Geografia ekonomiczna - dział geografii, który bada zjawiska i procesy społeczno-ekonomiczne występujące w przestrzeni geograficznej. Jest nauką na pograniczu ekonomii (czyli nauki o gospodarce, wytwarzaniu, podziale itd.) a geografii (czyli nauce o Ziemi, zasobach, przyrodzie itd.).

Definicja: Geografia ekonomiczna jest nauką badającą uwarunkowania przestrzennego rozmieszczenia działalności gospodarczej oraz wzajemne zależności zachodzące pomiędzy przyrodą a gospodarującym społeczeństwem. Geografia jest nauką badającą systemy społeczno - gospodarcze w dwóch wymiarach: środowiskowym i przestrzennym.

Podstawową problematykę geografii społ. gospodarczej określają 3 pytania:

1. Jak systemy społ. - gospodarcze zachowują się w środowisku przyrodniczym?

2. Jak organizują się w przestrzeni geograficznej?

3. Jak rozwijają się w czaso - przestrzeni?

ŚRODOWISKO - 3 PODSTAWOWE ELEMENTY:

1. PODMIOT ŚRODOWISKAa

Istota żywa, wtedy mamy środowisko biotyczne - ożywione

Pasmo górskie, dolina rzeki - środowiskoϖ abiotyczne

2. PODMIOT ŚRODOWISKA - czynniki otaczające podmiot

3. Zbiór relacji i oddziaływań, występujących między podmiotem a przedmiotami środowiska.

Mówiąc o środowisku musimy odpowiedzieć na dwa pytania:

Czyje jest to środowisko ? (pytamy o podmiot)

Może być geograficzne, społeczne, kulturowe, ekonomiczne.

Jakie jest to środowisko ?

Środowisko można traktować jako określony podsystem przyrodniczy, społeczny lub ekonomiczny. Z punktu widzenia teorii ekonomii dane środowisko można również jako specyficzny zasób. Stąd w przypadku podniesienia nakładów na reprodukcję danego środowiska, jego elementy należy traktować jako czynnik produkcji, co przesądza o ich uznaniu jako kategorię ekonomiczną.

PRZYKŁADY TYPOWYCH ŚRODOWISK

1.PRZYRODNICZE - ogół czynników biotycznych i abiotycznych stworzonych przez przyrodę (najczęściej mamy do czynienia ze środowiskiem przyrodniczym przekształconym przez człowieka) np. lasy (drzewa jednorodne gatunkowo).

2.NATURALNE - przyrodnicze o pierwotnym charakterze (parki narodowe, puszcza kampinoska, itd.).

3.GEOGRAFICZNE - tworzą elementy środowiska przyrodniczego + elementy ahtropogeniczne.

4.SPOŁECZNE - całokształt struktury społeczno - ekonomicznej, danej zbiorowości + jej kultura duchowa.

5.ANTROPOGENICZNE - sztuczne (miast, drogi), stworzył je człowiek.

MODEL ŚRODOWISKA

- podmiot

- czynniki przyrodnicze

- czynniki społeczne

- czynniki duchowe

Wyróżnia się trzy kierunki geografii ekonomicznej:

1.Kierunek regionalny - teren dla badań statystycznych, np. liczba ludności, zasoby naturalne itp. na wybranym terenie, np. miasto, wieś, województwo (regionalny (historyczny) w przeszłości był ważny. Zmierzał do uogólnienia zmiennego charakteru powierzchni ziemi. Uogólnienie w celu wydzielenia jednostek terytorialnych - regionów. Potem poddawano je opisowi. Przy wydzieleniu regionów stosowano kryterium jednorodności obszaru z punktu widzenia cech uznawanych za ważne. Kryterium spójności obszaru).

2.Kierunek ekologiczny, pod tym względem bada się związki: człowiek <-> gospodarka <-> środowisko (badanie wzajemnego oddziaływania środowiska przyrodniczego i społecznego).

3.Kierunek przestrzenny - bada zjawiska i procesy zachodzące przestrzennie (głównymi problemami badawczymi tego kierunku są przestrzenne struktury i procesy różnorodnych zjawisk społeczno - gospodarczych, ich rozmieszczenie, organizacja i oddziaływanie w przestrzeni).

Metody naukowe stosowane w geografii:

- opisują, wyjaśniają, dlaczego i w jakim nasileniu i gdzie coś występuje

- przewidywania i optymalizacji

Metoda naukowa:

a) gromadzenie informacji

b) klasyfikacja

c) formułowanie i sprawdzanie hipotez

d) formułowanie twierdzeń i budowa teorii

e) budowanie modeli wyrażających teorie - mapa, którą możemy traktować jak model przestrzenny, która to umożliwia nam badanie zachodzących w niej zjawisk, mapa jest generatorem informacji

Metody w geografii ekonomicznej:

Do prezentacji danych mogą służyć również tzw. wskaźniki (mierniki), czyli liczby określające dane zjawisko w procentach lub punktach, np. wskaźnik bezrobocia na Śląsku. Istnieją wskaźniki bezwzględne, czyli mówiące po prostu o jednym zjawisku (zbiory pszenicy w roku 2006) lub relatywne, gdzie jeden czynnik jest sprzężony z innym (np. liczba ludności na jeden km2).

Systemy Informacji Geograficznej w nauczaniu geografii

Posługiwanie się komputerem w edukacji staje się coraz bardziej powszechne. W procesie nauczania narzędzie to coraz częściej stosują również geografowie, chociaż są to głównie naukowcy i nauczyciele akademiccy.

W szkolnictwie, zarówno podstawowym jak i średnim, komputer wciąż jest rzadkim gościem na lekcji geografii, a możliwości wykorzystania go jako środka dydaktycznego są ciągle niedoceniane.

Z bogatej oferty technik komputerowych na szczególną uwagę nauczyciela geografii zasługują:

Systemy Informacji Geograficznej (GIS) w połączeniu z takimi technologiami pozyskiwania danych jak GPS;
sieci komputerowe, w tym Internet; wydawnictwa multimedialne.

Geograficzne Systemy Informacji (GIS)

Systemy Informacji Geograficznej (GIS), to komputerowy system przetwarzania danych geograficznych. W wąskim ujęciu termin ten jest wiązany z konkretnym oprogramowaniem, natomiast w szerszym znaczeniu GIS tworzą komputery, urządzenia peryferyjne, oprogramowanie, dane cyfrowe oraz użytkownicy.

Do najczęściej wykorzystywanych funkcji GIS należy zaliczyć: wprowadzanie (GPS) i przechowywanie danych, przestrzenną analizę i modelowanie oraz wyprowadzanie wyników w postaci map, wykresów i tabel czyli szeroko rozumianą wizualizację. W ostatnich latach popularyzacja GIS jest coraz częściej wiązana z możliwościami, jakie w sferze przesyłania danych oferuje potencjalnym użytkownikom Internet w ramach technologii WebGIS.

Możliwości wykorzystania GIS jako środka dydaktycznego : Dydaktyczne walory Geograficznych Systemów Informacji są ściśle związane z ich najważniejszym atrybutem, jakim jest mapa cyfrowa - nowy sposób przekazywania i wizualizacji informacji geograficznej.

Jako środek dydaktyczny wnosi ona wiele nowych możliwości, które zostaną zaprezentowane w oparciu o najpopularniejsze programy edukacyjne GIS: ArcView GIS oraz Idrisi for Windows.

Dysponując takim oprogramowaniem uczniowie mają możliwość realizacji następujących zadań i przeprowadzenia przedstawionych poniżej operacji:

- w zakresie matematycznej analizy i interpretacji treści: wykonanie pomiarów kartometrycznych (odległości, kątów, powierzchni lub objętości) z wykorzystaniem różnych jednostek (odległości, powierzchni); stosowanie oraz porównywanie cech różnych odwzorowań kartograficznych; Wyszukiwanie na mapie obiektów (punktowych, liniowych lub powierzchniowych) odznaczających się ściśle określonymi parametrami.

w zakresie wizualizacji treści mapy:

- konstruowanie profili terenu i krzywej hipsograficznej na podstawie mapy hipsometrycznej;

- konstruowanie diagramów (wykresów) i kartodiagramów różnych typów w dowolnej palecie kolorów;

- tworzenie kartogramów z wykorzystaniem palet tonalnych i wielobarwnych (np. mapa hipsometryczna), a także desenia i szrafu; posługiwanie się sygnaturowa metodą prezentacji zjawisk z wykorzystaniem różnorodnych sygnatur punktowych, liniowych i powierzchniowych.

Internet jako narzędzie pracy geografa.

Zalety Internetu w połączeniu z potencjałem GIS w zakresie edukacji geograficznej dostrzeżono po raz pierwszy w połowie lat dziewięćdziesiątych w USA w szkolnictwie akademickim.

Obecnie funkcjonuje wiele międzynarodowych projektów edukacyjnych, propagujących Internet i GIS w nauczaniu geografii.

W ręku geografa szczególne znaczenie jako środek dydaktyczny ma usługa określana mianem WWW, czyli dostęp do stron internetowych za pośrednictwem protokołu http.

Serwisy WWW oferują szeroki dostęp zarówno do specjalistycznych danych cyfrowych, jak i do informacji popularnonaukowej. W ostatnich latach w ramach powiązania możliwości GIS i Internetu rozwija się bardzo dynamicznie technologia WebGIS, która umożliwia przetwarzanie w sieci własnych danych.

Struktura geografii ekonomicznej:

Geografia społeczno-ekonomiczna, antropogeografia, geografia człowieka - jeden z dwóch głównych działów geografii (obok geografii fizycznej), nauka zajmująca się przestrzennymi strukturami życia społecznego i gospodarczego oraz poszczególnych działów gospodarki.

Podział geografii społeczno-ekonomicznej:

• geografia zasobów naturalnych,

• geografia ludności (demogeografia),

• geografia osadnictwa,

• geografia rolnictwa,

• geografia przemysłu,

• geografia usług,

• geografia komunikacji, w tym: geografia transportu i geografia łączności,

• geografia społeczna (socjogeografia),

• geografia kultury,

• geografia polityczna,

• geografia ekonomiczna regionalna, utożsamiana niekiedy z ang. Regional Science (brak polskiego odpowiednika).

Niekiedy wyróżnia się geografię stosowaną (np. geografia wojskowa), podejmującą badania, na które istnieje konkretne zapotrzebowanie ze strony społeczeństwa czy gospodarki.

Funkcje geografii ekonomicznej:

-diagnostyczna
- prognostyczna

- kulturalna

-wychowawcza
- naukowo badawcza

Przydatne definicje:

Determinizm geograficzny - przypisuje środowisku geograficznemu nadrzędną rolę w rozwoju społeczno - gospodarczym

Nihilizm geograficzny - uznaje, że środowisko geograficzne nie wywiera bardziej znaczącego wpływu na rozwój społeczno gospodarczy.

Racjonalizm geograficzny - uznający, że środowisko geograficzne warunkuje rozwój społeczno gospodarczy stosownie do swoich walorów specyfiki, zarazem jednak podkreślając znaczenie możliwości ekonomicznych, technologicznych, intelektualnych, społecznych i politycznych, nawarstwiających się w długich okresach czasu.

Środowisko przyrodnicze- jest to zespół komponentów nat. Zarówno fizycznych - martwych jak i żywych, otaczających człowieka warunkujących jego działalność społeczno – gospodarczą

Polacy zostali zmuszeni do stawienia czoła trzem transformacjom społeczno politycznym!

- odzyskanie niepodległości

- narzucony system socjalistyczny w 1945

- zdecydowanie odejście od socjalizmu po 1989

Oraz groźba zagłady podczas 2 wojny światowej

Pierwsza transformacja dotyczyła politycznej niepodległości uzyskanej po 1 wojnie światowej i zjednoczenie kraju po 125 latach rozbiorów

Od 1989 Polska znajduje się w okresie transformacji systemowej

- od realnego socjalizmu do otwartego społeczeństwa

- od totalitaryzmu do demokracji

- od centralizmu do demokracji

- od socjalizmu do kapitalizmu

- od gospodarki centralnie sterowanej do gospodarki rynkowej

- od socjalizmu państwowego do kapitalizmu państwowego

- od społeczeństwa egalitarnego do społeczeństwa nieegalitarnego

W czasie wojny przemysł był nastawiony na produkcje uzbrojenia

Po 45 dochodzi do odbudowy kraju

Tworzy się organizację przeciwko wojnom

Zaczyna się zimna wojna kontynent jest podzielony na dwie części

1941 wydanie karty atlantyckiej był to dokument propagandowy obiecano przywrócenia niepodległości podbitym państwom Zakładano stworzenie ONZ.

W kwietniu 1945 podpisano kartę narodów zjednoczonych.

W lipcu powstaje prosowiecki rząd w Lublinie.

W marcu 46 roku powstała żelazna kurtyna.

Na świecie 195 suwerennych państw

Afryka 53

Azja 47

Europa 43

Ameryka Płn 24

Ameryka Pd 16

Australia 16

Na świecie

-1900 – 55 niepodległych państw

-1947 – 76 niepodległych państw

-1962 – 126 niepodległych państw

-1988 – 169 niepodległych państw

-1995 – 195 niepodległych państw

Największe państwa świata

Rosja 17 075 tys km2

Kanada 9 976 tys km2

Chiny9 597 tys km2

USA 9 363 tys km2

Brazylia 8 512 tys km2

Australia 7 713 tys km2I

Indie 3 288 tys km2

Argentyna 2 767 tys km2

Kazachstan 2 717 tys km2

Sudan 2 506 tys km2

Afryka rozpad kolonializmu lata 60

Dezintegracje Związku radzieckiego po 1989

Dezintegracje Jugosławii

Dezintegracje Czechosłowacji

HDI - wskaźnik rozwoju gospodarczego

Produkt krajowy brutto PKB

Gross Domestic Produkt GDP

Produkt Narodowy Brutto PNB

Gross National Produkt GNF

Produkt Narodowy Netto PNN

Organizacja Narodów Zjednoczonych

Zgromadzenie Ogólne

Rada Bezpieczeństwa

Rada Gospodarczo Społeczna

Międzynarodowy Trybunał Sprawiedliwości

Północnoamerykańska Strefa wolnego handlu NAFATA

Stowarzyszenie Krajów Azji Południowej – ASEAN

Pakt Bezpieczeństwa Pacyfiku – ANZUS

Organizacja jedności Afrykańskiej – OJA

Organizacja Państw Amerykańskich – OPA

Cechy gospodarki wysoko rozwiniętych krajów

Do krajów wysoko rozwiniętych gospodarczo zalicza się kraje członkowskie OECD – Organizacji Współpracy Gospodarczej i Rozwoju. Koncentrują one nieco powyżej 800 milionów ludności, ale przypada na nie ponad 60% światowej produkcji, 70% eksportu i importu świata.

Gospodarki tych krajów wyróżniają się ponadto:

1) wysokim dochodem na jednego mieszkańca,przewagą usług w strukturze gospodarki zarówno pod względem zatrudnienia, jak i w tworzeniu PKB,

2) stosunkowo dużym udziałem handlu zagranicznego w tworzeniu PKB,

3) wysokim poziomem rozwoju przemysłu, w którym zaznacza się duży udział gałęzi nowoczesnych, zaawansowanych technologicznie,

4) chłonnym rynkiem zbytu odzwierciedlającym wysoki poziom życia ludności,

5) rozwiniętą infrastrukturą społeczną i techniczną.

Warunki te spełniają kraje Europy Zachodniej, Stany Zjednoczone, Kanada, Japonia, Australia, Nowa Zelandia, Izrael. Do krajów OECD należy także Polska, ale nasz kraj posiada jeszcze wiele cech fazy przejściowej i dlatego zaliczany jest do państw transformacji gospodarczej.

Dania

Dania

Irlandia

Irlandia

Islandia

Islandia

Cechy gospodarki krajów słabo gospodarczo rozwiniętych

W skład grupy państw słabo gospodarczo rozwiniętych wchodzi ponad połowa krajów świata, które zamieszkuje większość jej ludności (ponad 4 mld). Grupa krajów słabo rozwiniętych jest bardzo zróżnicowana wewnętrznie, zarówno pod względem ustroju politycznego, jak i osiąganych dochodów na jednego mieszkańca, czy pod względem tempa wzrostu produktu krajowego.

Preferencje, jakie uzyskują te kraje w ramach pomocy gospodarczej powodują, że wiele państw, mimo uzyskiwania wyższych wskaźników rozwoju, nie rezygnuje ze statusu krajów słabo rozwiniętych. Z drugiej strony, istnieją w tej grupie kraje, które odznaczają się stale pogarszającą się sytuacją ekonomiczną. ONZ określa je jako kraje “ubóstwa”.

Do krajów słabo rozwiniętych należą kraje Afryki poza RPA, większość krajów Ameryki Południowej, Środkowej, Azji i Oceanii. Wspólną cechą tych państw są silnie odczuwane problemy społeczno-ekonomiczne mające swoje źródła w dużym stopniu w przeszłości historycznej tych krajów, specyfice ich położenia geograficznego i w warunkach naturalnych.

Gospodarka tych krajów w większości charakteryzuje się:

1) przeszłością kolonialną - kolonializm utrzymywał w tych krajach surowcowo-monokulturowy charakter gospodarki, hamował rozwój infrastruktury społecznej, a sieć transportu ukierunkował na wywóz surowców i żywności. Kolonialny podział terytoriów naruszył podziały etniczne i do dziś sprzyja antagonizmom narodowościowym i roszczeniom terytorialnym,

2) niskim poziomem PKB na mieszkańca stwarzającym barierę dla wzrostu gospodarczego,

3) dominacją rolnictwa w strukturze gospodarki i niskim rozwojem przemysłu reprezentowanym przez gałęzie tradycyjne, jak przemysł wydobywczy, tekstylny,

4) niewielkim udziałem handlu zagranicznego w tworzeniu dochodu kraju (ze względu na niskie ceny oferowanych na światowy rynek surowców),

5) wysokim zadłużeniem zagranicznym.

Barierą rozwoju krajów tej grupy są niezwykle często niekorzystne warunki naturalne i położenie geograficzne, a zwłaszcza brak dostępu do morza, peryferyjne, wyspiarskie położenie, górzysty lub pustynny charakter.

Niesprzyjające środowisko przyrodnicze jest często powodem naruszania równowagi środowiska i stanowi przesłankę do występowania klęsk ekologicznych, jak np. pustynnienie, erozja gleb, susza bądź powodzie.

Sprzyja im wylesianie, nadmierny wypas zwierząt. Kraje te z racji swego położenia geograficznego częściej niż inne narażane są na klęski żywiołowe, jak trzęsienia Ziemi, erupcje wulkaniczne, cyklony tropikalne.

Europa
Wielka Brytania –Londyn

• Włochy-Rzym

• Białoruś-Mińsk

• Austria-Wiedeń

• Belgia-Bruksela

• Bośnia i Hercegowina-Sarajewo

• Bułgaria-Sofia

• Chorwacja-Zagrzeb

• Czechy-Praga

• Dania-Kopenhaga

• Finlandia-Helsinki

• Holandia-Amsterdam

• Irlandia-Dublin

• Islandia-Rejkiawik

• Węgry-Budapeszt

• Jugosławia-Belgrad

• Łotwa-Ryga

• Luksemburg-Luksemburg

• Macedonia-Skopje

• Mołdawia-Kiszyniów

• Monaco-Monaco

• Niemcy-Berlin

• Polska-Warszawa

• Norwegia-Oslo

• Portugalia-Lizbona

• Słowacja-Bratysława

• Szwajcaria-Berno

• Szwecja-Sztokholm

• Ukraina-Kijów

• Watykan-Watykan

• Estonia-Tallin

• Grecja-Ateny

• Litwa-Wilno

• Hiszpania-Madryt

• Rosja-Moskwa

• Turcja-Ankara

• Francja-Paryż

• Andora-Andora

• Baleary-Mallorca

• Liechtenstein-Vaduz

• Malta-Valletta

• Rumunia-Bukareszt

• San-Marino-San-Marino

Dania-Kopenhaga

Ukraina - Krym

Obszar Europy (bez europejskiej części Rosji) zamieszkuje 580 mln osób, tj. 10% ludności świata. Średnia gęstość zaludnienia jest najwyższa wśród kontynentów i wynosi 98 osób/km2, w krajach Unii Europejskiej osiągając nawet 146 osób/km2.

Czołowe miejsca wśród najludniejszych państw europejskich zajmowały:

1.Niemcy (81 mln),

2.Wielka Brytania (58 mln),

3.Francja (57 mln),

4.Włochy (57 mln),

5.Ukraina (48 mln).

Listę zamykają

• Islandia (266 tys.),

• Andora (65 tys.),

• Monako (31 tys.),

• Liechtenstein (30 tys.),

• San Marino (25 tys.).

Charakterystyczną cechą Europy jest wielki rozwój miast, w których mieszka 73% ludności. W czterech krajach europejskich wskaźnik urbanizacji osiągnął poziom 90% bądź większy.

Należą do nich:

• Belgia (95%),

• Hiszpania (91%),

• Niemcy (90%),

• Islandia (90%) (w porównaniu pominięto miniaturowe państewka, Monako i  San Marino, będące w praktyce ośrodkami miejskimi).

Rozwój miast odbywa się poprzez procesy wchłaniania pobliskich miast i wsi, w wyniku których tworzą się wielkie aglomeracje bądź konurbacje, tj. zespoły miast ze sobą sąsiadujących, powiązane więzami produkcyjnymi i gospodarczymi.

. Do największych miast kontynentu europejskiego zaliczały się :

• Paryż z aglomeracją 9 mln,

• Londyn z aglomeracją 6 mln,

• Berlin 3 mln,

• Rzym 2 mln,

• Budapeszt 2 mln mieszkańców.

Średnia długość życia (kobiet 79, mężczyzn 72 lata) wykazuje znaczące wahania. Najdłużej żyją mieszkańcy:

• Szwajcarii (mężczyźni 75, kobiety 83 lata),

• Włoch (odpowiednio 75 i 82),

• Hiszpanii (75 i 82),

• Szwecji (75 i 81),

• Francji (74 i 82),

Najkrócej:

• Białorusi,

• Łotwy,

• Mołdawii i  Ukrainy (65 i 74).

Unia Europejska – UE:

związek 15 państw europejskich, utworzony na mocy traktatu z Maastricht przez państwa-członków Wspólnot Europejskich (Europejskiej Wspólnoty Gospodarczej, Europejskiej Wspólnoty Węgla i Stali, Europejskiej Wspólnoty Energii Atomowej), czyli Belgię, Danię, Francję, Grecję, Hiszpanię, Holandię, Irlandię, Luksemburg, Niemcy, Portugalię, Włochy i Wielką Brytanię (1 stycznia 1995 członkami UE zostały: Austria, Finlandia i Szwecja).

Celem UE jest:

stworzenie unii gospodarczej, monetarnej i politycznej oraz wprowadzenie wspólnego obywatelstwa (niezastępującego obywatelstwa państw-członków).

Najważniejszymi organami UE są:

• Rada Europejska,

• Rada UE (dawniej Rada Ministrów),

• Komisja Europejska (dawniej Komisja Wspólnot),

• Parlament Europejski,

• Trybunał Sprawiedliwości,

• Trybunał Rewidentów i Księgowych.

30 III 1998 w Brukseli zapoczątkowano oficjalnie proces poszerzania Unii Europejskiej o 11 państw stowarzyszonych z Europy Środkowej, Wschodniej i Południowej.

Polska należy do czołówki krajów objętych tą procedurą, która przewiduje m.in. przegląd systemu prawnego pod kątem jego zgodności z prawodawstwem Unii.

30 VI 1998 szefowie 15 krajów Unii Europejskiej zainaugurowali działalność Europejskiego Banku Centralnego, który od 1 stycznia 1999 zarządza europejską walutą - euro.

Dyrektorem banku został W. Duinsberg.

Afryka, kontynent położony w większości na półkuli wschodniej, po obu stronach równika;

drugi, po Eurazji, pod względem powierzchni kontynent Ziemi — 30,3 mln km2; od Europy oddzielony M. Śródziemnym (najmniejsza odległość w Cieśn. Gibraltarskiej —14 km), od Azji Kanałem Sueskim i M. Czerwonym; od zachodu A. oblewa O. Atlantycki, od wschodu — O. Indyjski;

Skrajnymi punktami kontynentu są przylądki:

Ras al-Ghiran 37°21’N,

Igielny 34°51’S,

Almadi 17°33’W,

Hafun 51°23’E;

największa rozciągłość południkowa wynosi 8 tys. km, równoleżnikowa —7,5 tys. km.

Podział polityczny Afryki

• Algieria - Algier

• Angola - Luanda

• Benin - Porto Novo

• Botswana - Gaborone

• Burkina Faso - Wagadugu

• Burundi – Bużumbura

• Czad – Ndżamena

• Dżibuti – Dżibuti

• Egipt – Kair

• Erytrea - Asmara

• Etiopia - Addis Abeba

• Gabon – Libreville

• Gambia –Bandżul

• Ghana – Akra

• Gwinea – Konakry

• Gwinea Bissau – Bissau

• Gwinea Równikowa –Malabo

• Kamerun –Jaunde

• Kenia – Nairobi

• Komory – Moroni

• Konga, Demokratyczna Republika – Kinszasa

• Kongo – Brazzaville

• Lesotho –Maseru

• Liberia – Monrowia

• Libia – Trypolis

• Madagaskar – Antananarywa

• Malawi – Lilongwe

• Mali – Bamako

• Maroko –Rabat

• Mauretania – Nakwakszut

• Mauritius - Port Luis

• Mozambik - Maputo

• Namibia –Windhuk

• Niger –Niamej

• Nigeria – Abudża

• Republika Południowej Afryki –Kapsztad

• Republika Środkowoafrykańska –Bangi

• Republika Zielonego Przylądka –Praja

• Ruanda – Kigali

• Sahara Zachodnia -Al-Ujun

• Senegal –Dakar

• Seszele – Victoria

• Sierra Leone –Freetown

• Somalia – Mogadiszu

• Suazi (Ngwane) - Mbabane

• Sudan – Chartum

• Świętego Tomasza i Książęca, Wyspy - Sao Tome

• Tanzania –Dodoma

• Togo –Lome

• Tunezja –Tunis

• Uganda – Kampala

• Wybrzeże Kości Słoniowej –Jamusukro

• Zambia –Lusaka

• Zimbabwe – Harare

Brytyjskie Terytorium Oceanu Indyjskiego

•  Majotta – Dzaoudzi

• Reunion - Saint-Denis

• Święta Helena – Jamestown

Terytoria Hiszpańskie w Afryce Północnej (Ceuta i Melilla) 

Podział polityczny Azji (bez Rosji)

• Afganistan –Kabul

• Arabia Saudyjska - Ar-Rijad

• Armenia –Erewan

• Azerbejdżan – Baku

• Bahrajn - Al-Manama

• Bangladesz – Dakka

• Bhutan –Thimpu

• Birma –Rangun

• Brunei - Bandar Seri Begawan

• Chiny –Pekin

• Cypr –Nikozja

• Filipiny –Manila

• Gruzja –Tbilisi

• Indie –Delhi

• Indonezja - Dżakarta

• Irak –Bagdad

• Iran – Teheran

• Izrael –Jerozolima

• Japonia –Tokio

• Jemen –Sana

• Jordania -Amman

• Kambodża - Phnom Penh

• Katar - Ad-Dauha

• Kazachstan –Astana

• Kirgistan- Biszkek

• Korea Południowa –Seul

• Korea Północna –Phenian

• Kuwejt –Kuwejt

• Laos –Wientian

• Liban – Bejrut

• Malezja - Kuala Lumpur

• Mongolia - Ułan Bator

• Nepal – Katmandu

• Oman - Maskat

• Pakistan – Islamabad

• Singapur – Singapur

• Sri Lanka – Kolombo

• Syria –Damaszek

• Tadżykistan –Duszanbe

• Tajlandia - Bangkok

• Tajwan – Tajpej

• Timor Wschodni –Dili

• Turcja –Ankara

• Turkmenistan –Aszchabad

• Uzbekistan –Taszkent

• Wietnam – Hanoi

• Zjednoczone Emiraty Arabskie - Abu Zabi

• Bożego Narodzenia, Wyspa - Flying Fish Cove

• Wyspy Kokosowe – Bantam

• Okręg Gazy i Zachodni Brzeg Jordanu 

Gruzja - Batumi

Japonia

Turcja - Fehtia

Podział polityczny Ameryki

• Antigua i Barbuda - Saint John's

• Argentyna - Buenos Aires

• Bahamy –Nassau

• Barbados –Bridge town

• Belize – Belmopan

• BoliwiaLa – Paz

• Brazylia –Brasilia

• Chile – Santiago

• Dominika - Roseau

• Dominikana - Santo Domingo

• Ekwador – Quito

• Grenada - Saint George's

• Gujana –Georgetown

• Gwatemala – Gwatemala

• Haiti - Port-au-Prince

• Honduras – Tegucigalpa

• Jamajka – Kingston

• Kanada - Ottawa

• Kolumbia – Bogota

• Kostaryka - San Jose

• Kuba –Hawana

• Meksyk –Meksyk

• Nikaragua –Managua

• Panama –Panama

• Paragwaj –Asuncion

• Peru – Lima

• Portoryko -San Juan

• Saint Christopher i Nevis – Basseterre

• Saint Lucia - Castries

• Saint Vincent i Grenadyny –Kingstown

• Salwador - San Salwador

• Stany Zjednoczone –Waszyngton

• Surinam – Paramaribo

• Trynidad i Tobago - Port-of-Spain

• Urugwaj –Montevideo

• Wenezuela – Caracas

• Anguilla -The Valley

• Antyle Holenderskie –Willemstad

• Aruba –Oranjestad

• Bermudy – Hamilton

• Brytyjskie Wyspy Dziewicze - Road Town

• Falklandy –Stanley

• Grenlandia – Nuuk

• Gujana Francuska –Kajenna

• Gwadelupa -Basse- Terre

• Kajmany – Georgetown

• Martynika - Fort-de-France

• Montserrat – Plymouth

• Saint-Pierre i Miquelon -Saint-Pierre

• Turks i Caicos - Cockburn Town

• Wyspy Dziewicze Stanów Zjednoczonych - Charlotte Amalie

Podział polityczny Oceanii z Australią

• Australia- Canberra

• Fidżi – Suwa

• Kiribati –Bairiki

• Wyspy Marshalla - Dalap-Uliga-Darrit

• Federacja Mikronezji –Palikir

• Nauru – Jaren

• Nowa Zelandia – Wellington

• Palau – Koror

• Papua-Nowa Gwinea - Port-Moresby

• Wyspy Salomona – Honiara

• Samoa – Apia

• Tonga – Nukualofa

• Tuvalu – Vaiaku

• Vanuatu – Vila

• Wyspy Cooka –Avarua

• Guam – Agania

• Mariany Północne - Capitol Hill

• Midway

• Niue – Alofi

• Norfolk – Kingston

• Nowa Kaledonia – Numea

• Pitcairn – Adamstown

• Polinezja Francuska – Papeete

• Samoa Amerykańskie - Pago Pago

• Tokelau – Fakaofo

• Wake

• Wallis i Futuna -Mata Utu

Środowisko geograficzne – jego ochrona i kształtowanie

Nie wystarczy widzieć i rozumieć złożone procesy przyrodnicze, wiązane pętlami sprzężeń zwrotnych ze sobą, ale także trzeba uwzględnić wpływy rozwijającej się cywilizacji.

Takie jest stanowisko specjalistów od ochrony przyrody. Historyk sztuki, architekt krajobrazu doda do wartości przyrodniczych wartości kulturowe, by na wzór ochrony przyrody chronić krajobraz kulturowy.

Przez ochronę przyrody (środowiska) – rozumie się ogół działań mających na celu zachowanie, przywracanie i właściwe użytkowanie:
- zasobów przyrody oraz towarów przyrody żywej i nieożywionej;
- poszczególnych obrazów i ich skupień, jak też zbiorowisk na określonych obszarach oraz gatunków roślin i zwierząt dla celów naukowych, kulturalnych i wypoczynkowych.
Ochrona środowiska geograficznego – to planowa działalność zmierzająca do ochrony elementów środowiska (powietrza, wody, gleb), których zachowanie jest niezbędnym warunkiem bytowania ludzi.

Do ochrony środowiska należy również zaniechanie lub niepodejmowanie takiej działalności, która może spowodować niekorzystne zmiany w środowisku.
Do tradycji ochrony środowiska można zaliczyć dwa podstawowe nurty:
I-szy z nich to reakcja świata nauki i kultury na zagrożenia i zniszczenia środowiska przyrodniczego przez żywiołowo rozwijającą się urbanizację i industrializację.
II-gim nurtem w ochronie środowiska była i jest działalność dotycząca racjonalnego, przestrzennego zagospodarowania kraju.

1. Środowisko naturalne jako źródło czynników produkcji

1.1. Pojęcie zasobów naturalnych

Zasoby naturalne - to ogół zasobów pochodzących z przyrody, z których może korzystać człowiek.

Zasoby te dzielą się na materię żywą, materię nieożywioną, oraz energię.
Do materii żywej należy cały dostępny człowiekowi świat żywych roślin, zwierząt oraz pozostałych organizmów (wirusy, bakterie itd.).

Do materii nieożywionej należą substancje we wszelkich formach materii, a więc w postaci gazowej, ciekłej lub stałej, a w szczególności powietrze, wody, minerały oraz substancje pochodzenia roślinnego lub zwierzęcego.

Zasoby naturalne - naturalnie występujące, powstałe wyniku procesów przyrodniczych elementy środowiska geograficznego, które są użyteczne dla człowieka w określonych warunkach (społecznych, ekonomicznych, technicznych), czasie i

miejscu.

Zasoby naturalne to: bogactwa mineralne, pozostałe źródła energii, klimat, gleby, naturalna roślinność, fauna, wody, krajobraz, formy terenu, przestrzeń, położenie geograficzne.

a) Położenie geograficzne /administracyjne i ekonomiczne/
b) Budowa geologiczna
c) Rzeźba terenu /ukształtowanie powierzchni/
d) Klimat

Atmosfera ziemska, schemat ogólnej cyrkulacji

• Promieniowanie słoneczne, cyrkulacja atmosferyczna oraz obieg wody decydują o klimacie, czyli o całokształcie warunków pogodowych charakterystycznych dla danego obszaru.

• Każdy z tych czynników zależy od położenia geograficznego (szerokości geograficznej, wysokości nad poziomem morza) i charakteru powierzchni (form rzeźby, typu podłoża i jego pokrycia).

• Szerokość geograficzna określa wielkość promieniowania słonecznego. Zależnie od wysokości zmienia się temperatura, ciśnienie, wilgotność powietrza, oraz kierunek i prędkość wiatru.

• Charakter powierzchni (ocean, ląd, ciepłe i zimne prądy morskie, pokrywa glebowa, roślinna, śnieżna, lodowa itp.) wyraźnie wpływa na bilans promieniowania, cyrkulację atmosfery i obieg wody. Wszystkie czynniki klimatotwórcze (oprócz rzeźby oraz rozkładu lądów i mórz) mają tendencję do strefowości, tym samym i klimaty układają się strefowo, w przybliżeniu równoleżnikowo. Wyróżnia się następujące strefy klimatyczne:

• równikowa (gorąca, o wysokiej wilgotności, małych rocznych amplitudach temperatur, z zaznaczającą się porą suchą na północ i południe od równika i maksymalnych opadach przy zenitalnym położeniu Słońca),

• zwrotnikowa (bardzo wysokie temperatury latem, umiarkowanie ciepłe zimą, okresowo lub stale sucha z dużymi dobowymi amplitudami temperatur),

• podzwrotnikowa (ciepła, o zróżnicowanej ilości opadów i czasie ich występowania), umiarkowana (o znacznym zróżnicowaniu temperatury i opadów), okołobiegunowa (zimna i sucha).

W każdej strefie istnieją różne typy klimatów, uwarunkowane wzniesieniem terenu, odległością od oceanów i położeniem w stosunku do nich. Są to klimaty:

• górski (chłodny, zwykle bardziej wilgotny niż na nizinach, z piętrami klimatycznymi),

• morski (o niewielkich wahaniach temperatury i dość wysokich opadach, z maksimum w zimie, charakterystyczny głównie dla strefy umiarkowanej),

• kontynentalny (o dużych rocznych wahaniach temperatury),

• śródziemnomorski (ciepły, z suchym latem i deszczową zimą, charakterystyczny dla strefy podzwrotnikowej),

• monsunowy (ciepły, z suchą zimą i deszczowym latem, występuje w strefie podzwrotnikowej i umiarkowanej),

• pustynny (skrajnie suchy, głównie w strefie zwrotnikowej, lecz także w głębi kontynentów strefy podzwrotnikowej i umiarkowanej) i in.

W skali globalnej klimat jest komponentem przewodnim. Wpływa on na cechy niemal wszystkich komponentów środowiska i niejednokrotnie zaciera astrefowość, wynikającą z budowy geologicznej. Efektem tego jest podobieństwo przestrzennego rozkładu stref klimatycznych, glebowych i roślinnych na kuli ziemskiej.

Efekt cieplarniany, koncentracja dwutlenku węgla CO2 w atmosferze ziemskiej

Cyklon tropikalny Mitch. Komputerowa rekonstrukcja układu chmur związanego z cyklonem tropikalnym Mitch wykonana na podstawie zdjęć satelitarnych
Słońce

e) Wody
Aare, przełom rzeki koło Innertkirchen w Alpach Berneńskich (Szwajcaria)

Achurian, dolina rzeki na pograniczu Turcji i Armenii

f) Gleby
g) Świat roślinny
h) Świat zwierzęcy

• Krajobrazy
  Abchazja, krajobraz okolic Suchumi (Gruzja)

Ajudah, masyw wulkaniczny na Półwyspie Krymskim (Ukraina)

Arizona półpustynny krajobraz z górami świadkami (USA)
Martwe morze

1.2. Elementy oceny zasobów naturalnych na przykładzie surowców mineralnych:

- charakterystyka strukturalno-wielkościowa (np. geologiczna) - wielkość, budowa geologiczna złoża, skład chemiczny, w tym czystość, skład gatunkowy np. lasu, zdolność do reprodukcji, rezerwy

- charakterystyka funkcjonalna - rodzaj pełnionych funkcji: produkcyjne, ekologiczne, turystyczno-rekreacyjne, zdrowotne, komunikacyjne, polityczno-strategiczne, możliwość spełniania w/w funkcji w czasie i przestrzeni

- charakterystyka ekonomiczna - koszt wydobycia, ceny surowców, konkurencja na rynku surowcowym, możliwości substytucji, możliwości odzysku

- charakterystyka polityczna - dostęp poszczególnych regionów do poszczególnych zasobów, dotyczy szczególnie surowców o znaczeniu strategicznym

- przykład ropy naftowej, gazu ziemnego, wyspy i ich znaczenie polityczne

- charakterystyka przestrzenna - położenie względem systemów przestrzennych - np. osadnictwa, systemów infrastrukturalnych, systemów przyrodniczych

Szczególne znaczenie ma relacja zużycia rocznego do wielkości zasobów, jeśli ta relacja jest niekorzystna, wówczas, pojawia się bariera w fizycznym dostępie do surowców, rosną ceny, może pojawić się bariera rozwoju gospodarczego.
Komisja Ochrony Środowiska, Zasobów Naturalnych i Leśnictwa (OSZ)

Do zakresu działania Komisji należą sprawy ochrony i kształtowania środowiska oraz ochrony nieodnawialnych jego zasobów, gospodarki wodnej, dróg wodnych śródlądowych, meteorologii, hydrologii, geologii oraz leśnictwa i gospodarki leśnej.

2. Relacje środowisko naturalne - gospodarka

2.1. Statyczna teoria zasobów

Podejście pesymistyczne - jeśli nie uczynimy nic w celu uzyskania dynamicznego stanu równowagi, to tylko kwestią czasu jest załamanie się systemu światowego.

Podstawowe założenie - ilość zasobów jest skończona.

Pierwszym przedstawicielem pesymistycznego podejścia do przyszłości świata był Thomas Malthus
(I połowa XIX wieku).

Thomas Robert Malthus, 1766-1834

Wg niego liczba ludności przyrasta w postępie geometrycznym, a produkcja żywności - w postępie arytmetycznym. Ludzkość czeka zagłada.
Ograniczona jest ilość zasobów żywności (bo zasoby ziemi są skończone).
W miarę przybliżania się do granicy zasobów ziemi następuje wzrost kosztów (bariera ekonomiczna), konsekwencją jest spadek przychodów (pieniężnych i fizycznych).
Następuje załamanie się systemu.
Malthus nie doceniał postępu technicznego, przeniósł prawa typowe dla populacji zwierzęcych na populację ludzi, nie uwzględnił zróżnicowania jakości ziemi.

MALTUZJANIZM, określenie koncepcji, a także ideologii i ruchów społ. nawiązujących do teorii ludnościowej, sformułowanej 1798 (w poprawionej wersji 1803) przez T.R. Malthusa;

Teoria opiera się na:

1) zapożyczonej od G. Botero (1588) tezie, że gatunek ludzki, mając stałą zdolność rozrodczą, wykazuje niepohamowaną skłonność do rozmnażania się (wzrostu liczebnego);
2) prawie zmniejszających się przychodów w rolnictwie, sformułowanym w pierwszej wersji przez A.R. Turgota (1768), a następnie przez samego Malthusa i D. Ricardo. Idąc w ślad za sugestiami in. badaczy (m.in. B. Franklina) i opierając się na statystykach USA oraz innych krajów, Malthus skonstatował, że liczba ludności, jeżeli nie napotyka przeszkód, powiększa się zgodnie z postępem geom.; ściśle, rośnie w tempie 3% rocznie i podwaja się co 25 lat;

ponieważ podaż żywności w najlepszym razie rośnie zgodnie z postępem arytmetycznym, a zatem w tempie malejącym, to z upływem czasu (po ok. 50 latach od hipotetycznego momentu zapoczątkowania tej rozbieżności) nieunikniona staje się dysproporcja między przyrostem ludności i produkcją żywności; dochodzi wówczas do nasilającego się spadku produkcji rolnictwa na 1 mieszkańca.

Podobnie jak ponad 200 lat wcześniej Botero, Malthus uważał, że ta dysproporcja, wywołana przez nadmierną rozrodczość, jest samoczynnie usuwana przez rosnące nasilenie zgonów, w wyniku pojawiających się cyklicznie „katastrof umieralności”, związanych z masowym głodem, gwałtownymi epidemiami lub wojnami; ten sposób przywracania równowagi między ludnością i żywnością nazwał Malthus ograniczeniami pozytywnymi;

w odróżnieniu od tych niekorzystnych — jego zdaniem — ograniczeń zalecał „ograniczenia prewencyjne”, których istotą było zmniejszenie potencjalnej płodności przez tzw. wstrzemięźliwość moralną, zakładającą powstrzymanie się od założenia rodziny, późne wstąpienie w związek małżeński, abstynencję seksualną w przypadku już zawartych małżeństw, zwł. przez osoby nie mające odpowiednich środków do życia.

Był on również zwolennikiem utrzymania płac na niskim poziomie, zakładał bowiem, iż ich wzrost pociąga za sobą zwiększenie rozrodczości i przez to — nacisk na ograniczoną podaż żywności.

Prawdziwość założeń teorii ludności Malthusa, a także maltuzjanizm, zostały zakwestionowane dość wcześnie; Malthus nie doceniał roli postępu techn. we wzroście przychodów z ziemi i wydajności pracy. Już w 1 poł. XIX w. dowodzono (H. Passy) na podstawie doświadczeń różnych krajów, że powiększanie się produkcji rolnictwa może następować znacznie szybciej niż to zakładał Malthus.

Wkrótce okazało się również, iż wzrost liczby ludności nie musi się dokonywać w stałym tempie, zwł. sięgającym 3% rocznie, mimo braku ograniczeń pozytywnych; w 2 poł. XIX w. stopniowo w coraz większej liczbie krajów płodność i przyrost naturalny zaczęły się obniżać; działo się tak w dużym stopniu niezależnie od wprowadzenia lub nie ograniczeń prewencyjnych.

Jej zwolennicy, zw. maltuzjanistami, postulowali stosowanie środków moralnej wstrzemięźliwości jako instrumentu utrzymywania równowagi w społeczeństwie; początkowo nie cofano się nawet przed zalecaniem przymusu stosowania tych środków wśród najuboższych;

wprowadzone pod wpływem idei Malthusa tzw. prawa ubogich (1834 i później) likwidowały pomoc w naturze i pieniądzu dla bezrobotnych i innych pozostających bez środków do życia oraz stwarzały przeszkody w zawieraniu małżeństw przez osoby pozbawione odpowiednich dochodów.

W końcu XIX i w XX w. maltuzjanizm przybrał nieco odmienną postać, zw. neomaltuzjanizmem; do dysproporcji i niedostatków wynikających z nadmiernej rozrodczości i niedostatecznej urodzajności ziem dodano nowe, których źródłem miały być: brak przestrzeni życiowej, kurczenie się zasobów surowców i wzrost zanieczyszczenia środowiska przyr.; wskazano na więcej społ. implikacji teorii ludnościowej, a zwł. zaproponowano środki ograniczania rozrodczości skuteczniejsze od wstrzemięźliwości moralnej — regulację urodzeń.

Rodowód neomaltuzjanizmu sięga dyskusji, jakie odbywały się jeszcze za życia Malthusa (N.W. Senior, J.S. Mill i in.), jednak jego rozkwit nastąpił dopiero w okresie międzywojennym w XX w. (K. Wicksell, W.S. Thompson, F. Notestein i in.), a zwł. w pierwszych kilkunastu latach po II wojnie świat.; było to związane z tzw. eksplozją ludnościową w krajach kolonialnych i wyzwalających się; obawiano się wówczas, że „nadmierny” wzrost liczby ludności zagraża możliwości przetrwania nie tylko społeczności krajów rozwijających się, ale całej ludzkości, oraz udaremnia wysiłki podejmowane w tych krajach dla wydostania się z tzw. zaklętego kręgu ubóstwa; w latach 60. w krajach Zachodu (zwł. w USA) oraz na forum międzynar. (np. ONZ) lansowano tezę, że pomoc zagr. na cele rozwojowe udzielana krajom rozwijającym się powinna być w znacznej mierze przeznaczana na działania zmierzające do osłabienia dynamiki ludnościowej. W latach 70. idee neomaltuzjańskie odżyły za sprawą raportu I dla Klubu Rzymskiego (Granice wzrostu 1972, wyd. pol. 1974) i związanej z jego wydaniem dyskusji, dotyczącej problemów globalnych i przyszłości świata.
Neomaltuzjanizm

Wizje katastroficzne pojawiły się dopiero na początku lat siedemdziesiątych - przejście z wizji gospodarki kowbojskiej do gospodarki statku kosmicznego Ziemia pierwsze na świecie Ministerstwo Ochrony Środowiska powstało dopiero w 1970r.
Raporty Klubu Rzymskiego - zgrupowania prywatnych osób około 80 naukowców i przemysłowców.
Granice wzrostu (1972rok) –

D.D. Meadows: kilkuwariantowy scenariusz, 7 pesymistycznych scenariuszy rozwoju świata, jeden optymistyczny jeśli świat przyjmie wzrost zerowy już w latach siedemdziesiątych.

Scenariusze przyszłości opierały się na prognozie przebiegu zmiennych: liczba ludności, produkcja żywności, kapitał przemysłowy, zanieczyszczenia, zasoby naturalne, świat załamie się w połowie XXI wieku.

Podstawą do obliczeń były dane z lat 1900-1970.

Trzy wnioski:

- Jeśli obecne trendy się utrzymają to świat osiągnie granice wzrostu - przed upływem 100 lat.
-Można zmienić te trendy i zaspokoić potrzeby każdego człowieka,
- Im szybciej będziemy dążyć do zmiany trajektorii, tym większe są szanse uniknięcia samozagłady.

Postulowano:

- stabilizację liczby ludności od 1975

- wzrost zerowy - liczba ludności stabilizuje się, inwestycje tylko na poziomie reprodukcji prostej.
- rozwijać się mogą tylko działalności nie zmieniające zużycia nieodnawialnych zasobów przyrodniczych.

Słabe punkty:

-świat traktowany jako całość,
-abstrahowanie od czynników społecznych i ustrojowych,
-stałe tempo wzrostu (wykładnicze) wszystkich czynników,
- błędy prognostyczne.

Ludzkość w punkcie zwrotnym - 1974 Mesarović, Pestel: idea wzrostu organicznego. Konieczność zróżnicowania wzrostu w poszczególnych regionach świata, pomoc inwestycyjna dla biednego południa, inwestycje zagraniczne im później one nastąpią tym więcej trzeba będzie wydać pieniędzy, z powodu eksplozji demograficznej:

kto szybko daje ten 2 , a nawet - 4 razy daje.

Motto stoimy w obliczu decyzji albo będziemy kroczyć drogą rakowatego niezróżnicowanego wzrostu, albo wkroczymy na drogę wzrostu organicznego.

O nowy ład ekonomiczny - 1976 Tinbergen - pomoc techniczna, kapitałowa w celu uruchomienia rozwoju biednych regionów świata w oparciu o własne zasoby naturalne i ludzkie.
Obecnie kolejna prognoza ostrzegawcza - Przekraczanie granic 1992 (Meadows, Meadows, Randers)

Efekt przestrzelenia - granice wzrostu już zostały przekroczone, receptą jest więcej rozwoju mniej wzrostu, zdanie sobie sprawy z realności zagrożeń, odwrót od stylu życia konsumpcyjnego, możemy się uchronić przed zagładą.
Podsumowanie teorii statycznej:

Ilość zasobów naturalnych jest skończona - granica fizyczna, po przekroczeniu której wyczerpią się zasoby.
Jeśli nic nie uczynimy w celu stabilizacji liczby ludności i produkcji, system ulegnie załamaniu

2.2. Podejście dynamiczno- funkcjonalne

- Rola wiedzy w reprodukcji zasobów naturalnych
- Istota bariery w teorii dynamiczno-funkcjonalnej

Teoria dynamiczno - funkcjonalna (podejście optymistyczne)

W Polsce przedstawicielami tego kierunku są współcześnie Jacek Dembowski, na świecie H.J. Barnett, Ch. Morse.

Czołowe postacie i ich dorobek:

Dawid Ricardo - 1772- 1823 (Rząd tyrański - to taki rząd, który zamiast podatków bezpośrednich ukrywa swoje wydatki pobierając podatki pośrednie.)
Za źródło renty uznał rzadkość (ograniczoną ilość) ziemi i zróżnicowanie jej urodzajności, natomiast zysk był wg niego potrąceniem z produktu wytworzonego przez robotnika. Zasoby ziemi są zróżnicowane, nieograniczone co do ilości, ale występuje granica dostępu do najlepszych ziem. Sięganie do coraz gorszych zasobów powoduje wzrost kosztów i spadek przychodów - powstaje bariera ekonomiczna. Zasoby są nieograniczone lecz wiedza na temat ich wykorzystania jest ograniczona. Bariera nie ma charakteru fizycznego, jest tylko bariera jakościowa i ekonomiczna.

John Steward Mill:

UTYLITARYZM [łac.], teoria etyczna powstała w XIX w., której gł. zasada (zw. zasadą użyteczności) głosi, iż czyn jest dobry wtedy i tylko wtedy, gdy przyczynia się do stanowienia szczęścia powszechnego, rozumianego jako wzrost przyjemności i redukcja cierpień w świecie; gł. przedstawicielami utylitaryzmu są J.S. Mill.
Rozumiał szerzej zasoby i nie utożsamiał ich z zasobami żywnościowymi.
Zasoby są nieograniczone, bariera w ich dostępie może mieć jedynie charakter lokalny lub regionalny. Postęp techniczny może opóźnić prawo malejących przychodów.

3. Baza zasobowa w teorii dynamiczno- funkcjonalnej

1) Baza zasobowa - łączna ilość zasobów naturalnych dostępnych dla człowieka w danym momencie.

2) Ilość zasobów jest zmienna w czasie - wynika to z definicji.
W miarę rozwoju gospodarczego baza zasobowa powiększa się, gdyż zasoby są funkcją naszej wiedzy - zasoby stają się - a nie zasoby są. Postęp w naszej wiedzy przyczynia się do wzrostu ilości zasobów naturalnych. Postęp w tej dziedzinie może być spontaniczny (np. suszone na słońcu rośliny) lub indukowany (jeśli występuje bariera w dostępie do surowca - potrzeba matką wynalazku - np. produkcja koksu z węgla brunatnego w okresie międzywojennym w Niemczech)

Opcje rozszerzania się bazy zasobowej:

a) odkrycia geologiczne, np. hitem lat 50-tych było odkrycie złóż ropy naftowej w rejonie Zatoki Perskiej

b) nowe zastosowania starych surowców (rozszerzenie bazy zasobowej) - piasek, granit z Vermontu, gaz ziemny do produkcji nawozów azotowych,

c) odkrycia funkcji użyteczności dla bezużytecznych dotąd elementów przyrodniczych - deuter jako źródło energii, energia geotermiczna, w przyszłości fuzja wodorowa, łupki bitumiczne.

Reprodukcja zasobów naturalnych następuje w postaci reprodukcji rozszerzonej.

3) Bariera w dostępie do zasobów naturalnych w teorii dynamiczno - funkcjonalnej:

a) jest cząstkowa, okresowa, lokalna.

b) przejawem istnienia bariery jest wzrost cen zasobu, wywołujący zakłócenia w gospodarce (niezaspokojony popyt potencjalny). Koszt surowca jest zbyt wysoki w stosunku do wartości produktu. Gdy wzrasta wartość produktu, następuje spadek popytu na produkt.
Bariera ekonomiczna związana ze wzrostem cen surowców może nie wystąpić, gdyż ceny towarów wysoko przetworzonych wzrastają szybciej niż ceny surowców.

Przykład kryzys naftowy - w XII 1973 roku cena wzrosła 11 krotnie w porównaniu do poziomu z 1971 (ograniczenie wydobycia oraz eksport ropy tylko do krajów popierających Arabów w wojnie izraelsko - arabskiej, procesy dostosowawcze:

-wzrost zainteresowania nowymi złożami dotąd nieopłacalnymi - np.. szelf Morza PN, Alaska,
-spadek energochłonności PKB, bo nowe technologie, restrukturyzacja gospodarki
- przestawienie się na inne nośniki energii - energia atomowa(Francja 73% energii cieplnej z elektrowni atomowych, kariera gazu ziemnego,

c) bariera jest przełamana dzięki postępowi w naszej wiedzy - nowe zasoby, nowe zastosowania, nowe techniki penetracji Ziemi, nowe technologie surowcooszczędne.

d) bariera częściowo jest przełamywana dzięki oszczędnościom - postęp organizacyjny - zbieranie surowców wtórnych (recykling rzeczywisty, bezpośredni, pośredni).

Wnioski:

1) Światu nie zagraża fizyczne wyczerpanie się zasobów naturalnych:

a) baza zasobowa ulega reprodukcji rozszerzonej a zasoby pełniące daną funkcję są względem siebie komplementarne.
b) istnieje mechanizm samoregulacji w gospodarce zasobami. W przypadku wyczerpywania się podstawowego zasobu danej grupy następuje wzrost cen, wzrasta również opłacalność wykorzystania nieopłacalnych dotąd zasobów, następuje przyspieszony postęp w wiedzy - postęp techniczny i technologiczny. Wzrasta podaż surowców, spadają ceny,
c) Wobec tego nie jest istotna troska o powiększanie zasobów naturalnych, lecz o rozwój wiedzy.

Konkluzja - przyszłość człowieka nie polega na kołysaniu się na hamaku poruszanym przez roboty, lecz na walce z ograniczeniami własnego umysłu.

4. Zagrożenia środowiskowe rozwoju gospodarczego współczesnego świata

Zły stan środowiska naturalnego

a) dziura ozonowa, odkryta w 1985, w 1987 była ona nad Antarktydą wielkości USA bez Alaski, na półkuli pn nad Syberią,
b) efekt cieplarniany - Średnia globalna temperatura powietrza wzrosła w ciągu ostatnich 100 lat od . do . C. Przy zachowaniu dotychczasowych tendencji na początku XXI wieku możliwy jest wzrost temperatury o 1,5-4 oC, co spowoduje podniesienie się poziomu morza o do . Taki wzrost odczują mieszkańcy Azji (delty rzek) i wielkich miast - Nowy Orlean , Kair, Szanghaj, Londyn, Nowy York.
c) zmiany klimatyczne na skutek wylesiania
d) pustynnienie 1/3 planety, w ostatnim dziesięcioleciu świat stracił jedną piątą ziemi ornej (powierzchnię równą Indii i Chinom) z przyczyn takich jak erozja, zbyt intensywna uprawa, zbyt skąpe nawadnianie, ogołocenie z lasów, pustynnienie i urbanizacja.

Zagrożenia polityczne

a) uzależnienie się od monopolistycznych dostawców surowców o znaczeniu strategicznym - przykład gaz ziemny
b) punkty zapalne na mapie świata - wojna o Kuwejt, Czeczenia, wojna o Irak, wojna domowa w Liberii
c) Brak koordynacji działań - szczyt Ziemi w Rio de Janeiro znaczenie symboliczne, ważne jest stanowisko USA (należy do czołowych trucicieli świata, np. emisja bromku metylu (niszczy grzyby, chwasty, insekty, gryzonie - bardzo silnie trujący 0,7 w skali od 0 do 1) niszczącego warstwę ozonową w USA stanowi 40% całej światowej emisji

Najważniejsze kanały morskie na świecie
Żeglugę morską w znacznym stopniu ułatwiają kanały, które znacznie skracają drogę wodną statków. Do najważniejszych strategicznie kanałów morskich świata należą trzy: Suseki, Panamski i Kiloński.
Kanał Sueski

Właściciel: Egipt

Rozmiary: dł., głęb., 300- szer., skraca żeglugę z Ameryki i Europy do Azji

Historia: Kanał został otwarty 17 XI 1869. Miał kluczowe znaczenie gospodarcze i strategiczne. Kontrolę nad kanałem próbowała przejąć Wlk. Brytania. W 1888 r. w Stambule podpisano kowencję gwarantującą międzynarodowy status kanału. Kanał był zamykany 2 razy: w 1956 r. - tzw. kryzys sueski, w 1967 r. - tzw. wojna sześciodniowa arabsko-izraelska.

Kanał Panamski

Właściciel: wieczysta dzierżawa USA

Rozmiary: dł., głęb., szer., skraca żeglugę między wybrzeżem wschodnim i zachodnim Ameryki

Historia: Budowa kanału została zaincjowana w 1879 r., jednakże ukończona dopiero w 1914 r. W latach 1914-1999 USA sprawowało władzę nad strefą kanału. Na kanale znajdują się 3 śluzy (różnica poziomu wody ). Kanał służy głównie do transportu ropy naftowej, węgla kamiennego i zboża. Co roku Kanał Panamski przynosi 500 mln dol. dochodu.

Kanał Kiloński

Właściciel: Niemcy

Rozmiary: dł., głęb., szer., skraca żeglugę z Bałtyku na M.Północne o

Historia: Kanał został wybudowany w latach 1887- pogłębiony w 1909-1914. Kanał posiada dwie śluzy. Łączy M. Północne z M. Bałtyckim. Znajduje się w kraju związkowym Szlezwiku-Holsztynie.

Ochrona środowiska: Stan lasów - wybrane kraje

Kraj drzewa nieuszkodzone [%]

Rumunia 62,7

Finlandia 54,6

Szwecja 49,2

Estonia 45,9

Francja 40,1

Rosja 37,9

Niemcy 35,1

Norwegia 35

Litwa 16,4

Polska 8,8
3.Środowisko geograficzne i szdrovie człowieka

Raport UNFPA: "Sytuacja Ludności Świata 2005.
Obietnica równości: równość płci, zdrowie reprodukcyjne i Milenijne Cele Rozwoju"

Szacuje się, że w wyniku problemów związanych ze zdrowiem reprodukcyjnym, co roku ludność świata traci około 250 milionów lat produktywnego życia. Problem ten dotyczy najbardziej osób ubogich, szczególnie kobiet i młodych ludzi, którzy mogą najwięcej zyskać na szerszym dostępie do usług z zakresu zdrowia reprodukcyjnego.

Niemożność decydowania o tym, kiedy i ile mieć dzieci ogranicza wybory życiowe kobiety. Umożliwienie jednostkom podejmowania swobodnych decyzji o posiadaniu potomstwa powoduje również zmniejszenie liczebności rodzin, spowalnia przyrost ludności i redukuje presję na zasoby naturalne.

Dobry stan zdrowia reprodukcyjnego może przynosić korzyści ekonomiczne dzięki "dywidendzie demograficznej". Niższy wskaźnik płodności oznacza większy udział młodych ludzi wkraczających w wiek produkcyjny posiadając względnie mniej osób do utrzymania.

Przy wsparciu odpowiednich polityk społecznych i gospodarczych może to prowadzić do zwiększenia poziomu oszczędności i środków, które można zainwestować w każde dziecko.

Ekonomiści przypisują temu zjawisku bezprecedensowy wzrost gospodarczy w Azji Wschodniej pomiędzy rokiem 1965 a 1990.

Rzeczywiście, naukowcy szacują, że w latach 2005-2015 "dywidenda demograficzna" mogłaby zmniejszyć ubóstwo w krajach rozwijających się o 14 procent.

1.Ludność świata

Z perspektywy światowej poważnym problemem jest zjawisko eksplozji demograficznej, co ostatecznie grozi przeludnieniem naszej planety. Źródłem problemu jest wysoki przyrost naturalny przy malejącym współczynniku zgonów w wielu krajach (szczególnie afrykańskich i azjatyckich). Niektóre z nich próbowały i próbują nadal prowadzić aktywną ogólno-krajową kontrolę urodzin (np. poprzez wysokie podatki za drugie dziecko w Chinach).

ŚWIAT W LICZBACH

Ludność planety
Ludność świata: 1800 r. - 1 miliard
1960 r. - 3 miliardy (30% - ludność miejska)
2000 r. - 6 miliardów, z czego 1 miliard w Indiach i 1,2 miliarda w Chinach (47% - ludność miejska)
2050 r. (?) - 9 miliardów (70% - ludność miejska)

Rozmieszczenie ludności na powierzchni globu jest bardzo nierównomierne.

Dzieje się tak między innymi za sprawą umiejscowienia ujęć wody, surowców mineralnych i gleb.

Czynniki przyrodnicze decydują w dużym stopniu o obszarach kuli ziemskiej, na których człowiek może zaspokajać swoje naturalne potrzeby i pracować w celu pozyskania środków na swoje utrzymanie i rozwój. Obszary, które spełniają wyżej wymienione warunki nazywamy ekumeną.
Ekumena, tzn. teren stale zamieszkały przez człowieka, wynosi obecnie około 91% powierzchni globu.

Najwięcej ludności świata, bo około 52%, zamieszkuje tereny usytuowane nie dalej niż 200km od źródeł wody. Tereny, wyłączając Antarktydę, stanowią około 26% lądów. W rozpatrywaniu rozmieszczenia gatunku ludzkiego na Ziemi ważne jest zagadnienie mówiące o gęstości zaludnienia. Sytuację zaludnienia świata i poszczególnych kontynentów, przedstawia tabela

Ludność świata według kontynentów w 1996r.

Wyszczególnienie

Liczba ludności w mln Gęstość zaludnienia
Świat 5768 43
Europa 728 32
Azja 3487 110
Afryka 739 24
Ameryka

PN. i Środk. 461 19
Ameryka Pd. 322 18
Oceania 29 3

Na podstawie tej tabeli można stwierdzić, że około 60% ludności świata występuje w Azji, na drugim miejscu pod tym względem znajduje się Afryka, a dalej są: Europa, Ameryka Północna i Środkowa, Ameryka Południowa oraz Australia. Państwa o największej liczbie ludności w 2000r. to: Chińska Republika Ludowa (1,275mld), Indie (1,009mld), USA (283mln) oraz Indonezja (212mln).

Szacuje się, że w 15 najludniejszych krajach świata stale zamieszkuje około 2/3 ludności całego globu. Natomiast ciekawostką jest, że z tych 2/3 więcej, niż co piąty obywatel świata żyje w Chińskiej Republice Ludowej, a co siódmy w Indiach.
Średnia gęstość zaludnienia na Ziemi wynosi 43 osoby/km2, co daje nam średnią na poszczególnych kontynentach:

Azja- 111 os/km2,

Europa- 32 os/km2,

Afryka- 23 os/km2,

Ameryka Północna i Środkowa- 19 os/km2,

Ameryka Południowa- 18 os/km2,

Oceania 3 os/km2.

Największą gęstością zaludnienia charakteryzują się małe jednostki terytorialne np.:

Monako (16 tys. os/km2), Makau (23 tys. os/km2), Hongkong (6 tys. os/km2), Gibraltar (5 tys. os/km2) i Singapur (5 tys. os/km2).

Do najgęściej zaludnionych krajów na Ziemi należą: w Europie- Holandia, Belgia, Wielka Brytania, Niemcy, w Azji- Bangladesz, Korea Południowa, Japonia i Sri Lanka.

Natomiast państwa o najmniejszym zaludnieniu to: Grenlandia (0,1 os/km2), Mongolia (2 os/km2), Australia (2 os/km2), Kanada (3 os/km2) i in.

Z drugiej strony, możemy zauważyć, że wśród państw o największej gęstości zaludnienia brakuje Chińskiej Republiki Ludowej, czyli najludniejszego kraju świata. Dzieje się tak, gdyż oprócz terenów o dużym zagęszczeniu a nawet stłoczeniu ludności, występują powierzchnie pustynne i górskie, niesprzyjające zasiedleniu, na których mieszka mała liczba osób bądź są to tereny niezamieszkałe.

Występują następujące przyczyny wpływające na różną gęstość zaludnienia:
- przyrodnicze-żyzne gleby, łatwy dostęp do wody, łagodny klimat;
- poza przyrodnicze- polityczne, ekonomiczne ( np. rozrastanie się dużych okręgów przemysłowych, związane z występowanie bogactw naturalnych), historyczne (do dziś największą gęstość zaludnienia mają obszary, z których wywodzą się cywilizacje starożytne np. Egipt, gdzie gęstość zaludnienia wynosi 63 os/km2, przy czym zamieszkiwana jest głownie dolina Nilu, więc gęstość zaludnienia na obszarach zamieszkiwanych wynosi 500 os/km2).
W czynniku przyrodniczo- geograficznym warunkującym rozmieszczenie ludności na świecie bardzo ważne są gleby.

Według danych geograficznych około 3/5 lądowej powierzchni Ziemi nie jest dogodna dla osadnictwa ludzi. Wynika to z tego, iż są to tereny zbyt suche, zbyt wilgotne, zbyt zimne lub zbyt górzyste, aby mogły być obszarami nadającymi się na ziemie uprawne.

Jednakże obecna technologia pozwala człowiekowi wytworzyć w takich rejonach sztuczne środowisko (przykłady to: ogrzewanie, klimatyzacja, odsalanie wody).
W skali światowej średnia powierzchnia ziem uprawnych na jednego człowieka wynosi mniej niż . Jednakże ¾ ludzi na Ziemi zamieszkuje obszary o mniejszej powierzchni od światowej średniej fizjologicznej.

I tak najniższa ona jest w Azji- , w Europie wynosi (i ciągle spada) a w Ameryce Pd. w wyniku wysokiego przyrostu naturalnego spadła poniżej .
Tereny bezludne (anekumeny) bądź też bardzo słabo zaludnione (paraekumeny), można znaleźć na każdym kontynencie.

W Eurazji, czyli najbardziej zaludnionym kontynencie takie obszary występują w strefie polarnej Rosji i Skandynawii oraz w Azji Centralnej (pustynie, góry), w Ameryce Północnej: region arktyczny z Alaską, północna Kanada, Grenlandia i bardzo sucha zachodnia część kontynentu,

W Ameryce Pd. są to: tropikalne lasy deszczowe Amazonii, pustynie Atacama i region Patagonii w Argentynie, w Afryce są to: pustynia Sahara, lasy tropikalne Afryki Równikowej, pustynie Kalahari i Namib, w Australii jest to środkowa część kontynentu, natomiast Antarktyda nie ma stałych osiedli.
Regionami na świecie, które skupiają największy odsetek ludności (3/5) są: Azja Wschodnia, Azja Południowa, Europa (Zachodnia, Środkowa i zachodnie tereny byłego ZSRR) a także północno-wschodnie części Ameryki Północnej. W dalszej kolejności mamy: Kalifornię, region miejski Meksyku, wsch. wybrzeże Brazylii, region , Afryka Północna, Afryka Pd. i wsch. Australia.

Czynniki społeczno- ekonomiczne i demograficzne
Czynniki te wpływają na siebie wzajemnie. Determinują one w znaczącym stopniu rozmieszczenie ludności na Ziemi.

Wśród cech demograficznych bardzo ważna jest struktura wieku i płci.

Tereny pionierskie, pierwszy raz zasiedlane, mają wyższy odsetek mężczyzn w społeczności(mężczyźni częściej podejmują trud osadnictwa), w wyniku tego na terenach, z których ludność emigruje, większość stanowią kobiety.

Odsetek danej płci na danym obszarze ma wpływ m.in. na rozmieszczenie ekonomicznej działalności. W miejscach, gdzie większość stanowią mężczyźni będą powstawać przede wszystkim zakłady przemysłu ciężkiego, a tam gdzie prym wiodą kobiety, będzie się rozwijał przemysł lekki.
W krajach wysoko rozwiniętych jak np. Niemcy, Wielka Brytania, Francja czy USA, w wyniku zwiększania się poziomu wykształcenia wśród obywateli, podaż pracy prostej przerosła popyt na nią. Ludzie mający coraz wyższe kwalifikacje nie są zainteresowani taką pracą, gdyż nie przynosi im ona oczekiwanych profitów oraz satysfakcji.

W wyniku tego, na rynkach pracy krajów wysoko rozwiniętych występuje olbrzymie zapotrzebowanie na pracowników słabiej wykształconych, skłonnych do wykonywania mniej ambitnych zajęć. Rynek musi się wówczas otworzyć na imigrantów, głównie z krajów biednych i słabiej rozwiniętych, na przykład migracje ludności z Meksyku do USA, czy też Polaków do Wielkiej Brytanii, Niemiec i Francji.
Ponadto w krajach wysoko rozwiniętych wysoki udział ma ludność w wyższej klasie wieku, natomiast w państwach rozwijających się- niższa. Państwa bogate mają lepszą opiekę zdrowotną- trwanie życia wydłuża się, ale z drugiej strony występuję tam niski przyrost naturalny, gdyż ludność ogranicza swoją płodność.

Na rozkład ludności na naszym globie wpływ mają również migracje. Podstawową przyczyną ich istnienia jest poszukiwanie lepszej pracy, zarobków, czyli po prostu aspekt ekonomiczny

Przykładem mogą być badania przeprowadzone w USA, gdzie 85% migracji było spowodowanych nadzieją na spełnienie swoich ambicji zarobkowych. Pozostałymi przyczynami migracji są motywy: polityczny(wojny domowe, przesiedlenia), religijny, etniczny, językowy, rodzinny.

Ludność charakteryzująca się największą mobilnością, są osoby z przedziału 15-30 lat. W skutek tego na terenach odpływowych następuje tzw. drenaż siły roboczej i drenaż mózgów. Migracje mają charakter ciągły, ale nie systematyczny.

Ze względu na coraz większy napływ ludności z wsi do miast, potrzebowały one dużo więcej przestrzeni. W roku 1950 ludność miast stanowiła 28% ogółu ludności świata. W 1970r. było to już 37%, a w 1985 ok. 40%. Procesy urbanizacyjne spowodowały łączenie się sąsiadujących ze sobą miast i wchłanianie okolicznych obszarów. Powstały w ten sposób tzw. aglomeracje miejskie (metropolie).

Z badań przeprowadzonych w 2000r. wynika, że największą metropolią na świecie było Tokio z 26,4 mln mieszkańców, w Polsce najpotężniejsza była aglomeracja katowicka- 3,5 mln mieszkańców.

Poniższa tabela przedstawia pierwsze dziesiątki największych aglomeracji w latach 1950- 2015. Możemy zauważyć częste zmiany pozycji danych metropolii w rankingach.

Dziesięć największych światowych aglomeracji miejskich w latach 1950- 2015
1950 2000 2015 mln
1 Nowy Jork 12,3 Tokio 26,4 Tokio 26,4
2 Londyn 8,7 Mexico 18,1 Bombaj 26,1
3 Tokio 6,7 Bombaj 18,0 Lagos 23,1
4 Paryż 5,4 Sao Paulo 17,8 Dhaka 21,1
5 Szanghaj 5,3 Nowy Jork 16,6 Sao Paulo 20,4
6 Buenos Aires 5,0 Lagos 13,4 Karachi 19,2
7 Chicago 4,9 Los Angeles 13,1 Mexico 19,2
8 Moskwa 4,8 Kalkuta 12,9 Nowy Jork 17,4
9 Kalkuta 4,4 Szanghaj 12,9 Dżakarta 17,3
10 Los Angeles40 Buenos Aires 12,6 Kalkuta 17,2

Wśród 200 państw świata: 140 to kraje słabo rozwinięte, pozostałe to średnio i wysoko rozwinięte. Z 6mld ludzi, 1,2mld przypada średnio i wysoko rozwinięte, natomiast 4,8mld na kraje słabo rozwinięte.

Europa

Europa z 724 mln (stan 2005) mieszkańców jest trzecim co do liczby ludności kontynentem po Azji i Afryce i należy do najgęściej zaludnionych części naszej planety.

Średnia gęstość zaludnienia

w Europie wynosi ok. 70 mieszkańców/km². Największą gęstość zaludnienia na kontynencie mają kraje Europy zachodniej, środkowej i południowej, maleje ona na północy i wschodzie kontynentu (kraje skandynawskie i Rosja).

Rozwój demograficzny Europy w latach 1100 - 2050,

(od 2005 prognozowany)

Prognozy ludnościowe
Prognozy na przyszłość są takie, iż przyrost naturalny będzie malał. W chwili obecnej przyrost ten na świecie wynosi około 13‰, a za 40- 50 lat będzie wynosił około 4‰. W Europie przyrost naturalny będzie ujemny- -6‰, w Afryce będzie to około 10‰, w Ameryce Południowej i Środkowej będzie oscylował w granicach 5‰.

W skutek tego w latach 1040- 2050 liczba ludności krajów rozwiniętych będzie ciągle taka sama, ale z tendencjami spadkowymi. Z kolei państwa słabo rozwinięte będą skupiały 8mld ludzi. W związku z tym podziały będą jeszcze głębsze, a sfera ubóstwa coraz większa.

2.Problemy żywnościowe ludności świata

Gdyby zebrać wszystkich głodnych na świecie w jedno miejsce, okazałoby się że powstał nowy kontynent, a liczebność mieszkańców przerosła by w sumie liczbę ludności Am. Północnej i Europy Zach. W jednym z ostatnich sprawozdań ONZ stwierdza, że liczba głodujących sięga 830 milionów ludzi. Przyczyn jest wiele. Są to klęski wywołane przez żywioły, walki wojenne, a przede wszystkim jest to rosnące wraz ze stopniem globalizacji powszechne ubóstwo, którego piętnem jest narastające niedożywienie. Na świecie żyje 830 milionów ludzi niedożywionych.
40% ludności świata, czyli ok. 2,5 miliarda osób, nie ma dostępu do elektryczności.
Jeden dorosły na czterech jest niepiśmienny (nigdy nie umiał pisać ani czytać - analfabeta - albo umiał, ale zapomniał). Co tydzień ludność miejska powiększa się o milion osób.
47% osób na świecie żyje za mniej niż 2 dolary dziennie.
33% dzieci poniżej 5. roku życia cierpi z powodu niedożywienia

Jedna osoba na pięć nie ma dostępu do nowoczesnej opieki medycznej.
4,9 miliarda, czyli 80% ludzkości, to mieszkańcy krajów rozwijających się.
95% osób chorych na AIDS żyje w krajach rozwijających się.

Aż 791 milionów wśród w/w liczby głodujących to ludzie zamieszkujący kraje rozwijające się. Około ¼ tej liczby (200 milionów) stanowią dzieci, które ni osiągnęły jeszcze wieku pięciu lat.

Każda minuta przynosi śmierć 76 osób, w tym 57 dzieci. Każdego dnia liczba ta osiąga wielkość miasta takiego jak Hiroszima.

Nasuwa się następujący wniosek, że wojny, rewolucje i morderstwa przez ostatnie 150 lat nie przyniosły takiego żniwa i nie były przyczyną śmierci tylu istnień ludzkich, ile zebrał głód przez minione pięć lat. Każdy rok, to śmierć od 35 do 40 mln ludzi, czego powodem jest głód i niedożywienie.

Liczba ludności na świecie rośnie systematycznie a wraz z nią w sposób proporcjonalny wzrasta zapotrzebowanie na żywność. Obecnie światowa produkcja żywności na świecie osiągnęła taki poziom, że każdy mieszkaniec Ziemi może spożyć więcej niż trzy tysiące kcal w ciągu jednej doby.

Pomimo tego przeważająca liczba mieszkańców Afryki cierpi z powodu głodu.

Dzieje się tak dlatego, że nie ma pokrycia największych obszarów zapotrzebowania żywnościowego z największymi regionami produkowania tej żywności.

FAO zalicza do głodujących tę ludność, której dzienna dieta nie przekracza 2200 kalorii. Taki poziom wyżywienia dotyczy głównie mieszkańców Afryki Czarnej. Kraje znane z największej produkcji żywności to Stany Zjednoczone, Kanada, Australia, Nowa Zelandia, kraje Europy Zachodniej, Argentyna i Brazylia. Produkcja żywności osiąga tam taki poziom, że kraje te mogą gromadzić nadwyżkę produkcyjną w postaci zapasów. Jednocześnie kraje te znane są z największego eksportu żywności na świecie. Ostatnie lata to spadek produkcji rolnej i produkcji żywności dla krajów rozwiniętych ze względów ekonomicznych. W krajach o niskim stopniu rozwoju i rozwijających się, rozwój rolnictwa przebiega bardzo dynamicznie. Coraz więcej pożywienia produkuje się w Azji Południowo-Wschodniej i Wschodniej, nieco mniej w krajach Ameryki Łacińskiej oraz na północy kontynentu afrykańskiego.

Pozostałe obszary Czarnego Lądu objęte są regresem produkcji rolniczej.

Dzieje się tak wskutek niesprzyjających warunków klimatu, nadmiernej eksploatacji i erozji gleb, pastwisk i gruntów, oraz wyjaławianie gleb przez prowadzenie polityki monokultur, głównie w celach eksportowych. Ilość produkowanej w Afryce żywności utrzymuje się poniżej przyrostu liczby mieszkańców, stąd powiększający się niedobór produkcji rolnej.Co dwa lata ma miejsce sesja ONZ ds. FAO, czyli wyżywienia i rolnictwa. Jest to najważniejsze zgromadzenie ONZ, podejmujące decyzje dotyczące programu i budżetu, oraz ma na celu przegląd sytuacji rolnictwa na świecie, leśnictwa i rybołówstwa a także problemu wyżywienia i programu walki z głodem.

W tym celu FAO prowadzi badania i opracowuje wyniki, które są wyjściową do podejmowanych decyzji.

Obecnie przyjęte przez FAO normy dotyczące wyżywienia, to:

1. Dostarczanie organizmowi minimalnej energii od 2300 do 2700 kcal na dobę;

2. Spożycie białka w ilości 80 gram/dobę, w tym zawartość około 35% białek pochodzenia zwierzęcego.

Normy te są ruchome i zależą od szerokości geograficznej (czyli od klimatu) w jakiej się żyje, od wykonywanej pracy, a także od płci i wieku.

FAO oszacowało, że aż 25% ludności na świecie jest niedożywionych i cierpi z powodu głodu utajonego, przy czym 10% tej liczby to ludzie głodujący

Głód definiuje się jako utrzymujący się długotrwale obniżony poziom substancji pokarmowych.

Inną formę ma głód utajony - jest to brak białek w pokarmie, co powoduje osłabienie fizycznych oraz umysłowych sił organizmu.

Niedożywienie i głód corocznie zbiera żniwo około 30 milionów ludzi.

Ze względu na normy żywienia, istnieje podział krajów na świecie. Kraje dzieli się na:

1. Kraje obfitego wyżywienia, gdzie na dobę średnio spożywa się więcej niż 2700 kcal i ponad białka;

2. Kraje skromnego wyżywienia, wystarczającego - gdzie na dobę średnio spożywa się od 2300 do 2700 kcal oraz od 50 do białka;

3. Kraje niedostatecznego wyżywienia i głodowego, gdzie średnio na dobę spożywa się poniżej 2300 kcal, oraz poniżej białka.

Wśród najważniejszych problemów mieszkańców krajów rozwijających się, jest problem zapewnienia własnym rodzinom odpowiedniej ilości jedzenia. Jednak nie tylko ilość jest ważna, priorytetowa jest także jakość pokarmu. W podstawowej diecie powinna znaleźć się odpowiednia ilość węglowodanów (które przede wszystkim występują w zbożu i ziemniakach), białka zwierzęcego i roślinnego, oraz tłuszczów, soli mineralnych i witamin. Gdy któregoś składnika zabraknie, albo organizm otrzyma go w niewłaściwej proporcji, może to być początkiem poważnego schorzenia. Ważnymi składnikami w pokarmie są witaminy. Ilości, które powinny być codziennie dostarczane do organizmu są niewielkie, ale skutki ich niedoboru - ogromne.

• Niedobór witaminy A prowadzi do zaburzeń wzroku o zmroku, zmiany i wysychanie nabłonka oraz łuszczenie skóry;

• Niedobór witaminy B1 prowadzi do choroby beri-beri, oraz do uszkodzenia nerwów;

• Niedobór witaminy B2 jest odpowiedzialny za zaburzenia (zahamowanie) wzrostu, występowanie łojotoku skórnego, za tzw. zajady, czyli popękane wargi i kąciki ust;

• Niedobory witaminy B12 prowadzi do niedokrwistości złośliwej;

• Niedobór witaminy C jest odpowiedzialny za występowanie szkorbutu, zapalenia jamy ustnej, co w konsekwencji prowadzi do wypadania zębów;

• Niedobór witaminy D oznacza występowanie krzywicy w wieku dziecięcym, oraz powoduje niedostateczną mineralizację kości;

• Zbyt niskie stężenie witaminy K w organizmie powoduje słabą krzepliwość krwi.

• Podstawowe składniki mineralne niezbędne tak samo jak witaminy, to przede wszystkim: wapń, magnez, fosfor, żelazo, jod, fluor.

• Niedobór wapnia powoduje niedostateczną mineralizację kośćca;

• Niedobory magnezu są bardzo poważne, ponieważ początkowo niegroźne drżenia i skurcze mięśni mogą przerodzić się w migrenowe bóle głowy oraz powodują zmniejszoną wytrzymałość na wysiłek fizyczny;

• Niedobór fluory prowadzi do próchnicy zębów;

• Bardzo poważne są niedobory żelaza powodujące anemię, czyli obniżony poziom czerwonego barwnika krwi, erytrocytów i co za tym idzie niedotlenienie organizmu;

• Niedostatek jodu objawia się przerostem gruczołu tarczycy, a u dzieci kretynizmem;

• Niedobór fosforu występuje dość rzadko.

Wśród chorób wywoływanych niedożywieniem znajdują się m.in. kwasiorkor i marazm. Kwasiorkor jest efektem braku białek w pożywieniu. Główne objawy to obrzęk całego ciała, spowodowany gromadzeniem się wody pod skórą.

Dzieci takie są niskiego wzrostu - upośledzenie fizyczne, oraz nie mają w pełni rozwiniętych połączeń nerwowych w mózgu. To prowadzi do upośledzenia umysłowego, ponieważ dzieci te jeśli przeżyją, zatrzymają się na pewnym etapie rozwoju.

Marazm jest chorobą której przyczyną jest brak substancji energetycznych.

Wówczas organizm, aby funkcjonować zaczyna zużywać białko budulcowe, co prowadzi do wychudzenia ciała.

Często waga chorych dzieci nie sięga nawet 50% normy. Często zdarza się że pomoc głodującemu dziecku przychodzi zbyt późno, kiedy wycieńczony organizm nie jest w stanie przyswoić żadnego pożywienia.

Mieszkańcy w krajach rozwiniętych odżywiają się pokarmem bogatym w białka i tłuszcz zwierzęcy. Więcej niż 50% dziennego zapotrzebowania na tłuszcz zwierzęcy i białka, bierze się z jaj, mleka i mięsa. Kraje rozwijające się mogą pozwolić sobie na o wiele niższe spożycie produktów zwierzęcych. Jest to tylko 14% wszystkich spożywanych białek i tłuszczów

rnięta ziemia pozostała w rękach i władaniu bogatych krajów. Ziemia ta z reguły była nie uprawiana i sOprócz białek i tłuszczów, w krajach rozwiniętych spożywa się także dużo produktów zbożowych. Jest to ilość pięć razy większa niż w krajach które się dopiero rozwijają.

Większa część z tego zboża jest wykorzystywana na pokarm dla zwierząt hodowlanych. Dopiero gdy zbożem tym nakarmi się krowy, świnie i inne zwierzęta, jest ono spożywane przez ludzi w mięsnej postaci.

Szacuje się, że z około zboża jako paszy dla zwierząt, odzyskiwanych jest jedynie około pół kilograma mięsa. Jednak w zboża jest zgromadzone więcej energii i 4 razy więcej białek niż w wołowiny.

W krajach rozwiniętych normalnym zjawiskiem jest zmiana nawyków i zwyczajów żywieniowych.

Tradycyjne, droższe składniki menu, wypierane są przez nowsze produkty. Przykładem jest soja.

Oprócz mięsa, źródłem równie wysokogatunkowych białek jest mięso rybie. W roku 1989, na całej kuli ziemskiej zostało złowionych około 100 milionów ton ryb.

Kraje które obecnie mają status rozwijających się nie znały kiedyś uczucia głodu. W wieku XVI oraz XVII, gdy Afryka została odkryta, była kontynentem obfitującym w żywność, chociaż Afrykańczycy nie wiedzieli co oznacza handel żywnością. Jednak nadejście rewolucji przemysłowej spowodowało zmianę tej sytuacji. W krajach europejskich rosło zapotrzebowanie na tanie surowce.

Rozpoczęła się kolonizacja kontynentu afrykańskiego, co pozwoliło Europie wykorzystywać jego dobra bez ograniczeń. Nastąpiło przywłaszczenie ziem ludów afrykańskich, a także został narzucony na nie obowiązek płacenia podatków i opłat dzierżawczych za ziemię. Wieśniacy, którzy nie znali znaczenia i wartości pieniądza, zostali zmuszeni do pracy zarobkowej.

Musieli uprawiać bawełnę aby potem sprzedać ją swoim zwierzchnikom. Cena była ustalana przez kraje zachodu mające kontrolę nad ziemią i żywnością. Gdy wieśniacy wydali już pieniądze na zapłacenie podatków, nie mieli pieniędzy na zakup pożywienia, więc musieli uciekać się do pożyczania pieniędzy co dawało im możliwość przeżycia.

Gdy skolonizowane kraje zaczęły odzyskiwać niepodległość, ich mieszkańcy mieli pewność że wraz z wyzwoleniem przyjdzie dobrobyt i głód będzie jedynie wspomnieniem. Jednak takie myślenie było pomyłką, ponieważ raz zagakazana na zdziczenie, lub też wykorzystywano ją do uprawy kawy, herbaty, lub tytoniu, sprzedawanych krajom rozwiniętym.

Na produkcję żywności pozostały małe wydarte pustyni poletka, które bardzo szybko traciły żyzność. Polityka krajów afrykańskich i innych gdzie panuje głód, np. Indii, polegała również na eksporcie dużych ilości żywności na rzecz krajów bogatych w celu pozyskania pieniędzy np. do spłaty długów. Ponadto, aż 35% produkowanego zboża jest zużywana jako pasza dla bydła.

W takim wypadku, aby jedna osoba mogła być przez rok żywiona mięsem potrzeba około ziemi, natomiast produkty zbożowe na wyżywienie jednej osoby przez rok mogą być wyprodukowane jedynie na . Wszystko to sprawia, że cały system światowej gospodarki żywnością jest nieracjonalny.

NIEKTÓRE KRAJE OBJĘTE GŁODEM
Angola

• Angola jest krajem, gdzie głód objął ok. 500 tysięcy mieszkańców. Światowy Program Żywnościowy WFP uważa, że aby pozostały milion mieszkańców mógł przeżyć, niezbędna jest pomoc żywnościowa. Przez kilka miesięcy życie śmiercią głodową straciło wiele tysięcy ludzi, a kolejne dni przynoszą śmierć następnych.

Angola

Angola, państwo w południowo-zachodniej Afryce, nad O. Atlantyckim

Granice lądowe: z Demokratyczną Republiką Konga (w tym stanowi granica z wydzieloną prowincją Kabinda), Zambią , Kongiem (w całości granica z wydzielona prowincją Kabinda), Namibią

• Stolica: Luanda

• Powierzchnia: 1246,7 tys. km2

• Ludność: 12,9 mln (2005)

• Język urzędowy: portugalski

• Jednostka monetarna: kwanza (AOA)

• Święto państwowe: 11 listopada — Dzień Niepodległości (1975)

• Ustrój: republika

• Podział administracyjny: 18 prowincji

Angolę zamieszkują plemiona Bantu: ludy Ovimbundu (25% ogółu ludności, 2000), Kimbundu (23%), Kongo (12%) i in. (m.in. na południu Buszmeni i Hotentoci); po uzyskaniu niepodległości Angolę opuściło ok. 350 tys. Portugalczyków; znaczna liczba uchodźców poza granicami Angoli. W strukturze wyznaniowej dominują katolicy (62% ogółu ludności), resztę stanowią protestanci i animiści;  

przyrost naturalny — 20‰ (2006); jeden z najrzadziej zaludnionych krajów Afryki; średnia gęstość zaludnienia 9 mieszk. na km2; najgęściej są zaludnione obszary nadbrzeżne oraz wyż. Bije; pd. i wsch. część kraju prawie bezludna;

Angola jest biednym krajem surowcowym o dużym potencjale gosp., zniszczonym przez wojnę domową, ataki wojsk RPA, odpływ portugalskich specjalistów i brak kadr zarządzających gospodarką

po 1975 masowe przemieszczenia ludności (m.in. odpływ z miast); ludność miejska stanowi 35% ogółu mieszk.; gł. m.: Luanda, Huambo, Lobito, Benguela, Lubango, Malanje, Namibe; podstawy gosp. wielu miast zniszczone przez wojnę; ludność utrzymuje się gł. z rolnictwa (ok. 85%).

Do miast przybywają ludzie z wiosek w nadziei na znalezienie pracy i czegoś do jedzenia, oraz opieki lekarskiej. Grupuje się ich niekiedy w niewielkich szpitalikach, gdzie mają miejsce zatrważające sceny. Ludzie tam przebywający są bardzo wycieńczeni, wychudzeni i opuchnięci z powodu głodu.

• Angola to przykład kraju, w którym po odzyskaniu niepodległości, ludność zaczęła być wyniszczana przez wojny domowe

• Wojny - ponad 25 lat.

• Po wojnie zapanował głód. Z tego powodu, od roku 1989 zmarło tam około 500 tysięcy osób, a aż 3 miliony opuściło swoje domostwa w celu poszukiwania pożywienia. Tam z głodu umierało pięć osób w ciągu dnia. Dla ratowania życia wybierano ucieczkę lub popełnianie przestępstw.

• Ludzie mieszkający w Angoli jedzą wszystko co się nadaje do jedzenia. Setki tysięcy mieszkańców cierpi na ostre niedożywienie, co potwierdziła organizacja Lekarzy bez Granic.

Zambia

W Zambii w 2002 roku aż 4 miliony ludzi walczyło z widmem głodu i malejącymi zapasami żywności. W części południowej i wschodniej kraju, z powodu suszy żniwa dały bardzo małe zbiory, co w konsekwencji doprowadziło do zmniejszenia zapasów. Brakowało około 630 tysięcy ton tego ziarna. Klęska głodu dodatkowo jest potęgowana przez epidemię AIDS. Choroba ta potęguje wrażliwość zakażonych na głód. Śmierć poniosło wielu młodych ludzi, którzy powinni być w pełni sił do pracy w polu.

Zimbabwe

Spadek produkcji rolnej w kraju takim jak Zimbabwe nastąpił po przejęciu gospodarstw komercyjnych przez ludność Afryki, prowadzonych do tej pory przez białych gospodarzy. Pogorszenie jakości i ilości zbiorów spotęgowała dodatkowo nieregularność opadów w latach 2001/2002. Codzienne kolejki po żywność weszły w Zycie społeczności. Blisko połowa mieszkańców tego kraju (około 6 milionów ludzi) nie jest w stanie przeżyć bez pomocy

Mozambik

Aż dwa lata trwały wyniszczające powodzie w tym kraju, a susza która po nich nastąpiła objęła zasięgiem 90 tysięcy hektarów ziemi, oraz około 100 tysięcy indywidualnych gospodarstw.

Ceny żywności w Mozambiku wzrosły, a dostawy kukurydzy zwłaszcza z RPA ulegały dużym opóźnieniom. Oddziały ONZ szacują, że pomocy potrzebuje około 500 tysięcy ludzi zamieszkujących Mozambik

Malawi

W lutym 2003 roku został ogłoszony przez Prezydenta tego kraju klęska głodowa. Był to czas najgorszego głodu, jaki kiedykolwiek miał miejsce w Malawi. Jego ofiarami stały się setki mieszkańców. W obliczu głodu stanęło około trzech milionów ludzi.

Z 27 okręgów w południowej części kraju, 14 zostało dotkniętych przez powodzie, a z pozostałych 6 zostało dotkniętych przez susze.
Doprowadziło to do spadku produkcji kukurydzy o 10%.

W 2000 roku, kiedy po udanych zbiorach zbóż udało się zgromadzić większe zapasy, ziarno zostało sprzedane w 2001 roku i w związku z tym nie istniały nadwyżki które mogłyby zrekompensować straty w 2003 roku. Potrzeba aż 485 tysięcy ton pożywienia, aby głód został zażegnany. Jednocześnie Malawi to kraj o najniższym poziomie rozwoju na świecie. Najlepiej obrazuje to fakt, że wśród gospodarstw na wsi aż 60% nie jest w stanie wyprodukować pożywienia na zaspokojenie swoich potrzeb.

Lesoto

Lesoto to niewielki, górzysty kraj. Rok 2003 to kolejny rok niskich i słabych zbiorów. Pogoda nie sprzyja pomnażaniu płodów rolnych. Przez co najmniej lata z rzędu uprawy wyniszczane są przez tornada, gradobicia, obfite opady i mróz. Rezultatem jest niedobór pożywienia, a kwiecień 2003 to miesiąc w którym ogłoszony zostaje stan klęski głodowej.

• Żniwa są na poziomie niższym aż o 60% od najniższej normy, a ONZ przewiduje, że minimum pół miliona ludności tego kraju będzie wymagać nagłej pomocy w zakresie żywności.

• Dodatkowo sytuację potęguje brak odpowiednich dochodów pracowników kopalni w RPA, gdzie dochodzi do masowych zwolnień ludności plemienia Basotho, oraz rosnące ubóstwo oraz problem masowych zachorowań na AIDS.

Suazi

Suazi to niewielki, górzysty kraj, w którym głód zebrał żniwo śmierci 150 tysięcy mieszkańców. Kraj ten zamieszkuje około miliona osób.

Było to tak dotkliwe dla tego kraju, że w około 10% gospodarstwach pozostali jedynie starsi i sieroty, czyli ludzie niezdolni do pracy.

Pracownicy w organizacjach humanitarnych podpowiadają, że jedyną długofalową pomocą jest zmiana polityki w rządzie, a nie ponawiana wiele razy pomoc w dostarczaniu żywności.

SPOSOBY NA ROZWIĄZNIE PROBLEMU

Od około 40 lat trwają działania na świecie mające na celu rozwiązanie problemu głodu w krajach rozwijających się. Jednak były to zawsze działania doraźne polegające na imporcie żywności na obszary głodu. Nasuwa się tu myśl, że jeżeli kraj którego mieszkańcy cierpią głód i nie mają środków na zaspokojenie swoich podstawowych potrzeb, nie będzie potrafił wygospodarować środków finansowych na kupno pożywienia poza swoimi granicami.

Taka doraźna pomoc z krajów bogatych, może odnieść negatywny skutek w krajach głodujących.

Z tego względu tak potrzebna reforma rolnictwa i całej gospodarki

Produkcję żywności można zwiększyć w Afryce poprzez powiększanie obszarów rolniczych zagospodarowując pustynne nieużytki, osuszając bagna i budując zabezpieczenia przeciwpowodziowe.

Jednak na polu tych rozważań znowu pojawia się przeszkoda trudna do pokonania, którą są wysokie koszty realizacji tych planów.

Poza tym, że działania te są niezwykle kosztowne, mogą spowodować niekorzystne zmiany w naturalnym środowisku przyrodniczym.

Wycinka tropikalnego lasu deszczowego w celu powiększenia obszarów rolniczych, może doprowadzić do ekologicznej katastrofy, ponieważ zdobyty kawałek ziemi nie wykazuje się zbytnią żyznością, zawarte w niej substancje pokarmowe i tak są wymywane przez opady intensywne opady deszczu.

Inny sposób na rozwiązanie problemu żywnościowego na świecie, to maksymalizacja wydajności na polach istniejących.

Na przykład w Japonii wprowadzono naukowe metody upraw, poprzez sztuczne procesy nawadniania, nawożenia oraz zastosowania nowoczesnych narzędzi i maszyn rolniczych.

Plony ryżu uległy znacznemu wzrostowi, i dzisiaj na rodzi się około 6 ton tego ziarna, podczas gdy w innych krajach azjatyckich na tym samym obszarze zbiera się trzykrotnie mniejsze zbiory.

Najbardziej obiecującym osiągnięciem rolniczym jest uzyskanie nowych odmian roślin rolniczych. Najlepiej udały się modyfikacje genetyczne gatunków pszenicy i ryżu.

3.Struktura demograficzna

Raport UNFPA: "Sytuacja Ludności Świata 2005.
Obietnica równości: równość płci, zdrowie reprodukcyjne i Milenijne Cele Rozwoju"

To jest proste, lecz bardzo ważne przesłanie: równość płci zmniejsza ubóstwo, ratuje życie ludzi oraz poprawia jego jakość.

Projekt Milenijny Organizacji Narodów Zjednoczonych, angażujący ponad 250 ekspertów z całego świata, stwierdza, że nierówność płci jest jednym z podstawowych przyczyn ubóstwa i wykluczenia społecznego.

Black Hills, płaskorzeźby podobizn prezydentow USA, stan Dakota Południowa (Stany Zjednoczone)
Chińczyk, przedstawiciel Hanów

Jakuci, pokaz Jakutów podczas konferencji na temat szamanizmu w sierpniu 1992

Apa Tani, kobieta (stan Arunaćal Pradeś, Indie)
Chałchascy koczownicy na stepie w środkowej Mongolii

Chałchasi, Chałcha-Mongołowie, najliczniejszy z ludów mongolskich, dominujący w Mongolii oraz Mongolii Wewn.

Chałchasi mieszkający na wsi zajmują się koczowniczym pasterstwem (Mongolia) i stacjonarną hodowlą (Chiny) koni, bydła, na zachodzie — jaków, we współcz. gospodarce towarowej gł. rolę odgrywa hodowla owiec

Dardyjskie ludy, mieszkańcy wioski Kargil w Himalajach (Kaszmir)
Kambodża, tradycyjny khmerski balet królewski przedstawiający sceny z hinduskiej Ramajany

Japończycy, nowożeńcy w tradycyjnych strojach na dziedzińcu shintōistycznej świątyni w Dazaifu
Dzieje się tak dlatego że dyskryminacja powoduje marnotrawienie kapitału ludzkiego poprzez odmowę połowie ludzkości prawa do pełnej realizacji swojego potencjału.

Ponad 1,7 miliarda kobiet na świecie jest w wieku reprodukcyjnym lub produkcyjnym - pomiędzy 15 a 49 rokiem życia. Inwestycje ukierunkowane na ich edukację, zdrowie reprodukcyjne, szanse ekonomiczne i prawa polityczne pobudzają wzrost gospodarczy i zrównoważony rozwój dla przyszłych pokoleń.

Raport "Obietnica równości: rowność płci, zdrowie reprodukcyjne i Milenijne Cele Rozwoju" bada stopień, w jakim społeczność międzynarodowa realizuje obietnice złożone najbardziej zubożałym i marginalizowanym ludom.

Analizuje poczyniony postęp, ukazuje niedociągnięcia i bada powiązania pomiędzy ubóstwem, równością płci, prawami człowieka, zdrowiem reprodukcyjnym, konfliktami oraz przemocą wobec kobiet i dziewcząt

Rozważa także związek zachodzący pomiędzy dyskryminacją na tle płci i epidemią HIV/AIDS.

Przedstawia problemy stojące przed największą w historii grupą młodych ludzi oraz ich mocne strony, jak również podkreśla istotną rolę, jaką młodzież pełni w rozwoju.

Osiem celów, które mają być zrealizowane do 2015 roku, obejmuje szeroką problematykę: od zmniejszenia o połowę skrajnego ubóstwa, po rozwiązanie problemu śmiertelności matek i powstrzymanie epidemii HIV/AIDS.

Korzyści równości: strategiczne inwestycje

Poprawa w zakresie edukacji, zdrowia reprodukcyjnego i szans ekonomicznych kobiet - to trzy szczególnie strategiczne działania konieczne by osiągnąć Milenijne Cele Rozwoju. Niezwykle ważne jest także wyeliminowanie przemocy wobec kobiet. Inwestycje w tych obszarach mogą przynieść natychmiastowe, długoterminowe zyski dla przyszłych pokoleń.

Edukacja
Możliwość zdobywania wykształcenia przez wszystkich obywateli jest kluczowa dla każdego społeczeństwa.

Jednakże zbyt wiele dzieci żyjących w ubóstwie, szczególnie dziewczynek, wciąż nie ma takiej szansy.

Edukacja dziewcząt pełni zasadniczą rolę w zmniejszaniu ubóstwa i w osiąganiu rozwoju, państwom świata nie udało się zrealizować do 2005 roku Milenijnego Celu eliminacji różnic między płciami w zakresie dostępu do edukacji podstawowej i ponadpodstawowej.

W chwili obecnej ponad 600 milionów kobiet nie potrafi czytać i pisać w porównaniu do 320 milionów niepiśmiennych mężczyzn. Dostęp do edukacji podstawowej zwiększa się, lecz tylko 69 procent dziewczynek mieszkających w Azji Południowej i 49 procent pochodzących z Afryki Subsaharyjskiej kończy szkołę podstawową.

Afganistan, kobiety ubrane w tradycyjną zasłonę (burga)

Na szczeblu ponadpodstawowym ta przepaść jest jeszcze większa i tylko 47% dziewcząt z Azji Południowej i 30% z Afryki Subsaharyjskiej uczęszcza do szkoły średniej. Wykształcenie ponadpodstawowe kobiet i dziewczynek wiąże się z lepszymi perspektywami ekonomicznymi, lepszym zdrowiem reprodukcyjnym. Ich dzieci również odnoszą korzyść: każdy rok kształcenia się matki odpowiada za spadek - o od 5 do 10% - wskaźnika śmiertelności dzieci poniżej piątego roku życia.

Zdrowie reprodukcyjne: miara równości
Na całym świecie problemy związane ze zdrowiem reprodukcyjnym są główną przyczyną złego stanu zdrowia i śmierci kobiet w wieku 15-44 lata. 99% wszystkich przypadków zgonów matek ma miejsce w krajach rozwijających się, mimo że prawie wszystkim zgonom można by zapobiec.

Co minutę, z przyczyn związanych z ciążą, niepotrzebnie umiera kobieta. To daje ponad pół miliona zgonów rocznie i ukazuje, że życiu kobiet nadaje się niską wagę. Co najmniej kolejne 8 milionów kobiet cierpi przez całe życie na choroby i problemy zdrowotne wynikające z powikłań w czasie ciąży.

Śmierć matki zwiększa również ryzyko śmierci niemowląt i dzieci.

W 2003 roku tylko 8% kobiet w ciąży na całym świecie korzystało z usług profilaktycznych.

Migracje

1.Istota migracje

MIGRACJE – (lub ruch migracyjny) w ścisłym znaczeniu nazywamy całokształt przesunięć przestrzennych ludności, prowadzących do zmiany miejsca zamieszkania lub pobytu.
Przy migracjach mamy zazwyczaj do czynienia z dwubiegowym ruchem ludności:

• napływem, czyli IMIGRACJA

• odpływem, czyli EMIGRACJA
  TYPY MIGRACJI (WG KRYTERIÓW)
  I. KRYTERIUM (trwałość migracji), z tego punktu widzenia dzielimy na:
  • stałą – wiąże się ze zmianą miejsca zamieszkania
  • okresową – wyjazdy na wakacje, do prac sezonowych
  • codzienną (wahadłowa) – wyjazdy do pracy, szkoły

II. KRYTERIUM (z punktu widzenia odległości migracji)
-skala lokalna
-skala regionalna
-skala międzynarodowa
III. KRYTERIUM (z przyczyn migracji)

Migracje mogą mieć charakter:

– ekonomiczny mają charakter dobrowolny i indywidualny
– pozaekonomiczny dobrowolne (pielgrzymki)

MIGRACJE ZEWNĘTRZNE

– XVII w. Francja na skutek wojny religijnej wyjechało 300,000 wykwalifikowanych rzemieślników, robotników do Anglii i Niemiec.
1871-1913 r.

Z Polski wyemigrowało 3.5 mln ludzi / w okresie II Wojny Światowej znowu około 3 mln. (po II Wojnie Światowej z Europy do USA, Kanady, Palestyny, Ameryki Południowej)

Jedną z najtragiczniejszych form migracji są wywózki i deportacje.

(Najczęściej ZSRR przed, w trakcie i po II Wojnie Światowej). Wywieziono około 20 mln osób.
Po 17 IX 1939 r. z

terenów wschodnich

Polski wywieziono

od 1.5 mln do 2 mln ludzi. Niemcy

wywieźli drugi tyle.
II Wojna Światowa i okres po wojnie to ogromne ruch migracyjne.

Szacuje się, że te ruchy migracyjne tylko między 50 rokiem dotyczyły ponad 25 mln osób:
13 mln – Niemcy
6 mln – Polacy
2 mln – Czesi
Lata 50-te i 60-te

- to olbrzymi napływ obcokrajowców do Europy Zachodniej, do chwili obecnej ok. 25 mln osób.

Po II Wojnie Światowej

w Polsce olbrzymi ruch migracyjny związany z nowym ładem Polski w Europie.
SKUTKI MIGRACJI W OBSZARACH NAPŁYWOWYCH I ODPŁYWOWYCH

• OBSZARY NAPŁYWOWE:
  „+” zwiększanie korzyści ekonomicznych
  „–„ wzrost patologii społecznej i konflikty z ludnością miejscową

• OBSZARY ODPŁYWOWE:
  „+” spadek bezrobocia
  „–„ drenaż mózgów (wyjazd wykwalifikowanej siły roboczej), nieszczęście dla krajów biednych i średnich.

Czynniki sprzyjające migracjom:

- zróżnicowanie atrakcyjności przestrzeni - zróżnicowanie dochodów, warunków życia – w tym szczególna rola nowych inwestycji w przemyśle – przykład: Warszawa, Poznań i Kraków a Ściana Wschodnia w Polsce,

- zasoby mieszkaniowe,

- polityka państwa – prawo meldunkowe - azyl lub wiza w celu: zagospodarowania terenów cennych strategicznie (tereny sporne w Izraelu), zagospodarowania pustkowi demograficznych (południowa Amazonia), zagospodarowania terenów o cennych zasobach naturalnych - np. przymusowe przesiedlenia z Rosji do Kazachstanu w celu zagospodarowania zasobów węgla i miedzi,

- zróżnicowanie przestrzenne zasobów pracy (ludzkich),

- korzystna faza cyklu koniunkturalnego - dynamiczny wzrost gospodarczy (tworzenie miejsc pracy, poprawa infrastruktury, wzrost płac).

Migracja jako zjawisko czasowe:

- przebiega stosownie do cyklu gospodarczego(recesja, dobra koniunktura),

- przebieg zależny od przebiegu zjawisk przyrodniczych - migracje sezonowe - prace w rolnictwie, turystyce, odpoczynek zimowy i letni,

- przebieg zależny od ustaleń prawnych - terminy szkolnych ferii, święta wraz z sąsiadującymi dniami,

- powstawanie lub likwidacja barier - wizy, meldunki - np. . w Polsce bardzo duży wzrost migracji z Polski w momencie likwidacji obowiązku posiadania wizy do krajów europejskich, napływ Azjatów do Polski itp.

Migracja jako zjawisko przestrzenne:

- przewaga migracji na małe odległości, w migracjach na małe odległości dominują kobiety,

- w migracjach na duże odległości dominują mężczyźni.

- przewaga migracji ze wsi do miast

-sukcesja: migracja początkowo ze strefy podmiejskiej do centrum, potem z dalej położonych terenów do strefy podmiejskiej,

- rozchodzenie się migracji wzdłuż szlaków transportowych,

- zatrzymywanie się części migracji w punktach sposobności pośrednich,

- przepływ powrotny,

- duże miasta mają większy zasięg oddziaływania niż małe miasta, wielkość zasięgu zależy od kosztów pokonywania odległości - obecnie maleje zakres dojazdów do pracy;

- natężenie migracji rośnie proporcjonalnie do liczby mieszkańców, a odwrotnie proporcjonalnie do kwadratu iloczynu odległości jednostek osadniczych, pomiędzy którymi zachodzi migracja. 
Selektywność migracji:

- wiek - ruchliwość jest większa w przypadku grup wiekowych 18-35 lat oraz 0-4 lata;

- stan cywilny - osoby wolne;

- miejsce zamieszkania - częściej migrują osoby ze wsi

- płeć - bardziej ruchliwe są kobiety,

- cechy osobowe

- przedsiębiorczość, ryzykanckie skłonności, energiczność, przynależność do narodu wędrującego

-Cyganie, nomadowie w krajach pustynnych, dobre zdrowie;
- selekcja negatywna i selekcja pozytywna.

Skutki migracji na przykładzie Polski:

- wpływ na przyrost naturalny i strukturę demograficzną (niedobór kobiet w Polsce północno-wschodniej, odmłodzone i dojrzałe społeczeństwa w regionach Polski),

- pośredni wpływ na warunki prowadzenia działalności gospodarczej –odpływ ludności wywołuje spadek realnego popytu – przykład Ściany Wschodniej – wymieranie ludności, ubożenie, narastanie ryzyka inwestycyjnego

- wpływ na rynek pracy i bezrobocie w Polsce – utajone (przeludnienie agrarne) i jawne (tereny północne Polski);

- oddziaływanie na strukturę społeczną (przykład Zambrowa, Nowej Huty – podziały społeczne, elity, partykularyzm).

Miejsce rolnictwa w systemie gospodarki światowej

1.Charakterystyka rolnictwa

Rolnictwo jest działem gospodarki najbardziej uzależnionym od warunków, a zwłaszcza od klimatu, ukształtowania terenu i stosunków glebowych. Z tego tez względu rolnictwo może być prowadzone na określonych terenach, gdzie warunki naturalne są dogodne.

W 1992 roku użytkowanie gruntów na świecie wyniosło dla gruntów ornych i sadów 10,8% powierzchni ogólnej, dla łąk i pastwisk 25,4% , natomiast lasy stanowiły 30,1%, a pozostałe grunty i wody to 33,7% powierzchni ogólnej.

Europie (bez byłego ZSRR) grunty orne i sady stanowiły 28,5% a łąki i pastwiska jedynie 17%. Łączy się to z tym , że klimat Europy jest wybitnie korzystny dla uprawiania roślin dlatego, odsetek gruntów przeznaczonych pod uprawę jest niemal trzykrotnie większy niż średnia światowa.
Jednocześnie obserwujemy zmniejszenie się powierzchni użytków rolnych w Europie w ostatnich latach.

W 1995 obejmowały one 227,4 mln. ha , rok później 222,0 mln. ha, a w 1997 214,8 mln ha, Wynika to z przechodzenia z gospodarki ekstensywnej na intensywną.
W roku 1994 na świecie zebrano 1957MLN ton zbóż z czego najwięcej w Chinach(20,3%), USA(18,1%) oraz Indiach(10,8%) w żadnym z państw nie zebrano więcej niż 3% ogółu zbóż wyjątkiem jest Rosja(4,3%). Najwięcej w Europie zbiera się na Węgrzech(1152kg n.j.m), we Francji(921kg n.j.m) i Jugosławi(847 n.j.m).
Są 3 najważniejsze rośliny uprawne(pszenica, kukurydza, ryż).
Pszenica wymaga dobrych gleb, starannej uprawy i obfitego nawożenia mineralnego. Jej wymagania termiczne zależne są od odmiany dlatego tez można uprawiać ją w strefie umiarkowanej, podzwrotnikowej i zwrotnikowej.

Najważniejsze rejony upraw pszenicy:

Europa - Nizina Francuska, Wyżyna starej Kastylii w Hiszpanii, Nizina Padańska, Nizina Węgierska, Nizina Rumuńska, Wyżyna Bawarska, Nizina Śląska, Ukraina, Południowo-zachodnia Rosja.
Ryż.- uprawa ryżu wymaga dużo wilgoci i ciepła, dlatego często uprawiany jest na terenach sztucznie nawadnianych.

Odznacza się krótkim okresem wegetacji, dzięki czemu może dawać nawet trzykrotne zbiory w ciągu roku.

Główne miejsca upraw:
Europa - Nizina Padańska, wschodnia Hiszpania
Główni producenci ryżu - Chiny, Indie, Indonezja, Bangladesz
Kukurydza- dzięki licznym odmianom udaje się w licznych warunkach klimatycznych. Ma bardzo duża wydajność. Wymaga dużo ciepła, ale nie nadmiaru wilgotności.
Uprawy skupiają się:

Europa - kraje basenu Morza Śródziemnomorskiego - Włochy, Hiszpania, Portugalia, Grecja, była Jugosławia, a także Francja
Główni producenci kukurydzy - USA, Chiny, Brazylia, Meksyk
Jeśli chodzi o hodowlę bydła i trzody chlewnej to kraje europejskie nie różnią się zbytnio od większości krajów świata. Największe udziały w produkcji mięsa na świecie, które wyniosły 182,1 mln. ton, miały Chiny i U.S.A. W Niemczech => 3,4%ogułu światowego mięsa , we Francji 3,2%, w WLK. Brytanii 1,9% , a w Polsce 1,7%.
Według danych pochodzących z roku 1990 kraje Europy nie miały również zbyt wysokiego wpływu na ilość ton inwentarza żywego pochodzącego z połowów morskich i słodkowodnych (Norwegia 1,5% udziału światowego a Polska 0,5%).
Ogólnie rzecz biorąc Europa bardzo dobrze plasuje się w produkcji i rolnictwie. Większość towarów potrzebnych do życia, możemy sami wyprodukować. Posiadamy również większość surowców potrzebnych do przemysłu jak i dobre ziemie przydatne do rolnictwa! Jesteśmy po prostu kontynentem więc możemy sobie sami zapewnić byt!
Nie można jednak stwierdzić czy Europa jest kontynentem typowo rolniczym lub typowo przemysłowym. Wynika to z wielu uwarunkowań jak i tego, które z nich brać za ważniejsze Dodatkowo istnieją zróżnicowania gospodarcze w strukturze każdego państwa.
Asam, plantacja herbaty (Indie)

Asam, hindi Asam, ang. Assam, stan w północno-wschodnich Indiach, położony na północ i wschód od Bangladeszu; pow. 78,4 tys. km2, 28 mln mieszk. (2005), gł. Asamczycy i Bengalczycy; stol. Dispur (k. Gauhati)

Podstawą gospodarki Asamu jest uprawa herbaty (połowa zbiorów krajowych i 3/4 eksportu Indii) oraz juty, ryżu, trzciny cukrowej, przemysł spoż. (gł. herbaciany), drzewny, cementowy; rozwinięte rzemiosło (gł. tkactwo); eksploatacja lasów. We wschodniej części Asamu Park Nar. Kaziranga wpisany na Listę Świat. Dziedzictwa Kult. i Przyr. UNESCO.

Dardżyling, plantacja herbaty (Indie)

Sri Lanka — wyspa herbaty

Sri Lanka — dawny Cejlon, leży na Oceanie Indyjskim u południowo-wschodnich wybrzeży Półwyspu Indyjskiego ().

Najważniejszymi uprawami plantacyjnymi są palma kokosowa i kauczukowiec, ale Sri Lanka w świecie słynie przede wszystkim z wyśmienitej herbaty. To największe bogactwo eksportowe wyspy. Uprawę herbaty wprowadzili Anglicy w 1880 r., a obecnie Sri Lanka jest jednym z największych światowych producentów tej używki.

Kalifornijska, Dolina, plantacje winorośli (Stany Zjednoczone)
Abisyńska, Wyżyna, pastwiska (po okresie deszczowym) w okolicy miasta Gonder (Etiopia)

Akwakultura, hodowla ostryg na Wyspie Północnej (Nowa Zelandia)

Zacofany i niewyedukowany - to stereotypowy obraz rolnika. Obraz, który wpływa także na to, że młodzi absolwenci studiów rolniczych nie chcą pracować na roli i ruszają w Europę lub zakładają własny biznes.
Cele przyszłej Strategii Rozwoju Rybołówstwa na lata 2007-2013 muszą być w pełni spójne z celami Wspólnej Polityki Rybackiej Unii Europejskiej.

Osiągnięcie tych celów, które wspólnie określimy dla sektora rybackiego, możliwe będzie tylko przy wsparciu Instrumentów Strukturalnych jakich jak Europejski Fundusz Rybacki 2007-2013.
     
Narodowa Strategia Rozwoju Rybołówstwa 2007-2013 i Program Operacyjny „Zrównoważony rozwój sektora rybołówstwa i nadbrzeżnych obszarów rybackich” winny obejmować wszystkie aspekty Wspólnej Polityki Rybackiej, jak również priorytety, cele i terminy ich realizacji, ze szczególnym uwzględnieniem:
(a) dostosowania nakładu i zdolności połowowej oraz identyfikację stanu zasobów z podaniem terminów osiągnięcia tych celów dla rybołówstwa i danej floty;

(b) rozwoju sektora akwakultury oraz przemysłu przetwórstwa i rynku rybnego;

(c) strategii realizacji działań mających na celu spełnienie wymagań dotyczących inspekcji i kontroli działalności połowowej oraz dane i zbiór informacji na temat WPR;
(d) strategii dotyczącej produktów rybołówstwa i rozwoju działań połowowych poza wodami Wspólnoty;
(e) strategii rozwoju strefy przybrzeżnej oraz kryteria dla określenia tych stref.
W celu zapewnienia rozwoju rybołówstwa w latach 2007-2013 i realizacji celów strategicznych, niezbędne jest podjęcie działań w następujących obszarach priorytetowych:     
1. Zrównoważonej eksploatacji zasobów rybackich,
2. Podaży i równowagi rynkowej,
3. Zrównoważonego rozwoju akwakultury,
4. Rozwoju i konkurencyjności sektora,
5. Kapitału ludzkiego oraz terytorialnego wymiaru polityki rybackiej,
6. Ochrony środowiska, ze szczególnym uwzględnieniem środowiska wodnego,
7. Właściwego zarządzania polityką rybacką.

PRZEMYSŁ

Struktura przemysłu i jej zmiany

•    Gałęziowa struktura przemysłu

•    Przemysły wysokiej techniki

•    Rola czynnika pracy

•    Organizacja przemysłu

Czynniki specjalne lokalizacji przemysłu:

- stopień ryzyka i stabilność gospodarki
- przepisy prawne, celne itd.
- ulgi podatkowe
- polityka miejscowej administracji
- wpływy związków zawodowych.

Najważniejszą rzeczą jest zasób surowca na danym terenie.
Najbardziej rozpowszechnionym surowcem energetycznym jest węgiel. Zaspokaja on 29% światowego zapotrzebowania energetycznego.
W roku 1993 najwięcej węgla kamiennego w Europie (bez Rosji) wydobyła Polska bo aż 3,6% ogółu światowego (około 130 MLN ton) natomiast w roku 1997 aż 195MLN ton (z tym że do wydobycia węgla w Polsce dopłacają podatnicy/obywatele).

Pod względem wydobycia węgla brunatnego w 1991 roku Polska(w Europie) była na 3-cim miejscu po Niemczech, Czechach i Słowacji.

Węgiel wydobywa się w Europie w:

-GOP(Polska), -Zagłębie Ruhry i Saary(Niemcy), -Zagłębie Yorkshire, -Zagłębie Szkockie (Anglia), Czechy,
-Zagłębie Północne(Francja), -oraz Rosja, która zalicza się do jednych z największych producentów na świecie.

Bochum, nieczynna kopalnia w Zagłębiu Ruhry (Niemcy)
Bogdanka, kopalnia węgla kamiennego

Bogdanka, w. w woj. lubelskim, w pow. łęczyńskim (gmina Puchaczów), na Równinie Łęczyńsko-Włodawskiej, na terenie Lubelskiego Zagłębia Węglowego; 1982 uruchomiono pierwszą w zagłębiu kopalnię węgla kamiennego; zakłady ceramiki budowlanej.

Katowice, Kopalnia Węgla Kamiennego „Kleofas”

Drugim surowcem energetycznym (po węglu kamiennym) jest ropa naftowa. W XX wieku wydobycie ropy naftowej wzrosło z 20MLN ton w roku 1900 do 948MLN ton w 1993. Dzisiaj liczba ta znacznie wzrosła.

Jej rozmieszczenie na świecie jest nierównomierne. Największe złoża ropy zalegają w Arabii Saudyjskiej (13,9% ogółu światowego w wydobyciu), w Iranie, Iraku, Kuwejcie , Zjednoczonych Emiratach Arabskich oraz pod całym dnem Zatoki Perskiej. Drugie miejsce w świecie w wydobyciu tego surowca zajmuje Rosja(12%) oraz U.S.A(11,7%).

W Europie wydobywa go się w:

-Dnie morza Północnego [WLK. Brytania(3,0% zasobów światowych), Norwegia(3,5%), Dania], -Rumunia (Karpaty), -Francja, -Chorwacja, -Niemcy, -Włochy, - oraz Rosja, która zalicza się do jednych z największych producentów na świecie.

Trzecie miejsce w tak zwanej ważności zajmuje gaz ziemny. Wydobywa go się w Europie w :

-Niemcy, -Dno morza północnego, -Anglia, -Rosja, -Rumunia, -Włochy, -Ukraina.

=> są to jednak ilości śladowe w porównaniu ze światem. Prym w tej dziedzinie wiedzie Rosja, która w roku 1993 wydobyła 37,8% ogółu światowego i Stany Zjednoczone, które w tym samym roku wydobyły 23%.
W rozwoju przemysłowym świata zachodziło wiele zmian w strukturze zużycia surowców energetycznych. Początkowo podstawowym źródłem energii był węgiel, wykorzystywany powszechnie w energetyce, hutnictwie i transporcie (kolejowym i morskim).

Z czasem zaczęło rosnąć znaczenie ropy naftowej, o czym zadecydowały takie walory jak: tańsze wydobycie, wyższa kaloryczność, mniejsza toksyczność spalania, możliwość zastosowania jako paliwa we wszystkich środkach transportu oraz na szeroka skalę w przemyśle chemicznym.
Rozwija się hydroenergetyka, która obecnie dostarcza ponad 23% energii w skali światowej. Jednak rozwój ten ograniczają wysokie koszty budowy zakładów tego typu. Najwięcej hydroelektrowni jest w krajach Skandynawii, Rosji, USA, Chinach, Japonii, Brazylii, Francji, Włoszech.
Asuański, Hydrowęzeł, jeden z największych hydrowęzłów świata w południowym Egipcie na Nilu, powyżej Asuanu; zbud. 1960–70 z pomocą ZSRR; obejmuje Wielką Tamę (As-Sadd al-Ali, dł. , wys. ), Jez. Nasera częściowo w Sudanie (dł. , pojemność 157 km3, pow. 5120 km2) oraz elektrownię wodną (12 turbin o łącznej mocy 2100 MW);

dzięki H.A. jest możliwa całoroczna żegluga na Nilu (do granicy z Sudanem), zlikwidowano niebezpieczeństwo katastrofalnych powodzi; negatywne skutki: zmniejszony zasięg wylewów rzeki zubaża gleby w dolinie Nilu w składniki miner., cofa się delta Nilu. Budowa sztucznego zbiornika spowodowała międzynar. akcję ratowania świątyni Abu Simbel i in. zabytków nubijskich (większość z nich została przeniesiona i zrekonstruowana).

Asuan, Wielka Tama na Nilu należąca do Hydrowęzła Asuańskiego, 1960–70
Innym źródłem energii jest energetyka jądrowa. Dostarcza ona 17% energii w skali świata. Ostatnio jednak tempo rozwoju tego typu energetyki uległo spowolnieniu, czego przyczynami są: wysokie koszty budowy, problem składowania odpadów radioaktywnych i negatywne nastawienie opinii publicznej. Największą role elektrownie jądrowe odgrywają we Francji, Rosji, Japonii, USA.
Najwięksi producenci energii na świecie: USA, Rosja, Japonia, Chiny, Indie, Kanada, Niemcy, Francja, Wielka Brytania.
Obszary deficytów: Europa zachodnia, Japonia, Korea Południowa, Tajwan, Singapur, USA
Rosnące koszty energii i ryzyko wyczerpania się nieodnawialnych zasobów energetycznych zmusiły do poszukiwań alternatywnych źródeł energii.

Należą do nich:
-wykorzystanie siły wiatru -
-energia słoneczna
- zasoby geotermiczne Popularna jest taka energia we Włoszech
- Energia pływów morskich- Przykład: Rosja, Francja.
- energia termoelektryczna
- energia biogazów
W roku 1993 na świecie wyprodukowano 12003kWh. Potentatem w tej dziedzinie są Stany Zjednoczone Ameryki, którym zawdzięczamy 1/4 tej niewyobrażalnie wielkiej sumy energii elektrycznej Następne kraje z listy to Rosja(8.4%), Japonia(7,4%),Chiny(6.3%). Trójka europejska w tej dziedzinie to Niemcy(4,5%), Francja(3,8%) oraz WLK. Brytania(2,7%).

W Polsce wytworzyliśmy 3476kWh, co klasyfikuje nas lekko ponad średnią światową, poniżej której inne państwa europejskie nie schodzą.

Araya Półwysep, eksploatacja soli (Wenezuela)
Asfaltyt, wydobycie z jeziora asfaltowego na Trynidadzie

asfaltyt, skała osadowa pochodzenia org., produkt utlenienia asfaltu oraz polimeryzacji niektórych jego składników; czarny, twardy, mięknie w temp. powyżej ; występuje gł. w eur. części Rosji, USA oraz na wyspie Trynidad; stosowany w przemyśle farb i lakierów.

Bilbao, dzielnica przemysłowa nad rzeką Nervión (Hiszpania)

Akan, grupa ludów strefy leśnej Afryki Zachodnie
Aszantowie, farbowanie tkanin (Benin)
Chełmsko Śląskie, domy tkaczy

Ćmielowska ceramika, serwis do kawy, lata 30. XX w.

Ćmielów, m. w woj. świętokrzyskim, w pow. ostrowieckim, na pograniczu Przedgórza Iłżeckiego i Wyż. Sandomierskiej, nad Kamienną. — 3,2 tys. mieszk. (2006); w średniowieczu wieś; miasto 1505–1870 i od 1962; ośr. garncarstwa; od pocz. XIX w. ośr. przemysłu ceramicznego. Ośrodek przemysłu ceramicznego — Zakłady Porcelany „Ćmielów”.

GEOGRAFIA TRANSPORTU I USŁUG

Literatura:

• Berezowski S. (1975): Zarys geografii komunikacji. PWN, Warszawa.

• Lijewski T. (1986): Geografia transportu Polski. PWE, Warszawa.

• Hornig A., Dziadek S. (1987): Zarys geografii transportu lądowego. PWN.

• Zaleski J. (1978): Ogólna geografia transportu morskiego w zarysie. PWN.

TRANSPORT
 Transport samochodowy

• Transport kolejowy

• Transport wodny śródlądowy

• Transport przesyłowy

• Transport morski

• Transport lotniczy

Transport samochodowy

Transport samochodowy - to jeden z działów transportu, polegający na przewożeniu pasażerów lub towarów za pomocą samochodów. Zaletą tego rodzaju przewozu jest możliwość dowiezienia, np. pasażera bezpośrednio na miejsce przeznaczenia. Jego wadą jest energochłonność i szkodliwy wpływ na środowisko naturalne. Jest on bardzo ułatwiony poprzez rozbudowaną sieć dróg.

ROZWÓJ CIĘŻAROWEGO TRANSPORTU SAMOCHODOWEGO W POLSCE W LATACH 2000-2004 - WYBRANE PROBLEMY

Transport samochodowy dominuje w gałęziowej strukturze przewozów ładunków w Polsce.

Dynamicznie wzrasta praca przewozowa, szczególnie w wyniku rozwoju przewozów międzynarodowych.

Stronę podaży usług przewozowych reprezentuje przeszło 60 tys. przedsiębiorstw ciężarowego transportu samochodowego.

Są to, w zdecydowanej większości, małe firmy przewozowe.

W przeciwieństwie do dużych firm transportowych i transportowo spedycyjnych, firmy małe, z uwagi na słabą kondycję finansową przeważnie eksploatują stary tabor.

Wymiana parku ciężarowego w skali kraju jest niska. Generalnie struktura wiekowa parku ciężarowego w Polsce pogarsza się.

Prognozy wskazują, że rynek transportu samochodowego rzeczy w Polsce jest rynkiem o ogromnych możliwościach rozwoju.

POZYCJA POLSKICH PRZEWOŹNIKÓW DROGOWYCH NA RYNKU PRZEWOZÓW ŁADUNKÓW W UNII EUROPEJSKIEJ

Opracowana syntetyczna analiza pozycji konkurencyjnej i roli polskich przewoźników w łańcuchach transportowych na rynku drogowych przewozów ładunków w UE.

W tym celu dokonano m. in. analiz: źródeł zapotrzebowania na usługi transportowe w Polsce ze szczególnym uwzględnieniem PHZ, potencjału przewozowego polskich przewoźników, form uczestnictwa, konkurowania polskich podmiotów na wewnętrznym unijnym oraz polskim rynku transportowym i spedycyjnym.

Istotną część opracowania stanowi także opis zmian zasad administracyjno-prawnych funkcjonowania badanego segmentu rynku transportowego, które wprowadzono po 1 maja 2004 r. w Polsce, wraz z analizą ich wpływu na organizację drogowych przewozów ładunków wykonywanych przez polskich przewoźników.

Wśród zmian uwzględniono: liberalizację rynku transportowego i rynku pracy w 25 krajach UE, uproszczenie procedur przekraczania granic państwowych przez pojazdy i towary między Polską a innymi krajami UE, zniesienie ograniczeń dotyczących przewozu oleju napędowego w bakach pojazdów ciężarowych przez granice krajów członkowskich UE.

Transport samochodowy przystosowany do przewozu paliw
Transport samochodowy przystosowany do przewozu paliw - transport samochodowy ogólnego przeznaczenia (samochody ciężarowe), wyposażony w zbiorniki ruchome lub beczki stalowe o pojemności oraz w sprzęt dystrybucyjny i przeciwpożarowy. Transport ten używany jest do przewozu paliw płynnych, jako środek zastępczy, w zamian transportu specjalizowanego – cystern paliwowych.

ADR 2005- 2007 TRANSPORT SAMOCHODOWY TOWARÓW NIEBEZPIECZNYCH

Autor: ZIELIŃSKA S.M.
Wydawca: Ośrodek Doradztwa i Doskonalenia Kadr
Rok wydania: 2005
Liczba stron: 494

Transport kolejowy

W szerokim znaczeniu termin "kolej" obejmuje infrastrukturę – linie kolejowe, stacje (dworce, przystanki), zaplecze techniczne; tabor kolejowy – pojazdy oraz instytucje kolejowe – przewoźników kolejowych, administratorów infrastruktury (zarządy kolejowe). W potocznym użyciu termin może odnosić się do każdego z tych głównych elementów, zwłaszcza linii kolejowej albo przedsiębiorstwa kolejowego.

Najszerzej rozpowszechniona w krajach rozwiniętych jest kolej na torze dwuszynowym (kolej konwencjonalna), zwykle o prześwicie , zwana też normalnotorową. Kolej konwencjonalna o napędzie mechanicznym rozwijała się od II ćwierci XIX wieku i stanowi formę przemieszczania, której rozwój poprzedził upowszechnienie się wszystkich innych mechanicznych środków transportu.

Transsyberyjska Kolej
Transsyberyjska, Kolej, Transsibịrskaja magistrạl, Wielịkaja Sibịrskaja magistrạl, jedna z najdłuższych na świecie linii kol., w Rosji; łączy eur. część Rosji z Syberią i Dalekim Wschodem, dł. ; biegnie od Moskwy przez Riazań, Samarę, Czelabińsk, Omsk, Nowosybirsk, Krasnojarsk, Irkuck, Czytę, Chabarowsk do Władywostoku; zbud. 1895–1916; dwutorowa, odgałęzienia m.in. do Mongolii (Ułan Ude–Ułan Bator). Kolej Transsyberyjska przyczyniła się do zagospodarowania i skolonizowania azjat. części Imperium Ros., zwł. południowej Syberii; w ZSRR prawie w całości zelektryfikowana (gł. siłami więźniów łagrów).

Europoort

Europoort [ö:ropo:rt], port w Holandii, w zachodniej część zespołu portowego Rotterdamu, na wyspie Rozenburg, przy ujściu kanału Nieuve Waterweg do M. Północnego; port przeładunków masowych (ropa naftowa, rudy metali) zbud. 1968, dostępny dla największych tankowców i rudowców; rafinerie ropy naftowej koncernów British Petroleum i Gulf, huta aluminium, cementownia; linia kol. i autostrada łączą E. z odległym o ok. centrum Rotterdamu.

Asuan, port (Egipt)
Asuan, Aswān, m. w południowym Egipcie, na pr. brzegu Nilu; — 244 tys. mieszk. (2005). W starożytności miasto powstałe w pobliżu kamieniołomów sjenitu (tzw. czerwony granit); ważny ośr. turyst.; gł. ośr. przem. w południowej części kraju; końcowa stacja linii kol. z Kairu; port lotn.; miejscowość klim. Powyżej I Katarakty na Nilu Zapora Asuańska (zbud. 1902) i 7 km dalej na południe Wielka Tama (Asuański, Hydrowęzeł).

Batumi, port (Gruzja)

Cap Haïtien, port (Haiti)

Cypr, port w Kirenii

Kirenia, nowogr. Kirinịa, Kyrēnía, tur. Girne, m. na północy Cypru, nad M. Środziemnym, w Rep. Tureckiej Cypru Północnego, nie uznawanej przez społeczność międzynar.; — 28 tys. mieszk. (2005); ośr. turyst.; kąpielisko mor.; węzeł drogowy (m.in. połączenie z Nikozją i Pafos); zamek bizant., muzea ikon i wraków mor.; na południe od K. ruiny got. klasztoru Belapes.

Alpy Graickie, Park Narodowy Vanoise (Francja)
Alpy Południowe (Nowa Zelandia)

Transhimalaje (Chiny)

Wybrane szlaki transportu ropy naftowej:
Szlak „okołoafrykański”
Swój początek bierze w portach Zatoki Perskiej: Mina al. Ahmedi, Chark, Abadan, Al.-Dżubajl, Ras Tanura, skąd statki wypływają przez cieśninę Ormuz na Morze Arabskie. Stąd basenami Maskareńskim i Madagaskarskim opływają od strony wschodniej Madagaskar, dalej przylądek Igielny i szerokim łukiem, na pograniczu basenu Angolskiego, opływają Afrykę Zachodnią.

NA wysokości Wysp Zielonego Przylądka część statków skręca w kierunku aglomeracji nowojorskiej (zmierzając do portów: Boston, NY, Filadelfia i Baltimore) tną baseny Kanaryjski i Północnoamerykański.

Szlak „śródziemnomorski”
Rozpoczyna się w Zatoce Perskiej (przejście przez cieśninę Ormuz, wypłynięcie na Morze arabskie). Tankowce opływają Płw. Arabski, wpływają do Zatoki Adeńskiej, pokonują cieśninę Bab al-Mandab, morze czerwone i kanał Sueski. Następnie wpływają na Morze Śródziemne i poprzez cieśniny Maltańską i Gibraltarską dołączają do szlaku okołoafrykańskiego.

Szlak „kwitnącej wisni”
Tankowce z Morza Arabskiego, opływając od południa Płw. Indyjski, przez cieśniny Malakka (między Płw. Malajskim a Sumatra),  Morze Południowochińskie i omijając od wschodu Tajwan,  do portów: Kobe, Osaka, Jokohama, Tokio i Nagoja.

Z transportem ropy naftowej związane są trudności ekonomiczne i problemy ekologiczne. Przy prowadzeniu przesyłu ropy naftowej niezbędny jest kapitał do budowy odpowiedniej infrastruktury (urządzenia wydobywcze, rurociągi, itp.), co często uzależnia potencjalnego eksportera ropy od kapitału zagranicznego – większość złóż ropy naftowej znajduję się w krajach słabo rozwiniętych gospodarczo lub takich, które swój rozwój zawdzięczają właśnie ropie.

Podczas przeładunku i przesyłu ropy musi być zachowane najwyższe bezpieczeństwo– w czasie wycieku unosi się na wodzie tworząc nieprzepuszczalną dla powietrza warstwę. Również w przypadku awarii linii przesyłowych lub wycieków ropy z tankowców neutralizacja szkód może pochłonąć ogromne środki finansowe i ludzkie.

TURYSTYKA

• Rozwój turystyki na świecie

• Struktura geograficzna światowej turystyki

• Rola turystyki w gospodarce

• Ograniczenia rozwoju turystyki

Turystyka jest niezbędną częścią składową rynku światowego. Zajmuje drugie miejsce w ekonomice światowej po przemyśle elektronicznym i komputerowym, wyprzedzając takie dziedziny jak przemysł naftowy (petrochemiczny) i przemysł samochodowy.

Według oceny specjalistów w rekreacyjne rozwiniętych krajach działalność turystyczno-rekreacyjna dostarcza do 50% wszystkich wpływów do budżetu.

Najwyższy udział dochodów z turystyki w dochodzie narodowym brutto (GDP) miała w 1996 roku według wstępnych szacunków Hiszpania. Turystyka w tym kraju wypracowała 17,8% GDP (w Austrii dochody z turystyki stanowiły 15,0% GDP, Grecji – 14,7%, Portugalii – 14,4%, Luksemburdze i Belgii 14,0%, Francji – 13,3% oraz we Włoszech i Szwajcarii – 12,6%)

Bilans rachunku turystycznego w Polsce stanowi 1,5 mld. W dochodzie narodowym brutto Ukrainy ta część wynosi mniej niż

Na turystykę przypada w przybliżeniu 6% światowego dochodu brutto, 11% światowych konsumenckich wydatków.

W 1996 roku dochód krajów w dziedzinie turystyki międzynarodowej wyniósł w sumie 3,6 bln USD (w 2006 roku przewiduje się wzrost dochodów z turystyki do 7,1 bln USD), tj. 8% ogólnej objętości światowego eksportu i 1/3 światowego eksportu usług.

Turystyka daje olbrzymie możliwości zatrudnienia – 255mln osób, czyli co dziewiąta osoba na świecie znalazła zatrudnienie w sferze biznesu turystyczno-hotelowego. Turystyka i podróże tworzą jedno miejsce pracy na każde 2,4 sekundy.

W ostatnim dziesięcioleciu wzrost zatrudnienia wyniósł 50,9% w tej gałęzi gospodarki. Według ocen WTO, każde miejsce w przemyśle turystycznym to trzy miejsca pracy w gospodarce.

Światowe doświadczenie wskazuje na możliwość rozwijania przemysłu turystycznego w okresie kryzysów ekonomicznych, ponieważ koszty stworzenia jednego miejsca pracy tu są 20 razy mniejsze niż w przemyśle.

Obrót kapitału inwestycyjnego jest w 4,2 razy większe niż w innych dziedzinach gospodarki.

Również, biznes turystyczny przyciąga przedsiębiorców niewielkimi początkowymi inwestycjami, szybkim terminem zwrotu kosztów, stałym popytem na usługi turystyczne, wysokim poziomem rentowności poniesionych wkładów pieniężnych.

Według obliczeń udział procentowy dochodów obsługi turystów wynosi w ogólnym zestawieniu dochodów:

• usługi turystyczno-wycieczkowe – 100%

• usługi sanatoryjno-kurortowe i uzdrowiskowe – 90%

• przewozy pasażerskie – 80-90%

• produkcja upominków – 80-90%

• hotelarstwo – 60-70%

• produkcja towarów sportowego i turystycznego przeznaczenia 30-40%

• usługi z zakresu wydawania wiz – 60-70%

• usługi fotograficzne i kinowe – 40-50%

• usługi telekomunikacyjne międzynarodowe i międzymiastowe – 30-40%

• usługi gastronomiczne – 30-40%

• usługi punktów wypożyczalni – 30-40%

• usługi zakładów kultury, kultury fizycznej i sportu – 30-40%

W 2000 r. Powstaje Polska Organizacja Turystyki, m.in. promująca Polskę na świecie.

W 1991 r. na Ukrainie stworzona NOT – Rada Narodowa z Pytań Turystyki.

Majorka — wśród tłumu turystów

Majorka — największa z wysp archipelagu Balearów na Morzu Śródziemnym — to od lat Mekka turystów europejskich.

Gdy znajdą się w Palma de Mallorca — głównym ośrodku administracyjnym i porcie, rozpełzają się po całej wyspie w poszukiwaniu ciepłego morza, lazurowego nieba i bujnej jak na śródziemnomorską wyspę roślinności. Wszystko to stanowi ogromne atuty Majorki.

Majorka Z powierzchnią bliską 3600 km2 Majorka należy do większych wysp Morza Śródziemnego. Te zalety krajobrazu oraz niewielka odległość od kontynentu europejskiego uczyniły z Majorki wielkie centrum turystyczne. Przy obsłudze ruchu turystycznego jest zatrudniona większość mieszkańców (liczba ludności — ponad 550 tys.) wyspy. Napływowi turystów sprzyja także dobrze rozwinięta sieć hoteli, świetne drogi i międzynarodowe lotnisko.

Malta
 Na środku Morza Śródziemnego, na południe od Sycylii i na północ od brzegów Tunezji, leży Malta — państwo na trzech wyspach.

Plaż jest mało, są wąskie i zatłoczone. A do tego aby dotrzeć na plażę, trzeba przebyć całą bardzo gęsto zaludnioną wyspę. To kuriozum w Europie — średnia gęstość zaludnienia wynosi prawie 1500 osób na 1 km2 (w Polsce 123), a odległości między sąsiednimi miejscowościami nie przekraczają 1–2 km. Czasem granica osiedli jest wręcz niezauważalna.

Malediwy

Malownicze wyspy pokryte bujną roślinnością (palmy, drzewa chlebowe) są rajem dla turystów. W skład archipelagu wchodzi 1200 wysp, w tym 200 zamieszkanych, tworzących ok. 20 atoli.

Park Narodowy Canyonlands
(Stany Zjednoczone)

Park Narodowy Denali
(Stany Zjednoczone)

Park Narodowy Kanionu Bryce'a
(Stany Zjednoczone)

Park Narodowy Yosemite (Stany Zjednoczone w górach Sierra Nevada )

Park Narodowy Yellowstone (Stany Zjednoczone)
Park Narodowy Skamieniałego Lasu (Stany Zjednoczone)

Park Narodowy Krugera
(Republika Południowej Afryki)

Parky Narodowy

w Polsce

Wigierski Park Narodowy

Utworzony 1988 w ob. woj. podlaskim (park krajobr. od 1976); pow. , pod ochroną ścisłą ; siedziba dyrekcji w Krzywem k. Suwałk.

Bogata fauna: ponad 200 gat. ptaków, jak: bielik, bocian czarny, myszołów, rybołów i kanie; wśród ssaków: jelenie, łosie, sarny, dziki, lisy, jenoty, kuny, tchórze, borsuki i wilki, przy brzegach wód bobry, wydry i piżmaki, wśród ryb, oprócz gat. pospolitych, sieja, sielawa i stynka. Rozwinięta turystyka, zwł. kajakarstwo; kąpieliska, przystanie; wsie letniskowe.

Narwiański Park Narodowy

Utworzony 1996 w ob. woj. podlaskim; pow. , otulina , stanowiąca od 1985 do czasu powołania N.P.N. — Narwiański Park Krajobr.; siedziba dyrekcji oraz Centrum Informacyjno-Edukacyjne w Kurowie

w wodach 22 gat. ryb; ze ssaków m.in.: łoś, bóbr, wydra, gronostaj

Roztoczański Park Narodowy

Utworzony 1974 w ob. woj. lubelskim, pow. , z tego pod ochroną ścisłą , otuliny ; siedziba dyrekcji parku i Ośr. Edukacyjno-Muzealnego (od 1994) w Zwierzyńcu.

Lasy (ok. 95% pow.) b. zróżnicowane; wyróżniono 19 zespołów i 2 zbiorowiska leśne, m.in. buczyna karpacka (ok. 30% pow. leśnej), bór jodłowy, bór bagienny, dąbrowa świetlista, grąd lipowo-grabowy, ols; w bogatej florze (ponad 750 gat. roślin naczyniowych, ok. 100 gat. rzadkich, 40 chronionych).

Bogatą faunę.

Słowiński Park Narodowy

Utworzony 1967 w ob. woj. pomorskim; pow. , pod ochroną ścisłą ; siedziba dyrekcji i muzeum przyr. parku w Smołdzinie.

Bogata fauna ptaków, jak: bielik, bocian czarny, kormoran, ohar, batalion; wiosną i jesienią ostoja ptaków przelotnych.

„Ujście Warty”, Park Narodowy
Park nar. o pow. , zał. przy ujściu Warty do Odry w 2001; roślinność parku tworzą proste zespoły wodne z rzęsą, zbiorowiska roślin jednorocznych, zbiorowiska szuwarów oraz zarośla i lasy (wikliny nadrzeczne, łozowiska, fragmenty łęgów); park jest cenną ostoją ptaków; występuje tu ponad 250 gat. ptaków, wśród nich czajka, krwawodziób, kszyk, rycyk, ostrygojad, ohar, gęgawa, wodniczka, derkacz, żuraw, rybitwa czarna.

W wodach parku żyje 35 gat. ryb (w tym objęte ochroną częściową różanka, koza, słonecznica, śliz). W parku występuje także 9 gat. płazów (w tym żaby śmieszka i wodna, ropucha szara i zielona, kumak nizinny). Z gadów liczny jest zaskroniec. Wśród 38 gat. ssaków są m.in. borsuk, gronostaj, lis i — od niedawna — szop pracz. Największym zagrożeniem dla parku jest sukcesja wtórna na opuszczonych łąkach i pastwiskach.

Wielkopolski Park Narodowy

Utworzony 1957 w ob. woj. wielkopolskim (częściowo chroniony od 1933); pow. , pod ochroną ścisłą ; otulina ; siedziba w Jeziorach nad Jez. Góreckim, muzeum przyr. w Puszczykowie. Położony na Pojez. Poznańskim, na pd. od Poznania; obszar o malowniczym krajobrazie polodowcowym: wzgórza morenowe, ozy, drumliny

Tatrzański Park Narodowy

Utworzony 1954 w ob. woj. małopolskim, pow. , pod ochroną ścisłą (duża część Tatr Wysokich oraz Zach.); siedziba dyrekcji i muzeum przyr. w Zakopanem. Obejmuje całe Tatry Polskie

Rezerwat Biosfery „Tatry”.

Świętokrzyski Park Narodowy

Park nar. o pow. , ustanowiony 1950 w G. Świętokrzyskich (rezerwat na Chełmowej Górze chroniony od 1921); obejmuje pasmo Łysogór z Łysicą, Łysą Górą, Górą Chełmową, część Pasma Klonowskiego i Doliny Wilkowskiej; rumowiska skalne — gołoborza otoczone borem jodłowym z bzem koralowym, widłakiem jałowcowym (endemit); buczyna karpacka, lasy mieszane i bór mieszany z dębem, sosną i modrzewiem pol. (endemit); z ptaków występują m.in.: orlik krzykliwy, krzyżodziób, płochacz; zabytki archeol., arch. (kościół i klasztor pobenedyktyński na Łysej Górze) i kultury materialnej.

Stołowych Gór, Park Narodowy

Utworzony 1993 w ob. woj. dolnośląskim; pow. , otuliny ; siedziba dyrekcji w Kudowie-Zdroju; obejmuje pd.-wsch. część Gór Stołowych i pn. fragment Wzgórz Lewińskich; jego obszar od pn.-zach. i fragment od pn. wyznacza granica państw.; graniczy ze Stołowogórskim Parkiem Krajobrazowym. Niezwykłe bogactwo form skalnych o przedziwnych kształtach: skalne labirynty. Rozwinięty ruch turyst.

Poleski Park Narodowy

Utworzony 1990 w ob. woj. lubelskim; pow. (od 1994), otuliny ; siedziba dyrekcji w Urszulinie, ośr. muzealno-dydaktyczny w Starym Załuczu;

na płaskim terenie Parku ok. 1/3 pow. zajmują torfowiska niskie, przejściowe, wysokie i węglanowe, bagna i jeziora typu krasowego; wśród lasów dominują ubogie bory sosnowe.

Teren trudno dostępny.

Pieniński Park Narodowy

Utworzony 1932 w ob. woj. małopolskim jako Park Nar. w Pieninach, a na nowych podstawach prawnych i pod ob. nazwą 1954; pow. , otuliny ; pod ochroną ścisłą (gł. wsch. partie Pienin); siedziba dyrekcji i muzeum parku oraz ośr. dydaktyczny w Krościenku. Jest osobliwością przyr. i krajobr. w skali europejskiej.

Infrastruktura i jej układ przestrzenny

• K. Kuciński, Geografia ekonomiczna: zarys teoretyczny, Oficyna Wydawnicza SGH, Warszawa 2004

Etymologia:
infra - pod

• structura - układ

Definicja:

Układ urządzeń, obiektów i instytucji obsługujących system społeczno-ekonomiczny i łączących jego elementy w jedną całość. Rola infrastruktury wzrasta wraz ze wzrostem poziomu rozwoju gospodarczego.

Infrastruktura warunkuje rozwój i działanie systemu społeczno-ekonomicznego.

Podziały:
A.

• infrastruktura społeczna

• instytucjonalna

• infrastruktura techniczna

• infrastruktura komunikacyjna (transport i łączność)

• energetyczna

• infrastruktura wodno-sanitarna

Zadaniem infrastruktury technicznej jest zapewnienie działania sektorów gospodarki i integracja układów przestrzennych. Infrastruktura społeczna obejmuje urządzenia i instytucje zaspokajające w sposób bezpośredni potrzeby człowieka - oświatowe, naukowe, kultury i ochrony zdrowia, administracji itp

B.

• infrastruktura ogólnego przeznaczenia - obsługuje standardowe potrzeby i każdy rodzaj produkcji

• infrastruktura specjalnego przeznaczenia - np. turystyczna

C.

Z perspektywy jednostek osadniczych:

• wewnętrzna - w obrębie jednostki osadniczej znajdująca się

• zewnętrzna - znajdująca się poza obrębem danej jednostki osadniczej; w formie punktowej lub sieciowej

Cechy infrastruktury:
służebny charakter - może funkcjonować sama dla siebie, musi świadczyć usługi produkcyjne lub konsumpcyjne

• bryłowatość (niepodzielność) urządzeń - infrastrukturę należy budować "na wyrost", niezależnie od bieżącego popytu, należy budować całe obiekty, a nie etapami (np. oczyszczalnię ścieków w mieście 50-cio tysięcznym buduje się tak, aby była w stanie obsłużyć 70 tys. mieszkańców)

• wysoka kapitałochłonność - zwłaszcza tworzenie urządzeń infrastruktury technicznej wiąże się z wysoką kapitałochłonnością, spowodowaną zamrażaniem kapitału i ponoszeniem niektórych kosztów na wyrost

• skokowy sposób powstawania kosztów - wynika to z niepodzielności urządzeń infrastruktury (gdy oczyszczalnia ścieków jest w stanie obsłużyć 70 tys. mieszkańców, a w mieście żyje 50 tys. ludzi, to dodatkowy wzrost ludności miasta o 20 tys. nie spowoduje wzrostu kosztów infrastruktury, dopiero po przekroczeniu 70 tys. mieszkańców pojawi się konieczność budowy nowej oczyszczalni ścieków)

• długowieczność - okres użytkowania jest bardzo długi, determinuje to dalszy rozwój układu przestrzennego w długim okresie czasu

• immobilność - urządzenia infrastruktury są bezwładne i trwale związane z określonym obszarem

• urządzenia i układy infrastruktury nie są substytucyjne, są natomiast komplementarne (gazociąg nie może posłużyć do przesyłania prądu, ale obydwa elementy są niezbędne np. dla zakładów chemicznych)

Infrastruktura i procesy rozwoju gospodarczego są ze sobą sprzężone zwrotnie.

Oznacza to, że z jednej strony rozwój gospodarczy jest związany z powstawaniem na danym obszarze odpowiedniej infrastruktury, z drugiej strony obszary rozwinięte wymagają coraz większej ilości urządzeń infrastruktury. W związku z tym uważa się, że rozwój infrastruktury powinien wyprzedzać rozwój gospodarczy.

Funkcje infrastruktury:

• transferowa - stwarzanie warunków do przepływu dóbr, energii, ludzi, informacji

• usługowa - zaspakajanie potrzeb sfery produkcyjnej i ludności

• integracyjna - tworzenie powiązań przestrzennych

• lokalizacyjna - poziom zagospodarowania w infrastrukturę gwarantuje rozwój obszaru

• akceleracyjna - im lepiej zaopatrzony w infrastrukturę jest dany obszar, tym ma większe perspektywy szybkiego rozwoju.

HANDEL MIĘDZYNARODOWY

• Znaczenie międzynarodowej współpracy gospodarczej

• Rozwój obrotów handlu światowego

• Struktura towarowa i geograficzna handlu światowego

Znaczenie międzynarodowej współpracy gospodarczej

Światowy system liberalizacji handlu oparty na współpracy wielostronnej powstał na konferencji w Hawanie w 1947 roku kiedy to 21 państw ustaliło tekst Układu ogólnego w sprawie taryf celnych i handlu (GATT).

Celem negocjatorów na konferencji hawańskiej było stworzenie ogólnoświatowego systemu współpracy gospodarczej opartego na trzech filarach - Międzynarodowym Funduszu Walutowym, Międzynarodowym Banku Odbudowy i Rozwoju (Bank Światowy) i Międzynarodowej Organizacji Handlu. 
Cele stawiane sobie przez negocjatorów w Hawanie nie zostały osiągnięte.

Kolejna konferencja w Bretton Woods doprowadziła do utworzenia tylko dwóch organizacji (MFW i Bank Światowy), natomiast organizacja handlowa nie powstała.

1 stycznia 1948 roku wszedł w życie tylko Układ ogólny w sprawie taryf celnych i handlu (GATT), który stał się podstawą prawną wielostronnego systemu współpracy handlowej wprowadzając do codziennej praktyki takie zasady jak klauzula najwyższego uprzywilejowania, czy narodowe traktowanie. 
Z czasem dodano do Układu GATT Część IV (Artykuły XXXVI - XXXVIII) zawierające postanowienia dotyczące preferencyjnego traktowania krajów rozwijających się i najmniej rozwiniętych, na podstawie których powstał system preferencji celnych zwany w skrócie GSP (general system of preferences). 
Runda Urugwajska doprowadziła również do objęcia systemem wielostronnym nowych dziedzin współpracy międzynarodowej. W czasie negocjacji wypracowano Układ Ogólny w sprawie Handlu Usługami (GATS) oraz  Porozumienie w sprawie handlowych aspektów praw własności intelektualnej (TRIPS). 
Runda Urugwajska przyniosła też szereg uzgodnień i interpretacji poszczególnych artykułów Układu ogólnego GATT (łącznie 6), które wraz z tekstem oryginalnym stanowi tak zwany Układ GATT 1994. 
Polska jest stroną Układu GATT od 1967 roku.

Runda Urugwajska i reformy w Polsce zmierzające do wprowadzenia gospodarki rynkowej spowodowały powrót do normalności.

Obecnie status Polski jaka członka Założyciela WTO nie różni się od statusu pozostałych członków.

Status WTO przewiduje regularne konferencje ministerialne odbywające się co dwa lata.

Działalność WTO w okresie od poprzedniej Konferencji Ministerialnej w Singapurze uzyskała podczas II Konferencji Ministerialnej w Genewie w maju 1998 r. wysoką ocenę, a szczególnie przychylnie przyjęto pomyślne zakończenie negocjacji w sprawie telekomunikacji podstawowej, usług finansowych oraz Porozumienia o handlu produktami technologii informatycznych (ITA).

Powtórzono przywiązanie krajów członkowskich do sprawy dalszej stopniowej liberalizacji handlu towarami i usługami. 

III Konferencja Ministerialna WTO w Seattle
Odbyła się w dniach 30.XI - 3.XII 1999 r. i zakończyła zawieszeniem obrad.

W wyniku nie osiągnięcia porozumienia, głównie pomiędzy UE, USA i krajami rozwijającymi się nie powstał żaden oficjalny dokument uzgodniony przez państwa WTO.

Dalszy proces konsultacyjny przeniesiony zostaje do Genewy pod nadzór DG WTO Mike Moore'a.  
III KM WTO w Seattle nie doprowadziła do żadnych ostatecznych ustaleń. W szczególności nie ustalono zakresu kolejnej rundy WTO oraz podstawowych zasad negocjacji Zawieszenie III Konferencji Ministerialnej WTO w Seattle oznaczało rozpoczęcie jedynie negocjacji mandatowych (w obszarach rolnictwa i usług), czyli tych ustalonych w Marakeszu w kwietniu 1994 r. podczas przyjmowania Aktu Końcowego Rundy Urugwajskiej.  

IV Konferencja Ministerialna WTO w Doha, Katar, 9-14 listopada 2001 r. 

• W IV Konferencji Ministerialnej uczestniczyła delegacja Polski pod przewodnictwem Podsekretarza Stanu w Ministerstwie Gospodarki Janusza Kaczurby. 
  W Konferencji uczestniczyły delegacje 142 krajów członkowskich WTO, obserwatorów reprezentujących 39 krajów oraz 76 organizacji międzyrządowych.  
  W trakcie Konferencji prowadzono negocjacje dotyczące projektu głównej Deklaracji Ministerialnej, Deklaracji w sprawie Porozumienia TRIPS (Handlowe aspekty praw własności intelektualnej) i zdrowia publicznego oraz decyzji w sprawie realizacji porozumień WTO (trudności krajów rozwijających się w realizacji porozumień), przedstawionych przed Konferencją przez Przewodniczącego Rady Generalnej WTO S. Harbinsona. 
  W dniu 10 listopada, podczas plenarnej sesji IV Konferencji Ministerialnej, ministrowie handlu zatwierdzili formalne członkostwo Chin w WTO. 
  11 listopada ministrowie handlu krajów członkowskich WTO zatwierdzili formalnie członkostwo Tajwanu w WTO. 
  Kabul, bazar w centrum miasta (Afganistan)

Addis Abeba, Merkato — jeden z największych targów w Afryce Wschodniej (Etiopia)

Polska

Położenie geopolityczne

Polska wchodzi w skład regionu określanego mianem Europy Środkowej, granice tego regionu nie są wyraźne, lecz rozmyte, jądrem Europy Środkowej są cztery państwa:
- Polska,
- Czechy,
- Słowacja,
- Węgry.

Położenie geopolityczne nie jest czymś trwałym wpływa na nie:
układ granic państwowych, sytuacja polityczna i militarna, przebieg szlaków handlowych, położenie względem mórz, wielkich aglomeracji i wielkich obszarów gospodarczych

Region, w którym leży Polska określa się mianem przejściowego pomiędzy dwoma silnie zróżnicowanymi cywilizacjami Zachodu i Wschodu.
Przejściowość rozpatrujemy ze względu na:
- aspekt geograficzny - położenie Polski między wschodem i zachodem Europy,
- aspekt środowiskowy – wiąże się generalnie z przeważającym nizinnym charakterem Polski i jego otwarcie na wschód i zachód oraz pewnym ograniczeniem w przemieszczaniu się na północ(morze) i na południe(góry),
- aspekt cywilizacyjny – to położenie między obszarem postępu naukowego, technicznego, gospodarczego kulturowego Europy Zachodniej oraz pewnym zacofaniem na wschód od Polski.
- aspekt kulturowy – położenie miedzy obszarem kulturowym chrześcijaństwa zachodniego (Rzym) i wschodniego (Bizancjum)

Położenie geopolityczne najczęściej zmienia się nagle lub w jakimś czasie np.:
- w 1795 roku Polska przestała istnieć, bo znalazła się w niezbyt korzystnej sytuacji geopolitycznej
- w 1807 roku sytuacja ta uległa zmianie i powstało Księstwo Warszawskie
- istotna zmiana nastąpiła w 1989 roku, gdy rozpadł się Związek Radziecki, upadł blok państw komunistycznych, wraz z nim Układ Warszawski, Polska wkroczyła na drogę integracji europejskiej budowania nowych więzi politycznych gospodarczych i militarnych.

Podsumowując:

Położenie Polski w sensie geograficznym jest korzystne, gdyż przebiegają przez Polskę wielkie korytarze transportowe. Od maja 2004 r. dodatkowym atutem jest położenie Polski w Unii Europejskiej, a tereny Polski wschodniej mają obecnie szansę rozwojową większą niż kiedykolwiek, gdyż granica wschodnia Polski jest jednocześnie granicą UE.

Rzeczpospolita Polska

Ustrój - republika parlamentarna

Stolica - Warszawa

święta narodowe

- 3 Maja (święto uchwalenia Konstytucji, 1791)
- 11 listopada (Narodowe Święto Niepodległości, 1918)

Położenie geopolityczne i terytorium

powierzchnia - ogółem 322,6 tys. km², z czego 8,7 tys. km² to morze terytorialne, a 2 tys. km² to morskie wody wewnętrzne
powierzchnia lądowa oraz część morskich wód wewnętrznych - 312 687 km²

Granice

- Czechy
- Słowacja
- Ukraina
- Niemcy
- Białoruś
- Rosja
- Litwa
- ogólna długość granicy lądowej
- na granicy państwa przypada 90 km² powierzchni ogólnej

Podział terytorialny

- 1975-1998 - dwustopniowy podział (województwa/gminy), 40 województw
- od 1 stycznia 1999 podział trójstopniowy (województwa/powiaty/gminy)
16 województw, 373 powiaty (308 ziemskich, 65 grodzkich), 2489 gmin

Organizacje

- Organizacja Narodów Zjednoczonych
- Organizacja Współpracy Gospodarczej i Rozwoju (OECD)
- Światowa Organizacja Handlu (WTO)
- Organizacja Paktu Północnoatlantyckiego (NATO)
- Organizacja Bezpieczenstwa i Współpracy w Europie (OBWE)
- Rada Europy
- Unia Europejska
- Grupa Wyszehradzka
- Środkowoeuropejskie Stowarzyszenie Wolnego Handlu (CEFTA)

Historia

W okresie kształtowania się państwowości Polska obejmowała swym zasięgiem ziemie o powierzchni ponad ćwierć miliona km² z przeszło milionem mieszkańców.

Za czasów Kazimierza Wielkiego obszar państwa (około 270 tys. km²) zamieszkiwało ponad 2,5 miliona osób. Dopiero unia z Litwą przyniosła radykalny przyrost demograficzny i terytorialny

Za czasów Batorego obszar państwa zbliżył się do 1 miliona km², zaś ludność w końcu XVI wieku prawdopodobnie osiągnęła 9 milionów. W chwili utraty niepodległości wielonarodowościowe państwo liczyło co najmniej 13-14 milionów mieszkańców, przy czym przez cały okres wspólnej państwowości z Litwą znaczną część ludności stanowiły osoby posługujące się innym językiem niż polski (w końcu XVIII wieku było ich ok. 60%).

Po odzyskaniu niepodległości w granicach Polski znalazło się kilka milionów osób o innej niż polska narodowości, tak więc Polska przed II wojną światową była krajem wielonarodowościowym, gdzie mniejszości stanowiły powyżej 1/3 ludności.

W okresie między 1921 rokiem a wybuchem II wojny światowej, liczba ludności wzrosła z 27,2 mln do 35,2 mln. Jednak zmiany granic Polski po wojnie oraz przesiedlenia sprawiły, że obecnie Polska jest krajem nieomalże jednolitym etnicznie. Wszystkie mniejszości narodowe łącznie nie przekraczają 3% ludności.

Polacy należą do ludów słowiańskich. Posługują się językiem polskim, należącym do rodziny języków słowiańskich. Dla części Polaków językiem ojczystym jest blisko z nim spokrewniony język kaszubski. Język polski jest językiem urzędowym kraju, jakkolwiek prawo gwarantuje mniejszościom narodowym używanie ich własnych języków, zwłaszcza na obszarach, gdzie występują ich większe skupiska.

Według Narodowego Spisu Powszechnego (2002) 97,8% mieszkańców Polski używa w domu języka polskiego. Najbardziej popularne języki mniejszości to: niemiecki, ukraiński, białoruski, cygański, rosyjski, litewski i łemkowski.

Liczba ludności 38 161 300

Ludność według wieku

0 - 14 lat16,7% (mężczyzn 3 319 176;

kobiet 3 150 859)

15 - 64 lat70,3% (mężczyzn 13 506 153;

kobiet 13 638 265)

ponad 64 lata13% (mężczyzn 1 912 431;

kobiet 3 108 260)

W 2006 roku po raz ósmy z kolei odnotowano w Polsce ubytek rzeczywisty ludności.

Jednocześnie, po raz pierwszy od 2002 roku liczba urodzeń była wyzsza niz liczba zgonów, co

oznacza dodatni przyrost naturalny.

W końcu 2006 roku liczba ludności Polski

wynosiła 38122 tys. osób, tj. o ok. 35 tys. mniej niż w końcu 2005 r.

(w 2005 r. liczba ludności

zmniejszyła się o 17 tys.)

Nadal maleje liczba i udział mieszkańców miast w ogólnej ludności kraju.

Przyczyną tak gwałtownego ubytku liczby ludności w

2006 r. była emigracja Polaków za granicę. W 2006 r. wyjechało ok. 51 tys. osób (w poprzednich latach - 20-27 tys. osób rocznie)

Bezpośrednią przyczyną zmniejszania się liczby ludności Polski – obserwowaną w

długim okresie – jest spadek liczby urodzeń (notowany od 1984 r.) – przy prawie nieistotnych

zmianach w liczbie zgonów.

Od 1993 r. urodzenia kształtują się na poziomie poniŜej 500 tys., a od 1998 r. – poniŜej 400 tys. Nadal znajdujemy się w depresji urodzeniowej, aczkolwiek od trzech lat odnotowuje się stopniowy wzrost liczby urodzeń

W latach 1999-2006, w wyniku niskiego przyrostu naturalnego oraz ujemnego salda migracji zagranicznych2, liczba ludności Polski zmniejszyła się o ponad 155 tys. (w tym o ponad 140 tys. w stosunku do wielkości z początku stulecia).

Ujemne tempo przyrostu ludności wynosiło od minus 0,04% w 1999 r. do minus 0,09% w minionym roku, podczas gdy w latach 90-tych średnioroczna stopa przyrostu ludności kształtowała się na poziomie +0,09%, zaś w drugiej połowie tych lat dynamika przyrostu była zerowa.

Pod względem liczby ludności Polska znajduje się na 30 miejscu wśród krajów świata i na 6 w krajach Unii Europejskiej. W przypadku gęstości zaludnienia plasujemy się w grupie średnio

zaludnionych państw europejskich. Na 1 km2 powierzchni mieszkają 122 osoby; w miastach około 1095, na terenach wiejskich 51. Ludność miejska stanowi 61,3% ogółu populacji i od początku lat 90- tych jej udział stopniowo się zmniejsza.

Tempo przyrostu ludności jest zróŜnicowane w poszczególnych regionach kraju.

W minionym roku juŜ tylko w 4 województwach odnotowano dodatni przyrost ludności (małopolskie,mazowieckie, pomorskie i wielkopolskie, które od początku tego stulecia charakteryzują się zwiększaniem liczby ludności).

Nadal zmniejsza się liczba zgonów niemowląt. Według szacunków, w 2006 r. zmarło ok. 2,2 tys. dzieci w wieku poniŜej 1 roku – oznacza to ponad 100 zgonów mniej niŜ w 2005 r. i prawie

5-krotnie mniej niŜ w 1990 r.W ogólnej liczbie 38122 tys. ludności Polski - wyszacowanej na koniec 2006 r. – kobiety stanowią prawie 52% ogółu ludności; na 100 mężczyzn przypada ich 107 (wśród ludności miejskiej 111, zaś na obszarach wiejskich 101).

Współczynnik ten zmienia się w zaleŜności od wieku, w starszych grupach wieku zdecydowanie przewaŜają kobiety.

Z kolei w 7 województwach obserwowany jest stopniowy spadek liczby ludności, tempo ubytku rzeczywistego zwiększa się z roku na rok.

Województwo, w którym liczba ludności maleje najszybciej to opolskie, kolejnymi są łódzkie i świętokrzyskie

Średnia wieku
W całej populacji36,43 lat
Mężczyzn34,52 lat
Kobiet38,49 lat
Przyrost naturalny-0,03% (I półrocze 2005: GUS)
Współczynnik urodzeń + 10,78 urodzeń/1000 mieszkańców
Współczynnik zgonów + 10,01 zgonów/1000 mieszkańców
Współczynnik migracji - 0,49 migrantów/1000 mieszkańców

Oczekiwana długość życia
W całej populacji74,74 lat
Mężczyzn70,71 lat
Kobiet79,03 lat

Według Światowej Organizacji Zdrowia (ang. World Health Organization, WHO), 2003:
Oczekiwana długość życia w chwili urodzenia dla całej populacji: Polska zajmuje 28 miejsce w Europie (na 52, łącznie z azjatyckimi państwami b. ZSRR). W całej populacji: 75 lat, w tym: mężczyźni 71 lat, kobiety 79 lat.

Pod względem oczekiwanej długości życia mężczyzn, Polska jest również na 28 miejscu w Europie.

Śmiertelność chłopców poniżej 5 roku życia: 25 miejsce w Europie (9 na 1000; dziewczynki 7 na 1000). Śmiertelność dorosłych mężczyzn (15–59 lat): 20 miejsce w Europie (202 na 1000; kobiety 81 na 1000).
Oczekiwane dalsze trwanie życia w zdrowiu osób w wieku 60 lat (2002): 28 miejsce w Europie. Mężczyźni: 17,3 lat, kobiety: 22,17 lat.

Religie i wyznania

Ponad 34,3 miliona Polaków jest ochrzczonych w obrządku rzymskokatolickim, co stanowi prawie 89,9% populacji. W sumie, do Kościoła katolickiego (rzymskokatolickiego, greckokatolickiego, ormiańskiego i neounickiego), należy ponad 34,4 miliona Polaków (90,1% populacji).

Kościoły prawosławne liczą ponad 600 tys. duchownych i wiernych (1,6% populacji),

protestanckie i tradycji protestanckiej - ponad 149 tys. (0,4%),

starokatolickie - prawie 48 tys. (0,1%),

a inne w sumie około 136,5 tys. (0,35%), z czego najliczniejszy jest

Związek Wyznania Świadków Jehowy (ponad 128 tys. wiernych).
Polaków bez wyznania jest ponad 2,8 miliona (7,45%).

Aglomeracje / konurbacje liczące ponad 1 mln. mieszkańców:
  aglomeracja/konurbacja liczba mieszkańców (2005)
1.Katowice - 3 487 0002
2.Warszawa - 2 679 0003
3.Łódź - 1 100 0004
4.Trójmiasto - 1 042 0005
5.Kraków -1 024 0006
6.Poznań - 1 000 000

Miasta w Polsce

sumie miast: 887

Gdańsk, rynek Starego Miasta z pomnikiem Neptuna
Kraków, Skałka — zespół klasztorny Paulinów
Wieliczka, transport soli w kopalni w Wieliczce, rycina z pocz. XX w.
Katowice, Kopalnia Węgla Kamiennego „Kleofas”
Odra w Szczecinie, barka na rzece w centrum miasta

Słońsk, kościół Matki Bożej Częstochowskiej

Warszawa, wnętrze kościoła Św. Antoniego Padewskiego świętokrzyskie województwo Województwo w południowej części Polski; pow. 11 710 km2, 1,3 mln mieszk. (2006); stol. — Kielce, inne większe m.: Skarżysko-Kamienna, Starachowice, Ostrowiec Świętokrzyski; dzieli się na 1 powiat grodzki, 13 ziemskich i 102 gminy.

Prognoza ludności do 2030 roku
Prognoza została opracowana w 2003 roku na bazie wyników spisu ludności 2002 oraz przewidywanych trendów w zakresie dzietności, umieralności, migracji wewnętrznych i zagranicznych.

ZałoŜenia do prognozy ludności są wynikiem ustaleń ekspertów Głównego Urzędu Statystycznego, Rządowej Rady Ludnościowej i Komitetu Nauk Demograficznych PAN.

Wyniki wspomnianej długookresowej prognozy wskazują, Ŝe do 2020 r. liczba ludności Polski

zmniejszy się o milion osób, a w następnej dekadzie (lata 2020-2030) o kolejne półtora miliona.

W 2030 roku ludność Polski moŜe osiągnąć liczbę 35,7 mln.

Do 2030 r. liczba ludności w miastach zmniejszy się w sumie o 3 mln osób, a na wsi wzrośnie o ok. pół miliona. Prognoza ta określana jest jako zbyt pesymistyczna.

W grudniu 2006 r. w porównaniu do listopada odnotowano wzrost liczby bezrobotnych oraz stopy bezrobocia. W stosunku do analogicznego okresu 2005 roku nastąpił spadek liczby bezrobotnych i jednocześnie obniŜyła się stopa bezrobocia. W grudniu 2006 r. do urzędów pracy zgłoszono mniej ofert pracy niŜ w listopadzie 2006 r.

Liczba bezrobotnych zarejestrowanych w urzędach pracy w końcu grudnia 2006 r. wyniosła 2309,4 tys. osób (w tym 1305,7 tys. kobiet). Z ogólnej liczby bezrobotnych 43,5% mieszkało na wsi.

W stosunku do listopada 2006 r. wzrost liczby bezrobotnych odnotowano w piętnastu województwach, najbardziej znaczący w zachodniopomorskim (o 3,2%), warmińskomazurskim (o 2,3%), opolskim (o 2,0%) oraz świętokrzyskim (o 1,9%). Tylko w województwie śląskim odnotowano spadek bezrobocia (o 1,1%). W porównaniu z grudniem 2005 roku bezrobocie zmniejszyło się we wszystkich województwach, najbardziej istotny spadek wystąpił w województwach: pomorskim (o 21,2%), dolnośląskim (o 20,5%), wielkopolskim (o 20,0%) oraz łódzkim (o 19,0%).

Bezrobotni zarejestrowani w urzędach pracy w końcu grudnia 2006 r. stanowili 14,9%1cywilnej ludności aktywnej zawodowo (w listopadzie 2006 r. – 14,8%; w grudniu 2005 r. –17,6%).

NajwyŜszą stopę bezrobocia odnotowano w województwach: warmińsko-mazurskim (23,7%), zachodniopomorskim (21,7%), kujawsko-pomorskim oraz lubuskim (po 19,3%). NajniŜszą stopą bezrobocia charakteryzowały się województwa: małopolskie (11,4%), wielkopolskie (11,8%) oraz mazowieckie (11,9%).

NajwyŜszą stopę napływu bezrobotnych do urzędów pracy w grudniu 2006 r. zanotowano w województwach: lubuskim, warmińsko-mazurskim i zachodniopomorskim (po 2,4%), zaś najniŜszą - w mazowieckim (0,9%) oraz małopolskim (1,0%).

W grudniu 2006 r. stosunkowo wysoką stopę odpływu bezrobotnych z urzędów pracy odnotowano w województwie lubuskim (10,8%), śląskim (10,4%), dolnośląskim i wielkopolskim (po 9,9%), zaś najniŜszy wskaźnik w woj. podkarpackim (6,7%), lubelskim (6,8%) oraz mazowieckim (7,0%).

Najliczniejszą grupę wśród bezrobotnych stanowiły osoby w wieku 25-34 lata (27,8% ogółu zarejestrowanych). Osoby w wieku do 24 lat w ogólnej liczbie bezrobotnych stanowiły 20,6%.

Odsetek zarejestrowanych bezrobotnych w wieku 35-44 lata wyniósł 19,9%, 45-54 lat – 25,0%, a powyŜej 54 lat –6,7%.

Największa grupa bezrobotnych posiadała wykształcenie gimnazjalne i niŜsze - 32,5% oraz zasadnicze zawodowe – 30,9% ogółu zarejestrowanych w urzędach pracy.

Świadectwem ukończenia szkół policealnych i średnich zawodowych legitymowało się 22,0% ogółu bezrobotnych, średnich ogólnokształcących – 8,5%, a dyplomem ukończenia szkół wyŜszych – 6,1%.

Wśród bezrobotnych zarejestrowanych w urzędach pracy w końcu grudnia 2006 r. – 49,3% oczekiwało na pracę przez okres powyŜej 1 roku.

Osoby pozostające bez pracy stosunkowo krótko, tj. do 1 miesiąca stanowiły 7,1%, od 1 do 3 miesięcy – 15,7%, od 3 do 6 miesięcy – 13,4%, zaś od 6 do 12 miesięcy – 14,5% ogółu bezrobotnych.

Gospodarka

PKB na mieszkańca - 4010$

Główne produkty - eksportumaszyny, węgiel kamienny, koks, samochody, metale, chemikalia, tekstylia, żywnośćbogactwa naturalnewęgiel kamienny, siarka, rudy miedzi, gaz ziemny