PYTANIA EGZAMINACYJNE Z „SOCJOLOGIA OGÓLNA”

Politologia, Ćwiczenia

Tryb studiów: stacjonarny

Rok akademicki 2014/2015, semestr zimowy

• Wiedza społeczna a socjologia – różnice i podobieństwa

• Socjologia:

• Powiada się, że socjologia to nowa nauka na bardzo stary temat.

• Socjologia bada społeczeństwa w różnych aspektach. Badaniem społeczeństwa zajmowano się już od Starożytności. W specyficznym aspekcie pojawia się w wieku XIX – 1838 rok. W tym roku August Comte uznawany za twórcę Socjologii wprowadza to pojęcie do słownika: społeczeństwo (socius) + nauka (logos).

• W połowie wieku pojawia się pierwsza książka mająca w tytule „socjologia”, pisana przez Herberta Spencera. Comte wprowadza też określoną metodologię Socjologii.

• Największy rozkwit przeżywa ona w Stanach Zjednoczonych. Pojawiają się tam pierwsze wydziały Socjologii. W 1892 roku w Chicago powstaje pierwszy wydział socjologi. Trzy lata później powstaje w Bordo (Francja), katedra Socjologii. Na czele staję Durkheim Emil. Był inspiratorem metodologii i wprowadza pojęcia w tym pojęcie dewiacji.

• Początek wieku XX jest to czas, kiedy socjologia rozwija się w Europie. Niemcy ze swoim intelektualnym potencjałem tworzą szereg przedstawicieli tej nauki. W 1919 roku Max Weber stoi na czele katedry w Monachium. Wprowadza antypozytywistyczny nurt w socjologii, który obowiązuje do dziś.

• Wiedza społeczna:

• socjologia ma krótką historię. Równocześnie jednak refleksja na temat społeczeństwa jest zapewne odwieczna, towarzyszy ludziom od zarania dziejów.

• Występuje ona w trzech postaciach: wiedzy potocznej, wrażliwości artystycznej i refleksji filozoficznej. Wiedza potoczna jest, po pierwsze, zbiorem spostrzeżeń dość przypadkowych i osobistych, mądrość potoczna jest fragmentaryczna, niespójna i pochopna.

• Wiedzę o społeczeństwie artykułuje również sztuka. Najbardziej oczywiste jest to w odniesieniu do literatury, zwłaszcza prozy realistycznej, rzeźba, a nawet twórczość muzyczna, np. opera. Ogromną skarbnicą wiedzy socjologicznej jest film, fotografia, reportaż telewizyjny.

• Trzecia postać przed-socjologicznej wiedzy społecznej to filozofia społeczna: Przede wszystkim jako swój cel stawia odkrywanie prawdy o świecie. Po drugie, jest to refleksja uprawiana profesjonalnie, przez zawodowych myślicieli, po trzecie, daleko większą wagę przywiązuje do precyzyjnego formułowania i uzasadniania wypowiadanych sądów, po czwarte, poszczególne tezy wiąże się tu w całościowe systemy, akcentując ich logiczną spoistość i dążąc do wypełnienia wszystkich pojawiających się pól niewiedzy, po piąte, typowy jest normatywny, wartościujący punkt widzenia, a także ambicja formułowania wskazówek i zaleceń praktycznych czy politycznych.

• Socjologia wyłania się z tych trzech odmian myśli przed-socjologicznej, jest kontynuacją i zarazem odmienną postacią wiedzy potocznej, twórczości artystycznej i filozofii społecznej. Oczywiście nie wypiera tamtych form myśli ludzkiej, dodaje się do nich, istnieje obok nich, wyróżniając się jednak pod istotnymi względami. Momentem przełomowym jest spostrzeżenie, że społeczeństwo nie jest chaosem ludzkich przypadków, lecz posiada swoiste, powtarzalne cechy i prawidłowości, a zatem może być przedmiotem nowej, rozwijającej się od epoki

• Naukowa socjologia odwoływała się do systematycznego, standardowego sposobu osiągania i uzasadniania tez prawdziwych, zwanego metodą naukową. Za ostateczne kryterium prawdziwości uważała empirycznie czy eksperymentalnie stwierdzone fakty społeczne.

• Po drugie, socjologia naukowa proponowała nowe, wyraźnie zdefiniowane, ostre, a najlepiej mierzalne pojęcia, czyli zmienne tworzące swoisty język dyscypliny

• Po trzecie, naukowa wiedza socjologiczna miała służyć do ugruntowanej, mocno uzasadnionej odpowiedzi na kilka rodzajów pytań. jak jest naprawdę? dlaczego jest tak właśnie? jak będzie? co robić, aby zmienić społeczeństwo?

• Na czym polega naturalizm w socjologii i jakie są jego kryteria?

• Naturalizm w socjologii – pogląd o jedności świata przyrodniczego i społecznego. postulatem, aby naśladować w socjologii metody nauk przyrodniczych, kryło się założenie, że przedmiot tych nauk jest zasadniczo taki sam, że przyroda i społeczeństwo mają taką samą naturę.

• Kryteria:

• Ontologiczny – zakłada, że społeczeństwo ludzkie mieści się w tej samej sferze zjawisk, co środowisko naturalne, a prawa rządzące obiema rzeczywistościami są takie same.

• Metodologiczny- jest poglądem zgodnie z którym zarówno świat przyrody jak i świat społeczności ludzkiej bada się takimi samymi metodami.

• 3 podstawowe związki pomiędzy socjologią a biologią (wg. Spencera).

• Był przekonany, że wszystkie działania społeczne są determinowane przez czyny jednostek, a te z kolei są zgodne z elementarnymi prawami życia. Socjolog chcąc zrozumieć działania socjologii musi poznać te prawa przy pomocy biologa.

• Między biologią a socjologią istnieją ścisłe antologie. Społeczeństwo jako całość, niczym żywy organizm posiada m.in.: takie cechy jak rozwój, struktura i funkcje. Zrozumienie biologii żywego organizmu pomaga pod wieloma względami zrozumieć społeczeństwo.

• Obie dziedziny łączy naturalna więź, jedna wynika niejako z drugiej, jako, że ludzie są „ostatecznym zagadnieniem, którym zajmuje się biolog i punktem wyjścia socjologa.

• Na czym polega pozytywistyczny i antypozytywistyczny model uprawiania socjologii?

• Pozytywistyczny model uprawiania socjologii: postulowne proste naśladowanie przez nową dyscyplinę takich metod i procedur badawczych, jakie wypracowały bardziej dojrzałe i wcześniej istniejące nauki przyrodnicze: astronomia, fizyka, chemia, biologia. Auguste Comte określił te metody jako „pozytywne”, przynoszące przezwyciężenie wcześniejszych „teologicznych” i „metafizycznych” sposobów myślenia, i stąd zalecany przez niego dla socjologii sposób uprawiania nauki nazywamy pozytywistycznym.

• Do tego modelu nauki należało kilka dyrektyw:

• Po pierwsze, ograniczenie poznania naukowego do faktów bezpośrednio obserwowalnych zmysłowo, a unikanie wszelkich tez na temat istoty, esencji, fundamentalnych mechanizmów zjawisk.

• Po drugie, osiąganie wszelkich uogólnień drogą ostrożnej indukcji, poprzez gromadzenie coraz liczniejszych obserwacji faktów, a następnie klasyfikowanie ich według podobieństw.

• Po trzecie, sprowadzenie praw naukowych do prostych tez o zależnościach między obserwowalnymi faktami: albo tego typu, że pewne fakty występują razem, albo że następują po sobie.

• Po czwarte, proste, rozumowe wyprowadzanie z praw naukowych przewidywań na temat zjawisk przyszłych.

• Po piąte, wyprowadzanie z praw i predykcji dyrektyw praktycznych na temat zapobiegania lub wywoływania nowych faktów, poprzez tłumaczenie ich na język czynów, Na czym polega swoistość socjologii na tle pozostałych nauk społecznych?

• Antypozytywistyczny model uprawiania socjologii: Społeczeństwo jest fundamentalnie odmienne od przyrody. Z takiego stanowiska wyprowadził dalsze implikacje twórca socjologii niemieckiej Max Weber. Zgodnie z takim stanowiskiem nauka nie może ograniczać się do powierzchniowych faktów, obserwowalnych zmysłowo, lecz musi sięgać głębiej, do ukrytych właśnie, nieobserwowalnych znaczeń czy wartości wiązanych z faktami przez ludzi, a te ujawnić może dopiero rozumowa interpretacja.

• Na czym polega swoistość socjologii na tle pozostałych nauk społecznych?

Zjawiska społeczne stanowią odrębną klasę zjawisk przyrodniczych.

Społeczeństwo wyłania nowe zjawiska, odmienne od tych, które zachodzą w świadomościach samotnych jednostek – swoiste fakty są wytworem społeczeństwa, nie zaś jego części. W konsekwencji wyrósł pogląd, że socjologia powinna być nauką samodzielną wobec wszystkich tych nauk, które ograniczają się do badania samodzielnych jednostek ludzkich.

Socjologia posiada zatem swoisty przedmiot badań – społeczeństwo. Socjologia ma dostarczać klucza do zrozumienia wszelkich nauk społecznych zarówno z teoretycznego, jak i z praktycznego punktu widzenia

• Porządek społeczny jako podstawa funkcjonowania społeczeństwa – co to jest i jaka jest jego rola?

• Ład społeczny nie jest dziełem natury, ale rezulatatem stałego ludzkiego wytwarzania. Porządek społeczny nie jest dany biologicznie. Nie jest częścią „natury rzeczy” i nie może być wywiedziony z „praw przyrody”. Porządek społeczny tworzą ludzie i weryfikują go w praktyce. Porządek społeczny tworzony jest nie indywidualnie, ale zbiorowo. Ludzie potrafią współpracować trwale i celowo dla osiągnięcia stanów rzeczy przyszłych, istniejących tylko w ich wyobraźni, ale z jakiegoś powodu dla nich cennych.

• Porządek społeczny jest tworzony przez ludzi odgórnie i oddolnie. Oddolne procesy kształtowania porządku społecznego to najróżniejsze powstające spontanicznie i tradycją utrwalane normy, wartości, obyczaje i wszelkie inne kulturowe reguły życia zbiorowego. Funkcję „odgórną” pełni nie tylko władza państowowa, ale także ci którzy zarządzają niezliczoną ilością organizacji i społecznych przedsięwzięć.

• Regulacje organizacyjne (totalne) – obejmują swoich uczestników tylko częściowo, a nie całkowicie. Nawet w organizacjach najbardziej totalnych ludzie nie tylko odgrywają swoję role zapisane w kontraktach, umowach itd. Ale tez zachowują i dostrzegają – obszary wolności ( mniejsze lub większe) o które można i trzeba „grać” z innymi, odnajdując sposoby uwalniania się z narzuconych ograniczeń.

• Pomimo coraz większego zorganizowania naszego życia zachowujemy obszary społecznej swobody takie jak: rodziny, grupy rówieśnicze, wspólnoty religijne. Tutaj ograniczają nas: społeczne uznane wartości; niepisane kodeksy norm; grupowe wzorce zachowań; zbiorowe wyobrażenia i wierzenia itp. Zapobiega naruszaniu tych ograniczeń, tzw. Kontrola społeczna, czyli obserwowanie się ludzi nawzajem.

• Istota oraz znaczenie wspólnot, organizacji i wspólnot zorganizowanych jako wspólnotowych form życia społecznego

• Analizując formy społecznego życia ludzi, socjologowie wyorębniają różne zbiorowości, nazywane też grupami społecznymi.

• Do grup realnych zaliczają się różnego rodzaju wspólnoty i organizacje.

• Wspólnoty to grupy ludzi spontanicznie i „oddolnie” skupiające się dla zbiorowego współżycia i pokonywaniu przeszkód zagrażających przetrwaniu. Są to zbiorowości ludzi połączonych silną więzią psychiczną, powstałą na gruncie nie tylko związków obiektywnych, ale także wspólnoty przekonań, uczuć i uznawanych wartości.

• Organizacje natomiast są świadomymi sztucznymi skupieniami ludzi dla realizowania w sposób trwały i skoordynowany przez kogoś wcześniej powziętych celów. Pierwotnie są one przede wszystkim wiązkami działań ukierunkowanych na osiągnięcie specyficznego celu, zaś grupami społecznymi stają się dopiero wtórnie, jako, że zaprojektowane działania muszą wykonywać realni ludzie.

• Wspólnota zorganizowana – Posiada cechy organizacji plus więzi (czyli trwałe istniejące między ludźmi sieci praw i obowiązków). Jest to najwyżej rozwinięta , najpełniejsza i najtrwalsza forma zbiorowego życia i współdziałania ludzi. Przykładem jest zakon misjonarski.

• każda wspólnota „naturalna” aby przejść do wspólnoty zorganizowanej musiała przejść długą drogę, zaczynających od uświadomienia wsród członków, że mają coś wspólnego, aż do etapu nabycia zdolności trwałego, celowego i skoordynowanego działania zbiorowego na rzecz osiągania i obrony dobra wspólnego.

• Każda natomiast sztucznie stworzona organizacja musiałaby przejść od etapu technicznej koordynacji wiązek zadań i celów do odkrycia lub stworzenia czegoś co jest – lub miałoby być – wspólne dla ludzi w niej skupionych. Organizacja musiałaby zatem wytworzyć wspólną tożsamość i kulturę,

• Typy wspólnot – wymień oraz scharakteryzuj

• Wspólnoty naturalne (pierwotne):

• Historycznie najstarsze formy obcowania ludzi.

• Członkiem staję się z samego faktu przyjścia na świat w określonej rodzinie.

• Nie muszą w żaden sposób swojego istnienia uzasadniać czy legitymować, ponieważ, są „naturalne”

• Można je podzielić na wspólnoty współżyjące realnie (rodziny, grupy rówieśnicze, społeczności lokalne) i współżyjące tylko duchowo (narody, rasy, wielkie wspólnoty religijne).

• Charakterystyczne cechy ich członków:

• Mają coś wspólnego

• Podporządkowują się tradycjom, normom, zwyczajom i obyczajom

• Respektują wobec siebie zobowiązania i oczekiwania

• Granice terytorium, które uważają za własne, mimo braków na mapie

• Poczucie zbiorowej „tożsamości”

• Wspólnoty pierwotne można podzielić na:

• Wspólnoty obcowania bezpośredniego:

• Mała liczba członków

• Określony i znany z imienia skład osobowy

• Możliwość wchodzenia w bezpośrednie kontakty, oraz nawiązywanie wewnętrznych „koalicji”

• Poczucie wzajemnego uzależnienia przy realizacji wspólnych celów i wcielania w życie ideałów.

• Wyodrębnione terytorium uznane za własne.

• Wysoki stopień przynależności do grupy

• Istnienie uznawanych norm i zasad współżycia.

• Silna kontrola społeczna

• Ożywiona komunikacja

• Zdolność do podejmowania skoordynowanego działania.

• Wspólnoty duchowe/wyobrażeniowe:

• Np. kasta (ściśle wyodrębniona i szczelnie zamknięta grupa społeczna), naród, wspólnoty religijne.

• Cechy: brak bezpośrednich więzi ze względu na wielkość grupy, ale istnieje duchowe powiązanie.

• Wspólnoty wtórne:

• Zawsze muszą uzasadniać swoją obecność jakąś szczególną misją społeczną.

• Dzielą się na:

• Wspólnoty życia realnego – zerwanie więzi pierwotnych łączących jednostkę ze społeczeństwem i tworzenie własnych form wspólnotowego współżycia np. zakony, sekty, więzienia.

• Wspólnoty interesów – wielkie połączone głównie wyobrażeniowo przy czym czynnikiem duchowo jednoczącym ludzi jest przede wszystkim uświadomiona wspólnota położenia społecznego interesów, ideologii itp. Powstają w wyniku dojrzewania zbiorowej świadomości ludzi, odkrywających podobieństwo swojego społecznego położenia – losu, zagrożeń, interesów, itp.

• Wspólnoty doraźne:

• Zachodzące między ludźmi kontakty, mają charakter krótkotrwały.

• Nie istnieją wspólne normy społeczne

• Role społeczne członków nie są zróżnicowane

• Liczebność zbiorowości jest płynna.

• Nie są sprecyzowane zasady kooptacji nowych uczestników.

• Odmiany ludzkich skupisk: zbiegowisko (tworzone przez przypadek, gdy przyczyna ustaje ludzie się rozchodzą), audytorium (publiczność), tłum.

• Determinanty społecznego rozwoju wspólnot i ich spójności – wymień oraz scharakteryzuj

• Uprawomocnienie wzajemnych oczekiwań oraz powinności, jak i ich zakresy nie ujęte w normy stanowione, ale oparte na poczuciu społecznej przynależności i regułach współżycia (imperatywach moralnych): wspólnota duchowa, solidarność, wzajemność, zaufanie, lojalność, obrona honoru.

• Obowiązek moralny i jego poczucie – imperatyw wewnętrzny;

• Więzi wspólnotowe – oparte głównie na zinternalizowanych przez jednostki imperatywach moralnych (więzi tych nie można się zrzec, a tylko zerwać – naruszenie imperatywu moralności = zdrada; zerwanie więzi członkowskich może prowadzić do społecznego ostracyzmu, pozbawienia praw członkowskich, „wypędzenie” poza terytorium wspólnoty i definytywnie uwolnienia wspólnoty od danej jednostki).

• Wymóg lojalności głównym spoiwem grupy: im bardziej czuje się ona zagrożona czy obawia się utraty tożsamości bądź terytorium, tym ostrzej formułuje wobec swoich członków warunki lojalności, a w konsekwencji – kryteria zdrady.

• Grupa spaja również stopień identyfikowania się jednostek ze wspólnotą, zależny od:

• Jak bardzo jednostki mogą zaspokajać swoje potrzeby w grupie;

• Jaki poziom społecznego bezpieczeństwa i akceptacji wspólnota może dać;

• Jaka jest opinia prestiż grupy w szerszym otoczeniu;

• Jak członkowie wspólnoty sa jednorodni i podobni do siebie.

• Funkcje wspólnot – wymień oraz scharakteryzuj

We wspólnotach pierwotnych, ale oczywiście nie tylko (funkcje uniwersalne, wielorakie, słabo wyspecjalizowane, zależne od aktualnych potrzeb jednostkowych i grupowych):

• dostarczanie ludziom poczucia tożsamości - „kim jestem?”

• socjalizacja członków społeczeństwa

• dostarczanie sensu życia,

• poczucie bezpieczeństwa, społecznej przynależności, aprobaty i uznania

• zakorzenienie moralne - trwałe wartości, normy postępowania zasady współżycia, wzorce osobowe

We wspólnotach interesów:

• pozytywne (siła, większa skuteczność działań na rzecz obrony uzasadnionych i prawomocnych roszczeń grupowych)

• negatywne (ułatwianie koncentracji władzy, bogactw, instrumentów wpływu społecznego)

Inne:

• uzmysławianie idei dobra wspólnego, społecznej harmonii, pokojowego współżycia

• funkcje negatywne (np. w gangach, sektach): wyrywanie ludzi z ich naturalnego środowiska, wypaczenie osobowości, niszczenie poczucia moralnego, zmiana w bezwzględnych fanatyków (TO NA PSYCHOLOGII BYŁO!)

• Więzi społeczne jako warunek konieczny istnienia wspólnot – wymień oraz scharakteryzuj

Więzi społeczne- trwale istniejąca między ludźmi sieć wzajemnych, a zarazem prawomocnych roszczeń i zobowiązań, niezależnie od tego, jaka jest podstawa ich „prawomocności”.

Więzi społeczne to:

„Naturalne dążenie ludzi do współdziałania”

A.Comte

„Zespoły wierzeń, uczuć, które trwają w grupie pomimo wymiany pokoleń”

E.Durkheim

Charakter więzi społecznych:

-podmiotowy (pierwotny)- wiążą jednostki jako ludzi

-przedmiotowy (wtórny) wiążą działania podejmowane w ramach wzajemnego od siebie uzależnienia wynikającego ze społecznego podziału pracy.

-permanentny (stały)

-prawomocny (prawo, religia, historia, kultura)

-dot. Stosunków społecznych

-dot. Stanów i aktów świadomościowych

• Rodzaje więzi występujące we wspólnotach pierwotnych, wtórnych i doraźnych – wymień oraz opisz

• Więzi pokrewieństwa- łączące ludzi będących krewnymi i powinowatymi. Mogą być ustanowione przez prawo- prawo ustala, do którego poziomu pokrewieństwa mamy prawa i obowiązki.

• Więzi sąsiedztwa i bliskości terytorialnej- prowadzą do powstania wspólnot lokalnych

• Więzi etniczne- (rasowe, narodowe) łączące już od momentu urodzenia ludzi tej samej rasy lub narodowości

• Więzi statusowe- łączące ludzi ze względu na ich „odziedziczoną” po przodkach przynależność do tej samej klasy społecznej, kasty…

• Więzi ideologiczne- łączące ludzi wyznających podobne systemy wartości (religijnych, światopoglądowych itp.)

• Więzi emocjonalne- (asocjacyjne) rodzące się między osobami darzącymi się wzajemną sympatią, postrzegającymi się jako atrakcyjne, lubiącymi się itp.

• Więzi funkcjonalne- wynikające z wyodrębnienia się w ramach danej zbiorowości różnych ‘ról społecznych”, np. rola mamy, dziecka. Może być prawomocna.

• Więzi hierarchiczne- względnie trwałe relacje władzy i podporządkowania (więź podległości i nadrzędności), np. szef gangu-podwładni, guru sekty-wyznawcy

• Tłum jako specyficzna kategoria socjologiczna – cechy swoiste

(G. Le Bon)

Cechy łatwo dostrzegalne w tłumie

-Impulsywność, zmienność i drażliwość tłumu

-tłum kieruje się nieświadomymi pobudkami

-jest niewolnikiem wewnętrznych podniet

-jednostka potrafi panować nad swoimi odruchami natomiast tłum nie

-charakteryzuje go wielka zmienność, w jednej chwili z krwiożerczego może stać się szlachetny

-ciągła zmienność tłumu utrudnia władanie nim

-tłum bardzo zacięcie dąży do swoich celów, lecz jest to krótkotrwałe, tłum nie potrafi

być wytrwały w swych działaniach

-tłum usuwa wszystkie przeszkody napotkane na drodze do realizacji jego celów

-jednostki uczestniczące w tłumie mają poczucie posiadania wielkiej mocy, która często rodzi w nich agresje i popycha do działań, których nigdy nie podjęliby indywidualnie.

-te cechy tłumu rodzą się na podłożu rasowym

-Podatność na sugestie i łatwowierność tłumu

-tłum jest nadzwyczaj łatwowierny, nie istnieją dla niego rzeczy nazbyt fantastyczne

-tłum nie idzie za głosem rozumu

-fakt przekształcony przez jedną jednostkę szerzy się w tłumie

-sprzyja to powstawaniu zbiorowych halucynacji

-zarówno ludzie niewykształceni jak i wykształceni stając się cząstką tłumu traci zdolność do obiektywnej oceny faktów

-zdolność poprawnego postrzegania obrazów zanika w tłumie

-źródłem sugestii jest złudzenie powstające w umyśle jednego z uczestników tłumu

-błędne rozpoznanie cechuje przede wszystkim kobiety i dzieci

-obserwacje zbiorowe są najbardziej błędne i najczęściej polegają na złudzeniu pewnej osoby, która zaraźliwie narzuciła swój pogląd innym

-Przesada i prostota w uczuciach tłumu

-tłum charakteryzuje się upraszczaniem uczuć, uczestnik tłumu staje się podobny do człowieka pierwotnego, którego umysł potrafi postrzegać tylko całościowo, coś jest czarne lub białe nigdy szare.

-niedostępne są dla tłumu wątpliwość lub niepewność

-szybko popada z jednej krańcowości w drugą

-gwałtowność uczuć jest spotęgowana (zwłaszcza w tłumie heterogenicznym) przez brak odpowiedzialności, pewność bezkarności, które wzrastają wraz ze wzrostem liczebności tłumu oraz przez świadomość chwilowej potęgi, którą czerpie z własnej liczebności. Stwarza to warunki do powstania w tłumie takich uczuć i czynów, na które nigdy by się nie zdobyła jednostka

-przesada w tłumie dotyczy zazwyczaj złych czynów

-tłum podatny jest na przesadę, mówca, aby go porwać musi używać mocnych słów i silnych określeń często powtarzając je wiele razy.

-przesada w tłumie dotyczy tylko uczuć, nigdy inteligencji.

-jednostka należąca do tłumu cofa się intelektualnie

-tłum może w sferze uczuć wznieść się bardzo wysoko, ale też upaść bardzo nisko.

-Nietolerancja, autorytaryzm i konserwatyzm tłumu

-tłum będąc zdolny tylko do prostych lub przesadnych uczuć przyjmuje przekazywane

poglądy, wierzenia i idee tylko jako absolutną prawdę bądź absolutną nieprawdę

-tyczy się to przede wszystkim wierzeń, które nie powstają w toku rozumowania, lecz są narzucone za pomocą sugestii.

-jednostka może podejmować decyzje, tłum zaś nie robi tego nigdy

-autorytaryzm i nietolerancja to cechy wspólne wszystkich kategorii tłumu, natężenie tych cech bywa różne, zależnie od rasy. Te cechy są rozwinięte w bardzo dużym stopniu w tłumach o pochodzeniu romańskim.

-tłum pochodzenia romańskiego jest wrażliwy tylko na niezależność odłamu społeczeństwa, do którego sam należy.

-autorytaryzm i nietolerancja są dla tłumu jasnymi uczuciami, przyjmuje je on bezwarunkowo i dąży do jak najszybszego ich urzeczywistnienia.

-wobec siły tłum jest potulny natomiast na uczucie dobroci jest zupełnie niewrażliwy

-srogim tyranom tłum buduje pomniki natomiast słabych depcze gdyż gardzi słabymi władcami

-tłum jest zawsze gotowy by zbuntować się słabemu władcy

-gwałtowność tłumu jest zwodnicza, jego buntownicze wybuchy są bardzo krótkotrwałe

-tłum jest zmienny wobec rzeczy błahych natomiast posiada w swej duszy silny konserwatyzm, co upodabnia go do ludzi pierwotnych

-czuje głęboki, podświadomy wstręt do wszystkiego, co nowe, gdyż boi się jakiejkolwiek zmiany swojego materialnego bytu

-Moralność tłumu

-tłum jest zbyt zmienny i nazbyt gwałtowny by być moralnym, jednak czasem zdobywa się na godne podziwu czyny.

-w duszy każdego człowieka drzemią pierwotne instynkty, które jednak tłumi ona w sobie zdając sobie sprawę z konsekwencji, jednak w tłumie ma poczucie swej bezkarności, wtedy przestaje kierować się zasadami moralnymi.

-tłum będący w stanie dokonać krwawego mordu może także wytężyć swe siły by dokonać czynów wzniosłych

-nawet najwięksi złoczyńcy stając się częścią tłumu, stają się na ten czas zwolennikami pewnych zasad moralnych

-umoralnienie jednostki przez tłum nie jest regułą jednak czasem ma miejsce

Podsumowanie

„Zatem tłum albo ulega niskim instynktom, albo błyszczy czynami nadzwyczaj moralnymi. Jeżeli bezinteresowność, bezwzględne oddanie się w służbę ideału rzeczywistego lub nierzeczywistego stanowią cnoty narodu, to musimy przyznać, że tłum często posiada te cnoty w takim stopniu, w jakim rzadko osiągali najwięksi mędrcy. Moralność tłumu jest nieświadoma, co jednak nie zmienia postaci rzeczy. Gdyby tłum rozumiał i kierował się swym bezpośrednim interesem, to możliwe, że na Ziemi nie powstałaby żadna cywilizacja i ludzkość nie miałaby swej historii.

• Człowiek jako istota społeczna

Koncepcje związane z rozwojem człowieka:

1. teleologiczna - dzieło stwórcy, człowiek jest ludzki bo pochodzi od Boga. // Człowiek jest istotą społeczną, skazany jest na życie w społeczeństwie ze względu na swoją naturę (Tomasz z Akwinu).

2. socjologiczna - samokształcenie się, oddziaływanie na nas środowiska w którym przebywamy - zyskujemy człowieczeństwo dopiero, gdy zaczynamy funkcjonować w społeczeństwie // odnosi się do empirii, negatywny dowód Kellogów - człowiek z definicji jest ludzki, jego predyspozycje rozwijane są w procesie socjalizacji --> w przeciwieństwie do zwierząt, przykładem są dzikie dzieci.

Połączenie koncepcji: człowiek rodzi się ludzki (jako projekcja Boga), a pełnię człowieczeństwa osiąga w społeczeństwie (KONCEPCJE KOMPLEMENTARNE)

wg Comte'a: człowiek żyje w społeczeństwie, bo ma instynkt stadny (sprzeczność z koncepcją Tomasza)

wg Rousseau: żyjemy w społeczeństwie bo skłania nas do tego rozum

wg Hegla: żyjemy w społeczeństwie z powodu woli

wg Tomasza człowiek ma 3 rodzaje potrzeb:

1. moralne - człowiek żyjący samotnie nie doświadcza miłości, sprawiedliwości, nie może więc być prawdomówny - życie zbiorowe pozwala mu na poznanie tego.

2. intelektualne - to, że człowiek posiada rozum jest zobowiązaniem wobec innych, rozum pozwala żyć na określonym poziomie, a także pozwala przekazywać informacje o nie popełnianiu błędów

3. fizyczne - człowiek nie jest w stanie zaspokoić wszystkich swoich potrzeb, nie jest niezależny od innych, bo nie może się sam zaopatrzyć, dzięki temu powstaje podział pracy prowadzący do zaspokojenia potrzeb.

A więc człowiek jest istotą społeczną, podobnie jak u Arystotelesa.

• Społeczeństwo jako podstawowa kategoria socjologiczna – pojęcie oraz komponenty

społeczeństwo - potocznie to zbiorowość ograniczona do jakiegoś państwa, jest formą organizacji, może istnieć bez państwa, ale nie na odwrót (zdolność do samoistnego bycia)

I. byt składający się z jednostek, nie zawsze spójnych w swoich działaniach (społeczeństwo nie jest tłumem ani masą, ważne są poszczególne jednostki!)

II. byt organiczny, pomiędzy jego częściami zachodzą określone relacje

III. zbiór ludzi tworzących grupę, w ramach której zachodzi współpraca, zmierzająca do osiągnięcia wspólnych celów (społeczeństwo nie tworzy się altruistycznie)

6 warunków istnienia społeczeństwa:

1. najszerszy rodzaj zbiorowości, złożony z jednostek, a nie konkretne zbiorowości (to właśnie jednostki tworzą grupy, org., państwo)

2. pomiędzy jednostkami muszą występować określone relacje, powiązania, zależności (wew. i zew. - projekcja prawa, podział pracy, obyczaje, zwyczaje, są bardziej intensywne), które łączą ludzi w określoną całość - organizm społeczny (Comte, Spencer) - analogie między organizmem a społeczeństwem

3. powiązania determinowane są przez pozycje i role społ. (nie uczestniczą konkretne jednostki, ale realizowane przez nich role)

4. struktura społeczna

5. aktywność (ludzie uczestniczą w zbiorowościach przez nią właśnie)

6. kultura

wg WIKIPEDII:

Społeczeństwo - terminem tym tradycyjnie ujmuje się dużą zbiorowość społeczną, zamieszkującą dane terytorium, posiadające wspólną kulturę, wspólną tożsamość oraz sieć wzajemnych stosunków społecznych. Społeczeństwo ponadto posiada własne instytucje pozwalające mu na funkcjonowanie oraz formę organizacyjną w postaci państwa, plemienia czy narodu.

3 podstawowe struktury w społeczeństwie:

-regulująca(działalność militarna) - jak ukł. nerwowo-mięśniowy

-podtrzymująca(działalność gosp.) - jak ukł. pokarmowy, system przemysłowy

-rozdzielcza(łączy dwie poprzednie, bez niej nie mogą one funkcjonować)

• Społeczeństwo tradycyjne – cechy charakterystyczne

Społeczeństwo tradycyjne- każde społeczeństwo, które nie osiągnęło jeszcze etapu społeczeństwa przemysłowego.

• samowystarczalne gospodarstwo domowe,

• jednostka jako część zbiorowości (nie miała wartości sama w sobie),

• ograniczona umiejętność czytania i pisania,

• dominacja komunikacji werbalnej,

• niewielka ruchliwość (nie pokonywały dużych odległości) ,

• aktywność społeczna ograniczona do rodziny i sąsiadów,

• silna kontrola spoleczna (nieformalna),

• wspólne wykonywanie pracy,

• zachowawczość,

• orientacja przeszłościowa ( przeszłość uzasadnia istnienie przyszłości, analiza zjawisk społecznych przez pryzmat przeszłości.

W ich skład wchodzą 4 typy spoleczeństw:

1.mysliwsko-zbierackie: łowienie i polowanie przy użyciu prostych narzedzi(drewna, kamienia), społeczeństwa nieliczne (wędrowny tryb życia, duża śmiertelność), bardzo mała gęstość zaludnienia, niski poziom gospodarki ( nie gromadzono zapasów, nie handlowano), podział pracy determinowany przez wiek i płeć, każda rodzina miała przywódce charakteru nieformalnego, determinowanego płcią i wiekiem).

2. kopieniackie: uprawa roli (pierwsze spoleczeństwo) przy użyciu prymitywnych narzędzi, osiadły tryb zycia (charakter tymczasowy), społeczeństwa liczniejsze (wyższy poziom rozwoju, lepsze warunki przetrwania), dyfuzja wynalazków (przekazywanie umiejętności, informacji), specjalizacja (wyodrębnienie społeczności odpowiedzialnych np. za obronność), rozwój infrastruktury (pojawienie się domów), produkcja żywności, rozwija się wymiana handlowa.

3.pasterskie: efekt zmian społeczeństw myśliwsko-zbierackich, bardziej liczne, rozwój wymiany handlowej, mobilne, tworzenie dóbr dla wymiany towarowej, wymiana kulturowa, etniczna, rozwój specjalizacji, duży stopień umiejętności, przekształcenie się czasami w społeczeństwa rolnicze.

4. rolnicze: uprawa ziemi na dużą skalę ( metoda użyźniania ziemi), osiedlanie się na miejscu (powstanie wsi, miast), pojawienie sie metalu ( wykorzystanie w gospodarce-ułatwienie życia),wykorzystywanie zwierząt, nadwyżki żywności ,handel, dynamizuje się wymiana towarowa, kulturowa, informacyjna, przyrost ludności, duża mobilność.

• Społeczeństwo przemysłowe – cechy charakterystyczne

Społeczeństwo przemysłowe- to specyficzny rodzaj społeczeństwa, który wykształcił się w okresie nowoczesności - po rewolucji przemysłowej (wcześniejsze społeczeństwa są określane jako społeczeństwa tradycyjne). Społeczeństwa przemysłowe charakteryzuje malejąca liczba osób zatrudnionych w rolnictwie, dominująca rola, przemysłu i inne zjawiska społeczne wynikające z procesu industrializacji (rosnąca produktywność, poprawa warunków życia, zmniejszanie się znaczenia instytucji rodziny, sekularyzacja, urbanizacja). Cecha istotną jest też wzrost heterogeniczności społeczeństwa, ze względu na podział pracy wymagany w przypadku produkcji masowej, charakterystycznego sposobu wytwarzania w tego typu społeczeństwach.

• pojawienie się gospodarki rynkowej i masowej produkcji,

• wyspecjalizowanie się jednostek w produkcji,

• praca poza domem (wyodrębnienie obiektów),

• wykorzystywanie maszyn przy coraz większych czynnościach,

• gwałtowny rozrost miast ( potrzeba mieszkań dla pracowników),

• gospodarstwo domowe nie jest samowystarczalne,

• zwiększenie się ruchliwości przestrzennej ludzi ze wsi do miast (rozwój infrastruktury),

• wzrost roli pieniądza,

• motywacja do zdobywania pieniędzy (pieniądz=wartość),

• osłabnięcie kontroli społecznej na rzecz państwa (świadczenia socjalne, prawa pracowników, kwestia wprowadzenia urlpou),

• wpływ sytuacji materialnej na pozycję społeczną,

• wzrost znaczenia wykształcenia ( umiejętność czytania i pisania),

• jednostka-wartość autonomiczna ( dążenie do zaspokajania potrzeb osobowości),

• rozwój indywidualizmu,

• kwestia racjonalizacji życia,

• sekularyzacja społeczenstwa, (sekularyzacja, czyli inaczej zeświecczenie – przejęcie majątku, urzędów lub innych sfer życia publicznego spod władzy lub kontroli władzy kościelnej na rzecz władz świeckich. Używa się także terminu 'kasata', np. klasztorów.)

• bardzo dynamiczny rozwój gospodarczy, technologiczny,

modernizacja społeczeństwa na płaszczyżnie politycznej i światopoglądowej

• Społeczeństwo postprzemysłowe - cechy charakterystyczne

Społeczeństwo, którego głównym źródłem utrzymania nie jest produkcja przemysłowa, polegająca na wytwarzaniu dóbr, lecz wytwarzanie i przetwarzanie informacji.

Koncepcja D. Bela: w odróżnieniu od społeczeństwa przemysłowego charakteryzującego sie tym, ze największe zatrudnienie jest w sektorze przemysłowym, w społeczeństwie postprzemyslowym najwięcej osób jest zatrudnionych w sektorze usług. Drugim wyróżnikiem w tym społeczeństwie jest przejście masowej produkcji dla anonimowego klienta do produkcji klienta indywidualnego.

Cechy:

• Rozwój usług (turystyka, handel, usługi finansowe)

• Przesunięcie aktywności gospodarczej

• Pojawienie sie nowych technologii

• Zmienia struktury zatrudnienia i pracy (praca z innymi ludźmi)

• Cenna staje sie wiedza

• Powrót do pracy w domu

• Wiedza – dynamizuje zachowania

• Mobilność zawodowa

• Usługi ważniejsze od wytwarzania

• Cechy charakterystyczne społeczeństwa według H. Spencera – wymień i opisz

• Społeczeństwo wg Spencera – zbiór ludzi tworzących grupę, w której zachodzi współpraca, zmierzająca do osiągnięcia wspólnych celów.

• Współpraca zakłada pewna formę organizacji.

• Analogie do organiczności, ale społeczeństwo nie jest organizmem

• Jednostki tworzące grupy

• Co łączy organizm przyrodniczy ze społeczeństwem?

• Rozrastanie się

• Różnią sie miedzy sobą pod względem funkcji i budowy

• Podział pracy

• Skłonność do różnicowania wewnętrznego

• Poszczególne części wzajemnie siebie potrzebują

• Społeczeństwa rosną zwiększając swoja objętość

• Tak jak żywe organizmy, na początku są zarodkami

• Zjawiska społeczne rosną w drodze mnożenia sie jednostek jak i łączenia grup

• Zwiększaniu sie objętości towarzyszy rozwój struktury

• Większe społeczeństwa wymagają większego zróżnicowania poszczególnych części

• Grupa społeczna – pojęcie oraz kryteria określające funkcjonalność grup społecznych

• Zbiorowość ludzi składająca sie z minimum trzech osob, złączonych względnie trwała więzią społeczną.

• Istnienie grupy jest możliwe, gdy spełnione są 4 warunki:

• Istnieje bezpośrednia interakcja

• Osoby te maja wspólny cel

• W zbiorze jednostek stanowiących grupę musza istnieć normy

• W zbiorze musi istnieć struktura oraz osoby musza być świadome, że stanowią odrębną w stosunku do innych grupę osób.

• Kryteria określające funkcjonalność grup społecznych * nie jestem tego pewna

• Wzrost liczby członków – zwiększenie szansy na osiągniecie celów

• Ograniczona liczba członków – by realizować jeden, wspólny cel

• Relacje zachodzące miedzy członkami – interakcje (bezpośrednie relacje)

• Czynniki subiektywne – poczucie bycia grupą, wartości, postawy, funkcje

• Więź społeczna

• Wewnętrzna organizacja grupy

• Koncepcja struktury społecznej wg K. Marksa – istota i cechy swoiste

• Patrzył na rozwój społeczeństwa z perspektywy historii powstania społeczeństwa

• Wyróżnił dwie cechy wspólne, ktore możemy odnaleźć w każdej klasie: byt społeczny, świadomość społeczna. Są one wzajemnie od siebie uzależnione, byt określa świadomość.

• Świadomość społeczna – wspólnota położenia społecznego, związana z subiektywną oceną własnej sytuacji. Każda osoba ma świadomość społeczną

• Podział społeczeństwa ze względu na rożna świadomość spoleczna: klasa posiadająca (właściciele fabryk) oraz klasa nieposiadające (np robotnicy).

• Marks uważał, ze robotnicy maja fałszywa świadomość spoleczna, ponieważ nie byli świadomi wspólnoty interesów, a takze nie mieli świadomości złej sytuacji.

• Pojawienie sie ideologii socjalistycznej i ruchu robotników powoduje pojawienie sie wspólnej świadomości społecznej, wygeneruje sie pojęcie solidaryzmu, a takze powstanie konfliktów (wrogów) -> wrogiem klasy nieposiadającej jest burżuazja.

• Wyróżnił dwa rodzaje dóbr: kapitałowe oraz konsumpcyjne.

• Dobra kapitałowe – (środki produkcji), szczególne dobra, ktore powiększają, pomnażają swoja wartosc poprzez och używanie (maszyny, ziemia uprawna, pieniądze). Maja one największe znaczenie dla jednostki. Klasa posiadająca ma dostęp do tych dóbr.

• Dobra konsumpcyjne – dobra, ktore zużywają sie w trakcie konsumpcji; maja mniejsze znaczenie dla jednostki.

• Klasa nieposiadająca ma ograniczone możliwości dostępu do dóbr kapitałowych.

• Klasa nieposiadającej ma kapitał jakim jest pracowitość, siła, dzięki ktorej moze pracować; jesli klasa posiadająca doceni to, wówczas nie będzie miedzy nimi konfliktów.

• Konflikt przenika wszystkie sfery społeczeństwa i państwa. Jesli uda sie obalić klasę posiadająca, to powstanie społeczeństwo bezklasowe.

• Mankamenty konfliktowej koncepcji społeczeństwa:

• Zubożała wizja społeczeństwa

• Poszczególne klasy nie sa klasami mobilnymi

• Oparta jest na konflikcie – wyklucza współpracę

• Konflikt dotyczy środków produkcji

• Koncepcja struktury społecznej wg R. Dahrendorfa – istota i cechy swoiste

• Zakładał, ze nie ma struktury społecznej, w której nie występuje konflikt.

• Podzielił społeczeństwo na dwie klasy: rządzących oraz rządzonych.

• Konflikty najczęściej dotyczą władzy zwierzchniej. Struktura społeczna tworzona jest przez struktury makro (kościół) i mikro (rodzina). Zakładał, ze każda struktura ma jakiś podział władzy,generuje strukturę danej zbiorowości (jedne role są nadrzędne, inne podrzędne).

• Wg Dahrendorfa osoby podrzędne nie chcą godzić sie z zastanym stanem, czasami trzeba użyć przymusu, by zmusić osoby podrzędne do akceptacji.

• Konflikty te sa obiektywne, powstają w sposób naturalny.

• Społeczeństwo – rożnego rodzaju związki, w których zawsze występuje dychotomia władzy (potwierdza to sprzeczność interesów).

• Koncepcja struktury społecznej wg P. Blaua - istota i cechy swoiste

• Podstawą konstrukcji struktury społecznej jest teoria wymiany społecznej

• Celem wymiany społecznej jest uzyskanie przyjemności z wymiany tych dóbr

• Celem wymiany społecznej jest uzyskanie nagród we wzajemnym świadczeniu – wymianie dóbr materialnych i niematerialnych czy tez usług

• Oczywiście nieco odmienne wymiana dóbr przebiega w mikrostrukturach, a nieco inaczej w makrostrukturach

• W mikrostrukturach wymiana społeczna zachodzi bezpośrednio pomiędzy jednostkami – wymiana regulowana jest w procesie interakcji

• W makrostrukturach (które składają sie z mikrostrukturach) wymiana ma charakter pośredni

• Owa wymiana pośrednia, zachodząca w makrostrukturach, jest możliwa dzięki temu, ze organizacje społeczne, będące mikrostrukturach, a tworzące makrostrukturach respektują/uznają określone wartości, standardy, normy regulujące wymianę

• Wymiana społeczna zachodząca na poziomie mikro i makrospołecznym dokonuje sie na wsadzie wzajemnej atrakcyjności i wzajemnego współzawodnictwa

• Państwo jest strażnikiem wartości- może być rozjemcą (jeżeli w rodzinie dojdzie do przemocy, to panstwo moze interweniować)

• W tym momencie dochodzi do pojawienia sie odrębnej organizacji politycznej, ktora zaczyna regulować stosunki wymiany pomiędzy wielością organizacji oraz pomiedzy mikrostrukturami i makrostrukturami

• Ta organizacja jest panstwo, ktore pełni nastepujące funkcje: wydaje prawa regulujące układy pomiedzy organizacjami; kontroluje współdziałanie; zabezpiecza zasoby organizacji; ochrania istniejące układy wymiany przed działaniem organizacji opozycyjnych

• Opozycja i konflikt występują zarówno pomiedzy jednostkami, jak rownież pomiedzy organizacjami w społeczeństwie

• Zjawiska te maja miejsce wtedy, gdy zostają naruszone dwie podstawowe zasady : zasada wzajemności i norma sprawiedliwej wymiany

• Przestrzeganie tych dwoch norm gwarantuje ład społeczny

• Normy te musza byc przestrzegane przez wszytkich: jednostki, organizacje i same panstwo

• Mikrostruktury: to małe zbiorowosci, ktorych podstawa sa bezpośrednie interakcje pomiedzy jednostkami (rodzina, grupa w tym np. Lokalna, instytucje i organizacje)

• Makrostruktury: to duze zbiorowości o złożonej wielopoziomowej budowie, ktorych częściami składowymi sa grupy, instytucje i organizacje wzajemne ich relacje, a takze procesy zachodzące na poziomie całego społeczeństwa

• Rodzina – pojęcie, funkcje

• Grupa bezpośrednio spokrewnionych ze soba osob, ktorej dorośli członkowie przejmują odpowiedzialność za opiekę nad dziećmi.

• Rodzina pojawia sie z chwilą pojawienia sie dziecka.

• Osoby dorosłe spoinowacone w małzeństwie lub kohabitacji

• Zamieszkują wspólne terytorium ( determinowane poszczególnymi wyjątkami)

• Rodzina jest grupą społeczną, grupą pierwotną oraz wspólnotą pierwotną.

• Funkcje:

• Prokreacyjna

• Ekonomiczna – stworzenie materialnych podstaw zycia

• Opiekuńcza

• Socjalizacyjna

• Wychowawcza

• Kulturowa

• Formy rodziny – wymień oraz scharakteryzuj

Ze względu na miejsce zamieszkania:

• Matrykokalna

• Patrylokalna

• Lokalna

Ze względu na rozklad władzy w rodzinie:

• Patriarchalna

• Matriarchalna

• Partnerska

Ze względu na wielkość:

• Nuklearna

• Poszerzona

Ze względu na liczbę małżonków:

• Monogamiczna

• Poligamiczna: poligynia oraz poliandria

Ze względu na rodzaj sformalizowania:

• Małżeństwo

• Związek kohabitacyjny

• Związek partnerski

Alternatywne formy rodziny:

• Rodzina monoparentalnych

• Rodzina homoseksualna

• Rodzina patchworkowa – rodzina zrekonstruowana

• DINKS – double income no kids

• Grono przyjacielskie

• Single

• Rodzina w teoriach socjologicznych

FUNKCJONALIZM:

• Rodzina wypełnia wrażenie zadania, które zaspokajają podstawowe potrzeby społeczeństwa i pomagają utrzymać porządek społeczny. Rolą małżeństwa jest pomoc w wytwarzaniu zdrowia przez dwie dojrzałe osobowości (wut?)

Wg Talcotta Parsonsa 2 główne funkcje rodziny:

- SOCJALIZACJA PIERWOTNA – proces, w którym dzieci poznają normy kulturowe społeczeństwa, w którym przyszły na świat, dokonuje się to we wczesnym dzieciństwie,

zatem rodzina jest najważniejszą instancją na świat formowania osobowości człowieka

- SOCJALIZACJA WTÓRNA – dotyczy emocjonalnego wsparcia jakiego rodzina udziela dorosłym członkom.

TEORIE FEMINISTYCZNE: (Betty Freidan)

• Zwracają uwagę na to, co dzieje się wewnątrz rodzin, a nie na jej strukturę, historyczną ewolucję i funkcje.

• Analizują relację mąż-żona i problem żon-niewolnic

• Zwracają uwagę na domowy podział pracy, nierówności w zakresie posiadanej przed członków rodziny, władzy, czynności opiekuńcze, problem przemocy w rodzinie.

• Skłaniają się ku rodzinie partnerskiej

NOWE PERSPEKTYWY W SOCJOLOGII RODZINY:

• Beck i Beck Gresheim zwracają uwagę na znaczenie antagonizmów między kobietami i mężczyznami jako główny problem naszych czasów.

• Uważają, że jedynie uczucie miłości tworzy możliwość dzięki której człowiek może naprawdę się odnaleźć, połączyć z drugim człowiekiem.

• Rodzina w PRL – cechy swoiste na tle przemian systemowych

• Rodzina w czasach późnego PRL była często instytucją mocno opresyjną dla tworzących je jednostek. Nierzadko zdarzało się, że powstawała z przymusu (na skutek nieplanowanej ciąży), długotrwała w stanie tymczasowości (głównie ze względu na brak samodzielnego mieszkania i bardzo odległe perspektywy otrzymania go), była pracochłonna i czasochłonna, często stanowiła też pole konfliktów (wynikające między innymi z ciasnoty mieszkań i domów) a w dodatku nierzadko przyczyniała się do rezygnacji z własnych ambicji życiowych jednostek na rzecz przysłowiowego „dobra rodziny”

• Rodzina pełnia funkcje reprezentatywne: przyszłość dzieci miała zrekompensować dorosłym członkom rodziny trudne warunki zżyci i niezrealizowanie własnych ambicji.

• Trudno było zaopatrywać rodzinę w różne dobra. Dokonywało się to dzięki znajomościom. W tym znaczeniu rodzina była bardzie efektywna niż jednostki i chociażby z tego względu była społecznie doceniania. Hanna Bojar tłumaczy wysoką pozycję rodziny niespełnionymi oczekiwaniami i tęsknotą za udanym życiem rodzinnym.

• Idea równouprawnienia kobiet i mężczyzn w rodzinie dobrze wpisywała się w idee państwa socjalistycznego. W Konstytucji PRL zapis: „Kobieta w PRL ma równe z mężczyzną prawa we wszystkich dziedzinach życia państwowego, politycznego, gospodarczego społecznego i kulturalnego.”

• Brak zaufania do państwa; duży wpływ kościoła katolickiego

• Pokolenie lat 60. I 70. – nowe formy rodziny (na wzór zachodnich); ideologia lewicowa; kobiety w czasie wojny rozpoczęły pracę za mężczyzn.

• Rodzina w Polsce współczesnej – cechy swoiste na tle przemian systemowych

• Od rozpoczęcia transformacji systemowej sfery życia rodzinnego w Polsce przechodzi głębokie i mocno przyśpieszone zmiany. Dotykają one różnych grup społecznych, nierównomiernie determinują ich zachowania. Opisując polskie rodziny można mówić zarówno o wzorze rodziny patriarchalnej, w której ważny jest sztywny podział obowiązków jak i o wzorze podbudowanym indywidualizacją i równouprawnieniem.

• Wybór odpowiedniego modelu małżeństwa zależy od kilku czynników:

1.Wiek – osoby młodsze częściej praktykują model partnerski

2.Wykształcenie – im wyższe, tym większa niechęć modelu tradycyjnego
3. Faza życia rodziny – w zależności od wieku dziecka, inne są opinie odnośnie pracy kobiety i mężczyzny.

problemy

• Po pierwsze problemy finansowe powodują liczne napięcia pomiędzy małżonkami, co często może być kroplą przepełniającą czarę związków, które miałyby szanse przetrwać. Frustracje mające źródło w niezadowoleniu ze swojej sytuacji materialnej, są wydaje się naturalnym odruchem, kiedy to pomimo wykształcenia i licznych starań nie ma możliwości zapewnienia funkcjonowania rodzinie co najmniej na średnim poziomie

- emigracja zarobkowa

- patologie (alkoholizm itp.)

- antyprokreacja (niżej opisane)

• Małżeństwo we współczesnych czasach – tendencje przemian w społeczeństwach europejskich

Małżeństwo - uznany i aprobowany społecznie związek seksualny dwojga dorosłych ludzi (rodzice, bracia, siostry i inni krewni jednostki stają się członkami jej współmałżonka) (Giddens)

• Liczba partnerów w małżeństwie

- małżeństwa monogamicznych

- małżeństwa poligamiczne

- małżeństw poligyniczne - mężczyzna posiada kilka żon

- małżeństwa poliandryczne - kobieta posiada kilku mężów

• Zakres wyboru małżonka

• - małżeństwach endogenicznych - małżeństwo zawierane w ramach własnej zbiorowości
  - małżeństwa egzogeniczne - małżeństwo zawierane w ramach różnorodnych grup terytorialnych czy społecznych

• Hierarchia prestiżu i władzy

- małżeństwa patriarchalne – mężczyzna (mąż, ojciec) posiada najwyższy autorytet

- małżeństwa matriarchalne - najwyższy autorytet należy do kobiety (matki, żony)

- małżeństwa egalitarne - o równym podziale obowiązków i władzy

• Miejsce zamieszkania małżonków

- małżeństwa patrylokalne - żona osiedla się w domu męża

- małżeństwa matrylokalne - mąż osiedla się w miejscu zamieszkania żony

- małżeństwa neolokalne - małżeństwo zamieszkuje w miejscu nie związanym zarówno z osobą męża jak i żony

Kobiety bezdzietne z wyboru biorą pod uwagę inne cele życiowe

- sukces zawodowy

- niezależność w życiu prywatnym

DINKS (Double income, No Kids) – związek dobrze sytuowanych i świadomie decydujących się na brak potomstwa. Związki te są najczęściej sformalizowane; małżonkowie biorą ślub Motywacją do stworzenia tego związku jest odczuwany przez kobietę konflikt między w dużym stopniu osiągniętą równość płci a nierównością w modelu rodziny z dzieckiem. Za odmianę DINKS można uznać tak zwane małżeństwa wizytowe, czyli związki osób, które z racji pracy mieszkają w innych miejscowościach czy krajach i spotykają się rzadko lub LAT – czyli związki osób, które deklarują, że są razem i są bardzo bliskimi osobami, ale nie decydują się na wspólne mieszkanie, ponieważ każde z nich potrzebuje „wolności”.

• Niezamężne małżeństwa (unmarried marriage) – tworzą je osoby pozostające w stanie wolnym ale żyjące w parze, często (choć nie obowiązkowo) posiadają wspólny budżet

• Rodziny bez dzieci z pracującymi partnerami (dualcareer family without children) – tworzą je młode małżeństwa nie posiadające i nie zamierzające posiadać dzieci. Do głównych powodów nieposiadania dzieci należą: warunki materialne, wzrost popularności środków antykoncepcyjnych, przeludnienie, kariera zawodowa – zwłaszcza kobiety, realizacja siebie.

• Rodziny z dziećmi z pracującymi partnerami (dualcareer family with children) – oboje małżonkowie pracują w pełnym wymiarze godzin, przy czym nie rezygnują z posiadania dzieci. Rodziny tego typu charakteryzuje egalitaryzm w pełnieniu ról rodzinnych

• Rodziny z jednym rodzicem (one-parent familly) – są to rodziny po śmierci, rozwodzie lub w wyniku niezamężnego posiadania dziecka

• Rekonstruowane rodziny (reconstituted family) – powstają wówczas gdy przynajmniej jeden z małżonków wprowadza do związku małżeńskiego dziecko z poprzedniego małżeństwa

Matki: odejście od „Matki Polski” (poświęcanie się, oddanie rodzinie, dziecku, porzucenie ambicji, obciążona obowiązkami) -> teraz supermatka, jest matką, ale również spełnia się zawodowo, zadbana, elegancka, modna.

Ojcowie (nowy ojciec zaczął formować się w latach 80. XX wieku): stali się bardziej widoczni, widok taty na placu zabaw już nie dziwi; „tacierzyńskie”, aktywni w wychowaniu dzieci, jak najwcześniej angażują się w wychowywanie, nawiązują kontakt z dzieckiem już wtedy, kiedy jest w brzuchu. Coraz więcej oczekuje się od współczesnych dzieci, rośnie oczekiwanie względem nich.

• Dzieci jako podstawowy komponent rodziny w Polsce - miejsce w rodzinie, role społeczne

Dziecko rozwija role osobowościowe (troska o drugą osobę), fizyczne i psychiczne rodziców; zaspokojenie potrzeb rodziców – miłość itp., pozostawienie po sobie potomstwa; wspólne wychowywanie dziecka poprawia relacje z partnerem.

Wychowanie dziecka wymusza na rodzicach kontakt z innymi grupami społecznymi np. z grupą rówieśników dziecka oraz ich rodzinami. Rodzice starają się poznać problemy, zainteresowania, środowisko w którym wzrastają koledzy jego dziecka, dzięki czemu mogą się łatwiej z nimi porozumieć. Obowiązek szkolny nakłania rodziców do nawiązywania i utrzymywania stałych kontaktów z grupą nauczycieli i wychowawców. To utwierdza również dziecko w przekonaniu, że jego szkoła i nauka są ważną sprawą dla całej rodziny. Stała troska o zdrowie dziecka niesie za sobą potrzebę kontaktu z pracownikami służby zdrowia. Dziecko jest zatem pośrednikiem między rodzicami a różnymi grupami społecznymi, coprzyczynia się do rozwoju społecznego rodziców.

• Wychowanie dziecka powinno być relacją, interakcją osób będących prawie partnerami. Rodzic powinien tłumaczyć -> metodą wychowawczą powinna być rozmowa.

• Dzieci jako podstawowy komponent rodziny w Europie – miejsce w rodzinie, role społeczne

• inwestowanie w dziecko,

• stawianie na jego „jakość”

• wychowanie bezstresowe

• „projektowanie dzieci”

• ustawa o zakazie kar cielesnych

• Zjawisko urodzeń pozamałżeńskich w Polsce

Kobiety niekoniecznie muszą posiadać z mężczyzną i jednocześnie być z nim w związku. Wiele kobiet woli pozostać same i samotnie wychowywać dzieci.

„Spekulować można, iż wzrost ów jest rezultatem przede wszystkim coraz bardziej liberalnego podchodzenia młodych Polaków do formalizowania intymnych związków, jak i pośrednio mniejszej wiary w długotrwałość związku. Z praktycznego punktu widzenia najważniejszą kwestią związaną z problematyką poruszaną w niniejszym tekście jest rozróżnienie pomiędzy gorszym statusem matek dzieci pozamałżeńskich per se i niższym statusem wynikającym z braku partnera. W pierwszym przypadku to pytanie o związek

pomiędzy statusem rodzinnym (faktem i typem życia w związku) a sytuacją życiową, z drugiej zaś tradycyjny problem wychowywania i utrzymywania dzieci przez samotnego rodzica. Fakt, iż porównanie położenia matek pozamałżeńskiego potomstwa z matkami zamężnymi wskazuje na zdecydowanie gorszą sytuację tych pierwszych – zarówno z punktu widzenia niższego wieku w momencie wydania na świat progenitury, niższego poziomu wykształcenia, gorszego (zarówno w wymiarze zasobności, jak i wymiarze stabilności) składu źródeł utrzymania – nie musi bowiem jednoznacznie oznaczać, iż zdecydowana

większość rodzących dziecko kobiet niezamężnych żyje w gorszych warunkach niż ich zamężne odpowiedniczki. Newralgiczną z tego punktu widzenia informacją jest faktyczny stan cywilny matek dzieci nieślubnych, podobnie jak informacja, jaka część urodzeń pozamałżeńskich przekształca się w urodzenia „przedmałżeńskie”, tj. takie, w przypadku

których legalizacja związku rodziców następuje kilka miesięcy czy lat po narodzinach potomstwa. Tych informacji nie posiadamy, mimo ich newralgicznego charakteru. Odnotowywany wzrost częstości urodzeń pozamałżeńskich współwystępuje ze zmniejszaniem się ważności „tradycyjnego” modelu ojca dzieci nieślubnych – nie interesującego się losem swej partnerki (niejednokrotnie z która nie łączy nic poza jedno-, kilkurazowym kontaktem seksualnym) i wspólnego potomstwa, nie łożącego środków na ich utrzymanie, mającego problemy mentalne, nadużywającego alkoholu, agresywnego. Dzisiaj coraz częściej dziecko pozamałżeńskie to dziecko wychowywane w rodzinie takiej jak inne, zaś najważniejszym problemem praktycznym jest niższy poziom zamożności tych rodzin oraz kwestia trwałości więzi pomiędzy partnerów między sobą i między nimi i dziećmi.” – z biuletynu informacyjnego o demografii itp. Jakiegoś pofesorka socjologii z Łodzi

• Czynniki mające wpływ na kształtowanie się postaw antyprokreacyjnych w Polsce – wymień i opisz

- utrzymanie dziecka jest bardzo kosztowne

złe warunki mieszkaniowe (przede wszystkim brak własnego mieszkania), obawy przed obniżeniem materialnego poziomu życia (spowodowanego m.in. niebezpieczeństwem utraty pracy, wysoce realnym w przypadku kobiety podejmującej funkcje macierzyńskie) oraz brak pomocy ze strony państwa, nie realizującego polityki wspierającej rodzinę.”
- chęć zdobycia sukcesu zawodowego = brak czasu na dziecko
- wolność, brak zobowiązania
1) zanik tradycyjnej rodziny wielopokoleniowej skupionej przestrzennie
2) brak odpowiedzialnej polityki pronatalistycznej
3) możliwość dostatniego życia oraz awansu poza małżeństwem i rodziną
4) zanik misji prokreacyjnej jako powołania i obowiązku wobec Boga, ludzkości i narodu i koncentracja na doznaniach zmysłowych
5) szybko postępujący proces prywatyzacji życia rodzinnego, macierzyństwa i prokreacji
6) swoista międzynarodowa moda na bezdzietność
-bezpłodność

• Ekonomiczna teoria odnosząca się do roli i znaczenia dziecka w rodzinie – istota i założenia

• Teoria „drugiego przejścia demograficznego” odnosząca się do roli i znaczenia dziecka w rodzinie – istota i założenia

Nazwa została wprowadzona do demografii przez R. Lesthaeghe i D. van de Kaa w roku 1986. Drugie przejście demograficzne to jednokierunkowa zmiana wielu zachowań demograficznych. Zjawisko to odnosi się do sfery małżeńskości i rodności. Zrywa się z ciągłością przemian i stabilizacją, jakie proponowała teoria przejścia demograficznego.

Po II wojnie światowej miał miejsce wyż demograficzny, jednak w późniejszym okresie nastąpiło unormowanie płodności na poziomie prostej reprodukcji ludności. Połowa lat 60-tych to w Europie silny, powszechny spadek płodności. Nastąpiły trwałe zmiany rozrodczości, które zgodnie z teorią przejścia demograficznego nie powinny mieć miejsca.

Według R. Lesthaeghe i D. van de Kaa nastąpiło nowe jakościowo zjawisko, czyli wystąpiła nieciągłość w reprodukcji ludności. Jakie były tego źródła? Otóż w Europie Zachodniej nastąpiło diametralne przewartościowanie rodziny. Rodzice zamiast inwestować w przyszłość swoich dzieci, skoncentrowali się na samorealizacji. Spowodowało to przemianę modelu rodziny z „mieszczańskiego” na „zindywidualizowany”.

Na spadek płodności złożyły się następujące zjawiska:

• upowszechnienie przedmałżeńskich stosunków płciowych,

• opóźnienie wieku zawierania małżeństwa,

• dywersyfikacja i upowszechnienie alternatywnych form związków partnerskich,

• zwiększenie zjawiska trwałego celibatu (pozostawania poza związkami partnerskimi),

• wzrost nasilenia rozwodów,

• powszechność rodzin niepełnych,

• wielość i różnorodność związków partnerskich w ciągu życia jednostki,

• zmniejszenie proporcji osób pozostających w formalnych związkach małżeńskich,

• zmniejszenie średniej liczebności dzieci w rodzinie,

• zanik wielodzietności,

• wzrost dobrowolnej bezdzietności,

• upowszechnienie środków antykoncepcyjnych,

• opóźnienie wieku prokreacji 

• Zjawisko drugiego przejścia demograficznego ma zdaniem wielu autorów ścisły związek z tzw. ponowoczesnością i zmieniającymi się w jej wyniku wzorami zachowań.

• Teoria społecznego kapitału odnosząca się do roli i znaczenia dziecka w rodzinie – istota i założenia

• Kapitał społeczny. W literaturze socjologicznej pojęcie kapitału społecznego występuje w dwóch znaczeniach. W odniesieniu do społeczeństwa oznacza „umiejętności współpracy międzyludzkiej w obrębie grup i organizacji w celu realizacji wspólnych interesów”. Zdolność ta wiąże się z istniejącym w danej zbiorowości zaufaniem społecznym oraz przestrzeganiem norm lojalności, rzetelności, uczuciowości. Kapitał społeczny „tworzony jest i przekazywany za pośrednictwem mechanizmów kulturowych: religii, tradycji, historycznego nawyku.

• W odniesieniu do jednostki kapitał społeczny rozumiany jest jako sieć jej towarzyskich znajomości, społecznych kontaktów i powiązań.

• Wychowanie dziecka wymusza na rodzicach kontakt z innym grupami społecznymi np., z grupą rówieśników dziecka oraz ich rodzinami. Rodzice starają sie poznać problemy, zainteresowania, środowisko, w którym wzrastają koledzy ich dziecka, dzięki czemu mogą się łatwiej z nimi porozumieć. Obowiązek szkolny nakłania rodziców do nawiązywania i utrzymywania stałych kontaktów z grupą nauczycieli i wychowawców. Dziecko jest zatem pośrednikiem między rodzicami a różnymi grupami społecznymi, co przyczynia się do rozwoju społecznego rodziców.

• W szczególny sposób dzieci przyczyniają sie do rozwoju duchowego rodziców - moralnego i religijnego. Ponieważ są dobrymi obserwatorami dostrzegają każdy błąd, niekonsekwencję między głoszonymi zasadami a postępowaniem. Świadomość przyjmowania przez dzieci wzorcu i zachowań matki i ojca natychmiast budzi refleksję i kontrolę rodziców, zmusza do pracy nad sobą, narzuca obowiązek doskonalenia się, walki z wadami i nałogami, abywaniem cnót

• Socjalizacja społeczna – pojęcie, rodzaje socjalizacji i ich specyfika

  Socjalizacja to złożony, wielostronny proces uczenia się, dzięki któremu człowiek, istota biologiczna, staje się istotą społeczną, członkiem określonego społeczeństwa i reprezentantem określonej kultury. Jest to proces stawania się takim, jakim chce nas mieć nasze otoczenie społeczne (Malewska 1973)

Dla antropologa społecznego socjalizacja to przede wszystkim przekaz kultury. Socjolog z kolei oprócz mechanizmu przekazu kultury widzi w socjalizacji przyczynę podobieństw i regularności zachowań członków zbiorowości społecznych oraz mechanizm utrwalania porządku społecznego. Socjalizacja jest rezultatem zarówno wpływów zamierzonych, określanych często mianem „wychowania", jak i niezamierzonych. Na człowieka wpływają agendy i instytucje, które wychowanie stawiają sobie za jeden ze swych celów - rodzina, szkoła, Kościół - oraz wszystkie inne, z którymi człowiek ma do czynienia w ciągu swojego życia, a także wszystko to, z czym się styka w swoim otoczeniu.

Wpływ socjalizacyjny na człowieka ma grupa rówieśnicza, grono przyjaciół, organizacje, do których należy, miejsca, w których pracuje, to, co czyta i co ogląda na ekranie telewizora oraz na reklamowych bilboardach zapełniających współczesne miasta (Tillman 1996). W toku socjalizacji człowiek poznaje i przyswaja sobie: 

• Umiejętności, które leżą u podstaw wszelkich interakcji społecznych, takie jak znajomość społecznie konstruowanych systemów znaczeń, zdolność rozumienie znaków, w tym języka oraz symboli; także umiejętność posługiwania się nimi oraz poznanie procedur interpretacyjnych zachowań innych ludzi. 

• Normy i wzory zachowań; zarówno społecznie akceptowane i kulturowo określone wzory zaspokajania biologicznych potrzeb i popędów.

Ponadto w toku socjalizacji człowiek kształtuje swoją osobowość i określa własną tożsamość.

Uczenie się tych wszystkich umiejętności opiera się na trzech mechanizmach. Jednym z nich jest wzmacnianie. Zachowania „właściwe" zostają nagrodzone i w ten sposób skojarzone z przyjemnością, niepożądane zaś - ukarane i skojarzone z przykrością.

Drugim mechanizmem jest naśladowanie.

Trzecim wreszcie mechanizmem uczenia się, właściwym tylko człowiekowi, jest przekaz symboliczny

Konfiguracje wzorów zachowania odnoszące się do rozmaitych usytuowań ludzi w zbiorowościach socjologowie nazywają rolami społecznymi.

W konstrukcji roli można wyróżnić trzy elementy: zachowania nakazane, zachowania zakazane oraz margines swobody. W przypadku roli matki zachowania nakazane to na przykład zapewnianie dziecku opieki i warunków rozwoju, zachowania zaś zakazane to katowanie i głodzenie dziecka. Margines swobody natomiast to zakres i stopień okazywania uczuć, opowiadanie bajek, całowanie na dobranoc i tak dalej.

Podejście funkcjonalno-strukturalne. Przy tym podejściu zainteresowanie rolami to zainteresowanie nimi jako czynnikami porządkującymi rzeczywistość społeczną i składnikami struktury społecznej. Role klasyfikują i porządkują rzeczywistość społeczną. Dzięki temu, że określają, jak powinna się zachowywać osoba zajmującą daną pozycję

Podejście interakcyjne. Przy podejściu interakcyjnym role społeczne są pojmowane nie jako coś gotowego i z zewnątrz narzucanego człowiekowi, ale jako coś, co wciąż powstaje w procesach międzyosobniczych interakcji. Zwolennicy tego podejścia zwracają uwagę nie na to, jakie role są, ale na to, jak są odgrywane.

Poczucie tożsamości osobistej określane jako „świadomość własnej spójności w czasie i przestrzeni, w różnych okresach życia, w sytuacjach społecznych i pełnionych rolach, a także świadomość własnej odrębności, indywidualności, niepowtarzalności"

 Na określenie tego naszego ja, które jest zwierciadlanym odbiciem naszego ja w oczach innych, używany jest w socjologii termin jaźń odzwierciedlona.

 Tożsamość społeczna jednostki jest pochodną jej przynależności do różnych grup i kategorii społecznych. Tożsamość ta ma zarówno wymiar subiektywny (poczucie tożsamości), jak i obiektywny (zaklasyfikowanie jednostki przez innych)

Socjalizacja pierwotna jest socjalizacją, którą człowiek przechodzi w dzieciństwie i dzięki której staje się członkiem społeczeństwa. W jej toku uczy się elementarnych wzorów zachowań i podstawowych ról społecznych. Uczy się posługiwać językiem i gestem, uczy się, że jest dzieckiem, dziewczynką bądź chłopcem, W procesie socjalizacji pierwotnej kształtuje się także charakterystyczna dla danej kultury osobowość podstawowa, ta, na której kanwie rozwijają się później poszczególne zróżnicowane osobowości członków zbiorowości. Socjalizacja pierwotna przebiega w atmosferze nasyconej uczuciami. Silna więź emocjonalna łączy dziecko z rodzicami, którzy są dla niego najważniejszymi osobami, przekazującymi wiedzę o otaczającym świecie i jego regułach. Za końcową fazę socjalizacji pierwotnej uznawane jest pojawienie się w świadomości jednostki pojęcia uogólnionego innego (. Wreszcie dochodzi do odkrycia, że to nie tylko oni mają takie wymagania, ale że „w ogóle tak się nie robi".)

Socjalizacja wtórna dotyczy jednostki, która ma już za sobą socjalizację pierwotną i zna w wersji wyniesionej z domu abecadło życia społecznego. Socjalizacja wtórna uczy, jak się nim posługiwać. Ważna część tej nauki zdobywana jest w szkole. Socjalizacja wtórna wprowadza człowieka w poszczególne segmenty życia społecznego. W jej toku człowiek nabywa wiedzę niezbędną do poprawnego odgrywania ról występujących w ich obrębie/W socjalizacji wtórnej człowiek ma do czynienia z wieloma światami społecznymi oraz różnorodnymi propozycjami ich interpretacji, wśród których może wybierać. Na jego wybory w znacznym stopniu wpływa wcześniejsza socjalizacja pierwotna. W socjalizacji wtórnej człowiek może decydować o tym, kto będzie dla niego znaczącym innym. Co więcej, pomyślna socjalizacja wtórna nie wymaga więzi emocjonalnej ze znaczącymi innymi, a nawet ich samych. Socjalizujące treści mogą być przekazywane anonimow. Chociaż socjalizacja wtórna nie musi być zabarwiona emocjonalnie, bywa, że ma takie zabarwienie W socjalizacji wtórnej nierzadko świadomie dąży się do naśladowania mechanizmów socjalizacji pierwotnej i stosuje techniki pozwalające zabarwić ją emocjonalnie.

Naśladowanie mechanizmów socjalizacji pierwotnej jest szczególnie istotne w procesie resocjalizacji, której celem jest przemiana człowieka: wymazanie z jego świadomości dotychczasowych treści i wprowadzenie nowych; całkowite przekształcenie jego dotychczasowego obrazu świata oraz siebie samego; przebudowa osobowości i zmiana tożsamości. Aby resocjalizacja była skuteczna, muszą ponownie, tak jak w socjalizacji pierwotnej, dokonywać jej znaczący inni i musi powstać silna identyfikacja emocjonalna z nimi.

OPRÓCZ TEGO ISTNIEJĄ:

• Demoralizacyjna i resocjalizacyjna

• Antycypacyjna

• Odwrotna

• Indkoktrynacja

• Socjalizacja - jako wypadkowa oddziaływania natury i kultury

Kultura odnosi się do wyuczonych a nie dziedziczonych aspektów społeczeństwa. Proces w którym dzieci lub inni nowi członkowie społeczeństwa uczą się jak w tym społeczeństwie żyć, nazywa się socjalizacją. Socjalizacja jest podstawowym kanałem przekazu kulturowego poprzez czasy i pokolenia. Socjalizacja jest procesem w którym bezbronne dziecko stopniowo staje się samoświadomą zorientowaną w świecie osobą, która umie poruszać się w obrębie kultury, w jakiej przyszła na świat. Socjalizacja łączu pokolenia. Socjalizacja to trwający całe życie proces kształtowania ludzkich zachowań  przez interakcje społeczne. Pozwala on jednostkom rozwijać się, wykorzystywać własny potencjał, uczyć i przystosowywać.

• Funkcje socjalizacji – wymień i opisz

W pierwszej kolejności jest „mechanizmem transmisji kultury” – przyczynia się do przyjęcia przez członków społeczeństwa całego dorobku pokoleń, zarówno w wymiarze kulturowym, jak i cywilizacyjnym. Tym samym pozwala na zachowanie pewnej ciągłości tradycji w społeczeństwie, dane zbiorowości są w stanie rozwijać się a nie ciągle zaczynać „na nowo” tworzenie swoich podstaw.

Równie ważną funkcją jest utrzymywanie określonego ładu i porządku społecznego – dzięki wpajaniu młodym członkom społeczności norm, zasad i wzorców postępowania akceptowanych przez resztę wspólnoty, zapobiega się konfliktom społecznych i dezorganizacji grupy. Socjalizacja ułatwia nowym jednostkom funkcjonowanie w ramach społeczności, uczy je spełniania przypisanych im ról społecznym (jednocześnie stymuluje to człowieka do rozwoju, do zwiększania swoich aspiracji), wpływa na posiadanie umiejętności współpracy, dialogu i współistnienia; dzięki socjalizacji jednostka przyswaja sobie określone cechy, np. takie jak empatia, odpowiedzialność, umiejętność pomocy i dzielenia się z innymi.

Kontrola społeczna – system nakazów, zakazów i sankcji, które służą grupie lub społeczności do utrzymania konformizmu ich członków wobec przyjętych norm i wartości.

• Determinanty mające wpływ na skuteczność socjalizacji – wymień i opisz

Rodzina

Rodzina jest pierwszym i najbardziej trwałym światem społecznym dla niemowlęcia i dziecka. Tworzą się w niej pierwsze  i najbardziej trwałe więzi społeczne. Umiejętność porozumiewania się przez naukę języka - zdobywa się w rodzinie.

Rodzina jest w dużej mierze całym światem społecznym niemowlęcia i dziecka, główną areną jego doświadczeń. Rodzina zapewnia dziecku tożsamość społeczną.

Szkoła

Ta instytucja jest bezpośrednio odpowiedzialna za przekazanie jednostce informacji, umiejętności i wartości, które społeczeństwo uważa za ważne dla życia społecznego.

W szkole dzieci zapoznają się ze sformalizowanym systemem.

Grupa rówieśnicza

Już z definicji wynika  że grupa rówieśnicza składa się z jednostek o równym statusie społecznym.  Grupa rówieśnicza podobnie jak szkoła - spełnia istotną funkcję  polegającą na na rozluźnieniu więzów łączących dziecko z rodziną Grupa jak i szkoła przedstawiają dziecku dodatkowe, alternatywne modele zachowań czy norm

Mass media

Media wpływają na socjalizację, prezentując dodatkowe i alternatywne modele ról, a także norm i wartości społecznych.

Inne

Instytucje religijne, sąsiedztwo, organizacje rekreacyjne, wspólnoty.

• Przyczyny niepowodzeń socjalizacji – wymień i opisz

Aby socjalizacja była skuteczna, to, czego się uczymy, powinno być jednoznaczne i spójne. W okresach szybkich zmian społecznych, kultura może popadać w stan anomii - dezorganizacji, chaosu, którego szczególną formą jest rozziew między wartościami, a normami mającymi służyć ich realizacji.

• Fakt rozmaitych sprzeczności czy konfliktów w obrębie kultury - antynomie normatywne (sprzeczne wzajemnie reguły);

• ambiwalencje normatywne (niezgodności oczekiwań dyktowane przez jedną i tą samą regułę);

• konflikt roli i konflikt ról.

• Działania grup konkurencyjnych kultur (np. rodzina, szkoła a grupa rówieśnicza)

• Wielość ośrodków socjalizacji

• Patologie w grupach socjalizujących

• Niski poziom kontroli społ. (brak jasno określonych ośrodków kontroli

W każdym społeczeństwie występują grupy i środowiska kontrkulturowe, dewiacyjne czy przestępcze, które stają się agendami kontrsocjalizacji, lansując własne sposoby życia, ideały i wzory zasadniczo odmienne od dominujących.

• Co oznacza i na czym polega miejsce i rola mechanizmu internalizacji w procesie socjalizacji?

Internalizacja to uznanie poglądów, wartości, norm, narzucanych z zewnątrz, nieznanych lub nieuznawanych do tej pory za własne. Służy ona zachowaniu ładu społecznego. Dzięki temu mechanizmowi możliwe jest:

• Zachowanie i tworzenie porządku społecznego wynikające z poczucia obowiązku jaki odczuwamy względem społeczeństwa (gdy zinternalizujemy sobie szacunek do rodziców np. w związku z przykazaniem katolickim, to nawet gdy ich nie lubimy jak będą potrzebowali naszej pomocy, to jej udzielimy)

• Transmisja kultury - internalizując wartości i normy charakterystyczne dla naszej kultury przyczyniamy się do jej ewolucji.

• Cechy charakterystyczne socjalizacji w dużych i małych zbiorowościach – wymień i opisz

Socjalizacja to złożony, wielostronny proces uczenia się dzięki któremu człowiek istota biologiczna, staje się istotą społeczną, członkiem określonego społeczeństwa i reprezentantem określonej kultury. Jest to proces stawiania się takim, jakim chce nas mieć nasze otocznie społeczne.

Socjologowie wyróżniają dwie główne fazy socjalizacji, a w ich obrębie cały szereg instytucji socjalizacji. Instytucji socjalizacji to grupy lub konteksty społeczne, w których zachodzą ważne procesy socjalizacji. Socjalizacja pierwotna jest etapem najbardziej intensywnej edukacji kulturowej, który przypada na okres niemowlęctwa i wczesnego dzieciństwa. W tym czasie dzieci poznają język i podstawowe wzory zachowań, które stają się podstawą do uch dalszej edukacji. Na tym etapie główną instytucją staje się rodzina. Socjalizacja wtórna obejmuje starsze dzieci i rozciąga się na dorosłe życie jednostki. W tej fazie część odpowiedzialności za socjalizacje przyjmują od rodziny inne instytucje. Czynnikami socjalizacji stają się szkoły, grupy rówieśnicze, organizacje, media, a wreszcie miejsca pracy. Interakcje społeczne w tych kontekstach uczą jednostkę wartości, norm i przekonań składających się na wzór kultury, w której żyje.

Socjalizacja w małych zbiorowościach:

• dotyczy maksymalnie jak największej liczby aktywnych

• przejaw kontroli- normy – im większa społeczność, tym silniej obowiązują

• socjalizacja i kontrola społeczna realizowane są przez konkretne osoby

• łatwiej nawiązuje się współprace, dochodzi się do kompromisu

• socjalizacja jest tu dynamiczna

• istnieje tu wysokie poczucie obowiązku – utrzymanie porządku społecznego

W dużych zbiorowościach:

• anonimowość

• kontrola typu formalnego – istnieją odpowiedzialne instytucje

• między członkami tych zbiorowości zachodzą jedynie przelotne kontakty – możliwość ukrycia czegoś bądź kreowania pewnego wizerunku nas samych

• poczucie obowiązku jest rozproszone.

• Kontrola społeczna jako jeden z mechanizmów socjalizacji społecznej - pojęcie; typy kontroli społecznej; czynniki określające kontrolę społeczną

Kontrola społeczna w socjologii rozumieniu to wielkie mechanizmy uruchamiające, a niekiedy wymuszające współdziałanie, które utrzymuje porządek społeczny. Przy tak szerokim rozumieniu kontroli społecznej pytanie o nią jest w gruncie rzeczy pytaniem o mechanizmy, które wytwarzają i utrzymują porządek społeczny. W tworzeniu tego porządku zasadniczą role odgrywa proces instytucjonalizacji. Instytucji i instytucjonalizacja działań ludzkich należą do podstawowych organizmów szeroko rozumianej kontroli społecznej. Instytucji kontrolują ludzkie działania, narzucając wzory postępowania, które każą zachowywać się w taki a nie inny sposób i określają jako obowiązujący jeden z wielu możliwych kierunków działania.

Innym podstawowym mechanizmem kontroli społecznej jest proces socjalizacji. Mechanizm ten działa tym skuteczniej, im głębiej zostaną zinternalizowane przykazywane wartości, normy i wzory zachowań. W przypadku ich internalizacji kontrola społeczna zostaje wprowadzona do wnętrza człowieka i powstaje mechanizm kontroli wewnętrznej. Kontroli zewnętrznej operujących szerokim repertuarem sankcji, tj. kar i nagród. Kontrola społeczna zarówno wewnętrzna, jak i zewnętrzna działa na wszystkich poziomach życia zbiorowego- w rodzinach i małych grupach koleżeńskich oraz w wielkich zbiorowościach społecznych. W rezultacie całe życie człowieka jest przezroczyste i podlega kontroli zbiorowości.

Inaczej jest w dużych, wielorako zróżnicowanych zbiorowościach wielkomiejskich, w których znaczna część kontaktów międzyludzkich to przelotne kontakty między nieznającymi się wzajemnie osobami. W tego rodzaju zbiorowościach pewien zakres życia człowieka może zostać ukryty przed oczyma bliskich, bądź też nie budzić ich zainteresowania, a tym samym znaleźć się poza zakresem kontroli społecznej.

Kontrolę społeczną możemy ponadto podzielić na kontrolę nieformalną i kontrolę formalną. Kontrola nieformalna to wszystkie wzory zachowań przekazywane w stosunkach osobistych i wszystkie reakcje i sankcje stosowane spontanicznie i na zasadzie wyczucia. Kontrola formalna to wszystko, co zapisane jest w regulaminach poszczególnych organizacji i stowarzyszeń (np. kodeks prawny). W przypadku kontroli wewnętrznej negatywną sankcją są wyrzuty sumienia.

Nieformalna kontrola zewnętrzna rozporządza zarówno sankcjami pozytywnymi, takimi jak oznaki szacunku i wzrost prestiżu jak i negatywnymi- lekceważenie, pogarda, ostracyzm, a nawet wykluczenie. Najpoważniejszym systemem formalnej kontroli zewnętrznej jest prawo, oparte na przymusie fizycznym i jego egzekwowaniem zajmuje się wyspecjalizowany aparat. Zewnętrzna kontrola społeczna, której najważniejszą częścią są sąd i policja jest wprawdzie najbardziej widoczna, ale bynajmniej nie najistotniejsza dla zapewnienia porządku społecznego. W skomplikowanych wielorako zróżnicowanych społeczeństwach o rozbudowanych systemach komunikacji, wzrasta rola kontroli formalnej i policja staje się coraz bardziej potrzebna.

• Pojęcie i znaczenie terminu „kultura” wg nurtu historycznego, normatywnego, strukturalnego, behawioralnego

kultura - (łac. uprawianie ziemi)

1. Cyceron - jako pierwszy poszerzył kulturę o zjawiska intelektualne (w Rozprawach Tuskuliańskich)

- wg niego kultura to wew. wysiłek by przekształcić sferę ludzkiego myślenia analogicznie do przekształceń natury przez pracę ludzką.

- kultura czegoś - ducha, umysłu (cultura aminini), można zmieniać naturę ludzką

2. słownik Adelunga - kultura to:

- usubtelnienie wszystkich duchowych i fizycznych sił człowieka/ ludu tak, że oznacza oświecenie i uszlachetnienie rozumu przez wyzwolenie przesądów i ogładę.

- konotacje pozytywne, to co barbarzyńskie nie ma związku z kulturą

3. E. Tylor - kultura to:

- złożona całość obejmująca wierzenia, sztukę prawo, obyczaje, wiedzę i nawyki nabyte przez człowieka jako członka społeczeństwa.

W oświeceniu uważano, że jest jedna, uniwersalna kultura. Jednak Herder zanegował to, że nie ma jednej, wspólnej kultury - społ. różnią się między sobą, duży pluralizm wew. nich.

Kultura więc jest wypadkową tego, że należymy do różnych społeczności, a w ramach jednego typu kultury występują różne jej odmiany. (Takie podejście do kultury pozwoliło wcześnie związać kulturę z życiem duchowym i intelektualnym, a przeciwstawienie jej: naturze i cywilizacji).

wg WIKIPEDII:

Kultura (z łac. colere = "uprawa, dbać, pielęgnować, kształcenie") – termin wieloznaczny, pochodzący początkowo od łac. cultus agri ("uprawa ziemi"), interpretowany w różny sposób przez przedstawicieli różnych nauk. Kulturę można określić jako ogół wytworów ludzi, zarówno materialnych, jak i niematerialnych: duchowych, symbolicznych (takich jak wzory myślenia i zachowania).

Najczęściej rozumiana jest jako całokształt duchowego i materialnego dorobku społeczeństwa. Bywa utożsamiana z cywilizacją. Również charakterystyczne dla danego społeczeństwa wzory postępowania, także to, co w zachowaniu ludzkim jest wyuczone, w odróżnieniu od tego, co jest biologicznie odziedziczone.

komponenty kultury - język, zwyczaje, symbole, wartości, idee, sposób reagowania, odczuwania, myślenia, sztuka, architektura - to z czym identyfikuje się dana społeczność i to co pozwala określić jej tożsamość.

nurty.

Nurt historyczny - kultura - nacisk na czynniki tradycji konstytuującej kulturę - dziedziczenie, dorobek, czynnik tradycji jako mechanizmu przekazywania dziedzictwa kulturowego.

Nurt normatywny - akcentowanie podporządkowania normom, wzorom jako projekcji zachowań kulturowych.

Nurt strukturalny - ujęcie holistyczne poszczególnych kultur i ich wewnętrznych powiązań (są konkretne kultury a nie kultury w ogóle), ważna struktura konkretnych kultur ( 4 kategorie elementów kultury: materialno-techniczne, społeczne, ideologiczne, psychiczne).

Nurt behawioralny - układ wyuczonych zachowań wspólnych dla członków danego społ., są w jego obrębie przekazywane.

różne kultury(typologia).

- lokalne, regionalne, narodowe

- k. epoki brązu, włoskiego renesansu, oświecenia (rozwój)

- pierwotna, barbarzyńska

- wysoka, pospolita

• Kultura a cywilizacja – pojęcie, podobieństwa i różnice

Utożsamianie kultury i cywilizacji (organizacji społeczeństwa) prowadzi do wielu sprzeczności.

1. Cywilizacja to całokształt dorobku społecznego,wspólny dla całej ludzkości, ma pomagać w lepszym radzeniu sobie z problemami życia.

2. Kultura to domena tworzenia czegoś nowego, jest pozbawiona wspólnej dla całej ludzkości rzeczywistości, charakterystyczna dla określonych ludzi, a nawet jeśli elementy kultury przenikają do innych kultur to najczęściej i tak stają się czymś innym.

Na tle cywilizacji kultura nie ma więc charakteru uniwersalnego.

wg Konecznego - cywilizacja to metoda ułożenia życia społecznego, jej wyznacznikami są dobro, zdrowie, dobrobyt, prawda, piękno. W ich ramach zawarte jest całe życie indywidualne, wszelkie przejawy bytu i wszelkie możliwości życia społecznego.

wg Znaneckiego - cywilizacja to wynik zwycięstwa pewnych ideałów nad dążeniami, które ludzkość podziela z innymi gatunkami zwierzęcymi. Walka o zasady prowadzona jest głównie przez elity społeczne, które mają być twórcze, inspirując pozostałą część społ. (cywilizacja jest siłą napędową)

wg Mertona - kultura to rezerwuar idei i wartości, natomiast cywilizacja to umiejętności, domena służąca doskonaleniu natury.

wg Tatarkiewicza - cywilizacja to ułatwienie i ulepszenie życia, kultura to przeżycia i czynności poszczególnych ludzi, którzy wydali cywilizację i z niej korzystali.

wg Eliasa - 2 sposoby wartościowania kultury:

1. angielsko - francuski - stawia cywilizację wyżej od kultury - nobiltacja cywilizacji

2. niemiecki - cywilizacja stoi niżej niż kultura, która jest wyższym sposobem bycia człowieka.

• Cywilizacja w ujęciu A. Weber

Cywilizacja to proces racjonalizacji i intelektualizacji ludzkiego życia, prowadzący do rozszerzenia życiowych możliwości i aspiracji oraz metod ich zaspokojenia. Te metody, sposoby, techniki są najlepszą realizacją celów ludzkiego życia. To całokształt dorobku społecznego w zakresie techniki, nauki, sztuki. Celem socjalizacji jest usprawnienie życia. Jest ona wspólna dla całej ludzkości. Zdobywa wiedzę na temat ludzkości, aby lepiej sobie radzić z praktycznymi problemami życia.

Wg Alfreda Webera cywilizacja to efekt dążenia do racjonalizacji życia ludzkiego i adaptacji do zewnętrznych warunków (elementami cywilizacji są wszelkie wynalazki i udoskonalenia techniczne)

Cywilizacja to aparat służący realizacji pędu istnienia człowieka.

Okresy rozwoju cywilizacji:

• okres początkowy (dzikości) - czas od pojawienia się człowieka na ziemi do ok. 4000 r. przed Chrystusem

• wczesnej cywilizacji - zaczyna się 3000 lat p.n.e. kończy się ok. 1000 r p.n.e. okres cywilizacji egipskiej, sumarycznej, hinduskiej, chińskiej, greckiej

• klasyczny - 500 p.n.e. -500 n.e. zostały wypracowane podstawowe fundamenty i wzory życia w polityce, sztuce, myśli filozoficznej i religijnej

• odkrycia i wynalazki – do 1500 r., ukształtowana cywilizacja chrześcijańska, ukształtowanie systemu wartości, odkrycia geograficzne

• epoka rozkwitu cywilizacji - 1500-1900 r., niespotykany postęp wiedzy i wynalazków, reformy społ.-polit.,

• lata późniejsze epoka kryzysu cywilizacji koniec XIX w. początek XX w., kryzys polega na wykorzystywaniu na wielką skalę urządzeń cywilizacyjnych dla niszczenia człowieka, życie społeczne wypełnione konfliktami burzącymi dorobek ludzkości, człowiek przestał panować nad siłami które wyzwolił, obróciło się to przeciwko niemu (wojny światowe)

• Czynniki określające proces cywilizacyjny

Cywilizacja to:

- to proces racjonalizacji i intelektualizacji ludzkiego życia, prowadzący do rozszerzenia możliwości, aspiracji i metod ich zaspokajania

- to metody , sposoby, techniki- są najlepszą realizacją celów ludzkiego życia

- to całokształt dorobku społecznego w zakresie techniki, nauki, sztuki

- cywilizacja jest wspólna całej ludzkości

- w związku z tym jest uniwersalna i zdolna do przekraczania wszelkich granic

- jej osiągnięcia kumulują się i bez większego trudu przenikają z kraju do kraju

Proces cywilizacyjny polega na:

- postępie rozumu

- racjonalizacji świata

- rozum przechodzi w toku dziejów przez równe wcielenia i występuje w różnych kontekstach kulturowych

- przybiera postać procesu (tj. postać ciągłości)

- proces ten odsłania strukturę obiektywnego świata, który jest taki sam dla wszystkich ludzi

• Na czym polega aksjologiczny wymiar kultury?

Jeżeli przyjmiemy, że kultura to wszystko co ludzie czynią, myślą i posiadają jako członkowie społeczności, to już sama ta definicja zawiera w sobie wymiar aksjologiczny przez odwołanie do aktywności myślowej, której przejawem jest aspiracja do tego, by objąć to, co w życiu najważniejsze, by nadać mu sens i wartość - pytania o status ludzkiego istnienia wyrażają twierdzenia wartościujące. Ludzie nie żyją jak atomy w świecie przedmiotów ożywionych i nieożywionych, lecz przypisują działaniu wartości i interpretatywnie doświadczamy naszego świata i naszych bliźnich. Człowiek jest bytem, który sam siebie tłumaczy, a zasoby, które człowiek bądź ludzie wykorzystują do interpretacji określają czym jest kultura.

• Wymień i opisz komponenty kultury

• kultura materialna - odnosi się do materialnych, tj. namacalnych kwestii kulturowych – przedmiotów, obiektów; przykładami kultury materialnej danego społeczeństwa mogą być stosowane narzędzia, odzież, budowane obiekty, zabawki itp.

• kultura duchowa/niematerialna - zespół duchowych i intelektualnych osiągnięć człowieka, przekazywanych z pokolenia na pokolenie; elementami kultury duchowej są m.in. wartości, wiedza, przekonania, zwyczaje, a także prawo.

• wiedza i przekonania - wiedza to całokształt wniosków wysnutych na podstawie doświadczenia empirycznego, a przekonania to poglądy, które nie są oparte na doświadczeniu empirycznym w takim stopniu, by móc je uznać za na pewno prawdziwe

• symbole - środki, zachowania, gesty, które mają znaczenie dosłowne i i różną liczbę znaczeń ukrytych

• wzór kulturowy - określone, ogólnie przyjęte i powtarzające się sposoby zachowania i myślenia w danej społeczności

• idealny (np. idealne małżeństwo, idealne dziecko, idealny dom, itp.)

• pozytywny - określa idealne zachowanie członka grupy

• negatywny - pokazuje zbiorowości jak nie należy postępować

• przeciętny - prezentuje minimum cech, jakie powinien wykazywać członek grupy

• realny - ujawnia, w jaki sposób ludzie się zachowują tak naprawdę

• jawny - zawsze zdajemy sobie z nich sprawę

• ukryty - korzystamy z nich, nie uświadamiając sobie ich istnienia

• wartość - dowolny przedmiot materialny lub idealny, „w stosunku do którego jednostki lub zbiorowości przyjmują postawę szacunku, przypisują mu ważną rolę w swoim życiu i dążenie do jego osiągnięcia odczuwają jako przymus” (Jan Szczepański); coś, na rzecz czego ludzie są w stanie zrobić wszystko lub prawie wszystko

• uznawana - taka, o których człowiek wie, że powinna być dla niego atrakcyjna i że powinien ją cenić; dążąc do jej realizacji, człowiek może odczuwać pewien przymus zewnętrzny (zabezpieczenie przez kontrolę społeczną)

• odczuwana (czyli zinternalizowane) - taka, które została głęboko wchłonięta i stała się częścią wewnętrznego świata człowieka, a dążenie do jej osiągnięcia odczuwane jest przez niego jako własna, nagląca potrzeba

• realizowana - może być nią zarówno wartość odczuwana, jaki i uznawana; nie wszystkie wartości, których odczuwanie i uznawanie ludzie deklarują, są przez nich realizowane w praktyce życia codziennego.

• konflikt wartości - stan, kiedy człowiek rezygnuje z wartości odczuwanej na rzecz uznawanej, konflikt wartości o jednakowej wadze szybko się kończy, trudności pojawiają się przy konflikcie wartości o różnej wadze

• norma - reguła, której przedmiotem jest właściwe, oczekiwane, obarczone powinnością sposoby czy metody działania, czyli środki do ociągnięcia celu, którym jest dana wartość

• formalna - oficjalnie zaakceptowana przez społeczeństwo, instytucje i organizacje, której wykonywanie zabezpieczone jest ścisłą kontrolą, najczęściej państwowym przymusem, np. normy prawne

• nieformalna - zasady postępowania, u których podstaw leżą zwyczaje, obyczaje, tradycje, wymogi moralne, opinia społeczna

• sankcja - środek społecznej kontroli, jaki grupa społeczna stosuje wobec swoich członków celem eliminacji zachowań niepożądanych i utrwalenia zachowań aprobowanych

• formalna - oparta na systemie prawnym i administracyjnym

nieformalna - oparta na zasadach sumienia, moralności, zwyczajów, obyczajów

• pozytywna - reprezentowana przez system nagród i pochwał

negatywna - reprezentowana przez system kar

• Wartość – pojęcie oraz rodzaje

Wartości - najprostsze określenie to dowolny przedmiot materialny lub idealny, „w stosunku do którego jednostki lub zbiorowości przyjmują postawę szacunku, przypisują mu ważną rolę w swoim życiu i dążąc do jego osiągnięcia, odczuwają przymus” (Jan Szczepański). Do szeroko rozumianje kategorii wartości może należeć zarówno mieszkanie, jak i zdrowie. Zarówno samochód, jak wolność miłość. Te przypadkowo wymienione wartości uprzytomniają ich ogromne zróżnicowanie pod względem stopnia ważności, dla tego mówimy, że tworzą hierarchię. W różnych zbiorowościach może obowiązywać dążenie do realizacji różnych wartości (różne systemy wartości”). (B. Szacka)

• Czynniki determinujące powstanie i kształtowanie wartości – wymień i opisz

• Wartości postmaterialne – istota oraz rola we współczesnych społeczeństwach

Wartości postmaterialistyczne to te, które stają się ważne po osiągnięciu przez ludzi bezpieczeństwa ekonomicznego i dlatego właśnie stają się ważne, bo to bezpieczeństwo zostało osiągnięte, np. zaufanie, niezależność, ekologia, prawa mniejszości seksualnych, prawa kobiet, wolność wyboru, tolerancja, satysfakcja z życia, samorealizacja.

Wraz z zapewnieniem potrzeby bezpieczeństwa, wcześniejsze potrzeby materialne nie zanikają, ale tracą na znaczeniu, ponieważ człowiek kieruje swoją uwagę na potrzeby, które właśnie się pojawiły i nie są związane ze sferą materialną.

Odnosi się także do zmiany w strategiach przetrwania służących początkowo zyskom ekonomicznym, ale później z rosnącym dobrobytem także sublimacji stylu życia; wartościach przetrwania, czyli podstawowe potrzeby fizjologiczne - ich znaczenie spada na rzecz wartości dobrobytu.

Znaczenie wartości postmaterialnych zależy od pozycji w społeczeństwie - im wyższa pozycja, tym silniejsza orientacja materialistyczna i na odwrót

• Religijność a wartości

Pojęcia wartości a religijności są mocno powiązane ze sobą. Wartości będąc czynnikami motywacyjnymi mogą wpływać na strukturę religijności i określać jej charakter. Jednocześnie religia jako system pojęć i standardów zachoń dostarcza stabilnego oparcia dla hierarchii wartości.

• Orientacje religijne – Iglehart zakłada, że wraz z rosnącym dobrobytem materialnym rośnie u ludzi poczucie bezpieczeństwa, które sprawia, że mniejszą presję wywiera potrzeba zabiezpieczenia przy pomocy tradycyjnych absolutnych systemów wierzeń. Określał orientację religijną za pomocą dwóch wskaźników: uczestnictwo w nabożeństwach i pytaniach o znaczenie Boga w życiu osobostym człoweka. W wysoko rozwiniętych społeczeństwach nie było prawie żadnego odestku spadkowego, którzy w swoim życiu przywiązują duże znaczenie do Boga.

• Religia posiada wiele funkcji: daje poczucie kierunku i bezpieczeństwa w niepewnym świecie. Nawet jak jest zapewniony dobrobyt ekonomiczny i bezpieczeństwo dalej pozostają pytania skąd jesteśmy? dokąd zmierzamy? Postmaterialiści mniej niż materialiści związani są z istotą Boga, ale przeważają w myśleniu o sensie życia.

• Tożsamość kulturowa Europy – na czym polega i jakie są jej przejawy

Kultura Europy opiera się na trzech filarach

• filar antyczny, czyli starożytna Gracja i Rzym

• igrzyska, rozwój dyscyplin sportowych ( biegi, rzut dyskiem, zapasy, rzut oszczepem)

• współczesna nauka, filozofia, umiejętność krytycznego oceniania zjawisk oraz rzeczy

• teatr, a także współczesne gatunki dramatu

• komedia, mitologia (która przejawia się w językowych związkach frazeologicznych) oraz tragedia

• pismo łacińskie, inżynierie, architekturę oraz prawo (z Rzymu)

• filar judeochrześcijański

• judaizm i chrześcijaństwo wniosło duży wkład w rozwój idei praw jednostki - obie religie podkreślały szczególną pozycję człowieka. Talmud, Tora, Stary i Nowy Testament zawierają prawa, których podstawą jest godność człowieka - to wszystko jest dziś zabezpieczone przepisami prawa

• Biblia stanowi do dziś źródło inspiracji dla literatury i sztuki

• religia chrześcijańska odegrała ogromną rolę w procesie integracji Europy, co dziś można obserwować chociażby w postaci Unii Europejskiej

• filar celtycko-germański

• etos rycerski, sagi, poezja erotyczna oraz legendy - odwołania do tych kontekstów są widoczne przede wszystkim e literaturze

• filar ten dał początek państwom europejskim - historia państwa Franków i podziału

Nie wiem, czy tego również wymaga, ale cywilizacja łacińska opiera się wg Feliksa Koniecznego na

filozofii greckiej, prawie rzymskim i religii chrześcijańskiej. (tutaj jest mowa o cywilizacji, a nie o kulturze, ale na wypadek pamiętajcie o tym)

• Co to jest społeczna rola rytuału i na czym polega?

Rytuał - utrwalony tradycją, dokładnie określony i powtarzalny ciąg działań obrzędowych (gestów, wypowiedzi itp.)

Wywierają one uśmierzający na stany rozdrażnienia i wyzwania, na sytuacje niebezpieczne, a nawet zagrożenia ustroju społecznego, związane z przejściami społecznymi oraz indywidualnymi zmianami statusu. O tym, że czynią to z powodzeniem mógłby przesądzić już porządek ich własnego przebiegu. Trójfazowy schemat rytuału:

• Rytuały separacji – tutaj nowicjusze są włączeni ze zwykłego społecznego otoczenia; odrywani od poprzedniego statusu, stają się przejściowo wolni od wszelkich społecznych więzi.

• Rytuały progu i przemiany – nowicjusze są przenoszeni w stan zawieszenia, w którym budują więź ze sferą sakralną lub z centralnymi normami i symbolami danej kultury.

• Rytuały (ponownego) włączenia – włączają podmioty ponownie w nowe, stabilne społeczne usytuowanie.

Ze społecznego punktu widzenia ważne jest stadium pośredniości, ponieważ to tutaj kultura zmusza jednostkę, by zmierzyła się ze specyficznym światem symboli. Dochodzi do sprzeczności między dotychczasowymi schematami, co skutkuje powstaniem nowych mających swe ujście w teatrze, literaturze, malarstwie, itp. Dla Turnera rytuały nie są czynnikiem społecznie stabilizującym, nie mają żadnej funkcji biernej. Przeciwnie, zawierają znaczy kulturowy potencjał zmiany.

Rytuał jest to istotny czynnik życia społecznego, który angażuje wszystkich w zachowania kulturowe, narzuca wszystkim to samo zachowanie, koncentruje uczucia wszystkich na jednym przedmiocie, przyczynia się do utrzymania zawartości istniejących układów społecznych (rodów, klanów, całej zbiorowości) i wzmacniające więzi społecznej. Ma zasadnicze znaczenie dla istnienia zbiorowości. Jest to nieformalna instytucja przez którą przechodzą wszyscy członkowie danej społeczności na pewnych etapach życia