi

5. Zasady dynamizmu akcji procesowej

a) zasada oficjalności - zasada ta obowiązuje w postępowaniu przygotowawczym (chyba, że ustawa uzależnia to od określonego zezwolenia) i w postępowaniu wykonawczym (postępowanie wszczyna się natychmiast po tym jak stanie się ono wykonalne). Zgodnie z nią organ wszczyna i kontynuuje postępowanie bez względu na jakikolwiek wniosek

Ograniczenia:

• Przestępstwa wnioskowe mogą ybyć ściagne tylke w razie złożenia stosownego żądania – art. 12§2 kpk

• Obowiązek uzyskania zezwolenia na ściganie osób korzystających z immunitetów formalnych

• Przestępstwa prywatnoskargowe

• Możliwość wniesienia aktu oskarżenia gdy prokurator odmówil wszczęcia lub umorzył postępowanie art. 55

• postępowanie zażaleniowe

b) zasada legalizmu ścigania karnego odnosi się ona do ścigania przestępstw publicznoskargowych i mówi, że powołany przez ustawę do działania z urzędu organ procesowy jest zobowiązany do wszczęcia i do kontynuowania wszczętego ścigania karnego przestępstwa przy założeniu, że ściganie z urzędu jest prawnie dozwolone i merytorycznie zasadne

k.p.k. przyjmuje, że istnieje obowiązek podjęcia ściagania bez względu na to, kto jest sprawcą przestępstwa. Wyjątek : ustwodawca wprowadz pewne immunitety (art. 13 k.p.k.)

uprawdopodobnienie faktu popełnienia przestępswta zobowiązuje organ ściagania do podjęcia i prowadzenia (kontynuowania) akcji ścigania karnego

zasada legalizmu wiąże wszystkie organy ścigania, przede wszystkim prokuratora, Policję, a także organy Straży Granicznej, UOP, kontroli finansowej oraz inne wyjątkowo uprawnione organy (np. strażnicy leśni - gdy przedmiotem przestępstwa jest drewno pochodzące z lasów będących własnością SP)

zasada legalizmu nakłada obowiązek ścigania z chwilą powzięcia wiadomości o popełnieniu przestępstwa ściganego z urzędu

Ograniczenia:

Wyjątki od zasady legalizmu:
a) umorzenie absorpcyjne – postępowanie można umorzyć, jeżeli orzeczenie wobec oskarżonego kary byłoby niecelowe ze względu na rodzaj i wysokość kary prawomocnie orzeczonej za inne przestępstwo
b) świadek koronny – podejrzany, któremu nadano pozycję świadka koronnego, co do którego postępowanie ulega umorzeniu, jeżeli złożył przed sądem wyczerpujące zeznania dotyczące osób uczestniczących w przestępstwie popełnionym w zorganizowanej grupie lub w związku mającym na celu popełnienie przestępstw
c) umorzenia postępowania przeciwko nieletniemu, jeżeli orzeczenie środków wychowawczych lub poprawczych jest niecelowe ze względu na orzeczone w innej sprawie środki
d) postępowanie rejestrowe
Składniki oportunizmu są dostrzegalne także w instytucji małego świadka koronnego

c)zasada skargowości - zasada ta obowiązuje w postępowaniu głównym, apelacyjnym i kasacyjnym. Zgodnie z nią organ wszczyna i prowadzi postępowanie, ale wyłącznie w wyniku wniesienia skargi przez pokrzywdzonego

Ograniczenia:

1. w postępowaniu w sprawach nieletnich czynności przygotowawcze prowadzone są przez sędziego rodzinnego

2.W przypadku spraw majątkowych sąd może z urzędu zasądzić odszkodowanie na rzecz pokrzywdzonego

3.art. 14§2 – odstąpienie oskarżyciela od wniosku nie wiąże sądu bo zasada dotyczy tylko momentu wszczęcia postępowania

d) zasada kontradyktoryjności - spór równouprawnionych stron przed bezstronnym organem. Typowym procesem o charakterze kontradyktoryjnym jest proces cywilny. Rozprawa główna ma taki charakter

główną cechą kontradyktoryjności jest udział stron i jawność rozprawy

inne cechy :

1. możliwość składania wniosków

2. możliwość składania oświadczeń

3. możliwość składania pytań do świadków

4. możliwość udziału w czynnościach dowodowych

5. możliwość składania odwołań

Ograniczenie zasady kontradyktoryjności 

-inkwizycyjność
-- skazanie bez rozprawy (art.335) 
--dobrowolne poddanie się karze(art. 387) 

6. Zasady poznania dowodowego

a)zasada prawdy - Nie jest to zasada konstytucyjna, lecz jest ona wskazana w art. 2 § 2 k.p.k. – prawnie zdefiniowana. Zgodnie z tą zasadą organy procesowe są zobowiązane do czynienia wszystkiego, co jest w ich mocy w celu dotarcia do prawdy materialnej i wyciągnięcia odpowiednich wniosków.

Organy procesowe dążą do ustaleń faktycznych, które mogą mieć formę:

1. procesową – stwierdzenie faktów, do których dochodzi organ w wyniku czynności procesowych,

2. pozaprocesową – stwierdzenie faktów następuje w czasie postępowania sprawdzającego lub czynności operacyjno – rozpoznawczych. nie maja one na ogół bezpośredniego wpływu na decyzje procesowe.

Poznanie faktów w procesie ma cechy:

1. probabilistyczne – ustala się prawdopodobieństwo a nie obiektywną pewność,

2. materialne – o tym czy dochodzi do poznania decyduje udowodnienie, spełnione, gdy zachodzą warunki:

   • warunek obiektywny – dowody muszą mieć siłę przekonania, bez wątpliwości,

   • warunek subiektywny – dowody wg osoby decydującej muszą dać pewność, że nie ma innej ewentualności.

3. ma ono sens, gdy jest prawnie relewantne – do prawdy dochodzi się w granicach i dokładności wyznaczonych przez podmiot danego procesu.

Jednakże zasada ta ulega ograniczeniu ze względu na konieczność uwzględnienia interesów zasługujących na ochronę. Dotyczy to:

1. prawomocności orzeczenia – sprawa uzyskuje wówczas walor powagi rzeczy osądzonej i nie przysługuje zwyczajny środek zaskarżenia (tzw. res iudicata).

W tej sytuacji obowiązuje zasada „ne bis in idem” – niedopuszczone jest ponowne prowadzenie postępowania w sprawie prawomocnie zakończonej.

1. humanitaryzm procesu – nie dochodzi się prawdy za cenę podstawowych praw osobistych jednostki.

2. immunitety procesowe – pozbawiające organy procesowe możliwości wyjaśnienia wszystkich okoliczności sprawy,

3. ograniczenia faktyczne – dotyczące zbierającego dowody (staranność, czas zebrania dowodów, wyposażenie techniczne).

4. Mimo braku ustaleń faktycznych w związku zasadą domniemania niewinności i In dubio pro Reo trzeba wydać wyrok uniewinniający, bezspornie wskazujący niewinność oskarżonego

5. Zakazy dowodowe (art.178-186)(?)

6. Do wszczęcia postępowania wystarczy tylko podejrzenie popełnienia przestępstwa, a do zatrzymania uzasadnione podejrzenie

7. Reformationis In Pius

8. Postępowanie mediacyjne, wniosek o skazanie bez rozprawy, wnioske oskarżonego o wydanie wyroku skazującego – rezygnacja z ustaleń,

b)zasada bezpośredniości - dyrektywa dokonywania ustaleń faktycznych na podstawie dowodów oryginalnych i pierwotnych - pochodzących z pierwszego źródła

zasada ta składa się z 3 węższych dyrektyw :

1. dyrektywa bezpośredniości w znaczeniu formalnym wszyscy sędziowie powinni bezpośrednio i osobiście zetknąć się ze źródłami i środkami dowodowymi, które mają stanowić podstawę orzekania organ procesowy musi osobiście wysłuchać oskarżonego, świadków, biegłych, ponadto powinien zapoznać się z dowodami rzeczowymi, odczytać treść dokumentu

2. dyrektywa bezpośredniości w znaczeniu materialnym sąd powinien opierać swoje ustalenia faktyczne wyłącznie na dowodach pierwotnych

dowód pierwotny źródło dowodowe, które miało bezpośredni kontakt z faktem o znaczeniu dowodowym, np. zeznania naocznego świadka lub oryginał dokumentu

dowód pochodny jest przeciwieństwem dowodu pierwotnego, np. świadek ze słyszenia, który nie był obecny przy zdarzeniu. Dowody pochodne są dopuszczalne w dwóch sytuacjach : 1). Gdy dowód pierwotny jest nieosiągalny lub zbyt trudny do przeprowadzenia oraz 2.) Gdy zachodzi potrzeba sprawdzenia dowodu pierwotnego za pomocą dowodu pochodnego

1. sąd powinien opierać swoje ustalenia faktyczne wyłącznie na dowodach przeprowadzonych na rozprawie art. 410 k.p.k. podstawę wyroku może stanowić wyłącznie całokształt okoliczności ujawnionych w toku rozprawy głównej (sąd może dokonywać ustaleń tylko na podstawie dowodów przeprowadzonych na tym etapie postępowania, do którego dostęp mają strony postępowania)

ograniczenia:

• dopuszczenie dowodów wtórnych gdy dowody pierwotne są nieosiągalne lub gdy zachodzi potrzeba sprawdzenia za pomocą dowodu pochodnego wiarygodności i wartości dowodu pierwotnego

• jeżeli oskarżony odmawia wyjaśnień, wyjaśnia odmiennie niż poprzednio, oświadcza że pewnych okoliczności nie pamięta to wolno na rozprawie odczytać protokoły jego wyjaśnień

• art. 391 – można odczytywać zeznania świadków w konkretnych przypadkach

• art. 392-możliwość odstąpienia od przesłuchań i przeczytanie protokołów gdy bezpośrednie przeprowadzenie dowodu nie jest niezbędne i brak jest sprzeciwu stron

• rezygnacja z przeprowadzenia dowodów na rozprawie

• sędziemu nie wolno orzekać co do czynu, którego sam był świadkiem

• postępowanie skrócone – nie przeprowadza się rozprawy i postępowania dowodowego

• dobrowolne poddanie się karze – nie ma postępowania dowodowego

• w postępowaniu apelacyjnym nie ma nowego postępowania dowodowego

• pomoc prawna

c) zasada swobodnej oceny dowodów - jest dyrektywą dokonywania oceny dowodów bez jakiegokolwiek skrępowania i rygorów ustawowych art. 7 k.p.k. organy postępowania karnego kształtują swoje przekonanie na podstawie wszystkich przeprowadzonych dowodów, ocenianych swobodnie z uwzględnieniem zasad prawidłowego rozumowania oraz wskazań wiedzy i doświadczenia życiowego poza tym sędzia nie jest krępowany żadnymi regułami dowodowymi

jest to uzasadniona swobodna ocena dowodów nie ma tutaj nieograniczonej swobody sędziego sądzia musi wyjaśnić, w jaki sposób oceniał dowody, dlaczego oparł się na jednych, odrzucając inne oraz dlaczego wyciągnął z nich określone wnioski to wszystko czyni poprzez uzasadnianie wszystkich orzeczeń i aktów, które powodują przejście do następnego etapu procesu (chyba że ustawa wyraźnie go z tego zwalnia). W szczególności musi uzasadnić :

• postanowienie o wszczęciu / odmowie wszczęcia postępowania przygotowawczego

• postanowienie o umorzeniu, warunkowym umorzeniu lub zawieszeniu postępowania

• postanowienie o przedstawieniu zarzutów (na żądanie podejrzanego)

• akt oskarżenia (w postępowaniu uproszczonym – nie musi)

• wyrok sądu (na wniosek stron – poza kilkoma wyjątkami)

• sąd I instancji musi w uzasadnieniu wyjaśnić art. 424 k.p.k. dlaczego oparł się na tych, a nie innych dowodach, i dlaczego nie uznał dowodów przeciwnych, a także dlaczego uznał fakt za udowodniony lub za nieudowodniony oraz dlaczego uznał fakt za istotny lub za nieistotny

• konieczna jest ocena każdego dowodu na tle pozostałych dowodów sąd nie może ustalać faktów sprzecznie z dowodami, którym dał wiarę i zarazem zgodnie z dowodami, którym jej nie dał

jest to kontrolowana swobodna ocena dowodów swobodna ocena dowodów jest kontrolowana przez sąd, który rozpoznaje środek odwoławczy art. 438 k.p.k. zaskarżone orzeczenie ulega uchyleniu lub zmianie w razie stwierdzenia błędu w ustaleniach faktycznych, przyjętych za podstawę orzeczenia, jeżeli błąd ten mógł mieć wpływ na treść tego orzeczenia

sąd ocenia dowody po ich przeprowadzeniu, dokonując nie tylko oceny każdego dowodu z osobna, lecz także oceny kompleksowej oceny aposteriorycznej. Oprócz tego sąd ocenia przydatność zawnioskowanego dowodu lub ewentualność dopuszczenia dowodu z urzędu do udowodnienia danej kwestii ocena aprioryczna

oceną aprioryczną jest uznanie sądu :

1. że okoliczność nie ma znaczenia dla rozstrzygnięcia

2. że okoliczność została już udowodniona zgodnie z twierdzeniem wnioskodawcy

3. o nieprzydatności dowodu do ustalenia danej okoliczności

4. o tym, że dowodu nie da się przeprowadzić, gdy np. świadek zmarł

zakaz antycypacji dowodowej nie można z góry przesądzać o tym, że dany dowód jest nieprawidłowy

d)zasada ciężaru dowodowego – to powinność udowodnienia ze względu na własny interes prawny – oskarżyciel prywatny, posiłkowy lub powód cywilny o ile nie będą zainteresowani dowodzeniem zasadności swoich twierdzeń, własnych żądań to wówczas proces skończy się dla nich niepomyślnie. Z ciężaru dowodzenia może uwolnić każdy przejmując na siebie ten ciężar – nawet sąd.

Ograniczenia: Oskarżony nie musi udowadniać swojej niewinności, Ciężar dowodu przychodzi na oskarżonego w sprawach o zniesławienie – musi udowodnić że zarzut był prawdziwy i uczyniony niepublicznie

7.Zasady gwarancyjne

a) zasada prawa do obrony - oskarżony ma prawo bronić swych interesów, tzn., że oskarżonemu przysługuje prawo do obrony oraz prawo do korzystania z pomocy obrońcy (art. 6 k.p.k.)

w sensie materialnym wyraża się we wszystkich czynnościach podejmowanych przez oskarżonego i przez inne organy w celu obrony interesów oskarżonego

PROCES KARNY oskarżony w szczególności :

• art. 175 § 1 k.p.k. ma prawo składać wyjaśnienia, nie ma obowiązku składania wyjaśnień, może taż bez podania powodów odmówić odpowiedzi na pytania lub w ogóle odmówić składania wyjaśnień

• art. 300, 386, 175 k.p.k. ma prawo odmowy zeznań

• art. 316 k.p.k. ma prawo być obecnym przy czynnościach dowodowych niepowtarzalnych, chyba że zachodzi niebezpieczeństwo utraty lub zniekształcenia dowodu w razie zwłoki

• art. 156 i 157 k.p.k. ma prawo do udostępnienia mu akt sprawy sądowej i sporządzenia odpisów orzeczeń

• art. 321 k.p.k. ma prawo do ostatecznego zaznajomienia się z materiałami postępowania przygotowawczego

• ma prawo swobodnego rozporządzania swoim ciałem

w sensie formalnym oskarżony ma prawo do korzystania z pomocy obrońcy jako osoby ustawowo upoważnionej do udzielania pomocy w sprawach karnych (obrońca może przedsiębrać czynności procesowe jedynie na korzyść oskarżonego). Obrona :

1. w sensie procesowym z urzędu

2. w sensie cywilnoprawnym z wyboru

PROCES KARNY :

• art. 79 i 80 k.p.k. obrona obligatoryjna :

• nieletni

• głuchy, niemy lub niewidomy

• zachodzi uzasadniona wątpliwość co do jego poczytalności

jeżeli w toku postępowania biegli stwierdzą jednak poczytalność obrońca może zostać zwolniony

• gdy sąd uzna to za niezbędne ze względu na okoliczności utrudniające obronę

• jeżeli oskarżonemu zarzucono zbrodnię lub gdy jest pozbawiony wolności (w postępowaniu przed sądem okręgowym jako sądem I instancji)

osoba uprawniona obrońcą może być jedynie osoba uprawniona do obrony według przepisów o ustroju adwokatury

liczba obrońców 1 oskarżony może posiadać jednocześnie nie więcej niż 3 obrońców

liczba oskarżonych obrońca może bronić kilku oskarżonych jeżeli nie pozostają w sprzeczności ich interesy

b)zasada domniemania niewinności zasada wynikająca z konstytucji i z prawa międzynarodowego, zawarta w art. 5 k.p.k., która mówi, że oskarżonego uważa się za niewinnego, dopóki jego wina nie zostanie udowodniona i stwierdzona prawomocnym wyrokiem

wyrok prawomocny wyrok jest prawomocny gdy :

1. albo wyczerpany został tok odwoławczy

2. albo ktoś się po prostu nie odwołał

w związku z czym postępowanie się zakończyło i nie ma już możliwości odwołania się, zaskarżenia

oskarżonego chronią :

1. KK art. 212 pomównienie (prywatnoskargowe)

2. KC art. 23 – 24 ochrona dóbr osobistych

ciężar dowodu nie spoczywa na oskarżonym nie musi on nic udowadniać, tylko muszą udowodnić jemu

c)zasada In dubio pro Reo – zgodnie z tą zasadą wszelkie wątpliwości należy rozstrzygać na korzyść oskarżonego. Jednocześnie zakazuje ona ustaleń alternatywnych

ustalenia alternatywne np. przyjmuje się, że ktoś ukradł albo 1 albo 2 rzecz lub, że ukradł coś tej osobie albo innej ! TAK BYĆ NIE MOŻE ! z ustaleń musi to jasno wynikać

d) zasada lojalności procesowej - zachowania lojalności organów procesowych wobec uczestnika postępowania karnego, w tym także oskarżonego (zakaz wprowadzania w błąd w jakikolwiek sposób uczestnika procesu, nakaz udzielania mu informacji w sytuacjach gdy sąd jest do tego zobowiązany przepisami (np. 100 kpk, 300 kpk) ale także gdy ma to dla uczestnika procesu znaczenie procesowe dyrektywa udzielania informacji uczestnikom postępowania art. 300 kpk przed pierwszym przesłuchaniem podejrzany powinien być pouczony o przysługujących mu uprawnieniach oraz o obowiązkach i konsekwencjach określonych wymienionymi przepisami, reguła ta nie tylko oznacza obowiązek informowania ale także skutki nie wypełnienia takiego obowiązku, nieudzielenie lub mylne udzielenie informacji przez organ kierujący postępowaniem nie wywołuje ujemnych następstw w stosunku do osoby, której dotyczy )

e)zasada upublicznienia procesu karnego zasada kodeksowa i konstytucyjna, jest ona wyrazem prawa każdego do świadomości o przebiegu procesu i wyroku

rola i skutki upublicznienia :

1. pozytywne :

• upublicznie będzie ułatwiało prowadzenie procesu może prowdzić do tego, że ktoś kto był świadkiem dowie się o procesie i zgłosi się

• upublicznienie może ułatwiś rehabilitacje uniewinnionego oskarżonego w świetle publicznym

• upublicznienie może zwiększać rzetelność w pracy organów prowdzących proces

1. negatywne np. przedwczesne osądzenie przez społeczeństwo jeszcze nie skazanego oskarżonego

jawność rozprawy z reguły rozprawa jest jawna ALE zakaz wstępu na sale rozpraw mają osoby nieletnie i uzbrojone (chyba, że sąd zezwoli małoletniemu lub osobie obowiązanej do noszenia broni na udział) oraz osoby znajdujące się w stanie nie licującym z powagą sądu

wyłączenie jawności :

1. obligatoryjne niejawna jest rozprawa :

• która dotyczy wniosku prokuratora o umorzenie postępowania z powodu niepoczytalności sprawcy i zastosowanie środka zabezpieczającego

• która dotyczy sprawy o pomówienie lub znieważenie (na wniosek pokrzywdzonego może być jawna)

• w części lub w całości jeżeli jawność mogłaby wywołać zakłócenie spokoju publicznego

• w części lub w całości jeżeli jawność mogłaby obrażać dobre obyczaje

• w części lub w całości jeżeli jawność mogłaby ujawnić okoliczności, które powinny stanowić tajemnicę państwową

• w części lub w całości jeżeli jawność mogłaby naruszyć ważny interes prywatny

1. na wniosek w części lub w całości na żądanie osoby, która złożyła wniosek o ściaganie

2. fakultatywne może wyłączyć w części lub w całości, jeżeli choćby 1 z oskarżonych jest nieletni lub na czas przesłuchania świadka, który nie ukończył 15 lat

osoby zaufania w razie wyłączenia jawności, mogą być obecne na rozprawie, oprócz osób biorących udział w postępowaniu – po dwie osoby wskazane przez oskarżyciela publicznego, posiłkowego, prywatnego i oskarżonego (jeżeli jest kilku oskarżonych lub oskarżycieli – każdy z nich może żądać po 1 osobie

ogłoszenie wyroku odbywa się jawnie (w przypadku wyłączenia jawności uzasadnienie wyroku może również nastąpić z wyłączeniem jawności)

f) zasada kontroli procesu karnego zasada ta mówi, że wszystkie czynności procesowe i decyzje podlegają kontroli prawnej

kontrola prawna jest to (I) badanie zgodności z prawem czynności procesowych i podejmowanie przewidzianych przez prawo działań korygujących oraz (II) badanie zasadności merytorycznej rozstrzygnięć

3 rodzaje kontroli :

1. judykacyjna :

1. instancyjna (odwołanie się)

• środki zaskarżenia zwyczajne :

• środki odwoławcze apelacja i zażalenie

• sprzeciwy od wyroku zaocznego i od nakazu karnego

• quasi sprzeciwy np. odwołanie od decyzji przewodniczącego do składu orzekającego w każdym razie nigdy nie przenoszą do drugiej instancji

• środki zaskarżenia nadzwyczajne :

• kasacja i wniosek o wznowienie postępowania

1. nadzór prokuratora nad prowadzeniem postępowania

1. społeczna

2. administracyjna (nadzór służbowy)

g) zasada obiektywizmu - Zgodnie z tą zasadą organ procesowy powinien ustosunkowywać się w sposób bezstronny do stron i uczestników procesu oraz nie powinien nastawiać się kierunkowo do danej sprawy.

Jest tu konieczne spełnienie trzech warunków:

1. niezawisłość – niezależność organu procesowego – brak układów międzypersonalnych,

Środkiem ochrony przed naruszeniem zasady niezawisłości jest instytucja wyłączenia sędziego. Sędzia może zostać wyłączony i wówczas:

1. jest w ogóle niezdatny do orzekania – index inhabilis – zgodnie z art. 40 § 1 k.p.k. sędzia jest wyłączony z mocy prawa, gdy:

1) sprawa dotyczy tego sędziego bezpośrednio,

2) jest małżonkiem strony lub pokrzywdzonego albo ich obrońcy, pełnomocnika lub przedstawiciela ustawowego albo pozostaje we wspólnym pożyciu z jedną z tych osób,

3) jest krewnym lub powinowatym w linii prostej, a w linii bocznej aż do stopnia pomiędzy dziećmi rodzeństwa osób wymienionych w pkt 2 albo jest związany z jedną z tych osób węzłem przysposobienia, opieki lub kurateli,

4) był świadkiem czynu, o który sprawa się toczy, albo w tej samej sprawie był przesłuchany w charakterze świadka lub występował jako biegły,

5) brał udział w sprawie jako prokurator, obrońca, pełnomocnik, przedstawiciel ustawowy strony, albo prowadził postępowanie przygotowawcze,

6) brał udział w niższej instancji w wydaniu zaskarżonego orzeczenia lub wydał zaskarżone zarządzenie,

7) brał udział w wydaniu orzeczenia, które zostało uchylone lub stwierdzono jego nieważność,

8) brał udział w wydaniu postanowienia o warunkowym umorzeniu postępowania,

9) brał udział w wydaniu orzeczenia, co, do którego wniesiono sprzeciw.

Nie trzeba wykazać, że udział sędziego w sprawie mógł wywrzeć jakiś wpływ na wynik procesu.

1. sędzia staje się osobą podejrzana o stronniczość – index suspectus – na mocy art. 41 § 1 k.p.k. Wyłącza się sędziego jeśli istnieje uzasadniona wątpliwość co do jego bezstronności w określonej sprawie. Następuje to na podstawie wniosku. Brak wyłączenia może być przyczyną uchylenia orzeczenia w postępowaniu odwoławczym, jeśli okaże się, że mógł on mieć na jego treść.

   1. przestrzeganie reguły audiatur et altera pars (należy wysłuchać także drugiej strony- przed wydaniem orzeczenia) – sąd powinien wziąć pod uwagę cały materiał dowodowy i wysłuchać argumentów obu stron procesu.

   2. minimalne działanie czynników irracjonalnych (nielogicznych, sprzeczne z rozumem) wpływających na podejmowanie decyzji – chodzi o to by ich oddziaływanie (uprzedzeni, gniew, niechęć) sprowadzić do minimum.

h)zasada reformationis In peius - Zakaz pogarszania sytuacji oskarżonego w procesie, gdy orzeczenie zostało zaskarżone tylko na korzyść oskarżonego, w razie wniesienia środka na korzyść i na niekorzyść działa w razie uwzględnienia przez sąd odwoławczy środka na korzyść

ograniczenie: Zakaz nie działa gdy środek wniesiono wyłącznie na niekorzyść lub w razie wniesienia obu sąd uwzględnił tylko środek na niekorzyść.

i)zasada Ne bis In idem – zasada niewzruszalności rozstrzygnięć

III. WARUNKI DOPUSZCZALNOŚCI (PRZESŁANKI) POSTĘPOWANIA KARNEGO

1. Istota i pojęcie przesłanek

Aby mogło nastąpić orzekanie w przedmiocie procesu, muszą być spełnione pewne warunki procesowe pozwalające na przeprowadzenie postępowania karnego. Te stany (sytuacje), z którymi prawo karne procesowe łączy dopuszczalność albo niedopuszczalność postępowania karnego, zwykło nazywać się przesłankami procesowymi.

2. Klasyfikacja przesłanek

Przesłanki procesowe dzieli się na:

1)przesłanki dodatnie (pozytywne), które muszą zaistnieć, aby postępowanie było dopuszczalne,

2)przesłanki ujemne (negatywne), które nie mogą zaistnieć, aby postępowanie było prawnie dopuszczalne.

3)przesłanki materialne - są to stany warunkujące samą odpowiedzialność karną, a tym samym dopuszczalność postępowania, np. kontratypy, obrona konieczna - art. 25 § 1 k.k.,

4) przesłanki formalne - to stany, które nie przesądzają kwestii odpowiedzialności karnej, lecz warunkują jedynie sam proces karny, np. immunitety procesowe,

5) przesłanki bezwzględne - stany, które warunkują proces w każdym układzie procesowym, np. res iudicata,

6) przesłanki względne - stany prawne warunkujące proces w określonym układzie procesowym, np. brak wniosku o ściganie; jest to przeszkoda procesowa usuwalna, gdyż w razie złożenia wniosku postępowanie może toczyć się przeciwko temu samemu oskarżonemu o ten sam czyn,

7) przesłanki ogólne - stany prawne warunkujące proces w trybie zwyczajnym,

8) przesłanki szczególne - stany warunkujące tryb szczególny procesu, np. art. 500 § 1.

3. Charakterystyka poszczególnych przesłanek

a) brak faktycznych podstaw oskarżenia i skazania

W art. 17 § 1 pkt 1 ujęta została przesłanka materialnoprawna. Użyty w pkt 1 zwrot "czynu nie popełniono" należy rozumieć zarówno w tym sensie, że dane zdarzenie w ogóle nie miało miejsca, jak i że czynu nie popełniła dana osoba. Jeżeli zajdzie ta ostatnia sytuacja, a jednocześnie nie wykryto faktycznego sprawcy, prokurator umarza postępowanie przygotowawcze w stosunku do danego podejrzanego wobec niepopełnienia czynu przestępnego, zaś w sprawie - wobec niewykrycia sprawcy. W literaturze podnosi się nadto, że wyrażenie normatywne "czynu nie popełniono" obejmuje także zdarzenie, które nie ma cech czynu w rozumieniu prawa karnego materialnego, np. sprawca działał pod wpływem przymusu bezwzględnego (vis absoluta) lub w wyniku odruchu bezwarunkowego

b) brak przestępności czynu

Unormowanie z art. 17 § 1 pkt 2 to kolejne przesłanki o charakterze materialnym. Brak w czynie ustawowych znamion przestępstwa obejmuje sytuacje, gdy czyn wprawdzie miał miejsce, jednak nie zawiera on wszystkich znamion określonego przestępstwa, np. znamienia "uporczywości" przy występku niealimentacji z art. 209 § 1 k.k. Ustawowe uznanie, że "sprawca nie popełnia przestępstwa", wynika m.in. z wymienionych w kodeksie karnym okoliczności wyłączających przestępność czynu zabronionego zarówno o charakterze przedmiotowym (tzw. kontratypy), jak i wiążących się z problematyką winy. Por. przykładowo: obrona konieczna - art. 25, stan wyższej konieczności - art. 26, błąd - art. 28, niepoczytalność sprawcy - art. 31. Do okoliczności powyższych zalicza się także pozaustawowe kontratypy, np. zgodę pokrzywdzonego przy zarzucie kradzieży. Także w części szczególnej kodeksu karnego ustawodawca precyzuje sytuacje, w których określone zachowanie nie jest uznane za przestępstwo, np. art. 240 § 2, art. 213. Należy jeszcze wspomnieć, że zgodnie z przepisem § 3 art. 17 niemożność przypisania winy sprawcy czynu nie wyłącza postępowania sądowego dotyczącego zastosowania środków zabezpieczających.

c) znikomy stopień społecznej szkodliwości

Zgodnie z pkt 3 § 1 art. 17 znikomość społecznej szkodliwości czynu jest podstawą zaniechania ścigania karnego, ponieważ w myśl art. 1 § 2 k.k. nie stanowi przestępstwa czyn zabroniony, którego społeczna szkodliwość jest znikoma. Kryteria ustawowe ustalania stopnia tej szkodliwości ujęte zostały w § 2 art. 115 k.k.

d) brak karalności czynu

Ustawa przewiduje także wiele sytuacji, które zgodnie z pkt 4 § 1 art. 17 powodują, że sprawca nie podlega karze. W kodeksie karnym stypizowane są one zarówno w części ogólnej, jak i szczególnej, np.art. 15 § 1 - dobrowolne odstąpienie od dokonania czynu zabronionego lub zapobiegnięcie skutkowi stanowiącemu znamię czynu zabronionego i art. 17 § 1 - dobrowolne odstąpienie od przygotowania. Przepis art. 131 § 1 k.k. stanowi, że nie podlega karze za usiłowanie przestępstwa określonego w art. 127 § 1, art. 128 § 1 lub w art. 130 § 1 lub 2, kto dobrowolnie poniechał dalszej działalności i ujawnił wobec organu powołanego do ścigania przestępstw wszystkie istotne okoliczności popełnionego czynu.

e) istnienie stron procesowych

Śmierć oskarżonego art. 17 § 1 pkt 5 jest bezwzględną przeszkodą dla prowadzenia postępowania karnego. Śmierć prawomocnie skazanego powoduje także umorzenie postępowania wykonawczego (art. 15 § 1 k.k.w.). Dopuszczalne są natomiast niektóre postępowania inicjowane na korzyść oskarżonego. I tak, śmierć oskarżonego nie stoi na przeszkodzie wniesieniu i rozpoznaniu kasacji (art. 529) oraz wznowieniu postępowania na korzyść zmarłego (art. 545 § 1). Nadto, zgodnie z przepisem art. 556 § 1, osobom wymienionym w tym przepisie przysługuje w razie śmierci oskarżonego odszkodowanie za niesłuszne skazanie lub tymczasowe aresztowanie. Specjalną regulację zawiera art. 45 ust. 4 ustawy o Instytucie Pamięci Narodowej - Komisji Badania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu z 18 grudnia 1998 r. (tekst jedn.: Dz. U. z 2007 r. Nr 63, poz. 424 z późn. zm.), w świetle którego okoliczność, o której mowa w art. 17 § 1 pkt 5 k.p.k., nie może stanowić przeszkody dla wszechstronnego wyjaśnienia okoliczności sprawy prowadzonej o zbrodnie wymienione wart. 1 pkt 1 lit. a ustawy, a zwłaszcza ustalenia osób pokrzywdzonych. Po zrealizowaniu tego celu postępowanie umarza się.

f) przedawnienie karalności

Przedawnienie karalności - art. 17 § 1 pkt 6 jest bezwzględną przeszkodą dla prowadzenia postępowania karnego. Przedawnienie jest instytucją prawa materialnego. Określa ono konsekwencje upływu czasu dla kwestii odpowiedzialności karnej. Terminy przedawnienia mają charakter materialnoprawny i z tego względu do ich obliczania nie stosuje się przepisów prawa karnego procesowego z rozdziału 14 k.p.k. Kodeks odrębnie uregulował przedawnienie przestępstw ściganych z oskarżenia publicznego (art. 101 § 1 k.k.) oraz przestępstw ściganych z oskarżenia prywatnego (art. 101 § 2 k.k.). W ramach przestępstw ściganych z oskarżenia publicznego ustawa wprowadziła różne terminy przedawnienia, przyjmując jako kryterium wagę przestępstw (art. 101 § 1 pkt 1-4 k.k.). I tak przykładowo, karalność przestępstwa ustaje, gdy od jego popełnienia upłynęło 30 lat - gdy czyn stanowi zbrodnię zabójstwa (art. 101 § 1 pkt 1 k.k.), a 10 lat - gdy czyn stanowi występek zagrożony karą pozbawienia wolności przekraczającą 3 lata (art. 101 § 1 pkt 3 k.k.). Terminy te liczą się od popełnienia przestępstwa. Odmienna jest regulacja terminu przedawnienia przestępstw ściganych z oskarżenia prywatnego. Karalność tych przestępstw ustaje z upływem roku od czasu, gdy pokrzywdzony dowiedział się o osobie sprawcy przestępstwa, nie później jednak niż z upływem 3 lat od jego popełnienia (art. 101 § 2 k.k.).

Kwestię przerwy biegu terminu przedawnienia karalności reguluje art. 102 k.k. Istotna jest także regulacja zawarta w art. 104 § 1 k.k., w myśl którego przedawnienie nie biegnie, jeżeli przepis ustawy nie pozwala na wszczęcie lub dalsze prowadzenie postępowania karnego; nie dotyczy to jednak braku wniosku o ściganie albo oskarżenia prywatnego. Przedawnienie więc nie biegnie, jeżeli np. sprawca korzysta z immunitetu procesowego (parlamentarnego).

Jeżeli sąd w toku postępowania stwierdza, że nastąpiło przedawnienie ścigania oskarżonego, to nie wolno mu wydać ani wyroku skazującego, ani też wyroku uniewinniającego. Przedawnienie ścigania jest bowiem przesłanką procesową bezwzględnie ujemną i wystąpienie takiej przesłanki powoduje konieczność wydania orzeczenia umarzającego postępowanie

g) zawisłość sporu i powaga rzeczy osądzonej

Artykuł 17 § 1 pkt 7 precyzuje dwie przesłanki: powagę rzeczy osądzonej (res iudicata) oraz zawisłość sprawy (lis pendens).

Stan rzeczy osądzonej zachodzi wówczas, gdy orzeczeniem merytorycznym rozstrzygnięta została kwestia odpowiedzialności karnej. Zachodzić musi tożsamość podmiotowo-przedmiotowa ("co do tego samego czynu tej samej osoby"). Przyjęcie odmiennej kwalifikacji prawnej czynu nie otwiera możliwości ponownego postępowania. Nowe postępowanie nie jest także dopuszczalne w razie uprzedniego niepełnego rozpoznania sprawy i niezastosowania bądź niewłaściwego zastosowania kumulatywnego zbiegu przepisów ustawy (art. 11 § 2 i3 k.k). Zakaz sformułowany w art. 17 § 1 pkt 7, mający postać rei iudicatae, zachodzi wówczas, gdy uprzednio zakończone zostało prawomocnie postępowanie co do tego samego czynu tej samej osoby, zaś nowe postępowanie pokrywa się z przedmiotem postępowania w sprawie już zakończonej, a także gdy jego przedmiot jest częścią przedmiotu osądzonego w sprawie już zakończonej

Zawisłość sprawy oznacza, że nie wszczyna się postępowania, a wszczęte umarza, jeżeli wcześniej wszczęte toczy się co do tego samego czynu tej samej osoby, a więc gdy zachodzi tożsamość podmiotowo-przedmiotowa. Przepis statuujący tę przesłankę nie czyni żadnej różnicy między postępowaniem sądowym a postępowaniem je poprzedzającym. Zawisłość sprawy powstaje z momentem przekształcenia się postępowania in rem w postępowanie in personam w związku z pojawieniem się podejrzanego w rozumieniu art. 71 § 1.

h) podsądność sądom karnym

Przeszkodą dla prowadzenia postępowania karnego jest brak podsądności polskim sądom karnym - art. 17 § 1 pkt 8. Przesłanka ta związana jest z immunitetami materialnymi, które uchylają karalność przestępstwa. W piśmiennictwie podnosi się, że w ramach tej przesłanki nie należy rozpatrywać podległości danej sprawy sądom powszechnym lub wojskowym, gdyż jest to jedynie sprawa właściwości sądów w ramach ich jurysdykcji.

Do omawianej kategorii wyłączeń spod orzecznictwa sądowego zaliczyć należy te osoby, które korzystają z:

1) materialnego immunitetu parlamentarnego;

2) Wąskim zakresem immunitetu materialnego objęci są:

- adwokaci (art. 8 ust. 2 pr. adw.),

- radcowie prawni (art. 11 ust. 2 ustawy z 6 lipca 1982 r. o radcach prawnych, tekst jedn

- radcowie i starsi radcowie Prokuratorii Generalnej Skarbu

- prokuratorzy (art. 66 ust. 2 u. prok.).

Immunitet materialny powyższych osób ograniczony jest do nadużycia wolności słowa w procesie, stanowiącego ściganą z oskarżenia prywatnego zniewagę (zniesławienie) strony, jej przedstawiciela, kuratora, świadka, biegłego lub tłumacza.

i) skarga uprawnionego oskarżyciela

Brak skargi uprawnionego oskarżyciela jest przeszkodą procesową w sądowym postępowaniu pierwszoinstancyjnym (art. 17 § 1 pkt 9). Przesłanka ta jest ściśle związana z zasadą skargowości, która dla wszczęcia postępowania sądowego wymaga impulsu uprawnionego oskarżyciela lub innego podmiotu (art. 14 § 1).

Uprawnionym oskarżycielem w sprawach o przestępstwa ścigane z urzędu jest oskarżyciel publiczny (art. 10 § 1), którym przede wszystkim jest prokurator (art. 45 § 1). Inne organy państwowe mogą być oskarżycielem publicznym jedynie z mocy szczególnych przepisów ustawy określających zakres tego uprawnienia.

Uprawnienia nieprokuratorskiego oskarżyciela publicznego przewidują:

- art. 47 i 48 ustawy z 28 września 1991 r. o lasach

- art. 39 ustawy z 13 października 1995 r. - Prawo łowieckie

- art. 17-18 k.p.w.

Nadto w sprawach karnych skarbowych uprawnione do wniesienia oskarżenia są podmioty wymienione w art. 155 i 121 k.k.s.

Na podstawie delegacji ustawowej z art. 325d Minister Sprawiedliwości wydał rozporządzenie z 13 czerwca 2003 r. (Dz. U. Nr 108, poz. 1019 z późn. zm.), na mocy którego organy Inspekcji Handlowej, Państwowej Inspekcji Sanitarnej, urzędy skarbowe i inspektorzy kontroli skarbowej oraz Prezes Urzędu Regulacji Telekomunikacji i Poczty uzyskały prawo do wnoszenia i popierania oskarżenia przed sądem pierwszej instancji w postępowaniu uproszczonym. Uprawnienia do wnoszenia i popierania oskarżenia przed sądem pierwszej instancji przysługują również Straży Granicznej w sprawach określonych w § 2 ust. 2cytowanego rozporządzenia.

Uprawnionym oskarżycielem jest także subsydiarny oskarżyciel posiłkowy, który w warunkach określonych w art. 55 wnosi akt oskarżenia w sprawie z oskarżenia publicznego. W sprawach o przestępstwa ścigane z oskarżenia prywatnego pokrzywdzony może jako oskarżyciel prywatny wnosić i popierać oskarżenie (art. 59 § 1). Prokurator jest jednak uprawnionym oskarżycielem w sprawach z oskarżenia prywatnego, jeżeli wszczął postępowanie ze względu na interes społeczny (art. 60 § 1). Ingerencja ta powoduje, że przestępstwo ścigane jest w trybie publicznoskargowym (art. 60 § 2).

j) zezwolenie lub wniosek o ściganie

Negatywną przesłanką procesową jest, zgodnie z art. 17 § 1 pkt 10, brak wymaganego zezwolenia na ściganie lub wniosku o ściganie pochodzącego od osoby uprawnionej. Jest on konsekwencją trybów warunkowych ścigania z oskarżenia publicznego, a więc zależnych od spełnienia przez określony podmiot warunku statuowanego w ustawie. Brak spełnienia tego warunku nie pozwala na wszczęcie postępowania karnego, a ujawnienie tego braku w toku postępowania obliguje do umorzenia procesu (art. 9 § 1in fine w zw. z art. 17 § 1 pkt 10).

Problematykę procesową ścigania na wniosek reguluje art. 12. Por. w tym zakresie tezy do art. 12. W tym miejscu należy jedynie wspomnieć, że instytucja ścigania na wniosek w naszym ustawodawstwie obejmuje zarówno ściganie na wniosek pokrzywdzonego (ewentualnie innego podmiotu), jak i ściganie na wniosek dowódcy jednostki wojskowej (art. 658). Oczywiście nie oznacza to identyczności założeń i szczegółowych uregulowań obu odmian tego trybu warunkowego.

Odstępstwem od zasady postępowania z urzędu jest uzależnienie możliwości ścigania karnego od zezwolenia władzy. Ustawodawca objął pewne kategorie osób tzw. immunitetem procesowym, który - w przeciwieństwie do immunitetu materialnego - jako immunitet formalno-prawny nie uchyla karalności określonego czynu, natomiast zapewnia jedynie niedopuszczalność wszczęcia i prowadzenia postępowania karnego przeciwko sprawcy bez zgody określonej władzy. Immunitet procesowy może być uchylony przez właściwy, ustawowo do tego uprawniony organ.

Z faktu, że § 2 art. 17 pozwala na dokonanie czynności niecierpiących zwłoki w celu zabezpieczenia śladów i dowodów, nie wynika, by do chwili otrzymania zezwolenia władzy w stosunku do osoby korzystającej z immunitetu mogły być stosowane środki przymusu. Wyjątki w tym zakresie muszą wynikać z wyraźnego przepisu ustawy. I tak przykładowo, zgodnie z art. 105 ust. 5 w zw. z art. 108 Konstytucji RP poseł i senator nie mogą być zatrzymani lub aresztowani bez zgody izby, której są członkami, z wyjątkiem ujęcia ich na gorącym uczynku popełnienia przestępstwa i jeżeli zatrzymanie parlamentarzysty jest niezbędne do zapewnienia prawidłowego toku postępowania. Nietykalność parlamentarna polskiego deputowanego oznacza zatem zakaz zatrzymywania, aresztowania lub pozbawienia wolności w jakikolwiek inny sposób, poza sytuacjami, w których przepisy Konstytucji RP wyraźnie dopuszczają wyjątki.

W pkt 10 § 1 art. 17 kodeks przewiduje jednak wyjątki od obowiązku uzyskania wniosku lub zezwolenia, jeżeli ustawa stanowi inaczej. Takim przykładem jest niewątpliwie art. 105 ust. 4 w zw. z art. 108 Konstytucji RP. Poseł lub senator może wyrazić zgodę na pociągnięcie go do odpowiedzialności karnej, co powoduje brak potrzeby uzyskania przez oskarżyciela zgody określonej izby parlamentu na ściganie.

k) inne przesłanki

Jak już wyżej zaznaczono, przepis art. 17 nie wylicza w sposób taksatywny istniejących przesłanek procesowych. Ujmuje natomiast w pkt 11 § 1 zbiorczo inne okoliczności wyłączające ściganie. Do takich okoliczności niewątpliwie należy abolicja (generalny akt łaski), czyli zakaz wszczynania lub nakaz umorzenia postępowania w sprawach przedmiotowo lub podmiotowo określanych w ustawach amnestyjnych.

Negatywną przesłankę procesową ścigania wojskowego przestępstwa wnioskowego stanowi fakt zastosowania wobec sprawcy środków przewidzianych w wojskowych przepisach dyscyplinarnych. W takiej sytuacji przepis art. 658 § 1 nakazuje prokuratorowi wojskowemu odmówić wszczęcia postępowania.

W wypadku wniesienia przez prokuratora aktu oskarżenia, mimo że - ze względu na zakaz reformationis in peius - dochodzenie lub śledztwo powinno być umorzone, postępowanie sądowe ulega umorzeniu na podstawie art. 17 § 1 pkt 11 

4. Skutki prawne wystąpienia ujemnych przesłanek procesowych

Nie wszczyna się postępowania a wszczęte umarza.

5. Kwestia zbiegu negatywnych przesłanek procesowych:

- wszystkie zbiegające się przesłanki mogą stanowić wspólną podstawę prawną decyzji kończącej postępowanie, jeżeli każda z nich pociąga za sobą identyczne następstwa prawne;

- w razie zbiegu przesłanki uniewinnienia z inną przesłanką (powodującą umorzenie) należy umorzyć postępowanie, gdyż winę wolno rozstrzygać tylko w procesie dopuszczalnym; ta reguła jest jednak wiążąca do momentu rozpoczęcia przewodu sądowego (art. 414 § 1-2); jeśli sąd nabierze przekonania, że nie doszło do obalenia domniemania niewinności, to wyda wyrok uniewinniający; stanie się to jednak dopiero po przeprowadzeniu co najmniej wszystkich dowodów, które sąd dopuścił na wniosek oskarżyciela; uniewinnienie bardziej liczy się w opinii społecznej niż umorzenie;

- zbieg negatywnych przesłanek względnych i bezwzględnych powoduje zawsze umorzenie procesu na podstawie przesłanek bezwzględnych, gdyż dotyczą one dopuszczalności procesu w każdym układzie procesowym; niemniej warto w uzasadnieniu powołać też przesłankę względną, bowiem wyszczególnienie wszystkich ułatwia kontrolę decyzji procesowej.

IV. ORGANY PROCESOWE (KIEROWNICZE I PROWADZĄCE)

1. Pojęcie i rodzaje organów procesu karnego. Organ kierowniczy i organ prowadzący.

Organy procesowe - organy państwowe uprawnione do wydawania decyzji procesowych w określonych etapach procesu, niezależnie od innych uprawnień

organy prowadzące- są to organy państwowe, które same przeprowadzają czynności dowodowe w postępowaniu przygotowawczym, choćby zakres tych czynności był ściśle ograniczony

organy nadzorujące- organ, który w zasadzie ni przeprowadza postępowania bezpośrednio, lecz czuwa nad zgodnością postępowania z prawem i dba o jego sprawności

Organy procesowe w poszczególnych stadiach procesu

1. organy postępowania przygotowawczego

2. organy postępowania głównego i postępowania odwoławczego

3. organy postępowania wykonawczego

ad. 1. organy postępowania przygotowawczego

1. śledztwo

   • prowadzi je Policja, jeśli nie prowadzi go prokurator

   • wyłącznie prokurator, jeśli osobą podejrzana jest sędzia, prokurator, funkcjonariusz Policji, ABW lub Agencji Wywiadu, gdy osoba podejrzana jest funkcjonariusz Straży Granicznej, Żandarmerii Wojskowej, finansowych organów dochodzenia lub organów nadrzędnych nad tymi organami, w zakresie spraw należących do właściwości tych organów lub o występki popełnione przez tych funkcjonariuszy w zawiązku z wykonywaniem czynności służbowych oraz z art. 148 kk

   • organy Straży Granicznej, ABW, Żandarmerii Wojskowej oraz inne określone w przepisach szczególnych zakresie właściwości tych organów

2. dochodzenie

   • Policja

   • prokurator, jeżeli przejmuje sprawę na zasadzie dewolucji do osobistego prowadzenia

   • organy Straży Granicznej w sprawach wymienionych w ustawie o SG

   • organy ABW w sprawach należących do jej właściwości

   • finansowe organy dochodzenia w zakresie ich właściwości

   • organy uprawnione obok policji na podstawie rozporządzenia wykonawczego Ministra Sprawiedliwości: organy Inspekcji Handlowej, organy państwowej Inspekcji Sanitarnej, urzędy skarbowe i inspektorzy kontroli skarbowej, Prezes Urzędu Regulacji Telekomunikacji i Poczty

   • organy uprawnione na podstawie ustaw szczególnych: funkcjonariusze Straży Leśnej, Państwowa Straż Łowiecka, finansowe organy dochodzenia

3. dochodzenie wstępne (wstępne niezbędnym zakresie), które mogą prowadzić Policja i inne organy posiadające uprawnienia Policji, w zakresie ich właściwości ograniczonej ustawowo

Organy nadzorujące

1. prokurator

2. sąd, któremu kodeks zastrzega

3. wyłączność niektórych decyzji

4. rozpoznawanie zażalenia na niektóre postanowienia prokuratora

5. upoważnia do niektórych czynności dowodowych

ad. 2 organy postępowania głównego odwoławczego

1. sąd (nie sędzia, sędzia orzekający jest zawsze sądem)

2. przewodniczący rozprawy (składu orzekającego) lub prowadzący posiedzenie pojednawcze

3. prezes sądu (przewodniczący wydziału)

ad.3. organy postępowania wykonawczego

1. sąd pierwszej instancji, sąd penitencjarny,

2. prezes sądu lub upoważniony sędzia, sędzia penitencjarny,

3. dyrektor zakładu karnego, aresztu śledczego, śledczego także dyrektor okręgowy i Dyrektor Generalny Służby więziennej albo osoba kierująca innym zakładem przewidzianym w przepisach prawa karnego wykonawczego

4. komisja penitencjarna

5. sądowy kurator zawodowy

6. sądowy lub administracyjny organ egzekucyjny

7. urząd skarbowy

8. odpowiedni terenowy organ administracji rządowej lub samorządu terytorialnego

9. inny organ uprawniony przez ustawie do wykonywania wyroków

1. Organy władzy sądowniczej. Niesądowe organy procesowe. Ustrój i organizacja sądownictwa. Sądownictwo powszechne i wojskowe

Organy władzy sądowniczej:

1. Sądy

2. Trybunały

Podział instancyjny

1. Sądownictwo powszechne:

   1. sądy rejonowe

   2. sądy okręgowe

   3. sądy apelacyjne

   4. Sąd Najwyższy - Izba Pracy, Ubezpieczeń Społecznych i Spraw Publicznych, Izba Karna oraz Izba Cywilna

2. Sądownictwo wojskowe:

   1. wojskowe sądy garnizonowe

   2. wojskowe sądy okręgowe

   3. Sąd Najwyższy - Izba Wojskowa

3. Sądownictwo administracyjne:

   1. wojewódzkie sądy administracyjne

   2. Naczelny Sąd Administracyjny

1. Właściwość sądu

właściwość sądu – upoważnienie do dokonywania określonych czynności procesowych.

Upoważnienie to jest zarazem obowiązkiem sądu; dzieli się na:

1. w. miejscową

2. w. przedmiotową:

   1. w. rzeczową

   2. w. funkcjonalną

Ad.1 Właściwość miejscowa – upoważnienie sądu do przeprowadzenia czynności procesowych ze względu na miejsce zdarzenia, które dało podstawę do dokonania tych czynności; reguły:

1. właściwy miejscowo sąd w okręgu, którego popełniono przestępstwo; ewentualnie miejsce gdzie wszczęto postępowanie przygotowawcze (pociąg) lub miejsce portu macierzystego (samolot)

2. jeżeli nie uda się ustalić miejsca popełnienia przestępstwa to właściwy jest sąd, w którego okręgu

ujawniono przestępstwo

ujęto oskarżonego

oskarżony przed popełnieniem stale mieszkał

zastosowanie także, gdy mieszkał za granicą

3. jeżeli nie można ustalić właściwości miejscowej, to sprawę rozpatruje sąd właściwy dla dzielnicy Śródmieście w Warszawie

Ad.2. Właściwość rzeczowa – upoważnienie sądu do całościowego rozpoznania sprawy w pierwszej instancji; warunki, jakie powinno spełniać poprawne ustalenie właściwości

1. stałość kompetencji – nie powinna zależeć od indywidualnej decyzji organu procesowego

2. równowaga kompetencji, – aby obciążenie sądów rozpoznających środki odwoławcze nie było nadmierne

3. ekonomika kompetencji – należy liczyć się z kosztami, jakie nakłada dana właściwość

1. podstawowym sądem pierwszej instancji jest sąd rejonowy – wszystkie sprawy z wyjątkiem spraw przekazanych ustawa do właściwości sądu okręgowego

2. sąd okręgowy orzeka w pierwszej instancji:

- o zbrodnie przewidziane w KK oraz ustawach szczególnych

- o występki wyliczone w KK

- o występki, które z mocy przepisu szczególnego należą do właściwości tego sądu

`Możliwość zmiany właściwości sądów okręgowych i rejonowych, gdy:

1. łączność spraw karnych; formy:

   1. łączność podmiotowa – ta sama osoba oskarżona o kilka przestępstw, a sprawy należą do właściwości różnych sądów tego samego rzędu –właściwy sad, w którym pierwszym wszczęto postępowanie; jeżeli do różnego rzędu do sprawę rozstrzyga ten wyższego rzędu

   2. łączność przedmiotowa - postępowanie jednocześnie przeciwko sprawcom, pomocnikom, podżegaczom i innym osobom, których przestępstwo pozostaje w ścisłym związku z przestępstwem sprawcy – jeden sąd właściwy dla wszystkich

   3. łączność podmiotowo przedmiotowa, – gdy występuje zarówno łączność podmiotowa i przedmiotowa, – jeżeli prowadziłoby do utrudnienia to można rozpatrzy osobno

2. postulat oszczędności procesu, – art.36; sąd wyższego rzędu nad sądem właściwym może przekazać sprawę innemu sądowi równorzędnemu, jeżeli większość osób wezwanych zamieszkuje bliżej tamtego a z dala od sądu właściwego

3. delegacja właściwości – przysługuje, SN, gdy wymaga dobro wymiaru sprawiedliwości; sąd ten może z inicjatywy danego sadu przekazać sprawę do rozpatrzenia sądowi równorzędnemu

Ad.2b. Właściwość funkcjonalna – upoważnienie sądu do rozpatrzenia niecałościowego sprawy np. tymczasowe aresztowanie (sąd rejonowy), właściwość do wydawania wyroków łącznych, kasacje (SN), wydanie listu żelaznego (sąd okręgowy)

konsekwencje naruszenia właściwości:

Następstwa rygorystyczne powoduje:

1. rozpoznanie sprawy oskarżonego przez sąd polski, w przypadku, gdy oskarżony nie podlegał orzecznictwu polskich sądów karnych np., immunitet dyplomatyczny

2. orzeczenie sądu powszechnego w sprawie, która należała do sądu szczególnego albo na odwrót

3. orzeczenie sądu niższego, gdy sprawa należała do sądu wyższego

→ bezwzględna przyczyna odwoławcza

→inne przypadki takiej konsekwencji nie przewidują

1. Skład sądu, wyłączenia, tryb wyłączenia, skutki niewyłączenia

Skład sądu – określona liczba sędziów wyznaczona ustawowo do rozpoznania określonych spraw, składy nie są stałe, rażąco zły skład sądu jest podstawą bezwzględną apelacyjną

1. Sąd Rejonowy: rozprawy

   1. Jeden Sędzia zawodowy wyznaczany zarządzeniem z listy przez przewodniczącego wydziału

   2. Trzech sędziów – przy sprawach zawiłych

2. Sąd Okręgowy orzekający jako I instancja

   1. Jeden sędzia

   2. Trzech sędziów – sprawy zawiłe

      1. Zbrodnie: jeden sędzia i dwóch ławników

   3. Dwóch sędziów i trzech ławników – sprawy o dożywocie

3. Sąd Okręgowy orzekający jako II instancja

   1. Trzech sędziów

   2. Dwóch sędziów i trzech ławników

4. Sąd Apelacyjny

   1. Trzech sędziów zawodowych

   2. Pięciu Sędów zawodowych – przy apelacji od wyroku w którym orzeczono karę dożywotniego pozbawienia wolności

5. Sąd Najwyższy

   1. Trzech sędziów zawodowych

   2. Pięciu sędziów zawodowych

   3. Siedmiu sędziów zawodowych – kasacje od wyroków SN

WYŁĄCZENIE SĘDZIEGO

1. Z urzędu – iudex inhabilis

   1. Art. 40 – katalog zamknięty przesłanek

   2. Nie wyłączenie – wyrok non existens

2. Na wniosek – iudex insuspectus

   1. Art. 41

   2. Trzeba uprawdopodobnić jaki wpływ ma to co podajemy na bezstronność sędziego

Art. 40. § 1. Sędzia jest z mocy prawa wyłączony od udziału w sprawie, jeżeli:

  1)   sprawa dotyczy tego sędziego bezpośrednio,

  2)   jest małżonkiem strony lub pokrzywdzonego albo ich obrońcy, pełnomocnika lub przedstawiciela ustawowego albo pozostaje we wspólnym pożyciu z jedną z tych osób,

  3)   jest krewnym lub powinowatym w linii prostej, a w linii bocznej aż do stopnia pomiędzy dziećmi rodzeństwa osób wymienionych w pkt 2 albo jest związany z jedną z tych osób węzłem przysposobienia, opieki lub kurateli,

  4)   był świadkiem czynu, o który sprawa się toczy, albo w tej samej sprawie był przesłuchany w charakterze świadka lub występował jako biegły,

  5)   brał udział w sprawie jako prokurator, obrońca, pełnomocnik, przedstawiciel ustawowy strony, albo prowadził postępowanie przygotowawcze,

  6)    brał udział w wydaniu zaskarżonego orzeczenia lub wydał zaskarżone zarządzenie,

  7)    brał udział w wydaniu orzeczenia, które zostało uchylone,

  8)   (uchylony),

  9)   brał udział w wydaniu orzeczenia, co do którego wniesiono sprzeciw,

10)   prowadził mediację.

§ 2. Powody wyłączenia trwają mimo ustania uzasadniającego je małżeństwa, wspólnego pożycia, przysposobienia, opieki lub kurateli.

§ 3. Sędzia, który brał udział w wydaniu orzeczenia objętego wnioskiem o wznowienie lub zaskarżonego w trybie kasacji, nie może orzekać co do tego wniosku lub tej kasacji.

Art. 41. § 1. Sędzia ulega wyłączeniu, jeżeli istnieje okoliczność tego rodzaju, że mogłaby wywołać uzasadnioną wątpliwość co do jego bezstronności w danej sprawie.

§ 2. Wniosek o wyłączenie sędziego, zgłoszony na podstawie § 1 po rozpoczęciu przewodu sądowego, pozostawia się bez rozpoznania, chyba że przyczyna wyłączenia powstała lub stała się stronie wiadoma dopiero po rozpoczęciu przewodu.

Art. 42. § 1. Wyłączenie następuje na żądanie sędziego, z urzędu albo na wniosek strony.

§ 2. Jeżeli sędzia uznaje, że zachodzi przyczyna wyłączająca go z mocy art. 40, wyłącza się, składając oświadczenie na piśmie do akt, a na jego miejsce wstępuje inny sędzia.

§ 3. Sędzia, co do którego zgłoszono wniosek o wyłączenie na podstawie art. 41, może złożyć do akt stosowne oświadczenie na piśmie i powstrzymuje się od udziału w sprawie; jest jednak obowiązany przedsięwziąć czynności nie cierpiące zwłoki.

§ 4. Poza wypadkiem określonym w § 2 o wyłączeniu orzeka sąd, przed którym toczy się postępowanie; w składzie orzekającym w kwestii wyłączenia nie może brać udziału sędzia, którego dotyczy wyłączenie. W razie niemożności utworzenia takiego składu sądu, w kwestii wyłączenia orzeka sąd wyższego rzędu.

Art. 43. Jeżeli z powodu wyłączenia sędziów rozpoznanie sprawy w danym sądzie jest niemożliwe, sąd wyższego rzędu przekazuje sprawę innemu sądowi równorzędnemu.

1. Prokuratura

Prokuratura – urząd państwowy powołany do stania na straży praworządności. Zazwyczaj swój cel prokuratura realizuje poprzez zaskarżanie do sądów decyzji niezgodnych z prawem, ściganieprzestępstw, pomoc prawną społeczeństwu oraz branie udziału w procesie legislacyjnym jako czynnik opiniodawczy. 

1 Zasady organizacji prokuratury.

Zasada jednolitości ( zwana zasada niepodzielności ), oznacza że wszystkie jednostki organizacyjne prokuratury stanowią jedna organizacyjną całość i na zewnątrz występują w imieniu całej prokuratury. Taki kształt organizacyjny nadaje już pierwszy artykuł, w myśl którego prokuraturę stanowi Prokurator Generalny oraz podlegli mu prokuratorzy […]. Ponad to Prokurator Generalny może przedsięwziąć wszelkie czynności należące do zakresu działania prokuratury lub zlecać ich wykonanie podległym mu prokuratorom. Zasada jednolitości łączy się pośrednio z zasadą centralizmu, zgodnie z którą wszystkie jednostki organizacyjne prokuratury są podporządkowane jednoosobowemu organowi centralnemu,

Zasada niezależności ma charakter mieszany i polega na tym, że prokurator w żadnym etapie prowadzonej przez siebie działalności, ani też organizacyjnie, nie jest zależna od terenowych organów administracji rządowej i samorządowej, a jedynie podlega swojemu prokuratorowi przełożonemu. Wynika z tego, że prokurator jest zobowiązany wykonywać wszystkie zarządzenia, wytyczne i polecenia swojego prokuratora przełożonego. Dlatego jedną z konsekwencji zasady jednolitości i niepodzielności jest to, że ewentualne nie wykonanie polecenia prokuratora przełożonego przez prokuratora niższego szczebla, to ta sytuacja nie wywiera żadnego wpływu na ważność tego polecenia. 

Zasada bezstronności, jak sama nazwa wskazuje, służy zachowaniu obiektywizmu w wszystkich podejmowanych działaniach, a co za tym idzie, równego traktowania wszystkich obywateli. Prokurator ma obowiązek zbadać i uwzględnić wszystkie okoliczności zaistniałego przestępstwa, które mogą przemawiać na korzyść lub zarówno i  na niekorzyść oskarżonego.

Zasada działania z urzędu obliguje prokuraturę do prowadzenia postępowania karnego z własnej inicjatywy, niezależnej od czynników zewnętrznych, w każdym przypadku naruszenia prawa.

Zasada współpracy z innymi organami państwowymi, organizacjami społecznymi i spółdzielczymi, z której wynika ścisła współpraca pomiędzy prokuraturą a organami władz rządowych i samorządowych oraz z innymi podmiotami w zakresie ochrony prawa.

zasada hierarchicznego podporządkowania

• prokurator jest obowiązany wykonywać zarządzenia, wytyczne i polecenia przełożonego prokuratora

• atrybut niezależności - zapewnione prawo do obrony własnego zdania i samodzielności zachowania w niektórych sytuacjach

• polecenia prokuratora przełożonego, przedkładane na piśmie a na żądanie prokuratora wraz z uzasadnieniem (wyjątkowo przekazanie ustnie, ale konieczne pisemne potwierdzenie)

• jeżeli prokurator nie zgadza się z poleceniem to może żądać jego zmiany lub wyłączenia go ze sprawy – rozstrzyga prokurator bezpośrednio przełożony nad prokuratorem który wydał polecenie chyba e wydał je Prokurator Generalny (jego polecenia nie obejmują treści czynności procesowej – tylko rozstrzyga spór)

• od 1996 r. prokurator ma prawo do samodzielności zachowania się w procesie;

1. tylko prokurator bezpośrednio przełożony ma prawo wydawania wszelkich poleceń służbowych

2. w wypadku gdy w postępowaniu sądowym ujawnią się nowe okoliczności, prokurator samodzielnie podejmuje decyzje związane z dalszym tokiem postępowania

   • szczegółowe reguły organizacyjne:

Zasada substytucji, polegająca na tym, że prokurator wyższego szczebla może zlecić wykonanie pewnych, określonych czynności prokuratorowi niższego szczebla.

Zasada dewolucji, pozwala prokuratorowi wyższego rzędu na przejęcie i prowadzenie każdej czynności, należącej do kompetencji prokuratora usytuowanego niżej hierarchicznie.

Zasada indyferenji, dotyczy ważności i skuteczności czynności procesowych. Doktryna traktuje prokuraturę jako jeden organ, dlatego nie jest ważne kto wydaje decyzje, ponieważ w świetle prawa posiada ona taki sam skutek wiążący dla wszystkich.

Zasada jednoosobowego dokonywania czynności, zakładająca dokonywanie każdej czynności należącej do właściwości prokuratury przez prokuratora jednoosobowo. 

1. Policja i inne organy ścigania. Policja, agencja bezpieczeństwa wewnętrznego i inne uprawnione służby

Policja- umundurowana i uzbrojona formacja przeznaczona do ochrony bezpieczeństwa obywateli oraz do utrzymania bezpieczeństwa i porządku publicznego

• Policją dowodzi Komendant Główny Policji, podległy Ministrowi Sprawiedliwości

• terenowymi organami policji są komendanci wojewódzcy, komendanci rejonowi i komendanci komisariatów policji

• hierarchia organów jest czterostopniowa

• służby: kryminalna, prewencyjna oraz wspomagająca działalności Policji w zakresie organizacyjnym, logistycznym i technicznym

Policjant

• obowiązany jest przestrzegać dyscypliny służbowej oraz wykonywać rozkazy i polecenia przełożonych

• obowiązany jest odmówić wykonania rozkazu lub polecenia przełożonego, a także polecenia prokuratora, organu administracji państwowej lub samorządu terytorialnego, jeśli wykonanie rozkazu lub polecenia łączyłoby się z popełnieniem przestępstwa policjant musi na każde polecenie i rozkaz spoglądać przez pryzmat jego zgodności z normami prawa karnego

• nie ma prawa odmowy wykonania polecenia, dlatego ze się z nim nie zgadza, a tym bardziej żądania doręczenia mu uzasadnienia polecenia na piśmie, zmiany polecenia lub wyłączenia go z udziału w sprawie

• policjanci w toku wykonywania czynności służbowych maja obowiązek respektowania godności ludzkiej oraz przestrzegania i ochrony praw człowieka

zadania Policji:

• zabezpieczenia pierwszych dowodów przestępstwa

• podejmowanie czynności zmierzających do wykrycia i ujęcia sprawcy

• czynności dowodowe w postępowaniu przygotowawczym

policja sądowa- korpus policjantów uprawniony do wykonywania czynności procesowych w toku procesu karnego; w PL instytucja zapewniająca bezpieczeństwo w sądach i prokuraturach

sprawą wewnętrzna policji jest nadal, który funkcjonariusz zostanie skierowany do pracy w policji kryminalnej i jaki będzie podział czynności

Agencja Bezpieczeństwa Wewnętrznego - instytucja państwowa, właściwa w sprawach ochrony bezpieczeństwa wewnętrznego państwa i jego porządku konstytucyjnego

• obowiązują stopnie wojskowe

• przepisy o obowiązku wykonywania poleceń i rozkazów z wyjątkiem sytuacji, w której wykonanie rozkazu lub polecenia łączyłoby się z popełnieniem przestępstwa

• uprawnienia Policji w śledztwie przysługują także Straży Granicznej oraz ABW w zakresie właściwości (odnosi się to też do innych organów ścigania takich jak Żandarmeria Wojskowa, organy kontroli skarbowej, Straży Leśnej, Państwowej Straży Łowieckiej)

Organy kontroli skarbowej

• na czele stoi Minister Finansów, któremu bezpośrednio podlega Generalny Inspektor Kontroli Skarbowej, a temu inspektorzy kontroli skarbowej zatrudnieni w urzędach kontroli skarbowej

• przeprowadzanie kontroli podatkowej oraz badanie czy nie doszło do naruszenia przepisów regulujących gospodarowanie państwowymi i nielegalnego uszczuplania dochodów SP

• inspektorzy prowadza postępowanie przygotowawcze w trybie i na zasadach określonych w kpk i kodeksy karnego skarbowego w sprawach z zakresu kontroli skarbowej

• organami kontroli skarbowej są tez urzędy skarbowe i urzędy celne

Żandarmeria Wojskowa

• Policja wojskowa w stosunku do żołnierzy, także państw obcych, osób zatrudnionych w wojsku w związku z zachowaniem się ich podczas pracy w jednostce lub w związku z popełnieniem czynu związanego z zatrudnieniem, a także wobec osób przebywających na terenie jednostek wojskowych

• klasyczne czynności policyjne, czyli podejmuje czynności mające na celu wykrycie przestępstw wykroczeń oraz czynności procesowe w procesie karnym, może również przeprowadzić kontrole operacyjna oraz prowokacje policyjna w postaci zakupu kontrolowanego, nadzorować przemieszczenie przedmiotu czynu

1. Pomocnicy organów procesowych

pomocnik organu procesowego – osoba ułatwiająca organowi procesowemu wykonywanie jego funkcji; tylko osoby pełniące funkcje pomocnicze; konieczność określenia ich roli przez prawo procesowe

Specjalista

• czynności techniczne w czasie oględzin, ekspertyzy, zatrzymania rzeczy lub przeszukania; pomiary, obliczenia, zdjęcia, utrwalanie śladów art.205§1 KPK

• policja, ABW, Straż Graniczna, itp.

• stosowanie przepisów dot. biegłych, ale nie jest konieczne postanowienie o dopuszczeniu ich do czynności, nie wydają żadnych opinii

• możliwość przesłuchania w charakterze świadka art.206§2 KPK

Protokolant

• powołani do spisania protokołu

• w postępowaniu przygotowawczym: osoba przybrana w takim charakterze przez prowadzącego czynność procesową

• w czasie rozprawy: aplikant, pracownik sekretariatu, asesor sądowy należący do składu sadzącego

• posiedzenie sadu: te same osoby, co w czasie rozprawy + osoba przybrana art.144§1,2 KPK

  • od osoby przybranej niebędącej pracownikiem organu prowadzącego postępowanie obiera się przyrzeczenie art. 144KPK

Stenograf

• osoby sporządzające stenogram czynności niezależnie od spisania protokołu

• o ile się pojawia, nie jest pracownikiem organu prowadzącego postępowanie – powinna złożyć stosowne przyrzeczenie art.145 KPK

Tłumacz

• wzywani na podstawie art.204§1,2 KPK:

  • przesłuchanie głuchego lub niemego, gdy nie wystarcza za pomocą pisma

  • przesłuchanie osoby niemówiącej, w jęz. polskim

  • przełożenie na polski pisma sporządzonego w jęz. obcym lub na odwrót

  • zapoznanie oskarżonego z treścią dowodu (nie dot. pokrzywdzonego)

• stosuje się odpowiednio przepisy dotyczące biegłych art.204§3 KPK

Kurator sądowy

• (art. 115 § 13 pkt 3 kk)

• funkcjonariusz publiczny, pełniący swoje obowiązki w jednym zespole kuratorskiej służby sądowej i realizujący określone przez prawo zadania o charakterze wychowawczo – resocjalizacyjnym, diagnostycznym, profilaktycznym i kontrolnym, które są związane z wykonywaniem orzeczeń sądu.

• wykonują swoje zadania zarówno w środowisku osób których dotyczy postępowanie, czyli podopiecznych, w miejscu ich zamieszkania, jak i na terenie zakładów zamkniętych i placówek ich pobytu, w szczególności na terenie zakładów karnych, placówek opiekuńczo-wychowawczych oraz leczniczo-rehabilitacyjnych.

Konwojent

• art.356§2 KPK zezwala na obecność na rozprawie osób obowiązanych do noszenia broni

1. Organy międzynarodowego postępowania karnego na podstawie MTK

• Prezydium - Organ kolegialny, składa się z prezesa i dwóch wiceprezesów. Wybierani przez sędziów trybunału bezwzględną większością głosów. Kadencja członków Prezydium wynosi 3 lata, chyba że wcześniej skończy się ich kadencja sędziowska. Głównym zadaniem Prezydium jest prawidłowe administrowanie pracą trybunału.

• Wydział Przygotowawczy

• Wydział Orzekający

• Wydział Odwoławczy

• Urząd Prokuratora – funkcje śledcze i oskarżycielskie. - Na czele urzędu stoi prokurator. Może powołać dwóch wiceprokuratorów. Nie mogą być obywatelami tego samego państwa. Wybierani bezwzględną większością głosów przez zgromadzenie państw stron na 9 letnią kadencję. W swoich działaniach prokurator powinien być niezależny od państw stron. Do jego najważniejszych zadań należy: - przyjmowanie informacji i zawiadomień o zbrodniach podlegających jurysdykcji trybunału - badanie i weryfikacja tych informacji - prowadzenie postępowania przygotowawczego Przeciwwagę dla uprawnień prokuratora stanowią uprawnienia izby przygotowawczej, zatwierdzającej określone czynności Prokuratora

• Sekretariat

INNI UCZESTNICY PROCESU

1. Pojęcie strony procesu karnego. Strona stosunku materialno-prawnego oraz procesowego.

Strony procesowe to podmioty posiadające interes prawny w korzystnym dla nich rozstrzygnięciu o przedmiocie procesu.

Strona w sensie prawnomaterialnym – podmioty stosunku opartego na prawie materialnym.

Strona w sensie prawnoprocesowym (formalnym) – podmioty stosunku wyłącznie procesowego, zawiązującego się między nimi jedynie przez fakt powstania procesu.

Stronami są oskarżyciel publiczny (prokurator), oskarżyciel, pokrzywdzony w postępowaniu przygotowawczym, oskarżony, powód cywilny.

2. Klasyfikacja stron procesu karnego. Kryteria klasyfikacji.

Klasycznym podziałem stron jest rozróżnienie stron czynnych i biernych (ofensywnych i defensywnych).

Strona czynna to taka, która występuje z żądaniem rozstrzygnięcia kwestii odpowiedzialności prawnej zgodnie z jej interesem prawnym. Strona bierna to taka, przeciwko której to żądanie jest skierowane.

 kryterium odróżnienia strony procesowej od innych uczestników upatruje się w posiadaniu interesu prawnego:

• podstawa materialna interesu- normy prawa karnego materialnego ewentualnie (w procesie karnym) dodatkowo normy prawa cywilnego materialnego

• podstawa formalna- przepisy prawa procesowego zakreślające sferę praw i obowiązków, pozwalającą na aktywne uczestnictwo w roli podmiotu interesu przewidzianego w prawie materialnym

Strony procesowe:

A. strony zasadnicze:

a. czynne (ofensywne):

1. karne:

i. pokrzywdzony

ii. oskarżyciele:

a) oskarżyciel publiczny

b) oskarżyciel prywatny

c) oskarżyciel posiłkowy:

- subsydiarny

- uboczny

1. powód cywilny

b. bierne (defensywne):

- oskarżony

B. strony szczególne:

a. rodzic lub opiekun nieletniego

b. interwenient

c. podmiot pociągnięty do odpowiedzialności posiłkowej

d. quasi-pozwany cywilnie

3. Kategorie stron procesowych: strony zasadnicze i strony szczególne, strony bierne i strony czynne, strony zastępcze i strony nowe. Współuczestnictwo procesowe. Kumulacja ról procesowych. Kumulacja roli strony z rolą innego uczestnika postępowania.

Kategorie stron:

1. strona czynna- występuje z żądaniem rozstrzygnięcia kwestii odpowiedzialności prawnej zgodnie z interesem prawnym

2. strona bierna-, przeciwko której żądanie jest kierowane

3. strony zasadnicze- biorą udział w trybie zwyczajny i w większości trybów szczególnych

4. strony szczególne- występują tylko w jednym z trybów szczególnych i są wyłącznie z tym trybem związane

5. strona zastępcza – osoba mogąca z mocy upoważnienia ustawowego wykonywać prawa pokrzywdzonego, który zmarł zanim jeszcze stał się stroną w procesie

6. strona nowa – osoba wstępująca w prawa zmarłego pokrzywdzonego, który jeszcze przed śmiercią uzyskał status strony

Współuczestnictwo procesowe – wystąpienie w jednym procesie kilku pokrzywdzonych (współpokrzywdzonych). Nie jest to jednak współuczestnictwo konieczne, znane procedurze cywilnej. W procesie karnym każdy z wielu działających w postępowaniu oskarżycieli prywatnych ma równe prawa oraz zachowuje pewną samodzielność. W konsekwencji odstąpienie np. jednego oskarżyciela prywatnego od oskarżenia nie wywołuje żadnych skutków wobec pozostałych. Postępowanie toczy się dalej, a sąd w zależności od sytuacji umarza postępowanie tylko w zakresie odnoszącym się do oskarżyciela praywtanego odstępującego od oskarżenia.

Kumulacja ról procesowych

Niektórzy uczestnicy procesu mogą:

• zmieniać swe role w zależności od stadium, w którym działają; prokurator jest organem procesowym w postępowaniu przygotowawczym; w postępowaniu przed sądem jest stroną;

• kumulować w swej osobie, w zależności od konkretnego układu procesowego, kilka kategorii uczestników procesu, spełniać więc może kilka ról procesowych (np. pokrzywdzony może być w postępowaniu przed sądem jednocześnie oskarżycielem posiłkowym, powodem cywilnym i świadkiem).

Kumulacja ról procesowych jest jednak niedopuszczalna w następujących przypadkach:

a. Organ procesowy nie może spełniać żadnej innej roli poza tą jedyną – organu procesowego (incompatibilitas). Nie może więc sędzia, ławnik, prokurator albo inny organ postępowania przygotowawczego pełnić dodatkowo drugiej rol procesowej, np. świadka, biegłego, strony, oferenta poręczenia.

Kumulacji ról procesowych nie należy utożsamiać z kumulacją funkcji procesowych. Funkcja procesowa to zasadniczy kierunek działalności w procesie określony przez jej cel. Funkcjami tymi są:

• ściganie i oskarżenie,

• obrona,

• orzekanie i wykonanie,

a nadto w ramach akcji cywilnej:

• dochodzenie roszczeń cywilnych,

• odpieranie roszczeń,

• orzekanie i wykonanie orzeczeń w sprawach cywilnych.

Organ procesowy może spełniać więcej niż jedną funkcę.

b. Sprzeczność ról uczestników procesu uniemożliwia łączenie ich przez jedną osobę. Jedna i ta sama osoba nie może pełnić ról przeciwstawnych.

100. Łączne spełnianie niektórych ról uczestników procesu przez jedną osobę spowodowałoby nienależyte wykonanie jednej z łączonych ról. Od niektórych uczestników niebędących organami żąda się bezstronności (np. biegły, protokolant, stenograf, tłumacz → odpowiednio przepisy o wyłączeniu sędziego).

4. Oskarżyciel publiczny. Pojęcie i rodzaje oskarżyciela publicznego. Prokurator jako zasadniczy oskarżyciel publiczny. Wyłączenie prokuratora od udziału w postępowaniu. Nieprokuratorscy oskarżyciele publiczni.

Oskarżycielem publicznym jest organ państwa. Oskarżyciel ten jest stroną procesu o szczególnym charakterze. Jego działania w procesie nie ograniczają się bowiem do interesu osobistego, ale występuje on w charakterze rzecznika państwa, podejmując niejednokrotnie czynności procesowe w interesie ogółu, a nawet w interesie oskarżonego.

Oskarżycieli publicznych można podzielić na głównych i drugorzędnych.

Prokurator jest głównym oskarżycielem publicznym. Ma on pozycję nadrzędną w stosunku do innych oskarżycieli publicznych. Natomiast inny organ państwowy może być oskarżycielem publicznym z mocy szczególnych przepisów ustawy, określających zakres jego działania (art. 45 § 2 k.p.k.). Oskarżyciele ci mają charakter drugorzędny. Mogą oni występować w postępowaniu albo obok prokuratora albo zamiast niego.

Nadrzędna pozycja prokuratora wynika z następujących cech:

1. zasadą jest, że oskarżycielem publicznym przed wszystkimi sądami jest prokurator; jego działalność w tym charakterze nie wymaga szczegółowego ustawowego upoważnienia, tak jak ma to miejsce w stosunku do innych podmiotów pełniących tą funkcję;

2. prokurator może pełnić funkcję oskarżyciela publicznego przed wszystkimi sądami we wszystkich sprawach, natomiast inni oskarżyciele publiczni tylko w niektórych sprawach, które zostały im powierzone;

3. wstąpienie prokuratora do sprawy skutkuje z reguły wyparciem innych oskarżycieli publicznych z postępowania.

Prokurator ma prawo wszcząć postępowanie lub wstąpić do postępowania już wszczętego w sprawach o przestępstwo ścigane z oskarżenia prywatnego (art. 60 k.p.k.).

Oskarżyciele publiczni niebędący prokuratorami mogą działać w procesie:

a. zamiast prokuratora;

b. zamiast lub obok prokuratora.

Do organów posiadających uprawnienie do działania w postępowaniu zamiast prokuratora należą:

1) organy Inspekcji Handlowej;

2) organy Państwowej Inspekcji Sanitarnej;

3) urzędy skarbowe i inspektorzy kontroli skarbowej;

4) Prezes Urzędu Komunikacji Elektronicznej;

5) organy Straży Granicznej;

6) Straż Leśna oraz podmioty, którym przysługują uprawnienia strażnika leśnego, gdy przedmiot przestępstwa stanowi drewno z lasu, który jest własnością Skarbu Państwa;

7) dyrektorzy, funkcjonariusze parków narodowych, gdy przedmiot przestępstwa stanowi drewno z parku narodowego, którzy do wykonywania czynności oskarżycielskich mogą upoważnić funkcjonariuszy Straży Parków;

8. Strażnicy Służby Łowieckiej w odniesieniu do przestępstw z zakresu szkodnictwa łowieckiego.

Jeżeli dany podmiot ma uprawnienia do występowaniu w postępowaniu karnym w charakterze oskarżyciela publicznego zamiast prokuratora to prokurator usuwa go z tego postępowania w takim zakresie, w jakim sam podejmuje w nim czynności.

Natomiast do organów, które mogą brać udział w procesie karnym zamiast lub obok prokuratora zalicza się:

1) urzędy celne;

2) urzędy skarbowe;

3) inspektorów kontroli skarbowej;

4) Straż Graniczną;

5) Policję;

6) Agencję Bezpieczeństwa Wewnętrznego;

7) Żandarmerię Wojskową.

W przypadku wstąpienia do postępowania prokuratora organy, które mogą pełnić funkcje oskarżyciela publicznego obok niego, nie zostają pozbawione uprawnień oskarżycielskich.

Prokurator może być także oskarżycielem publicznym w sprawach o wykroczenia. W sprawach tych głównym oskarżycielem publicznym jest Policja.

W wypadkach określonych w ustawie czynności procesowe wykonuje prokurator bezpośrednio przełożony lub prokurator nadrzędny. Prokuratorem nadrzędnym jest prokurator kierujący jednostką organizacyjną wyższego stopnia, a także prokurator tej jednostki lub prokurator delegowany do niej w zakresie zleconych mu czynności.

W sprawach o przestępstwa ścigane z oskarżenia publicznego udział prokuratora w rozprawie jest obowiązkowy, jeżeli ustawa nie stanowi inaczej (art. 46 k.p.k.).

Oskarżyciel publiczny jest obowiązany zachować bezstronność w procesie. Aby możliwa była realizacja tego obowiązku w Kodeksie postępowania karnego ustanowiono możliwość wyłączenia oskarżyciela publicznego. Mają tutaj odpowiednie zastosowanie przepisy o wyłączeniu sędziego. Prokurator, inne osoby prowadzące postępowanie przygotowawcze oraz inni oskarżyciele publiczni ulegają również wyłączeniu, jeżeli brały udział w sprawie jako obrońca, pełnomocnik, przedstawiciel społeczny albo przedstawiciel ustawowy strony (art. 47 § 2 k.p.k.).

Zgodnie z art. 48 § 1 k.p.k. o wyłączeniu prowadzącego lub nadzorującego postępowanie przygotowawcze oraz oskarżyciela publicznego orzeka prokurator nadzorujący postępowanie lub bezpośrednio przełożony. Czynności dokonane przez osobę podlegającą wyłączeniu, zanim ono nastąpiło, nie są z tej przyczyny bezskuteczne. Jednakże czynność dowodową należy na żądanie strony, w miarę możności, powtórzyć (art. 48 § 2 k.p.k.).

5. Pokrzywdzony. Pojęcie pokrzywdzonego. Istota pokrzywdzenia. Prawa i obowiązki pokrzywdzonego. Udział pokrzywdzonego w poszczególnych stadiach procesu karnego. Program ochrony pokrzywdzonego.

Pokrzywdzonym jest osoba fizyczna lub prawna osoba nie posiadająca osobowości prawnej a także zakład ubezpieczeń której dobro prawne zostało bezpośrednio naruszone lub zagrożone przez przestępstwo

Zakres podmiotowy: osoba fizyczna, osoba prawna, instytucja samorządowa bądź społeczna nie posiadająca osobowości prawnej

Przedmiot naruszenia: dobro prawne

Sposób naruszenia: bezpośrednie naruszenie lub groźba naruszenia.

PRAWA:

- w post przygotowawczym jest stroną uprawnioną do działania we własnym imieniu, zgodnie z własnym interesem

- do bycia reprezentowanym:

• gdy jest osobą małoletnią albo ubezwłasnowolnioną – przedstawiciel ustawowy lub osoba, która sprawuje pieczę,

• gdy jest osobą nieporadną – osoba, która wykonuję faktyczną pieczę,

- w razie śmierci w jego prawa wstępują osoby najbliższe lub prokurator

- do ustanowienia pełnomocnika

- wniosek o wyłączenie sędziego

- wniosek o wyznaczenie pełnomocnika z urzędu

- prawo do zażalenia, gdy w ciągu 6 tygodni od zawiadomienia o popełnieniu przestępstwa nie zostanie poinformowany o wszczęciu śledztwa lub dochodzenia

- prawo do złożenia wniosku o ściganie niektórych sprawców, obowiązek ścigania dot również osób, których czyny są w ścisłym związku z czynem osoby wskazanej we wniosku (nd. najbliższych osoby składającej wniosek)

- czynności z udziałem pokrzywdzonego poniżej lat 15 przeprowadza się w obecności przedstawiciela ustawowego lub faktycznego opiekuna

- ws o przestępstwa przeciwko wolności seksualnej i obyczajności na szkodę małoletniego poniżej lat 15 powinno się przesłuchiwać tylko 1 raz, chyba że:

• istotne okoliczności,

• zażąda podejrzany, który w czasie pierwszego przesłuchania nie miał obrońcy,

- gdy zachodzi uzasadniona obawa użycia przemocy lub groźby bezprawnej wobec pokrzywdzonego występującego jako świadek lub wobec osób najbliższych w związku z post może on zastrzec dane dot zamieszkania do wyłącznej wiadomości sądu lub prokuratora

- przesłuchanie można prowadzić na odległość, w miejscu pobytu

- do takich warunków okazania, by nie zostać rozpoznanym

- organ prowadzący post informuje o dopuszczeniu dowodów z opinii biegłych i specjalistów

- prawo wzięcia udziału w przesłuchaniu biegłego

- prawo do zwrócenia się do sądu z żądaniem w toku śledztwa lub dochodzenia, o przesłuchanie świadka, jeśli niebezpieczeństwo, że nie będzie go można przesłuchać na rozprawie

- prawo zarzutów do podpisywanego protokołu

- prawo żadania odpisu protokołu czynności, dokumentu od niego

- prawo do 1 kopii zapisu dźwiękowego lub obrazu

- prawo przeglądania akt i sporządzania z nich odpisów

- zażalenie na postanowienie o odmowie wszczęcia śledztwa lub dochodzenia oraz na post o umorzeniu prawa przejrzenia akt i prawa zażaleń na inne czynności

- złożyć wniosek lub wyrazić zgodę na post mediacyjne

- występować jako oskarżyciel subsydiarny (1 miesiąc od postanowienia prokuratora o odmowie wszczęcia lub umorzeniu)

- występować jako oskarżyciel posiłkowy uboczny lub powód cywilny

- jako oskarżyciel posiłkowy ma prawo składać wnioski dowodowe, być obecnym na całej rozprawie, zadawać pytania przesłuchiwanym, złożyć apelację od wyroku.

- w razie umorzenia lub zawieszenia post przygotowawczego, w któ®ym zgłoszono powództwo cywilne w terminie 30 dni może żądać przekazania sprawy do rozpoznania sprawy sądowi właściwemu ds cywilnych

- prawo do zwrócenia się o orzeczenie naprawienia szkody

OBOWIĄZKI:

- stawia się na wezwanie organu prowadzącego post (gdy się nie stawi lub wydali z miejsca czynności przed jej zakończeniem – do 3000 zł)

- można od niego pobrać odciski daktyloskopijne, włosy, ślinę, próbę pisma, zapach, wykonać fotografię, dokonać utrwalenia głosu)

- poddaje się badaniom i oględzinom

- gdy zmienił miejsce zamieszkania, nie podaje nowego adresu, nie przebywa pod wskazanym adresem – pisma wysłane uznaje się za doręczone.

5. Oskarżyciel posiłkowy. Oskarżyciel posiłkowy uboczny. Oskarżyciel posiłkowy subsydiarny. Wniesienie aktu oskarżenie przez oskarżyciela posiłkowego subsydiarnego. Liczba oskarżycieli posiłkowych w procesie. Uprawnienia oskarżyciela prywatnego. Skutki odstąpienia oskarżyciela posiłkowego od oskarżenia oraz jego śmierci.

1. oskarżyciel posiłkowy uboczny:

• pokrzywdzony, który po wniesieniu aktu oskarżenia przez oskarżyciela publicznego lub po objęciu przez niego ścigania w sprawie z oskarżenia prywatnego albo w postępowaniu w sprawie wykroczenie składa oświadczenie, że chce popierać oskarżenie obok oskarżyciela publicznego i następnie popiera się to oskarżenie przed sądem

• jego udział w procesie zależy od:

  1. oświadczenie pokrzywdzonego na piśmie lub do protokołu rozprawy, że chce działać w charakterze oskarżyciela posiłkowego

  2. złożenie tego oświadczenia w terminie

  3. zastosowanie trybu niewyłączającego udziału oskarżyciela posiłkowego

     1. sąd wydaje postanowienie o odmowie dopuszczenia do udziału, gdy

1. nie jest on osobą uprawniona

2. oświadczenie o przystąpieniu do postanowienia zostało złożone po rozpoczęciu przewodu sądowego na rozprawie głównej

3. gdy w postępowaniu bierze już udział określona przez sąd liczba oskarżycieli (pokrzywdzony może w ciągu 7 dni przedstawić soje stanowisko od daty doręczenia postanowienia o niedopuszczeniu)

   • zawężenia uprawnień oskarżyciela posiłkowego:

   1. jak mowa wyżej sąd może ograniczyć liczbę oskarżycieli

   2. w razie odstąpienia oskarżyciela od oskarżenia nie może ponownie przyłączyć się do postępowania

2. oskarżyciel może wnosić apelacje, co do winy jak i co do rozstrzygnięcia o karze lub środkach karnych

3. nie ponosi kosztów procesowych, jeżeli oskarżonego uniewinniono lub umorzono postępowanie

1. oskarżyciel posiłkowy subsydiarny

• pokrzywdzony, który wniósł akt oskarżenia w sprawie z oskarżenia publicznego zamiast prokuratora i popiera to oskarżenie przed sądem( rzadko w Polsce)

• etapy procedury prowadzącej do oskarżenia posiłkowego subsydiarnego:

  1. prokurator wydał lub zatwierdził postanowienie o odmowie wszczęcia lub o umorzeniu postępowania przygotowawczego

  2. pokrzywdzony zaskarżył to postanowienie zażaleniem do prokuratora nadrzędnego nad prokuratorem, który wydał lub zatwierdził zaskarżone postanowienie

  3. prokurator nadrzędny wydał postanowienie, mocą, którego nie przychylił się do zażalenia, po czy skierował je do sądu właściwego do rozpoznania sprawy

  4. sąd właściwy do rozpoznania spawy rozpatrzył to zażalenie i uchylił zaskarżone postanowienie oraz przekazał sprawę prokuratorowi do ponownego rozpatrzenia

  5. prokurator nadal nie znalazł podstaw do wniesienia aktu oskarżenia i ponownie odmówił wszczęcia lub umorzył ponownie postępowanie przygotowawcze

  6. pokrzywdzony ponownie wniósł zażalenie, które tym razem rozpoznał prokurator nadrzędny

  7. prokurator utrzymał w mocy zaskarżone postanowienie – dopiero TERAZ pokrzywdzony nabył prawo do wniesienia posiłkowego aktu oskarżenia

     • dodatkowe ograniczenia

  1. posiłkowy akt oskarżenia musi być sporządzony prze adwokata a jeśli pokrzywdzonym jest instytucja państwowa samorządowa społeczna to może radca prawny

  2. akt oskarżenia musi mieć pełna formą aktu oskarżenia w trybie zwyczajnym nawet, jeśli postępowanie sądowe toczyć się będzie w postępowaniu uproszczonym

  3. sąd może ograniczyć liczbę oskarżycieli posiłkowych

  4. obligatoryjne jest przez sąd zbadanie na posiedzeniu czy nie zachodzi potrzeba umorzenia postępowania z powodu oczywistego braku faktycznych podstaw oskarżenia lub ograniczenia liczby oskarżycieli posiłkowych

  5. oskarżyciel posiłkowy ponosi koszty procesowe w razie uniewinnienia oskarżonego lub umorzenia postępowania

     • Śmierć oskarżyciela posiłkowego nie tamuje biegu postępowania; osoby najbliższe mogą przystąpić do postępowania w charakterze oskarżyciela posiłkowego w każdym stadium postępowania.

     • W razie śmierci oskarżyciela posiłkowego, który samodzielnie popierał oskarżenie, postępowanie zawiesza się, a osoby najbliższe mogą wstąpić w prawa zmarłego. Jeżeli w terminie zawitym 3 miesięcy od dnia śmierci oskarżyciela osoba uprawniona nie wstąpi w prawa zmarłego, sąd umarza postępowanie.

5. Oskarżyciel prywatny. Pojęcie i istota oskarżyciela prywatnego. Nabycie statusu oskarżyciela prywatnego. Prawa i obowiązki oskarżyciela prywatnego. Oskarżenie wzajemne. Koszty procesowe postępowania prywatnoskargowego.

1. przestępstwa ścigane z oskarżenia prywatnego:

1. uszkodzenie ciała lub spowodowanie rozstroju zdrowia, gdy naruszenie czynności nie trwało dłużej niż 7 dni

2. pomówienie

3. zniewaga

4. naruszenie nietykalności cielesnej

5. ujawnienie lub wykorzystanie informacji niejawnej

6. odmowa sprostowania

1. prawo oskarżenia w sprawach o te przestępstwa przysługuje:

1. pokrzywdzonemu

2. w razie śmierci pokrzywdzonego jego osobom najbliższym, jeżeli w terminie zawitym 3 miesięcy od dnia śmierci oskarżyciela prywatnego złożą oświadczanie, ze wstępują w prawa zmarłego (osoby te wówczas stają się stronami zastępczymi)

3. prokuratorowi; jego legitymacja czynna jest dwojakiego rodzaju:

• może wnieść oskarżenie w razie śmierci pokrzywdzonego, jeżeli nie ma osoby najbliższej lub jej nie ujawniono,

• jeśli wymaga tego interes społeczny; pokrzywdzony w takim wypadku może wystąpić jako oskarżyciel posiłkowy,

 inny pokrzywdzony tym samym czynem może aż do rozpoczęcia przewodu sądowego na rozprawie głównej przyłączyć się do toczącego się postępowania

 oskarżyciele prywatni są niezależni od siebie, mają te same uprawnienia

1. formy oskarżenia prywatnego:

1. akt oskarżenia wniesiony przez oskarżyciela lub jego pełnomocnika

2. skargę ustną lub pisemna pokrzywdzonego złożoną na Policji, po czym przesyła skargę do właściwego sądu rejonowego

• istotnym ograniczeniem oskarżyciela prywatnego jest szczególny termin przedawnienia - karalność ustaje z upływem roku od czasu, gdy pokrzywdzony dowiedział się o osobie sprawcy przestępstwa, nie później jednak niż z upływem 3 lat od czasu jego popełnienia;

• obwiązuje bez względu na błędną kwalifikacje czynu, wszczęcie postępowania w niewłaściwym trybie lub zmianę tego trybu

• ma charakter materialnoprawny, tak wiec nie można go przywrócić

  • oskarżyciel prywatny, pod groźba nienadania biegu sprawie, powinien przedstawić dowód wpłacenia do kasy sądowej zryczałtowanej równowartości wydatków; wysokość ryczałtu ustala w formie rozporządzenia Minister Sprawiedliwości (obecnie 300zl)

• skarga wzajemna- oskarżony może aż do rozpoczęcia przewodu sądowego na rozprawie głównej wnieść przeciwko oskarżycielowi prywatnemu będącemu pokrzywdzonym wzajemny akt oskarżenia o ścigany z oskarżenia prywatnego czyn, pozostający w związku z czynem mu zarzucanym

• oskarżyciel prywatny może stracić swe uprawnienia, gdy prokurator postanowi wszcząć postępowanie albo przyłączyć się do już wszczętego postępowania z oskarżenia prywatnego, jeżeli wg jego oceny wymaga tego interes społeczny:

• postępowanie jest wówczas postępowaniem z oskarżenia publicznego

• pokrzywdzony może w nim brać udział w charakterze oskarżyciela posiłkowego

• prokurator jest związany terminem przedawnienia w sprawach prywatnoskargowych

5. Powód cywilny (adhezyjny). Pojęcie i istota powoda cywilnego (powództwa adhezyjnego) w postępowaniu karnym. Realizacja roszczeń cywilnych w postępowaniu karnym. Prawa i obowiązki powoda cywilnego w postępowaniu karnym. Podmioty uprawnione do wniesienie powództwa adhezyjnego. Przyczyny odmowy przyjęcia powództwa cywilnego. Pozostawienie powództwa cywilnego bez rozpoznania. Skutki prawne uwzględnienia lub oddalenia powództwa cywilnego.

Powód cywilny to pokrzywdzony, który ma prawo aż do rozpoczęcia rozprawy głównej wytyczyć powództwo cywilne w celu dochodzenia w postępowaniu karnym roszczeń majątkowych wynikających bezpośrednio z przestępstwa.

• specyfika postępowania adhezyjnego:

1. jeżeli powodem jest pokrzywdzony będący osobą fizyczną lub prawną występuje z roszeniem we własnym imieniu, instytucje państwowe nieposiadające takiej osobowości występują w imieniu i na rzecz skarbu państwa, samorządowa w imieniu i na rzecz gminy

2. zakładem ubezpieczeń jest każda instytucja działająca na zasadzie koncesji zawierająca umowy o ubezpieczenia majątkowe, roszczenia zakładu są regresowe i zakład uznany jest za pokrzywdzonego

3. organy kontroli państwowej w odróżnieniu od zakładu ubezpieczeń mogą dochodzić roszczeń majątkowych wynikających bezpośrednia z przestępstwa, ale tylko na rzecz bezczynnej w procesie karnym i cywilnym pokrzywdzonej instytucji

4. osoby najbliższe i prokurator będące stronami zastępczymi

   • ponadto prokurator może wytoczyć powództwo cywilne na rzecz pokrzywdzonego lub osoby najbliższej zmarłego pokrzywdzonego albo popierać wytoczone przez pokrzywdzonego powództwo lub tę osobę powództwo

W postępowaniu adhezyjnym, można dochodzić zarówno odszkodowania za rzeczywistą szkodę jak i utracone korzyści.

W przypadku zaistnienia pewnych przesłanek sąd może odrzucić powództwo cywilne.

Nie można wszczęć postępowania cywilnego w przypadku, odmowa wszczęcia:

• Postępowania przeciwko nieletnim

• Brak bezpośredniego związku z aktem oskarżenia

• Wniesienie powództwa cywilnego przez osobę nieuprawnioną

• Roszczenie jest przedmiotem innego postępowania lub i roszczeniu tym prawomocnie orzeczono

• Występowanie współuczestnictwa koniecznego z instytucją państwową, samorządową lub społeczną albo z osobą, która nie występuje w roli oskarżonego

• Złożono wniosek o naprawienie szkody wyrządzonej przestępstwem(może złożyć aż do zakończenia 1 przesłuchania pokrzywdzonego na rozprawie głównej)

Pozostawienie bez rozpoznania:

• W przypadku ujawnienia się okoliczności, które powinny skutkować odmową wszczęcia procesu, po jego rozpoczęciu,

• Gdy powód cywilny zmarł, a żadna osoba uprawniona do wstąpienia w jego prawa nie wstąpiła,

• Jeśli powód cywilny nie stawił się na rozprawie główną, do chwili rozpoczęcia przewodu sądowego, chyba że powód złożył wniosek o rozpoznanie, pomimo jego nieobecności,

• Gdy materiał dowodowy ujawniony w toku rozprawy nie wystarcza do rozstrzygnięcia powództwa cywilnego, a jego uzupełnienie powodowałoby znaczne przedłużenie postępowania,

• W przypadku uniewinnienia oskarżonego w postępowaniu karnym,

Na odmowę wszczęcia lub pozostawienia bez rozpoznania przysługuje zażalenie.

Pokrzywdzony ma 30 dni od chwili odmowy albo pozostawienia bez rozpoznania na przekazanie sprawy do sądu cywilnego

Powód cywilny jest w postępowaniu samoistną stroną procesową i może korzystać z pomocy pełnomocnika.

Zadośćuczynienie może być zasądzone urzędu.(nie w sytuacjach wymienionych przy odmowie wszczęcia).

9. Oskarżony. Pojęcie i istota oskarżonego. Rozróżnienie pojęć oskarżony, podejrzany, osoba podejrzana i osoba podejrzewana. Prawa i obowiązki procesowe oskarżonego.

Oskarżony to osoba, przeciw której wniesiono oskarżenie do sądu, a także co do której prokurator wniósł o warunkowe umorzenie postępowania.

Jeśli oskarżony sprzeciwia się warunkowemu umorzeniu postępowania, albo gdy sąd wyrazi pogląd, że takie zakończenie procesu byłoby nieuzasadnione, wówczas kieruje sprawę na rozprawę a wniosek prokuratora zastępuje aktem oskarżenia.

Podejrzanym jest osoba wobec, której wydano postanowienie o przedstawieniu zarzutów, albo osoba, której przedstawiono zarzut w związku z przesłuchaniem w charakterze podejrzanego.

Postawienie zarzutów w związku z przestępstwem do przesłuchania w charakterze podejrzanego, bez wydania postanowienia o przedstawieniu zarzutów występuje natomiast w dwóch przypadkach:

1. w ramach dochodzenia w tzw. Niezbędnym zakresie, kiedy trzeba się spieszyć nie czekając na formalne wszczęcie postępowania. W ciągu 5 dni od przesłuchaniu w charakterze świadka powinno się przedstawić zarzuty.

2. W dochodzeniu nie jest w ogóle konieczne przedstawienie postanowienia o przedstawieniu zarzutów, gdy podejrzany jest na wolności. Osobie przesłuchiwanej przedstawia się tylko zarzut wpisany do protokołu przesłuchania.

Oskarżonym w procesie karnym może być tylko osoba fizyczna.

Od podejrzanego należy odróżnić osobę podejrzaną

Osobą podejrzaną jest osoba, która nie jest jeszcze podejrzanym sensu stricte, ale wobec której organa ścigania dysponują już pewnymi informacjami uzasadniającymi podejrzenie popełnienia przez niego przestępstwa i kogo ustawa wyraźnie tym mianem określa.

Faktycznie podejrzanym jest osoba przeciw, której organa procesowej kierują ściganie karne przez zatrzymanie, przesłuchanie, zajęcie mienia formalnie nie stawiając jej w pozycji podejrzanego, choć istnieją wszelkie podstawy do przedstawienia zarzutów.

Prawa oskarżonego

• Prawo od obrony materialnej :

  • Prawo do znajomości zarzutów oskarżenia – oskarżony już w pierwszej fazie procesu ma prawo do znania zarzutów. Ma do tego zastosowanie instytucja przedstawienia zarzutów, a oskarżony ma prawo żądać ustnego lub pisemnego uzasadnienia zarzutów. W przypadku ujawnienia się w drodze śledztwa nowego czynu modyfikującego w znacznym stopniu oskarżenie, należy przedstawić nowy akt oskarżenia. Prawie do znania zarzutów służy również prawo do wglądu akt(może być czasowo ograniczone przez prokuratura najpóźniej do końca postępowania przygotowawczego)

  • Prawo do swobodnego składania wyjaśnień – oskarżony ma prawo składania wyjaśnień, lecz bez podania powodów może odmówić składnia wyjaśnień. Na żądanie podejrzanego w toku postępowania przygotowawczego złożyć w drodze przesłuchania pisemne wyjaśnienie(przesłuchujący może odmówić „z ważnych powodów”). Zakazuje się przymusu w celu uzyskania zeznań

  • Prawo do uczestnictwa w czynnościach procesowych –

    • podejrzany, ma prawo uczestniczyć, w tzw. czynnościach niepowtarzalnych(np. sekcja zwłok) z czego można go wyłączyć gdy istnieje groźba że dany dowód zostanie zniekształcony lub utracony.

    • Uczestnictwo w pozostałych czynnościach procesowych uzależnione jest od woli prokuratora, który może uniemożliwić mu uczestnictwo w uzasadnionym przypadku ze względu na ważny interes śledztwa

    • Podczas rozprawy ma prawo uczestniczyć we wszystkich czynnościach procesowych i jedynie wyjątkowo ze względu na podejrzenia, że obecność oskarżonego mogłaby wpływać krępująco, przewodniczący może nakazać oskarżonemu opuścić salę, jednak tylko na czas przesłuchania(tego świadka, biegłego, współoskarżonego). Podobnie sprawa świadka In cognito

• Rodzaje obrony formalnej

  • Z wyboru – obrońcę ustanawia oskarżony, obrońcę może ustanowić też inna osoba na czas kiedy jest on pozbawiony wolności.

  • Obrona niezbędna (obligatoryjna)– W przypadkach określonych przez ustawę obrona jest obligatoryjna

    • Obrona niezbędna kiedy:

      • Małoletni

      • Głuchy, niemy lub niewidomy

      • Zachodzi uzasadnione podejrzenie, że jest niepoczytalny

      • Gdy sąd uzna to za uzasadnione ze względu na skomplikowanie sprawy

      • Przed sądem okręgowym jako sądem I instancji kiedy pozbawiony wolności lub jest podejrzany o zbrodnie

    • Brak obrońcy efekt – brak obrońcy obligatoryjnego jest ujemną przesłanką procesową

    • należy odróżnić od obrony obligatoryjnej – przymus adwokacki lub radcowski – który jest obligatoryjny do dokonania konkretnych czynności procesowych. (np. do dokonania konkretnych pism procesowych)

  • obrona z urzędu – czyli wyznaczona przez sąd występuje w dwóch przypadkach:

    • gdy sąd ustanawia obrońcę z urzędu w przypadkach obrony niezbędnej

    • kiedy oskarżony wykaże, że nie ma środków na utrzymanie adwokata, bez uszczerbku na utrzymanie siebie o rodziny.

  • Prawo oskarżonego do spotykania się z adwokatem –

    • Oskarżony tymczasowo aresztowany może porozumiewać się ze swoim obrońcom podczas nieobecności innych osób lub korespondencyjnie.

    • W szczególnie uzasadnionym przypadku prokurator może zastrzec, ze będzie przy rozmowie obecny sam lub jego przedstawiciel.

    • A także zastrzec kontrolę korespondencji nie dłużej niż 14 dni od aresztowania

Obowiązki oskarżonego

• nie ma obowiązku dowodzenia swojej niewinności - nemo se ipsum accusare tenetur,

• oględziny zewnętrzne ,

• inne badania nie naruszające integralności ciała ,

• badanie psychologiczne i psychiatryczne ,

• inne badania połączone z dokonywaniem drobnych zabiegów z wyjątkiem chirurgicznych,

• oskarżony pozostający na wolności ma obowiązek stawienia się na każde wezwanie sądu,

• oskarżony ma obowiązek uczestniczenia w rozprawie,

• Przewodniczący ma prawo wydać zarządzenie uniemożliwiające oskarżonemu opuszczenie Sali sądowej przed zakończeniem rozprawy,

• Tylko w przypadku orzekania w :

  • I instancji w trybie uproszczonym oraz prywatnoskargowym jest możliwe przeprowadzenie rozprawy bez udziału oskarżonego w innym przypadku jego nieobecność jest ujemną przesłanką procesową.

  • kiedy oskarżony uporczywie mimo upominania przez sad zakłuca porządek rozprawy

  • jeżeli oskarżony, który złożył już wyjaśnienia opuścił salę rozpraw bez zezwolenia sądu jednak jeśli sąd uzna obecność oskarżonego za niezbędną zarządza jego doprowadzenie

  • jeśli uzasadni swoją nieobecność

  • 377&§3 jeśli oskarżony mimo zawiadomienia go w odpowiednim trybie nie stawił się na rozprawę sąd może albo wydać postanowienie o doprowadzeniu go siłą albo poprowadzić rozprawę bez niego

10. Reprezentanci stron procesowych. Obrońca, pełnomocnik, przedstawiciel ustawowy.

• reprezentant strony procesowej - osoba działająca za stronę w jej imieniu na mocy odpowiedniego tytułu prawnego; takim tytułem prawnym może być:

1. pełnomocnictwo udzielone przez stronę lub przedstawiciela ustawowego

2. zarządzenie prezesa sądu lub przewodniczącego rozprawy

3. przepis ustawy

   • reprezentantami stron są:

• obrońca,

• pełnomocnicy,

• przedstawiciele ustawowi,

OBROŃCA

• działa w interesie oskarżonego

• tylko osoby uprawnione wg przepisów o ustroju adwokatury

• w Polsce uprawnienia wszystkich adwokatów są identyczne, nie ma podziału na adwokatów uprawnionych do występowania przed różnymi sądami

• oskarżony może mieć jednocześnie nie więcej niż trzech obrońców

• obrońca może bronić kilku oskarżonych, jeżeli nie pozostają w sprzeczności

PEŁNOMOCNICY

• działają w interesie pokrzywdzonych w postępowaniu przygotowawczym, a także oskarżycieli prywatnych i posiłkowych lub powodów cywilnych, stron szczególnych w postępowaniu karnym skarbowym lub w postępowaniu w sprawach nieletnich

• mogą nimi być adwokaci i aplikanci adwokaccy

• pełnomocnik działa w interesie innej strony niż oskarżony

• można ustanowić pełnomocnika osobie niebędącej stroną

• pełnomocnikiem instytucji państwowej, samorządowej lub społecznej może być radca prawny, może również w zakresie roszczeń majątkowych innej osoby prawnej jednostki organizacyjnej niemającej osobowości oraz osoby fizycznej prowadzącej działalność gospodarczą

• strony nie mogą mieć więcej niż 3 pełnomocników

• pełnomocnik może zastępować kilka stron

• do pełnomocnika nie odnosi się nakaz przedsiębrania czynności procesowych przez obrońcę jedynie na korzyść oskarżonego, może dokonywać czynności nawet nie korzystnej dla strony, jeżeli działa w dobrej wierze i w granicach pełnomocnictwa

PRZEDSTAWICIELE USTAWOWI

1. osoby reprezentujące z urzędu pokrzywdzonych małoletnich albo ubezwłasnowolnionych

   1. rodzice, – jeżeli dziecko znajduje się pod władzą rodzicielską obojga – każde z nich przedstawicielem ustawowym

   2. opiekun faktyczny – os., pod której piecza pokrzywdzony pozostaje – do organu procesowego należy sprawdzenie czy taka osoba rzeczywiście sprawuje opiekę

   3. opiekun prawny – wyznaczony przez sąd opiekuńczy

 przedstawiciel taki może działać osobiście lub przez pełnomocnika, którego może ustanowić

 przysługują mu wszystkie uprawnienia strony (może dokonywać także czynności niekorzystnych dla strony np. cofnąć środek odwoławczy

 pozbawienie pokrzywdzonego samodzielnego działania

1. osoby, pod której pieczą pozostaje będąca pokrzywdzonym osoba nieporadna

 zwłaszcza wiek lub stan zdrowia

 uprawnienia przedstawiciela nabywa, gdy wyrazi wolę wykonywania praw pokrzywdzonego

1. osoby reprezentujące z mocy ustawy oskarżonego nieletniego lub ubezwłasnowolnionego

 te same osoby, co reprezentujące osobę pokrzywdzonego

 zakres ograniczony do czynności procesowych korzystnych dla oskarżonego

 nie pozbawia oskarżonego prawa do samodzielnego działania

11. Status prawny obrońcy. Obrońca z urzędu i obrońca z wyboru. Obrona obligatoryjna. Obrona formalna i obrona materialna. Prawa i obowiązki obrońcy. Przymus adwokacki.

Dwa różne poglądy dotyczące pozycji obrońcy w procesie karnym:

1. obrońca jest pomocnikiem procesowym oskarżonego, gdyż pomaga oskarżonemu w wykonaniu jego prawa do obrony. Działać może tylko na jego korzyść, a niekorzystne dla oskarżonego są bezskuteczne(to właśnie odróżnia obrońcę od przedstawiciela)

2. obrońca jest sui generis przedstawicielem procesowym interesów oskarżonego, nie działa w procesie we własnym imieniu, ale w imieniu oskarżonego i nie przysługuje mu więcej praw, niż samemu oskarżonemu(może działać tylko na korzyść)

Ze wzgledu na rodzaj tytułu do obrony, obrońca może być:

1. z wyboru

• tytułem prawnym jest upoważnienie do obrony, czyli pełnomocnictwo udzielone adwokatowi po zawarciu umowy z adwokatem wykonującym zawód indywidualnie, ze spółka lub zespołem adwokackim

• w imieniu zespołu występuje kierownik, który uwzględnia życzenie klienta, co do wyboru adwokata

• procesowe znaczenie ma tylko pełnomocnictwo na piśmie albo przez oświadczenie do protokołu organu prowadzącego postępowanie przygotowawcze

  1. szczególną formą pełnomocnictwa jest tzw. pełnomocnictwo tymczasowe -udzielane przez jakąkolwiek inna osobę obrońcy, gdy oskarżony pozbawiony jest wolności, ważność trwa do 1 spotkania obrony z oskarżonym (akceptuje albo odrzuca)

1. z urzędu

1. tytułem prawnym jest zarządzenie prezesa sądu właściwego do rozpoznania sprawy, który w postępowaniu przygotowawczym wydaje je na wniosek prokuratora; tylko prezes sądu wyznacza konkretnego adwokata

2. obrońcę z urzędu powołuje się:

   1. na wniosek oskarżonego- nie jest w stanie pokryć kosztów bez uszczerbku dla niezbędnego utrzymania siebie i rodziny

   2. gdy oskarżony nie ma obrońcy z wyboru, a zachodzi przypadek obrony obligatoryjnej tylko w tym wypadku na oskarżonym spoczywa obowiązek pokrycia należności za obrońcę, chyba, że w sprawie oskarżenia publicznego lub uniewinnienia lub umorzenia postępowania sąd w uzasadnionym wypadku przyzna zwrot części lub całości wynagrodzenia jednego obrońcy

      • obrońca z urzędu ma prawo do honorarium

      • częstym zjawiskiem w procesie jest tzw. substytucja  adwokat uprawnia innego adwokata do zastępowania go przed sądem np. zbieg terminów

Obrony materialna obejmuje :

• Prawo do znajomości zarzutów oskarżenia – patrz wyżej

• Prawo do swobodnego składania wyjaśnień – patrz wyżej

• Prawo do uczestnictwa w czynnościach procesowych – patrz wyżej

Obrony formalna – rodzaje :

• Z wyboru

• Obrona niezbędna (obligatoryjna)– W przypadkach określonych przez ustawę obrona jest obligatoryjna:

  1. Obrona niezbędna kiedy:

     • Małoletni

     • Głuchy, niemy lub niewidomy

     • Zachodzi uzasadnione podejrzenie, że jest niepoczytalny

     • Gdy sąd uzna to za uzasadnione ze względu na skomplikowanie sprawy

     • Przed sądem okręgowym jako sądem I instancji kiedy pozbawiony wolności lub jest podejrzany o zbrodnie

  2. Brak obrońcy efekt – brak obrońcy obligatoryjnego jest ujemną przesłanką procesową

  3. należy odróżnić od obrony obligatoryjnej – przymus adwokacki lub radcowski – który jest obligatoryjny do dokonania konkretnych czynności procesowych. (np. do dokonania konkretnych pism procesowych)

• Obrona z urzędu

• Prawo oskarżonego do spotykania się z adwokatem:

  • Oskarżony tymczasowo aresztowany może porozumiewać się ze swoim obrońcom podczas nieobecności innych osób lub korespondencyjnie.

  • W szczególnie uzasadnionym przypadku prokurator może zastrzec, ze będzie przy rozmowie obecny sam lub jego przedstawiciel.

  • A także zastrzec kontrolę korespondencji nie dłużej niż 14 dni od aresztowania

12. Radca prawny. Status procesowy radcy prawnego w postępowaniu karnym. Prawa i obowiązki procesowe radcy prawnego. Przymus radcowski. Uzupelnić!!!!

W postępowaniu karnym radca prawny może być jedynie pełnomocnikiem procesowym. W obecnej doktrynie procesu karnego trafnie przyjmuje się, iż pełnomocnik to przedstawiciel procesowy, z pomocy którego w postępowaniu karnym korzystać może strona inna niż oskarżony oraz osoba niebędąca stroną.

Pełnomocnikiem instytucji państwowej, samorządowej lub społecznej może być również radca prawny .

13. Rzecznicy interesu społecznego. Przedstawiciel społeczny. Prokurator jako rzecznik interesu społecznego. Rzecznik Praw Obywatelskich, Minister Sprawiedliwości...

RZECZNICY INTERESU SPOŁECZNEGO

Cechy wyróżniające:

1. reprezentowanie w procesie interesu społecznego

   • szereg uprawnień umożliwiających na wpływanie na przebieg procesu

   • ochrona interesu ogólnego społecznego

   • możliwe pokrycie się z interesem jednostki (pokrzywdzonego)

   1. niezależność od stron procesowych

      • nie działa na rzecz określonej strony procesowej, choć działanie może być dla którejś korzystne

Poszczególni rzecznicy interesu społecznego:

Rzecznik Praw Obywatelskich:

1. urząd powołany w 1987r.

2. stoi na straży wolności i praw człowieka i obywatela określonych w Konstytucji i innych aktach

3. uprawnienie do badania czy wskutek działania lub zaniechania organów, organizacji i instytucji mających obowiązek przestrzegania tych praw i wolności nie nastąpiło naruszenie prawa, zws i sprawiedliwości

4. udział rzecznika wyznaczają przepisy KPK, i ustawa RPO

5. posiada następujące uprawnienia:

   1. może żądać przedstawienia informacji o stanie sprawy prowadzonej w postępowaniu przygotowawczym lub sądowym – postępowanie wyjaśniające; możliwy wgląd do akt sądowych i prokuratorskich oraz innych organów ścigania po zakończeniu postępowania i zapadnięciu rozstrzygnięcia

   2. może żądać wszczęcia postępowania przygotowawczego z oskarżenia publicznego (nie ma wpływu na umorzenie, zażalenie, ani odmowę wszczęcia)

   3. może wnieść kasację „nadzwyczajną” art.521KPK

   4. może żądać wszczęcia postępowania w sprawach cywilnych oraz wziąć udział w każdym toczącym się już postępowaniu- na prawach prokuratora

• ponad to duże znaczenie mają liczne wystąpienia np. o warunkach panujących w aresztach śledczych, zakładach karnych, przewlekłości postępowania

Przedstawiciel społeczny (przedstawiciel organizacji społecznej dopuszczony na jej wniosek) art.90§1 KPK

1. możliwość zgłoszenia do czasu rozpoczęcia przewodu sądowego w I i II instancji przez organizację społeczną

2. przedstawiciel zobowiązany do złożenia w sądzie upoważnienia art.90§2 KPK

3. warunkiem udziału:  ochrona interesu społecznego lub ważnego indywidualnego, objętego zadaniami statutowymi danej organizacji

4. ponad to  interes wymiaru sprawiedliwości art.90§3 KPK

5. dopiero postanowienie sądu o dopuszczeniu umożliwia mu działanie w toku procesu; ma prawo uczestniczenia w procesie, ale nie ma prawa zadawania pytań osobom przesłuchiwanym

6. może w toku procesu wypowiadać się i składać oświadczenia poza procesem art.91KPK

7. możliwość udzielenia mu głosu przez przewodniczącego rozprawy po zamknięciu przewodu sadowego art.406§1 KPK

8. nie jest formalnie związany z żadną ze stron

Prokurator generalny – jako podmiot uprawniony do wnoszenia kasacji „nadzwyczajnej”

1. we wszystkich sprawach ( zarówno sady powszechne jak i wojskowe – w nich także Naczelny Prokurator Wojskowy)

2. rzecznik prawidłowego wymiaru sprawiedliwości; może pokrywać się z interesem strony

Prokurator w akcji cywilnej

1. w postępowaniu adhezyjnym oraz gdy składa wniosek o zobowiązanie oskarżonego do naprawienia szkody

2. działa na rzecz pokrzywdzonego, ale nie utożsamia się z jego interesem

3. wkracza w proces adhezyjny, gdy jego zdaniem wymaga tego interes społeczny

CZYNNOŚCI PROCESOWE

1. Pojęcie i klasyfikacja czynności procesowych. Czynności proste i czynności złożone, czynności pozytywne i czynności negatywne, czynności indywidualne i czynności zbiorowe, czynności jednostronne, dwustronne i wielostronne, czynności rozpoznawcze, czynności wykonawcze. Czynności realne, spostrzeżenia oraz oświadczenia procesowe.

Fakty procesowe:

- czynność procesowa – okr zachowania się uczestników procesu celem wywołania skutków prawnych przewidzianych przez prawo karne procesowe

- zdarzenia procesowe – niezależny od woli uczestników procesu fakt wywołujący okr skutki prawne, np. śmierć oskarżonego

- prof. Cieślak – proces karny to splot zdarzeń i czynności procesowych

PODZIAŁ CZYNNOŚCI PROCESOWYCH ZE WZGLĘDU NA:

• rodzaj działania:

- pozytywne – wszelkiego rodzaju działanie

- negatywne – zaniechania

• liczbę uczestników:

- indywidualne, np. zeznania świadkó

- zbiorowe, np. przesłuchania

• stopień komplikacji:

- proste – 1 czynność

- złożone – kilka powiązanych elementów

• sposób ich wyrażania:

- wyraźne – wola oświadczana w sposób zdecydowany i jawny

- konkludentne – dorozumiane

• dopuszczalność:

- dopuszczalne – zgodne z prawem

- niedopuszczalność

• wadliwość:

- wadliwe (nie spełniają wymogów formalnych)

- niewadliwe

• podmiot dokonywanych czynności:

- czynności organów procesowych

- czynności stron i ich reprezentantów

- czynności innych uczestników post

• funkcję danej czynności:

- rozpoznawcze – badanie i rozstrzyganie okr kwestii prawnej w post

- wykonawcze – realizują decyzje

• treść i charakter:

- czynności faktyczne – działania wywołujące w świecie zewnętrznym zmiany

- spostrzeżenia procesowe – przyjmowanie do świadomości odpowiednich faktów i zjawisk zachodzących w post

- oświadczenia procesowe – uzewnętrznienie w formie przewidzianej prawem procesowym treści intelektualnych lub aktów woli; dzieli się na:

-> oświadczenia wiedzy – przekaz treści intelektualnych

-> oświadczenia woli – przekaz woli, dążeń, żądań oświadczającego:

# postulujące: następuje, gdy podmiot nie pozostaje w stosunku nadrzędności wobec adresata, a oświadczenie wyraża dążenie (żądanie), przybiera postać: „skargi”, „wnioski”, „oświadczenia”, „prośby”, „podania”. Czasem może być cofnięte przez kolejne oświadczenie wiążące organ procesowy. Wynikają z zasad skargwości i kontradyktoryjności.

# imperatywne – władczy efekt działania, przysługują organom procesowym. Mają postać:

- polecenia – wydaje sąd lub prokurator

• decyzje – rozstrzygnięcia określonej kwestii prawnej

1. Oświadczenia wiedzy, oświadczenia woli oraz oświadczenia imperatywne. Oświadczenia wyraźne i konkludentne.

Oświadczenia wiedzy, woli, imperatywne → patrz wyżej

Kategorie czynności procesowych ze względu na sposób komunikowania się :

1. wyraźne (ekspresywne)

• komunikowane przez oświadczenia ich uczestników

• jest regułą

• np. oświadczenie pisemne lub ustne pokrzywdzonego, że będzie występował jako oskarżyciel posiłkowy

2. konkludentne (dorozumiane)

• komunikowane przez samo zachowanie, które w konkretnej sytuacji wskazuje istotę czynności

• wadliwa czynność wyraźna, na którą godzimy się w pewnych okolicznościach

• np. sąd nie wydaje postanowienia o dopuszczeniu oskarżyciela posiłkowego, ale zawiadamia go o kolejnych terminach rozprawy

• warunki niewadliwości:

1. zachowanie się uczestnika w sposób niebudzący wątpliwości, musi uzewnętrzniać jego wolę

2. zachowanie się strony, do której odnosi się konkludentne oświadczenie woli musi wskazywać, że strona prawidłowo zrozumiała zachowanie się organu

3. nie może zastępować decyzji, od której przysługuje środek zaskarżenia, przy środkach przymusu, przesuwających proces do następnego etapu, nie może być środkiem zaskarżenia

1. Czynności rozpoznawcze i czynności wykonawcze.

Kategorie czynności procesowych ze względu n cel:

• rozpoznawcze (kognicyjne) – zbadanie i rozstrzygnięcie określonych kwestii w procesie,

• wykonawcze (egzekucyjne) – zmierzają do wykonania decyzji procesowej.

1. Pojęcie wadliwości czynności procesowych. Skuteczność czynności procesowych. Zasadność czynności procesowych. Ważność czynności procesowych i dopuszczalność czynności procesowych.

Warunki niewadliwości czynności prawnych

6. nie może być sprzeczna z przepisami prawa; wymagania:

13. zachodzą pozytywne przesłanki czynności procesowej

14. uczestnik ma zdolność do czynności procesowych i wykonywać skutecznie czynności realne

15. czynność odbywa się w należytej formie, terminie i miejscu, – jeżeli wymagane ustawowo

    1. niewadliwość oświadczeń procesowych (poza przepisami prawa), zależna od:

1. istnienie woli uczestników procesowych – niedopuszczalny przymus fizyczny

2. brak wad woli uczestników procesu – niedopuszczalny przymus psychiczny, błąd, co do treści

3. brak warunku w odniesieniu do oświadczeń procesowych

Następstwa naruszenia warunków niewadliwości

1. nieważność

2. bezskuteczność

3. niedopuszczalność

4. wadliwość

5. bezzasadność

Ad.1. Nieważność

3. orzeczenie nie powoduje żadnych skutków

4. skuteczność ex tunc – od chwili wydania orzeczenia

5. nieważność jest stwierdzana – orzeczenie deklaratoryjne

6. dopuszczalne ponowne postępowanie w tej samej sprawie

Ad.2. Bezskuteczność

• spowodowana wyraźnym przepisem ustawy

• sankcja za:

1. niedopełnienie określonych obowiązków

   • następstwo bardzo ciężkich uchybień np. złożenie wyjaśnień, zeznań lub inne oświadczenie w warunkach wyłączających swobodę wypowiedzi, przymusem, groźbą bezprawną; hipnoza, środki chemiczne itp. art.171§7 KPK

2. niespełnienie przez stronę przesłanek czynności

 niespełnione warunki formalne pisma procesowego

 niedotrzymany termin zawity

 kasacja lub inny środek odwoławczy wniesiony został przez osobę nieuprawnioną albo niedopuszczalny z mocy ustawy

 niedotrzymany termin nieprzekraczalny

Ad.3. Niedopuszczalność

• czynność przeprowadza się mimo braku jej ustawowych warunków

• ex ante – przed dokonaniem czynności; jeżeli zostanie zlekceważona i dojdzie do czynności to powstanie przyczyna odwoławcza (ewentualnie przyczyna bezskuteczności)

• niedopuszczalne są:

1. określone w ustawie oddziaływania na przesłuchiwaną osobę pozbawiające swobody

2. zastępowanie dowodu z wyjaśnień oskarżonego lub zeznań świadka treścią pism, zapisków, notatek urzędowych

3. przesłuchiwanie niektórych osób jako świadków

4. dochodzenie wstępne dłuższe niż 5 dni

5. dochodzenie w stosunku do oskarżonego pozbawionego wolności –musi mieć obrońcę

6. oskarżenie wzajemne w sprawie prywatnoskargowej, gdy przyłączył się do postępowania prokurator lub prokurator je wszczął

7. uwzględnienie kasacji na niekorzyść oskarżonego wniesionej po upływie 6 miesięcy od uprawomocnienia się orzeczenia

8. kasacja od orzeczenia SN zapadłego w następstwie rozpoznania kasacji

Ad.4. Wadliwość

• czynność wadliwa, gdy w toku postępowania popełniono uchybienie, które mogło mieć wpływ na jej treść lub, gdy tylko decyzja jest obarczona uchybieniem

• wadliwość względna – powoduje uchybienie, które organ odwoławczy bierze pod uwagę tylko wtedy, gdy strona podniosła je w środku odwoławczym – względna przyczyna odwoławcza

• wadliwość bezwzględna – organ odwoławczy bierze je pod uwagę bez względu na to czy strona je podniosła w środku odwoławczym czy nie; ustalenie wadliwości z urzędu – bezwzględna przyczyna odwoławcza

• współzależność wadliwości:

1. wadliwość jednej czynności dowodowej nie pociąga za sobą wadliwości innej czynności dowodowej

2. wadliwość orzeczenia kończącego postępowanie nie oznacza ze czynności dowodowe w nim wykonane są wadliwe

3. wadliwość czynności dowodowej może spowodować wadliwość decyzji procesowych i innych czynności, gdy w sposób istotny wpłynie na uprawdopodobnienie zarzutu będącego przesłanką decyzji i innych czynności

4. wadliwość innych czynności procesowych powoduje wadliwość dalszych czynności, gdy analiza konkretnej czynności wykaże, że taki związek jest w dużym stopniu prawdopodobny lub, gdy ustawa sama taki związek przesądza

2. konwalidacja – usuwanie was czynności i całego postępowania przed wydaniem orzeczenia kończącego; odbywa się bez wnoszenia środków odwoławczych; może być dokonana:

   1. z mocy samego prawa:

• zmiana ustawy

• zmiana sytuacji procesowej skutkiem upływu czasu

• działania innych czynników

2. z inicjatywy organów procesowych i stron

• powtórzenie wadliwie wykonanej czynności

• korekta uzupełniająca wadliwą czynność procesową – wypełnienie dodatkowych postanowień

  • konwalidacja jest wyłączona, gdy powstał stan nieodwracalny np. przesłuchanie księdza w charakterze świadka, co do faktów, o których dowiedział się w trakcie spowiedzi i jeśli dzięki temu przesłuchaniu ujawniono dalsze dowody

Ad.5. Bezzasadność

2. czynność, która nie pozostaje w harmonii ze stanem faktycznym i prawnym sprawy

3. np. przesłuchanie świadka, gdy dobrze wiadomo, że nie miał nic wspólnego ze sprawą

4. zatem bezzasadność jest oceną merytoryczną

1. Konwersja i konwalidacja czynności procesowych.

Konwersja polega na tym, że wadliwa czynność procesowa wywołuje skutki procesowe innej czynności ważnej.

Konwalidacja – patrz wyżej

1. Orzeczenia, zarządzenia i polecenia w procesie karnym. Wyroki merytoryczne, formalne oraz wyrok zaoczny. Wydanie wyroku po przeprowadzeniu rozprawy i wydanie wyroku na posiedzeniu. Wyrok nakazowy. Postanowienia. Zarządzenia.

Oświadczenia władcze (imperatywne) dzielą się na:

a. polecenia, czyli oświadczenia władcze wydawane organom podwładnym, tylko je wiążące, które obowiązują jedynie w relacji zachodzącej między wydającym polecenia a zobowiązanym do zastosowania się do niego. Etapem procesu, w którym wydaje się przede wszystkim, jest postępowanie przygotowawcze (np. polecenia w obrębie prokuratury, Policji lub polecenia wydawane Policji przez prokuratora);

b. decyzje procesowe (rozstrzygnięcia). Odróżnia je od innych oświadczeń woli zakres mocy wiążącej. Wiążą one więc tylko uczestników procesu. Również inne organy lub instytucje są zobowiązane do ich wykonywania lub brania za podstawę własnych rozstrzygnięć, jeśli obowiązek taki wynika z treści decyzji lub z przepisów ustawy.

Decyzje procesowe (rozstrzygnięcia) dzielą się na:

• orzeczenia,

• zarządzenia, czyli decyzje w kwestiach na ogół mniejszej wagi, raczej o charakterze porządkowym. Niekiedy jednak zarządzenie może przesądzić wynik całego procesu. Na przykład odmowa przyjęcia środka odwoławczego z powodu wniesienia go po terminie.

Orzeczenia dzielą się na:

• wyroki,

• postanowienia.

Kpk stanowi, kiedy sąd wydaje postanowienia.

Nie wolno nadawać orzeczeniu formy wyroku bez ustawowego upoważnienia do rozstrzygnięcia danej kwestii w takiej formie.

Wyroki dzielą się na wyroki zwyczajne (nazwa doktrynalna) i wyroki nakazowe (nazwa ustawowa).

Kpk przewiduje formę wyroku tylko w następującycyh sytuacjach:

1. skazania,

2. uniewinnienia,

3. umorzenie postępowania przed rozpoczęciem przewodu sądowego,

4. warunkowego umorzenia postępowania,

5. uchylenia wyroku przez sąd drugiej instancji lub SN rozpoznający sprawę w wyniku kasacji i przekazania sprawy do ponownego rozpoznania sądowi I instancji lub umorzenia postępowania,

6. zmiany wyroku sadu I instancji przez sąd II instancji,

7. utrzymania przez sąd II instancji w mocy zaskarżonego wyroku sądu I instancji,

8. orzeczenia kary łącznej w stosunku do osoby prawomocnie skazanej wyrokami różnych sądów (wyrok łączny).

Postanowienia wydaje się zawsze, gdy ustawa nie zaznacza, iż sąd orzeka wyrokiem i nie zezwala na wydanie w tej kwestii zarządzenia.

- podstawę faktyczną orzeczenia stanowi całokształt okoliczności: 92 kpk = podstawa faktyczna+podstawa prawna=orzeczenie

- formy decyzji procesowych:

- postanowienia – gdy nie wymagany wyrok, wydaje sąd, w post przygotowawczym – prokurator oraz uprawniony organ

- zarządzenia – ws nie wymagających postanowienia, wydaje: prezes sądu, przewodniczący wydziału, przewodniczący składu orzekającego, upoważniony sędzia; w post przygotowawczym: prokurator, upoważniony organ

- polecenia – wydaje sąd prokurator – policji lub innym organom

- postanowienie i zarządzenie zawierają:

- oznaczenie organu oraz osoby (osób) wydających

- datę wydania

- wskazanie sprawy oraz kwestii, któęrj dot

- rozstrzygnięciem z podaniem podstawy prawniej

- uzasadnienie, chyba że nie dot

- decyzje zapadają:

- na rozprawie – przewiduje sutawa, np. publiczne rozstrzygnięcie odpowiedzialności

- na posiedzeniu – bez konieczności udziału stron

- zasady udziału stron na posiedzeniu:

- strony i osoby nie będące stronami mają prawo wziąć udział gdy ustawa tak stanowi

- w innym przypadku – gdy się stawią

- czynności sprawdzające – gdy należy sprawdzić okoliczności faktyczne przed wydaniem orzeczenia na posiedzeniu sąd:

- dokonuje tego sam

- wyznacza sędziego ze składu orzekającego

- zwraca się o wykonanie okr czynności do sądu właściwego miejscowo

- uzasadnienie postanowienia; zarządzenia

- na piśmie wraz z samym postanowieniem doręcza się stronom

- ws zawiłej lub z innych przyczyn można odroczyć sporządzenie na czas 7 dni podając powody

- nie dot dopuszczenie dowodu, uwzględnienia wniosku, któremu strona się nie sprzeciwiła, chyba że orzeczenie podlega zaskarżeniu

- zarządzenie wymaga pisemnego uzasadnienia jeśli podlega zaskarżeniu

- orzeczenia i zarządznia:

- wydane na rozprawie ogłasza sie ustnie

- wydane poza rozprawą doręcza się prokuratorowi, stronie, osobie niebędącej stroną, którym przysługuje środek zaskarżania, jeśli nie brali udziału w posiedzeniu lub nie byli obecni na ogłoszeniu

- gdy sprawa rozpoznana z wyłączeniem jawności zamiast uzasadnienia wręcza się zawiadomienie, że sporządzono uzasadnienie

- po ogłoszeniu lub przy doręczeniu orzeczenia należy pouczyć uczestników post o prawie, terminie i sposobie wniesienia środka zaskarżenia lub o tym, że orzeczeniu nie przysługuje zaskarżenie

- sprostowanie orzeczeń lub zarządzeń i ich uzasadnień

- oczywiste pomyłki pisarskie, rachunkowe, w obliczeniu terminów można prostować w każdym czasie

- dokonuje organ, który popełnił omyłkę lub organ odwoławczy z urzędu, jeśli toczy się post

- orzeczeń i ich uzasadnień w drodze postanowienia

- zarządzenia zarządzeniem

- na postanowienie lub zarządzenie prostujące przysługuje zażalenie

- nadanie klauzuli wykonalności:

- przez sąd orzekający co do roszczeń majątkowych na wniosek uprawnieonej osoby

• dot również: obowiązku naprawienia szkody, zadośćuczynienia za doznaną krzywdę, nawiązka na rzecz poszkodowanego

7. Orzeczenia zaskarżalne i niezaskarżalne, odwoływalne i nieodwoływalne, kończące postępowanie i nie kończące postępowania. Uzasadnienia orzeczeń.

Odwoływalność decyzji procesowych

1. in foro interno (wewnętrzna) – możliwość całkowitej zmiany decyzji procesowej przed udostępnieniem jej osobom postronnym – dopuszczalna dopóki wyrok nie został ogłoszony na rozprawie lub zarządzenie nie zostało oddane do sekretariatu celem udostępnienia stronom; warunki:

   1. zgodzi się na to wymagana przepisami większość składu orzekającego, jeżeli taki skład wydaje decyzje

   2. jeżeli treści nie zna nikt poza osobami biorącymi udział w jej wydawaniu (ewentualnie osobą, która ją przepisywała na komputerze lub maszynie)

2. in foro externo (zewnętrzna) – możliwość całkowitej zmiany decyzji procesowej znanej już stronom; odwoływalność orzeczeń, nawet nieprawomocnych, nie jest dopuszczalna, chyba, że wyraźny przepis na to zezwala; dopuszczalna, gdy:

   1. sąd, na którego postanowienie złożono zażalenie, może je uwzględnić, jeżeli orzeka w tym samym składzie, w którym wydano zaskarżone zażalenie, – dot. także prokuratora i prowadzącego dochodzenie

   2. oddalenie wniosku dowodowego, nie stoi na przeszkodzie w dopuszczeniu go w późniejszym terminie

   3. środek zapobiegawczy należy niezwłocznie uchylić lub zmienić, jeżeli ustana przyczyny, wskutek których został zastosowany lub powstaną przyczyny uzasadniającego jego uchylenie albo zmianę

   4. karę pieniężną należy uchylić, jeżeli ukarany dostatecznie usprawiedliwił swe niestawiennictwo lub samowolne oddalenie się

   5. zawsze można odwołać decyzję niekorzystną dla strony, jeżeli druga strona się temu nie sprzeciwia – chyba, że decyzja jest zaskarżalna

   6. zarządzenie zawsze można zmienić, jeżeli powstanie sytuacja, że straciło ono rację bytu

Odwoływalność oświadczeń stron procesowych

• strona swego oświadczenia procesowego odwołać nie może

• w praktyce: prawo nie zabrania stronom odwoływania ich oświadczeń procesowych, chyba, że wyraźnie stanowi, że w danych sytuacjach takie odwołanie jest niedopuszczalne; wyjątki: ---------- nie kumam, o co tam chodzi!!!

1. cofnięcie środka odwoławczego

2. odstąpienie od oskarżenia

3. cofnięcie powództwa cywilnego

4. cofnięcie wniosku o ściganie, do momentu rozpoczęcia przewodu sądowego

5. cofnięcie sprzeciwu wobec wyroku nakazowego

6. wniesienie apelacji przez oskarżonego od wyroku wydanego w wyniku porozumienia

7. cofnięcie prośby o ułaskawienie

Prawomocność

• niepodważalność decyzji procesowej – posiada moc normy prawnej

• prawomocność:

1. formalna – decyzja nie podlega już zaskarżeniu za pomocą zwykłych środków zaskarżenia; możliwość wzruszenia za pomocą nadzwyczajnych środków zaskarżenia; res iudicata; decyzja uzyskuje prawomocność formalną, gdy:

   1. wyczerpany został tok instancji

   2. niedopuszczalne zaskarżenie wyroku wydanej w pierwszej instancji – tryb doraźny

   3. strona zrezygnowała z wniesienia środka odwoławczego bądź go cofnęła

2. materialna – nie jest dopuszczalne wszczęcie i prowadzenie od nowa postępowania już prawomocnie zakończonego; niedopuszczalne jest ponowne postępowanie przeciwko tej samej osobie o tę samą kwestię odpowiedzialności prawnej

   • nie dot. tylko postępowania głównego, dot. wszystkich, w których dana decyzja stała się niezaskarżalna tj. incydentalne, pomocnicze, następcze, uzupełniające

   • zawisłość prawna sporu – sytuacja, w której toczy się już dopuszczalny proces; zatem niedopuszczalne wszczęcie przed tym samym organem, bądź innym, jeżeli toczy się już proces w tej sprawie i proces nadto toczy się przed organem właściwym

8. Narada i glosowanie. Gwarancje tajności narady i głosowania. Przebieg narady i głosowania. Votum separatum. Obowiązek zachowania tajemnicy narady i głosowania. Procedura glosowania. Większość głosów naturalna i sztuczna.

Narada i głosowanie

• przebieg narady i głosowania nad orzeczeniem jest tajny, a zwolnienie od zachowania w tym względzie tajemnicy nie jest dopuszczalne

• oprócz członków składu orzekającego może być obecny jedynie protokolant

• kieruje przewodniczący, a jeżeli co do porządku i sposobu narady oraz głosowania podniesione zostaną wątpliwości, rozstrzyga je skład orzekający.

• przewodniczący zbiera głosy poczynając od najmłodszego, najpierw od ławników według ich wieku, następnie od sędziów według ich starszeństwa służbowego, a sam głosuje ostatni

• nad wyrokiem odbywają się osobno co do winy i kwalifikacji prawnej czynu, co do kary, co do środków karnych oraz co do pozostałych kwestii

• orzeczenia zapadają większością głosów

• orzeczenie podpisują wszyscy członkowie składu orzekającego, nie wyłączając przegłosowanego, chyba że orzeczenie zamieszczono w protokole

• jeżeli ustawa nie wymaga sporządzenia uzasadnienia wraz z wydaniem orzeczenia, w razie zgłoszenia zdania odrębnego, uzasadnienie należy sporządzić z urzędu w terminie 7 dni od wydania orzeczenia, a składający zdanie odrębne dołącza w ciągu następnych 7 dni jego uzasadnienie; obowiązek ten nie dotyczy ławnika.

• jeżeli ustawa nie wymaga sporządzenia uzasadnienia wraz z wydaniem orzeczenia, w razie zgłoszenia zdania odrębnego, uzasadnienie należy sporządzić z urzędu w terminie 7 dni od wydania orzeczenia, a składający zdanie odrębne dołącza w ciągu następnych 7 dni jego uzasadnienie; obowiązek ten nie dotyczy ławnika.

Votum separatum - Członkom składu orzekającego przysługuje prawo do zgłoszenia zdania odrębnego, może być zgłoszone przy sporządzaniu orzeczenia, a zgłaszający powinien podać w jakim kierunku i z jakich powodów neguje orzeczenie. W przypadku zdania odrębnego sąd z urzędu sporządza uzasadnienie orzeczenia w terminie 7 dni wraz z zdaniem odrębnym, sporządzonym przez osobę je składającą w ciągu następnych 7 dni(za ławników uzasadnienie sporządza przewodniczący)[zdanie odrębne nie jest ogłaszane i nie jest włączane do wyroku – stanowi jedynie uzupełnienie akt]

9. Porządek czynności procesowych. Forma czynności. Udział w czynnościach procesowych. Skutki niewłaściwego oznaczenia czynności. Treść pisma procesowego. Braki formalne i ich usuwanie. Odmowa podpisu.

Porządek czynności procesowych

1. uprawnionego do wzięcia udziału w czynności procesowej zawiadamia się o jej czasie i miejscu, chyba że ustawa stanowi inaczej.

2. czynności nie przeprowadza się, jeżeli osoba uprawniona nie stawiła się, a brak dowodu, że została o niej powiadomiona, oraz jeżeli zachodzi uzasadnione przypuszczenie, że niestawiennictwo wynikło:

   • z powodu przeszkód żywiołowych lub

   • innych wyjątkowych przyczyn, a także wtedy, gdy ,

   • osoba ta usprawiedliwiła należycie niestawiennictwo i wnosi o nieprzeprowadzanie czynności bez jej obecności,

     usprawiedliwienie nieobecności z powodu choroby wymaga przedstawienia zaświadczenia, wystawionego przez uprawnionego lekarza, potwierdzającego niemożność stawienia się na wezwanie lub zawiadomienie organu prowadzącego postępowanie.

     w razie niestawiennictwa strony, obrońcy lub pełnomocnika, których stawiennictwo jest obowiązkowe, czynności procesowej nie przeprowadza się, chyba że ustawa stanowi inaczej.

Pismo procesowe powinno zawierać:

1) oznaczenie organu, do którego jest skierowane, oraz sprawy, której dotyczy,  

2) oznaczenie oraz adres wnoszącego pismo,  

3) treść wniosku lub oświadczenia, w miarę potrzeby z uzasadnieniem,  

4) datę i podpis składającego pismo.  

• przypadku uchybień dotyczących pisma procesowego uniemożliwiających nadanie biegu, albo niezłożeniu odpowiednich opłat lub upoważnienia do podjęcia czynności wzywa się daną osobę do usunięcia uchybień w terminie 7 dni

  • w razie uzupełnienia: skutki od dnia wniesienia;

  • w razie nieuzupełnienia: bezskuteczne, o czym należy pouczyć

10. Terminy w procesie karnym. Terminy prawnomaterialne, terminy prekluzyjne, terminy zawite i terminy instrukcyjne. Sposób obliczania terminów. Przywrócenie terminu.

Terminy

1. termin – okres jako oznaczony upływ czasu, w ciągu, którego należy wykonać czynność

2. termin – oznaczony punkt czasowy (dzień, godzina), w którym ma się odbyć czynność np. termin rozprawy

   • maksymalny

     • takie, w których należy wykonać czynność, do momentu upływu określonego czasu

     • postulat szybkości procesu

   • minimalny

     • czas, który musi upłynąć, aby czynność mogła być dokonana

     • zapewnienie lepszego przygotowanie się do procesu

       • podział ze względu na następstwa:

1. terminy zawite

   • po ich upływie dana czynność jest bezskuteczna

   • możliwość przywrócenia przez sąd lub prokuratora

   • przywrócenie tylko na skutek przyczyn niezależnych od strony

   • 7 dni na złożenie wniosku o przywrócenie terminu od dnia ustania przeszkody

   • mają zastosowanie do:

     1. wnoszenia środków zaskarżenia

     2. terminy, które ustawa za takie uznaje

   • nie odnoszą się do organów procesowych (obowiązują strony i niektóre inne osoby)

2. terminy prekluzyjne

• materialnoprocesowe

• czynności dokonane po przekroczeniu są bezskuteczne

• nie można ich przywrócić

• najczęściej terminy długie, wieloletnie, wielomiesięczne

• skierowane także do organów procesowych

3. terminy instrukcyjne

   • porządkowe

   • po ich upływie dokonana czynność jest skuteczna, ale istnieje możliwość pociągnięcia do odpowiedzialności dyscyplinarnej bądź służbowej osób winnych

• terminy przedawnienia – karnomaterialne, uregulowane w KK

• terminy przedawnienia uregulowane w KPK – charakter cywilnoprawny:

1. art. 555 KPK – roszczenia o odszkodowanie luz zadośćuczynienie za niesłuszne skazanie lub aresztowanie luz zatrzymanie przedawniają sie z upływem roku od daty uprawomocnienia się orzeczenia dającego podstawę do odszkodowania lub zadośćuczynienia

2. art. 641 KPK – ściągnięcie zasądzonych kosztów procesu przedawnia się z upływem 3 lat od dnia, kiedy należało je uiścić

• podział ze względu na sposób określenia:

  1. określane kalendarzowo – w godzinach, dniach, miesiącach, latach’

  2. określane relatywnie do stanu zaawansowania procesu – np. „do momentu rozpoczęcia przewodu sądowego”

  3. określane ogólnie – np. „niezwłocznie”, „natychmiast”, „bezzwłocznie”

  4. określane blankietowo – „dalszy okres oznaczony”

• sposób obliczania terminów:

• początek – dzień następny po dniu, od którego liczy się dany termin

• koniec, – jeżeli oznaczony w tygodniach, miesiącach, latach to na ostatni dzień przypada ten dzień, który odpowiada początkowi terminu; jeżeli w danym miesiącu nie ma danego dnia, to przypada na ostatni dzień miesiąca; jeżeli wypada na dzień wolny od pracy to uznaję się pierwszy dzień pracy po terminie

• zachowanie terminu – złożenie przed upływem terminu pisma w sekretariacie sądu lub prokuratury; nadanie pisma w polskiej placówce pocztowej, w urzędzie konsularnym, w zakładzie karnym, dowództwo jednostki przez żołnierza,

10. Doręczenia pism w procesie karnym. Uwierzytelnione odpisy. Wezwania i zawiadomienia. Doręczający. Doręczenia pisma adrestaowi. Doręczenia zastepcze. Pośrednictwo przełożonych. Inne sposoby wzywania lub zawiadomienia. Doręczenia pism stronom przebywającym za granicą. Odmowa przyjęcia pisma. Fikcja doręczenia.

Doręczanie

• orzeczenia i zarządzenia (decyzje) doręcza się w uwierzytelnionych odpisach, jeżeli ustawa nakazuje doręczenie

• by treść ich nie była udostępniona osobom niepowołanym

• doręcza się za pokwitowaniem odbioru

• w razie odmowy przyjęcia pisma lub odmowy albo niemożności pokwitowania odbioru przez adresata, doręczający sporządza na zwrotnym pokwitowaniu odpowiednią wzmiankę; wówczas doręczenie uważa się za dokonane

• jeżeli strona, nie podając nowego adresu, zmienia miejsce zamieszkania lub nie przebywa pod wskazanym przez siebie adresem, pismo wysłane pod tym adresem uważa się za doręczone

• jeżeli ustawa nie stanowi inaczej, orzeczenia, zarządzenia, zawiadomienia i odpisy, które ustawa nakazuje doręczać stronom, doręcza się również obrońcom, pełnomocnikom i ustawowym przedstawicielom.

• doręczenie bez zachowania przepisów uważa się za dokonane, jeżeli osoba, dla której pismo było przeznaczone, oświadczy, że pismo to otrzymała

• pismo doręcza się adresatowi osobiście; w razie nieobecności:

  • dorosłemu domownikowi, a gdyby go nie było

  • administracji domu,

  • dozorcy domu lub

  • sołtysowi, jeżeli podejmą się oddać pismo adresatowi

  • miejscu stałego zatrudnienia adresata dla osoy upoważnionej do odbioru korespondencji

jeżeli niemożliwe to:

1. przesłane pocztą pozostawia się w najbliższej placówce pocztowej operatora publicznego,

2. przesłane w inny sposób - w najbliższej jednostce Policji albo we właściwym urzędzie gminy.

   • zawiadomienie w skrzynce do doręczania korespondencji bądź na drzwiach mieszkania adresata lub w innym widocznym miejscu (gdzie i kiedy pismo pozostawiono oraz że należy je odebrać w ciągu 7 dni)

   • w razie bezskutecznego upływu tego terminu, należy czynność zawiadomienia powtórzyć jeden raz (tak samo należy postąpić w razie doręczenia pisma administracji domu, dozorcy domu lub sołtysowi)

• pismo adresowane do rąk osoby pełniącej służbę mundurową bądź wojskową (ABW, SG, Policja, CBA itp.) można doręczyć adresatom za pośrednictwem ich przełożonych, przy czym wezwania przeznaczone dla żołnierzy pełniących zasadniczą służbę wojskową przesyła się do dowódcy jednostki wojskowej, w której żołnierz pełni służbę, w celu doręczenia i zarządzenia stawienia się stosownie do wezwania.

• doręczenie zastępcze w przypadkach nie cierpiących zwłoki można zawiadomić lub wezwać osoby telefonicznie albo w inny sposób stosownie do okoliczności, pozostawiając w aktach sprawy odpis z podpisem osoby nadającej.

• doręczenie osobie przebywającej za granicą:

- adres do doręczeń w kraju

- ostatni znany adres w kraju

- adresu nie ma – załączone do akt sprawy uważa się za doręczone

• uznanie pisma za doręczone:

- osoba nie podała nowego adresu w razie zmiany

- osoba nie przebywa pod wskazanym adresem

- nd pism wysłanych po raz pierwszy po prawomocnym uniewinnieniu oskarżonego

• orzeczenia, zarządzenia, zawiadomienia i odpisy – obowiązek doręczeń reprezentantom stron

• MS ustali zasady i tryb doręczeń pism

• doręczenie przez przyznanie – osoba przyznaje, że pismo otrzymała

• doręczyciel: wezwania, zawiadomienia oraz inne pisma, od których daty doręczenia biegną terminy, doręcza się przez pocztę lub inny uprawniony podmiot zajmujący się doręczaniem korespondencji albo pracownika organu wysyłającego, a w razie niezbędnej konieczności - przez Policję

• poprzez ogłoszenie w prasie, radiu lub telewizji – w przypadku bardzo dużej ilości pokrzywdzonych, osobiste poinformowanie niemożliwe lub utrudnione

• Wezwanie:

• należy oznaczyć organ wysyłający oraz podać, w jakiej sprawie, w jakim charakterze, miejscu i czasie ma się stawić adresat i czy jego stawiennictwo jest obowiązkowe, a także uprzedzić o skutkach niestawiennictwa – dot. także zawiadomień

10. Protokoły i inne sposoby dokumentowania czynności procesowych. Obowiązek spisania protokołu. Protokolant w procesie karnym. Stenogram. Wyłączenie protokolanta lub stenografa. Treść protokołu. Podpisanie protokołu. Skreślenia, poprawki i uzupełnienia. Sprostowanie protokołu. Sprostowania oczywistych omyłek. Rejestrowanie obrazu lub dźwięku. Notatka służbowa (urzędowa). Wartość dowodowa notatki urzędowej.

Dokumentacja czynności procesowych

1. protokół

2. notatka urzędowa

Ad.1. Protokół

• dokument pisemny stwierdzający formę i treść czynności, sporządzony w formie nakazanej przez prawo i podpisany przez przeprowadzającego czynność oraz przez co najmniej drugą osobę w niej uczestniczącą

• weryfikowany w momencie powstania

• co najmniej dwa podpisy

• stwierdza formę i treść

• jest wiarygodny

• spisywany:

1. obligatoryjnie – czynności wymienione w art.143§1 KPK, oraz inne czynności, jeżeli przepis tego wymaga

   1. przyjęcie ustnego zawiadomienia o przestępstwie, wniosku o ściganie i jego cofnięcie

   2. przesłuchanie oskarżonego, świadka, biegłego, kuratora

   3. dokonanie oględzin

   4. dokonanie otwarcia zwłok oraz wyjęcie zwłok z grobu

   5. przeszukanie osoby, pomieszczenia i rzeczy oraz zatrzymanie rzeczy

   6. otwarcie korespondencji i przesyłki oraz odtworzenie utrwalonych zapisów

   7. zaznajomienie podejrzanego z zebranymi w postępow. przygotowawczym materiałami

   8. przyjęcie poręczenia

   9. przebieg posiedzenia sądu, jeżeli stawiają się uprawnione osoby albo ich obecność jest obowiązkowa

   10. przebieg rozprawy

2. fakultatywnie – spisuje się, jeżeli przeprowadzający czynność uzna to za potrzebne np. użycie probierza trzeźwości, pobranie próby krwi na zawartość alkoholu, wymazu itp.

• protokół rozprawy – spisuje aplikant lub pracownik sekretariatu, ewentualnie asesor, jeżeli nie należy do składu orzekającego; podpisywany przez: przewodniczącego, protokolanta, jeżeli nie może podpisać przewodniczący to podpisuje jeden z członków składu orzekającego

• protokół z innej czynności – mogą spisać te same osoby, co protokół rozprawy, oraz:

12. osoba przybrana w charakterze protokolanta przez prowadzącego czynność, – jeżeli nie jest pracownikiem organu prowadzącego postępowanie należy przyjąć specjalne przyrzeczenie

13. sam przeprowadzający czynność

    1. takie protokoły podpisywane przez wszystkie osoby biorące udział w czynności

    • istnieje możliwość wyłączenia protokolanta na tych samych zasadach, co sędziego – orzeka sąd w toku rozprawy lub posiedzenia, w innych przypadkach: osoba przeprowadzająca czynność

    • każdy protokół poza protokołem rozprawy należy przed podpisaniem przeczytać i uczynić o tym wzmiankę – osoby biorące udział w czynności mają prawo żądać odczytania fragmentów ich wypowiedzi

    • sprostowanie protokołu rozprawy lub posiedzenia:

• art. 152 KPK – strony oraz osoby mające interes prawny mogą złożyć wniosek o sprostowanie protokołu wskazując na nieścisłości i opuszczenia; najpóźniej do momentu wysłania akt do wyższej instancji

• w razie złożenia wniosku należy zawsze wysłuchać protokolanta – po tym przewodniczący może się do wniosku przychylić albo zwrócić się do całego składu orzekającego

• sprostowanie oczywistych omyłek pisarskich lub rachunkowych – w każdym czasie, na wniosek lub z urzędu

• protokoły szczególne – posiadanie załączników określonych przez ustawę lub z uproszczeniami:

1. protokół ze stenogramem – możliwość ograniczenia protokołu do najbardziej istotnych oświadczeń ze względu na istnienie stenogramu; pierwopis stenogramu dołączany jest do protokołu

2. protokół z wyjaśnieniami na piśmie – na wniosek oskarżonego lub obrońcy, w post. przygotowawczym możliwość złożenia wyjaśnień na piśmie – stanowią załącznik do protokołu

3. protokół wspólny przyjęcia ustnego zawiadomienia o przestępstwie i przesłuchania w charakterze świadka osoby zawiadamiającej – można zamieści także wniosek o ściganie, o wszczęciu dochodzenia, odmowie wszczęcia, umorzeniu, zawieszeniu

4. protokół z czynności dowodowych w dochodzeniu, – gdy nie jest wymagane spisanie pełnego protokołu – najbardziej istotne oświadczenia

5. protokół z zapisem audiowizualnym – utrwalenie przebiegu czynności; konieczność uprzedzenia obecnych; nagranie jest fakulatytwne, z inicjatywy organu procesowego lub na wniosek strony

^ nagranie względnie obligatoryjne przesłuchania świadka lub biegłego, gdy:

1. zachodzi niebezpieczeństwo, że przesłuchanie tej osoby już nie będzie możliwe w dalszym postępowaniu

2. przesłuchanie przeprowadza sędzia wyłączony ze składu sądzącego lub sąd w tzw. pomocy prawnej

3. przesłuchanie w sprawach o przestępstwa przeciwko wolności seksualnej i obyczajności oraz przeciwko rodzinie i opiece osoby, która w momencie przesłuchania nie ukończył lat 15

4. przesłuchuje się świadka w tym samym wieku, co pokrzywdzony, o którym mowa w c, gdy zachodzą warunki z art.185§1-2 KPK

   • zapis dźwiękowy i jego przekład (transkrypt), zapis obrazu stają się załącznikami do protokołu; strona ma prawo otrzymać kopie takiego zapisu, ale na swój koszt – chyba, że przesłuchanie odbyło się w post. przygotowawczym lub z wyłączeniem jawności

   • dopuszczalność prywatnych urządzeń za zgodą sądu na wniosek strony

Notatka urzędowa

7. dokument relacjonujący treść i formę czynności, niebędący protokołem – sporządzana, gdy nie jest wymagana sporządzenie protokołu- czynności procesowe i nieprocesowe np. ABW, Straż Graniczna, Policja

8. nie można jej odczytywać na rozprawie, jeżeli z danej czynności wymagane jest sporządzenie protokołu;

9. służy operacjom badawczo – rozpoznawczym, czynności sprawdzające

13.

14. Odtworzenie zaginionych lub zniszczonych akt. Postępowanie w wypadku zaginięcia lub zniszczenia akt. Wezwanie stron i innych osób. Powtórzenie czynności procesowych.

ODTWORZENIE ZAGINIONYCH LUB ZNISZCZONYCH AKT:

- właściwość:

- post w sprawie prowadzi sąd, w którym sprawa ostatnio sie toczyła

- SN prowadzi w zakresie odtworzenia akt SN

- gdy sprawa prawomocnie zakończona – sąd I-instancji lub wskazany w ustawie

- akta post przygotowawczego odtwarza prokurator

- częściowe odtworzenie akt:

- sprawa prawomocnie zakończona – odtworzeniew częściach niezbędnych do wykonania orzeczenia, wznowienia post, pzreprowadzenia post kasacyjnego, urzeczywistnienie innych interesów stron

- obowiązki i prawa stron – prezes sądu wzywa do:

- złożenia wnioskó co do sposobu odtworzenia akt sprawy

- przedstawienia dokumentów umożliwiających odtworzenie

- powszechny obowiązek przedstawienia dokumentów:

- prezes sądu wzywa do przedstawienia sądowi, zarządza przymusowe odebranie

- po sporządzeniu uwierzytelnionych odpisów dokumenty zwraca się sobie, która dostarczyła

- dowody w odtworzeniu:

- wpisy do rejestrów karnych, repertoriów i innych ksiąg biurowych

- utrwalenia dźwięku lub obrazu

- notatki protokolantó, sędzió, ławników, prokuratorów i adwokatów

- przesłuchanie uczestników sprawy i inne osoby

- postanowienie co do odtworzenia:

- ustala zakres lub stwierdza, że jest niemożliwe

- przysłuchuje zażalenie

- akta sprawy nie ukończonie prawomocnie nie mogą być odtworzone lub odtworzone w części – czynności procesowe należy powtórzyć.