Katarzyna Otrębowska
Ciąg: FD
Numer indeksu: 18915
Friedrich Nietzsche-
niemiecki myśliciel XIX wieku
Friedrich Nietzsche urodził się 15. października 1844 roku w Rocken w okolicach Naumuburga, zmarł natomiast 25 sierpnia 1900 roku w Weimarze. Z wykształcenia był filologiem klasycznym, który już w wieku 25 lat (1869 rok) objął katedrę filologii w Bazylei. Poprzez zmianą zainteresowań na filozoficzne, po 10 latach zrzekł się wyżej wspomnianej katedry, aby zająć się pracą pisarską. Tym samym opuścił on Bazyleję, rozpoczynając w swoim życiu etap tułaczki. W 1889 roku uległ chorobie umysłowej, z której się już nie podźwignął; żył jeszcze lat 11, pielęgnowany w Weimarze przez matkę i siostrę.
W 1876 roku rozpoczął on służbę wojskową, został jednak ciężko ranny i wykorzystał urlop zdrowotny, by kontynuować studia. W Lipsku odkrył prace Schopenhauera i poznał wielkiego kompozytora- Wagnera. Osoby te znacznie wpłynęły na rozwój dzieł Friedricha Nietzschego- w swojej pierwszej książce „Narodziny tragedii, czyli Hellenizm i pesymizm” podziwiał twórczość tego drugiego. Uważał on bowiem, że tragedia grecka zrodziła się z konfliktu rozumu i harmonii, uosabianych przez boga Apollina, z rozbuchaniem upojenia alkoholowego, którego patronem był Dionizos, bóg wina. Według Nietzschego tragedia miała się odrodzić w dziełach Wagnera, które stanowiły syntezę muzyki i dramatu. Jednak w roku 1781 przyjaciele zerwali ze sobą kontakt: powodem był agresywny nacjonalizm Wagnera i jego poglądy antysemickie.
Filozof cenił bardzo wysoko swoje pochodzenie: był Niemcem, ale Polskiego pochodzenia, ze zniemczonej rodziny Nickich. „Przodkowie moi" - pisał - „byli polską szlachtą, po nich zostały mi moje instynkty, miedzy nimi może i liberum veto."1 Jeżeli chodzi o Niemców jako narodowość i społeczeństwo- w późniejszych latach swego życia Nietzsche pogardzał nimi i nikt tak jak on nie wytykał ich wad tak dosłownie. Twierdził również, że w kulturze niemieckiej opóźnienia sięgają dwustu lat i nikt nie jest w stanie tego nadrobić.
Pierwsza ważna publikacja Nietzschego, tak jak i kolejne, nie zyskała popularności, jednak dziś uważana jest za klasykę. Tymczasem filozof coraz silniej podupadał na zdrowiu. W latach 1883-1885 opublikował „Tako rzecze Zaratustra”, uważane za jedno z jego arcydzieł, które jest apoteozą radosnej odwagi w obliczu przeciwności losu. Dziś Friedricha Nietzschego określa się jako jednego z największych prozaików niemieckich. Niepowodzenie tej publikacji skłoniło filozofa do wyłożenia swej myśli w sposób bardziej bezpośredni w dziełach „Poza dobrem i złem” (1886) i z „Z genealogii moralności” (1887). W roku następnym, u szczytu możliwości twórczych, napisał prace „Przypadek Wagnera”, „Zmierzch bożyszcz” i „Ecce homo”- zawierające ostatnie podsumowanie jego własnych prac i oceną ich znaczenia. Oprócz książek wydał również mnóstwo zbiorów aforyzmów oraz oderwanych myśli.
Friedrich Nietzsche zajmował się przede wszystkim problemem wartości w życiu ludzkim: sposób, w jaki jest skonstruowany i funkcje, które spełnia. Wyznawał również kontrowersyjny pogląd, że tradycja Judeo-chrześcijańska kładzie zbyt duży nacisk na cierpienie i inne elementy ascezy. Te ideały, wraz ze współczuciem, pokorą i posłuszeństwem, określał jako fundamenty „moralności niewolników”. Twierdził, że zastąpiły one pierwotne zasady „moralności panów” opierającej się na rywalizacji, dumie i niezależności. Filozof niemiecki utrzymał, że epoka, w której przyszło mu żyć, nie w pełni zdała sobie sprawę z faktu, że tradycyjne absolutne prawdy religijne i filozoficzne uległy dewaluacji- „Bóg umarł”. Z czasem ludzie mieli zastąpić stare wartości nowymi, jednak Nietzsche obawiał się, że będę to nacjonalizm i radykalny socjalizm, a pod ich sztandarami popełnione zostaną okrutne zbrodnie. Przepowiednia ta sprawdziła się, jak znamy z kart historii, w wieku XX.
Poglądy Friedricha Nietzschego:
1. Relatywistyczna teoria poznania:
Wszystkie czynności i wytwory ludzi są uwarunkowane potrzebami życiowymi. Poznanie również służy zadaniom praktycznym. Prawdą jest dla nas ludzi tylko to, czego życie wymaga i jest więc dla tego subiektywna i względna. Natomiast obiektywna i bezwzględna prawda jest złudzeniem.
Nietzsche sądził również, że umysł nasz nie tylko nie ujmuje wiernie rzeczywistości, ale ją zawsze fałszuje. Rzeczywistość bowiem jest nieustannie zmienna: aby ją ująć i zużytkować dla celów życiowych, powinniśmy ją zatrzymywać oraz utrwalać. Każde nasze pojecie deformuje rzeczywistość- już przez to samo, ze ja uogólnia. I tym jest fałszywsze,
im jest ogólniejsze. Wiec najfałszywsze są pojęcia filozoficzne: pojęciom takim, jak absolut lub substancja, nie odpowiada już nic zupełnie, są wyłącznie tylko schematami myśli.
2. Relatywistyczna teoria wartości:
Względnie, subiektywnie i biologicznie uwarunkowane są tylko nasze oceny i to wszystko, co uważamy za dobre, w szczególności wartości moralne. Nie ma więc moralności obiektywnej, ponieważ każdy ma taką, jaka dla jego celów życiowych jest najbardziej potrzebna i jaka odpowiada jego uczuciom. Najistotniejsza różnica między ludźmi Friedrich Nietzsche widział w tym, że jedni mają silną, a drudzy słabą naturę, a więc z tego wynika inna moralność- moralność panów i moralność niewolników. Nietzsche chciał zajmować bezstronne, naukowe, przyrodnicze, czysto opisowe stanowisko wobec ludzkiej moralności. I uważał, ze jest w porządku, gdy niewolnicy maja moralność niewolników. Źle jest tylko, jeśli poddają się jej także i ci, co nalezą do rasy panów; to jest już-jak mówił terminem biologicznym, który wprowadził do spraw ludzkich - zwyrodnienie, dekadencja2. Nietzsche uważał, że sam należy do rasy panów i ich moralność jako nieporównywanie wyższą i jako jedynie słuszną.
3. Krytyka moralności współczesnej:
Friedrich Nietzsche był przeciwnikiem moralności współczesnej. Uważał, że opiera się ona na trzech głównych założeniach:
a) Założenie równości;
b) Założenie wolności;
c) Założenie wartości moralnej- wartość moralna jest bezwzględna i zbędne jest ją uzasadniać, wskazując, ze jest potrzebna do życia czy zdrowia - nie jest bowiem środkiem, lecz celem ostatecznym.
Na założeniach tych opierają się szczegółowe zasady moralności współczesnej:
a) Zasada sprawiedliwości;
b) Zasada użyteczności;
c) Zasada altruizmu i miłości bliźniego;
d) Zasada litości;
e) Zasada prymatu dóbr duchowych;
f) Zasada prymatu dóbr ogółu;
g) Zasada intencji;
h) Zasada wychowania;
i) Zasada nagrody i kary;
Tę moralność współczesną Nietzsche wywodził od Sokratesa i Platona i jego zgubnej, jak twierdził, idei dobra, którą podjęło kilka wieków później chrześcijaństwo. Filozof był wrogiem tego wszystkiego.
4. Przewartościowanie wszystkich wartości:
Własne założenia Nietzschego:
a) Założenie wartości życia: jedynie ono posiada wartość bezwzględną i z niego rodzi się wszystko inne, co w ogóle wartość posiada;
b) Założenie wolności silnego: wolność należy się tylko temu, kto ma odpowiednio dużo siły, by ją sobie zapewnić;
c) Założenie nierówności: nikt nie jest równy, są ludzie lepsi i gorsi. Jest to zależne od tego, ile mają w sobie siły i życia.
Niemiecki filozof zwalczał również wszelkie ograniczenia, wszelką ascezę oraz ucieczkę w sferę ideałów, ponieważ tylko zwyrodniałe życie potrzebuje wyrzeczeń, zakazów, ascezy, ideałów religijnych i moralnych. Jakkolwiek różnorodne były idee moralne, jakie zna historia Europy, to jedno przekonanie było im wspólne: życie ludzkie ma swój cel. Wielu ludzi sadziło, ze celu tego nie zna, ze jeszcze go nie znalazło; ale nikt nie wątpił, ze istnieje. To przekonanie zachwiało się dopiero w XIX wieku. A wyrazem tego zachwiania była filozofia Schopenhauera: życie nie ma celu, jest bezcelowym, bezrozumnym parciem naprzód. Do tego nawiązał Nietzsche: przyznał Schopenhauerowi racje. Jednakże częściowo. Bo człowiek nie ma istotnie celu poza sobą; ale - ma go w samym sobie: samo życie jest celem. Tym Nietzsche wyszedł poza nihilizm i pesymizm Schopenhauera. Na tle tych przekonań wytworzył tez swój ideał człowieka: nazywał go nadczłowiekiem. W rzeczywistości obecnej go nie ma, ale można i należy go - jak mówił w swym biologicznym języku wyhodować. Ludzkość zaczęła od moralności panów i, jak sadził, do niej wróci. Wtedy zrealizuje ten ideał. Jest to ideał przede wszystkim doskonałości biologicznej: ideał żywotności. Ale także doskonałości duchowej, dostojności i twardości nie tylko wobec innych, lecz i wobec siebie3.
W roku 1899 na ulicy w Turynie Friedrich Nietzsche zasłabł i przewrócił się. Chociaż udało mu się wrócić do Bazylei, ostatnie lata życia spędził w klinice psychiatrycznej, gdzie zmarł w 1900 roku, nie powróciwszy do życia. Siostra jego, Elżbieta, poślubiła zajadłego nacjonalistę i antysemitę niemieckiego, Bernharda Forstera, którego poglądy podzielała. Posiadała ona całkowitą kontrolę nad pracami brata i opracowała je tak, by dopasować je do swych przekonań politycznych. Ze względu na jej działalność i jej entuzjazm dla Hitlera, Nietzschego kojarzy się głównie z faszyzmem, choć nie był on ani niemieckim szowinistą, ani antysemitą. Wielu myślicielom współczesnym udało się uwolnić od tej interpretacji. Ów filozof niemiecki był wysoko ceniony przez autorów tak różnych, jak Jung, Freud, Shaw, Yeats, Mann i Camus. Stwierdzili oni, że Nietzsche dogłębnie rozumiał kulturę starożytnych Greków i co więcej zdawał sobie sprawę z sytuacji człowieka współczesnego. Udało im się zinterpretować jego filozofię na nowo. Sam Friedrich przewidywał, że w przyszłości będzie wielkie działanie jego filozofii.
„Znam swój los" - pisał - „Kiedyś z nazwiskiem moim zwiąże się wspomnienie kryzysu, jakiego nie było na ziemi, najgłębszego konfliktu sumienia, odwrócenia się od wszystkiego, w co dotąd wierzono, czego się domagano, co wielbiono. Nie jestem człowiekiem, jestem dynamitem."
Bibliografia:
Tatarkiewicz Władysław, Historia Filozofii t. III, Wydawnictwo PWN, 2000.
Benisz Henryk, Ecce Nietzsche. Interpretacje Filozoficzne, Wydawnictwo Uniwersytetu Opolskiego, 1999.