Motyw dzieciństwa w literaturze polskiej

Człowiek w ciągu życia przechodzi różne etapy rozwoju. Pierwszym z nich jest okres dzieciństwa. Dziecko to taki mały człowiek, który z biegiem czasu osiąga dojrzałość, zdobywa doświadczenie, coraz więcej się uczy. Mimo upływu czasu każdy człowiek dla swoich rodziców jest dzieckiem, choćby był w podeszłym wieku. Dziecko to także symbol początku, nowego.

Czas dzieciństwa stereotypowo kojarzy się z najszczęśliwym okresem w życiu. Łączy się ono z niewinnością, beztroską, brakiem odpowiedzialności, bezbronnością. Ma wpływ na naszą osbowość, na to kim się staniemy w przyszłości. Na przestrzeni wieków kształtowały się przeróżne poglądy na temat, jaką rolę w naszym życiu odgrywają dzieci. W każdym z stuleci maluchy były zupełnie inne. Tak więc, dziecko które żyło XVIII wieku, jest zupełnie inne niż to, które żyje w dzisiejszych czasach. Różnią się poglądem na świat, zaintersowaniami, sposobem spędzania wolnego czasu, stylem bycia. Uważam, że to właśnie te różnice sprawiły, że dzieciństwo jest bardzo ważnym elementem w literaturze polskiej, który był wykorzystywany na przestrzeni wielu epok. Pisano dla dzieci, o dzieciach oraz w imieniu dzieci. Najmłodsi postrzegają wszystko zupełnie inaczej niż dorośli. W związku z tym, w swojej pracy chciałabym przedstawić, jak wygląda świat, pokazany przez pryzmat dzieciństwa.
Najwięcej utworów opisujących świat dzieci pochodzi z okresu pozytywizmu. To właśnie wtedy tworzyli tacy autorzy jak Eliza Orzeszkowa, Bolesław Prus czy Henryk Sienkiewicz. Każdy z nich opisał losy dzieci skrzywdzonych przez los, oszukanych przez dorosłych, wykorzystywanych, skazanych na cierpienie. Jednym z przykładów jest nowelka Bolesława Prusa " Antek". Tytułowy bohater wraz z rodzicami i siostrą mieszka na wsi, na terenie zaboru rosyjskiego. Jego rodzina znajduje się w bardzo trudnej sytuacji materialnej. Kilkunastoletni chłopiec musi ciężko pracować. On jednak woli rzeźbić z drewna przeróżne zabawki - ma do tego niezwykły talent. Nie podoba się to jego matce i ojcu, poniważ poprzez zajmowanie się majsterkowaniem, czesto zaniedbuje swoje obowiązki. Jest dla nich oczywiste, że "nic z niego nie wyrośnie". Gdy chłopiec zapowiada, że w przyszłości będzie stawiał wiatraki, wystawia się na pośmiewisko. W pewnym momencie siostra Antka ciężko choruje. Rodziców nie stać na opłacenie lekarza, więc chcąc ratować dziecko, matka decyduje się konsultację ze znachorką. Ta poleca, aby wsadzić dziecko do piecia "na trzy zdrowaśki". Niestety dziewczynka umiera. Antek w pracy fizycznej się nie sprawdzał, dlatego też matka posyła go do szkoły. Po pewnym czasie chłopiec zostaje zmuszony do rezygnacji z dalszej nauki, gdyż matka nie ma już pieniędzy na opłacenie jego edukacji. W tej sytuacji Antek zostaje wysłany na praktyktyki u kowala, gdzie okazuje się bardzo pilnym uczniem. Po pewnym czasie Kowal odsyła go do domu. Gdy nieszczęścia nie opuszczają rodziny, brak pieniędzy doskwiera coraz bardziej, chłopiec wyrusza w świat, w poszukiwaniu chleba. Autor w utworze ukazuje, jak ciężki jest los dzieci pochodzących z ubogich, wiejskich rodzin. Porusza również problem uzdolnionej młodzieży, która nie ma szans na rozwijanie swoich talentów, realizowanie marzeń. Najlepiej obrazują to końcowe słowa utworu: "Może spotkacie kiedy wiejskiego chłopca, który szuka zarobku i takiej nauki, jakiej między swoimi nie mógł znaleźć. W jego oczach zobaczycie jakby odblask nieba, które przegląda się w powierzchni spokojnych wód; w jego myślach poznacie naiwną prostotę, a w sercu tajemną i prawie bezświadomą miłość. (...) Będzie to nasz mały brat, Antek, któremu w rodzinnej wsi stało się już za ciasno, więc wyszedł w świat oddając się w opiekę Bogu i dobrym ludziom. "
Kolejnym przykładem, opisującym bardzo podobną historię jest "Janko Muzykant", pióra Henryka Sienkiewicza. Nowela opowiada o bardzo utalentowanym chłopcu, marzącym o własnych skrzypcach. Dziecko było drobne, chude, chorowite. Chłopiec posiadał jednak wyjątkową umiejętność, a zarazem życiową pasję – słuchanie muzyki, którą odnajdywał dosłownie wszędzie: w lesie, w polu, na łące, nad stawem. Słyszał grę echa, drzew i wiatru. Gdy pewnego dnia usłyszał dźwięk skrzypiec, "zakochał" się w nim. Z całego serca zapragnął posiadać taki instrument. Do tej pory wykonywał z drewna fujarki, teraz przyszedł czas na zrobienie własnych skrzypiec. Przyjście wiosny sprawiło, że chłopak jeszcze bardziej zmizerniał żyjąc tylko chęcią posiadania skrzypek. Często zakradał się do pobliskiego dworku, aby popatrzeć na instrument wiszący na ścianie w pokoju lokaja. W końcu odważył się na rzecz bardzo ryzykowną. Mianowicie zapragnął dotknąć chociażby owego instrumentu. Czyn ten przypłacił życiem, bowiem zostaje posądzony o kradzież i skazany przez sąd gminny na karę chłosty. Skatowany, trzy dni później umiera. Historia Janka ukazuje, ze kiedyś dzieci były traktowane obojętnie- nie liczyły się ich marzenia, pasje. Talent doprowadził dziecko do śmierci, bo społeczność, w której przyszło chłopcu żyć, była zbyt zacofana, aby pojąć, z czym ma do czynienia i zbyt okrutna, by ulitować się nad słabym, przerażonym i niewinnym, młodym artystą.
Chciałabym przedstawić utwór, ukazujący życie młodych w okresie wojennym. Moim zdaniem, najtrafniejszym przykładem jest "Elegia o.... [chłopcu polskim], napisana przez Krzysztofa Kamila Baczyńskiego. Autor ukazuje dziecko- żołnierza, który skazany jest na "wyjście z ciemną bronią w noc". Jak wygląda jego świat? "Haftowali ci, syneczku, smutne oczy rudą krwią,
malowali krajobrazy w żółte ściegi pożóg, wyszywali wisielcami drzew płynące morze." Wiersz mówi, jak ciężkie było życie ówczesnych dzieci, zwraca naszą uwagę na to, co byli zmuszeni znosić. Żyli w ciągłym strachu o to, czy dożyją jutra, gdzyż w każdej chwili mogli zginąć, tak jak nasz mały bohater.
Losy dzieci nie zawsze były nieszczęśliwe lub wręcz tragiczne. W literaturze polskiej można również dostrzec utwory, opwiadające o dzieciach szczęśliwych, żyjących w przepięknym, radosnym świecie. Przykładem tego jest powieść Ireny Jurgielewiczowej "Ten Obcy". Książka zaczyna się od przedstawieina głównych bohaterów: Uli, Pestki, Mariana i Julka, którzy znaleźli miejsce do zabaw, na pobliskiej wyspie. Któregoś dnia, przybył na nią tytułowy "obcy", czyli Zenek Wójcik. Z każdym dniem chłopiec stawał się im coraz bliższy. Okazuje swoją odwagę stawiając się dwóm łobuzom, ratując dziecko, budzi podziw opowieściami o podróżach autostopem. Sytuacja zmienia się, gdy wychodzi na jaw kradzież pieniędzy popełniona przez Zenka. Obrażony oskarżeniami kolegów, chłopiec odchodzi. Wkrótce jednak, po namowach Julka, decyduje się powrócić. W międzyczasie Ulka odpracowuje skardzione przez Zenka pieniądze. Przyjaciele trzymają się od tej pory razem, pomagając sobie nazwajem. Jest to jedna z najważniejszych cech dzieciństwa - bezinteresowna pomoc.
Dzieciństwo w literaturze bywa okresem beztroski, krainą łagodności, ale nie brak i utworów mówiących o dzieciach jako ofiarach wojny, biedy, chorób, o koszmarze nieszczęśliwego dzieciństwa. Każdy z nich ma na celu przybliżenie nam jak wiele przykrości spotyka nasze pociechy, często właśnie przez dorosłych. Mimo to, młodość jest najpiękniejszym okresem naszego życia, i nawet ludzie pełnoletni wracają do tego okresu z sentymentem.