Gospodarstwo domowe - problemy ekonomiczne.

- Zmiany systemowe w makroskali ważne dla zachowań ekonomicznych gospodarstw domowych.

- Specyfika zachowań konsumpcyjnych ( czyli procesu zaspokajania potrzeb ) gospodarstw domowych.

- Atrybuty, rodzaje i rozwój rynku.

- Pułapki zbyt niskiej i nadmiernej konsumpcji.

- Więzi ekonomiczne w gospodarstwie domowym.

- Źródła dochodu ( zasilania ) gospodarstwa domowego.

- Kierunki wydatków w budżecie gospodarstw domowych.

- Czynniki kształtujące aktywność zawodową gospodarstw domowych.

- Wpływ wykształcenia na podejmowane decyzje w gospodarstwie domowym.

- Zróżnicowanie położenia materialnego polskich rodzin.

- Miejsce gospodarstw domowych w strukturze organizacyjnej gospodarki narodowej.

Zmiany systemowe w makroskali ważne dla zachowań ekonomicznych gospodarstw domowych.

1. Nowe makroekonomiczne warunki realizacji potrzeb konsumpcyjnych.

- Globalny fundusz spożycia.

- Zmiana priorytetów w polityce świadczeń społecznych.

- Wpływ przemian własnościowych na źródła dochodów ludności.

- Zmiana działowych i gałęziowych propocji w dochodach ludności.

- Zmiana cech rynku oraz poziomu i struktury cen artykułów i usług konsumpcyjnych.

2. Zmiana aktywności i kierunków alokacji zasobów pracy.

- Zmiana kierunków alokacji zasobów pracy.

- Wzrost liczebności ludności zawodowo biernej.

- Powstanie bezrobocia.

Specyfikacja zachowań konsumpcyjnych ( czyli procesu zaspokajania potrzeb ) gospodarstw domowych.

1. Źródła gromadzenia środków na finansowanie konsumpcji - kierunki zmian.

- Obniżenie się rangi dochodów z pracy w finansowaniu konsumpcji.

- Korzystanie z funduszy społecznych w pierwszych latach procesu transformacji.

- Ograniczenie możliwości wykorzystywania oszczędności w celach konsumpcyjnych.

- Zadłużanie się gospodarstw domowych.

- Znaczenie dochodów tranzytowych w procesie zaspokajania potrzeb konsumpcyjnych.

- Wzrost aktywności w sferze prosumpcji.

2. Zmiany w sferze zaspokajania potrzeb.

- Kierunki zmian realizacji potrzeb w latach 1989-1992 i 1993-2013.

- Wydatki na sprzęt trwałego użytku.

- Kształtowanie się nowych struktur wydatków.

3. Specyfika zachowań nabywczych konsumentów w warunkach transformacji systemowej.

- Wpływ poziomu cen na decyzje konsumentów.

- Uwarunkowania wyboru miejsc taniej sprzedaży jako źródła oszczędnych zakupów.

- Postawy wobec reklamy, nowości oraz artykułów importowanych.

Atrybuty, rodzaje i rozwój rynku.

" Na bardzo niskim poziomie cywilizacji, gdy ludzie potrafili wytwarzać tylko tyle, aby przetrwać biologicznie, dochodziło czasem do sporadycznej wymiany okazjonalnie pojawiających się nadwyżek. W miarę jak rosły umiejętności ludzi i doskonaliły narzędzia ich pracy, nadwyżki te powiększały się, tworząc materialne podstawy poszerzenia zakresu i częstotliwości aktów wymiany. " - Ancyparowicz.

- Towar jest to szczególny, bo wytwarzany z myślą o wymianie na inne dobro, produkt.

" Bardzo istotnym momentem w powstawaniu produkcji towarowej była motywacja w gromadzeniu zapasów nie na własne potrzeby, ale z góry przeznaczonych na wymianę, w celu zdobycia rzeczy, które nie były wytwarzane, albo wytwarzane w niedostatecznej ilości " - Ancyparowicz.

" Wymiana jest ogniwem wiążącym produkcję i podział produktów z ich ostatecznym wykorzystaniem, może występować jako wymiana bezpośrednia towaru za towar ( wymiana naturalna ) albo dokonywać się za pośrednictwem pieniądza ( wymiana towarowo-pieniężna ) - Ancyparowicz.

" Kwota pieniędzy zapłacona za określony towar to jego cena, jednak jeśli transakcja nie została zawarta z użyciem pieniądza, nie można mówić o cenie, lecz raczej o relacji wymiennej. Ogół towarów przeznaczonych na sprzedaż określa się mianem podaży ". - Ancyparowicz.

" Każdy towar podobnie jak każda usługa świadczona w celach zarobkowych ( komercyjnych ) musi posiadać wartość użytkową, a więc zdolność do zaspokajania jakiejś potrzeby, towaru pozbawionego tej cechy nikt nie zechce nabyć i stanie się on bublem ". - Ancyparowicz.

" Drugą cechą towaru oraz świadczonych na zasadach komercyjnych usług jest to, że mają one określoną wartość wymienną, przy czym jeśli wartość ta wyrażona zostanie w pieniądzu, nazywamy ją ceną " - Ancyparowicz.

" W zwykłych warunkach cena towaru zależy przede wszystkim od kosztów poniesionych na jego wytworzenie, ale powinna także zapewniać producentowi przychody większe od poniesionych kosztów, nadwyżka ta zwana jest dochodem albo zyskiem " - Ancyparowicz.

- Postać materialną mają także usługi, a więc można je " dotknąć, zważyć, zmierzyć, obejrzeć i powąchać ". Jeśli dotyczą one istniejących fizycznie rzeczy albo takich, które można poznać za pomocą zmysłów, określamy jako usługi materialne. Zaś te, które nie mają kształtu materialnego i oddziałują jedynie na psychikę i mentalność człowieka lub zaspokajają jego potrzeby w tych dziedzinach, nazywają się usługami niematerialnymi.

- Usługami materialnymi są takie czynności jak np. naprawa obuwia, strzyżenie włosów czy przewóz mebli.

- Usługami niematerialnymi są zaś np. nauka języka obcego, chiromancja, psychoterapia, katecheza, przy czym nie muszą pojawić się jakiekolwiek ( widoczne lub nie, odczuwalne lub nie ) ich skutki.

Słowo rynek wywodzi się z języka niemieckiego. Termin ' ring ' określano bowiem jako miejsce wymiany handlowej - targ,

jarmark, na które przyjeżdżali kupcy, aby wystawiać swe towary na sprzedaż. Średniowieczne rynki w istotny sposób przyczyniły się do rozwoju miast i podziału pracy.

Rynek składa się z wielu segmentów, na których kształtują się równowagi cząstkowe między podażą a popytem, łącznie określające wielkość wszystkich transakcji w danym okresie ( globalny efektywny popyt ) na wyroby gotowe i czynniki produkcji.

W najwęższym znaczeniu, rynek to synonim transakcji określona grupą towarów, dlatego w odniesieniu do rynku towarów mówi się o rynku masła, obuwia, ropy naftowej, czy komputerów, analogicznie określa się również transakcje na rynku usług materialnych i niematerialnych.

Rynki towarowe można podzielić stosując kryteria geograficzne, asortymentu i przeznaczenia towarów.

Z geograficznego punktu widzenia rynki dzielimy na:

- Lokalne ( np. Targowisko przy Hali Mirowskiej w W-wie. Sukiennice w Krakowie czy Jarmark Dominikański w Gdańsku ).

- Narodowe ( obejmujące całą sieć dystrybucji w określonym kraju ).

- Międzynarodowe ( są to zwykłe targi, np. Targi Poznańskie czy Lipskie, na których zawierane sa transakcje dotyczące eksportu i importu towarów ).

- Regionalne i globalne, obejmujące swym zasięgiem wymianę handlową towarami o znaczeniu strategicznym ( w tym paliwa, i inne surowce naturalne, żywność i pozostałe surowce rolne, a także produkty tzw. wysokiej techniki ).

Współcześnie " rynek " ma trzy podstawowe znaczenia:

1. Jest kategorią produkcji towarowej, która może być rozumiana jako miejsce spotkań w celu dokonania transakcji zakupu i sprzedaży towarów.

2. Pojęciem tym określa się również wszystkich kupujących reprezentujących tzw. efektywny popyt na towary i czynniki produkcji - kapitał, pracę, ziemię.

3. Jako podaż, czyli wszystkie wystawione na sprzedaż towary i czynniki produkcji. W tym ujęciu podstawowe znaczenie ma efektywny popyt konsumpcyjny - relacja między wartością podaży a rozmiarami popytu gospodarstw domowych, którego miarą są zasoby pieniężne ludności, przeznaczone na zakup towarów. Popyt ten jest tym większy, im wyższy jest przeciętny dochód w rodzinach.

Efektywny popyt konsumpcyjny zależy od:

- Poziomu rozwoju gospodarczego ( kraje bogate mają wydajność pracy wysoką a ludzie zarabiają więcej niż w krajach ubogich ).

- Redystrybucji dochodów za pomocą systemu podatkowego ( kwoty podatków pośrednich i bezpośrednich wpłacone do budżetu są wydatkowane m.in. na cele ogólnospołeczne, w tym na pomoc socjalną dla rodzin o niskich dochodach ).

- Równowagę ogólnej i sektorowej na rynku towarów i usług konsumpcyjnych, która warunkuje prawidłowe funkcjonowanie rynku, a w szczególności stabilizację siły nabywczej pieniądza ( problem inflacji ).

W ramach każdej grupy towarów i usług konsumpcyjnych ważne są nie tylko relacje między dochodami a cenami, ale także relacje między:

- Cenami dóbr o podstawowym, podwyższonym standardzie dóbr luksusowych.

- Cenami dóbr substytucyjnych, czyli wzajemnie zastępowalnych ( np. cukru i słodziku, ziemniaków i kaszy ).

- Cenami dóbr komplementarnych, występujących łącznie ( np. igła i nikta, szczotka i zmiotka ).

Ceny detaliczne zwykłych ( materialnych ) towarów i usług kształtują się przede wszystkim proporcjonalne do kosztów ich wytworzenia, powiększonych o zapłacone podatki, cło i akcyzę, a także zyski producenta, marże hurtowni i placówek handlu detalicznego.

Pułapki zbyt niskiej i nadmiernej konsumpcji.

- Potrzeby materialne pierwotne ( biologiczne ) i potrzeby wyższego rzędu.

- Aspiracje.

- Indywidualna konsumpcja styl życia.

- Kultura a model zaspokajania potrzeb ( model konsumpcji ).

- Kultura: elitarna, popularna, skomercjalizowana, narodowa i ludowa.

- Zdobywanie coraz większej ilości różnych przedmiotów oraz korzystanie z coraz szerszej gamy rozmaitych usług a prestiż w otoczeniu.

- Niedostatek i nędza jako pojęcia relatywne.

" Człowiek żyjąc wśród innych ludzi, w sposób mniej lub bardziej uświadomiony poddaje się ich oddziaływaniu, jeżeli w ludziach pod wpływem wyimaginowanego lub rzeczywistego nacisku grupy, dokonują się zmiany postaw, przekonań i zachowań - mamy do czynienia ze spolegliwością albo konformizmem". - Ancyparowicz.

Określenie potrzeb człowieka.

- Potrzeba to subiektywne odczuwanie braku, niezaspokojenia lub pożądania określonych warunków lub rzeczy, które człowiek uważa za niezbędne do utrzymania go przy życiu, umożliwienia mu rozwoju lub realizowania ról społecznych.

Struktura potrzeb człowieka:

- Potrzeby podstawowe.

- Potrzeba społeczeństwa.

- Realizacja kontaktów społecznych.

- Potrzeba uznania.

- Potrzeba samorealizacji.

Potrzeby materialne dzielą się na:

- Pierwotne, czyli potrzeby o podstawowym znaczeniu dla biologicznego istnienia ludzi.

- Wyższego rzędu, kształtowanie pod wpływem aspiracji, naśladownictwa wzorców z wyżej rozwiniętego otoczenia mody.

Cechami potrzeb są:

- Indywidualizm.

- Subiektywnym.

Związek dóbr z zaspokojeniem potrzeb jest następujący:

- Osiągnięcie zamierzonego celu traktuje się jako korzyść dla człowieka wynikającą z zaspokojenia potrzeb.

- Osiągnięcie korzyści wymaga określonych środków materialnych bądź pieniężnych.

- Środkami zaspokojenia potrzeb są dobra.

Wraz z rozwojem społeczeństwa, abstrakcyjne potrzeby wykształcają się w wyraźne grupy funkcjonalne i zostają skonkretyzowane jako potrzeby posiadania dostępu do określonych dóbr, czynności i warunków życia ludzi. W procesie tym kształtuje się model społecznej konsumpcji, właściwy dla danej historycznej epoki, miejsca na kuli ziemskiej, wierzeń i obyczajów. Sposób zaspokajania różnorodnych potrzeb biologicznych, psychicznych i społecznych.

Klasyfikacja dóbr.

" Dobro to każdy materialny przedmiot służący bezpośrednio lub pośrednio do zaspokojenia określonej potrzeby człowieka " - Mazur.

Do kategorii dóbr w szerokim znaczeniu należą też:

- Usługi ( czynności służące zaspokojeniu potrzeb ludzkich przez bezpośrednie wykonywanie pracy ).

- Stany ( zjawiska lub okoliczności potencjalnie służące do zaspokojenia potrzeb ).

Wymienione dobra traktuje się jako dobra pozytywne lub negatywne.

Ze względu na związek z zaspokojeniem potrzeb dobra dzielimy na:

- Dobra konsumpcyjne, które zaspokajają potrzeby ludzkie bezpośrednio w akcie konsumpcji.

- Dobra produkcyjne, zaspokajają potrzeby konsumpcyjne pośrednio przez to, iż służą do wytwarzania dóbr konsumpcyjnych.

Podział na dobra konsumpcyjne i produkcyjne jest podziałem funkcjonalnym.

Ze względu na pochodzenie dóbr dzielimy je na:

- Dobra wolne, znajdujące się w przyrodzie w nieograniczonej ilości.

- Dobra ekonomiczne, wytwarzane w ograniczonej ilości.

Cechy dóbr wolnych: są dostępne bez ponoszenia kosztów, nie stawiają człowieka przed koniecznością dokonywania wyborów w celu ich pozyskania.

Cechy dóbr ekonomicznych: do ich wytwarzania należy użyć pracy ludzkiej, innych dóbr ekonomicznych oraz dóbr pierwotnych, są to dobra rzadkie.

Ze względu na sposób wykorzystania - dobra dzielimy na:

- Dobra prywatne, stanowiąc przedmioty posiadane i wytworzone lub nabyte przez poszczególnych konsumentów, przynoszą korzyści wyłącznie ich posiadaczom.

- Dobra publiczne, stanowią dobra użytkowane jednocześnie przez duże grupy ludzi, przynosząc korzyści ich użytkownikom.

Przykłady dóbr publicznych: obrona narodowa, straż miejska, ochrona środowiska, edukacja.

Proces gospodarowania.

" Gospodarowanie " - to proces odbywający się na podstawie specjalizacji i podziału pracy, którego podstawowym rezultatem jest wytwarzanie dóbr i usług ".

Składnikami procesu gospodarowania są:

- Produkcja.

- Podział.

- Konsumpcja.

Konsumpcja.

" Konsumpcja stanowi ostatnią fazę procesu gospodarczego polegającą na zużywaniu wszelkich dóbr i usług w celu bezpośredniego zaspokojenia potrzeb człowieka " - Mazur.

Konsumpcja dzieli się na:

- Indywidualną, która jest finansowana z dochodów osobistych i zaspokaja potrzeby gospodarstw domowych.

- Publiczną (zbiorową, społeczną ) finansowana z budżetu państwa lub organów samorządowych i zaspokajającą potrzeby dużych grup społeczeństwa.

" Człowiek nie zawsze potrafi dokonać racjonalnego i w pełni świadomego wyboru, pozostaje bowiem pod wpływem zachowań i stylu życia grupy do której został przypisany i do której należy lub chce należeć " - Ancyparowicz.

" Indywidualna konsumpcja kształtuje się w znacznej mierze pod wpływem charakterystycznego dla danej epoki i środowiska społecznego stylu życia " - Ancyparowicz.

Ten styl powstaje pod wpływem świadomego, społecznie przekazywanego, dziedzictwa wytworów, wiedzy, przekonań, wartości i oczekiwań normatywnych, dziedzictwa ( szeroko pojętej kultury ), które pomaga na członkom danego społeczeństwa radzić sobie z pojawiającymi się problemami.

Z punktu widzenia siły i zasięgu oddziaływania kultury danego środowiska na kształtowanie modelu zaspokajania potrzeb ( modelu konsumpcji ), można mówić o kulturze:

- Elitarnej, adresowanej do intelektualistów.

- Popularnej, służącej kształtowaniu i formowaniu się gustów i preferencji mas.

- Skomercjalizowanej, stanowiącej rodzaj popłatnej kultury masowej, głównie służącej rozrywce.

- Narodowej, nawiązującej do własnych symboli i tradycji w opozycji do symboli i tradycji innych narodowości.

- Ludowej, skierowanej do społeczności lokalnej, przede wszystkim mieszkańców wsi i małych miasteczek ( oddziałując przez symbole mity i legendy ).

" Niedostatek i nędza są pojęciami relatywnymi, bowiem to, co w jednym kraju, w określonym czasie uchodziło za normę możliwą do tolerowania, w innym kraju w innym czasie, w innym kręgu kulturowym budziło przerażenie " - Ancyparowicz.

Więzi ekonomiczne w gospodarstwie domowym:

- Spożycie prywatne.

- Klasyfikacja gospodarstw domowych z uwagi na liczbę dzieci.

- Rodzaje gospodarstw domowych.

- Główny żywiciel - osoba, która wnosi największy wkład finansowy w utrzymanie rodziny.

- Sektor gospodarstw domowych.

- Fundusz spożycia prywatnego z dochodów osobistych.

- Fundusz spożycia zbiorowego.

" Spożycie prywatne, rozumiane jako ostateczne ( finalne ) zaspokojenie bytowych potrzeb ludzi z własnych dochodów zawsze odbywa się w gospodarstwie domowym, które stanowi podstawową komórkę społeczności indywidualnych konsumentów " - Ancyparowicz.

" Rodzinne gospodarstwo domowe tworzą zazwyczaj rodzice ( w rodzinach wielopokoleniowych także dziadkowie ) i ich potomstwo " - Ancyparowicz.

Istnieją także odmienne rodzaje gospodarstw domowych oparte na innych więziach niż w rodzinach biologicznych ( np. rodziny zastępcze, adopcyjne ) lub na nieformalnych związkach ( np. konkubinaty ).

- Główny żywiciel, to osoba, która wnosi największy wkład finansowy w utrzymanie danej rodziny.

Przyjmując jako podstawowe kryterium podziału stosunek właścicielski do miejsca pracy, skąd pochodzą podatki na utrzymanie danego gospodarstwa domowego, ogół ludzi aktywnych zawodowo można podzielić na tych, dla których źródłem utrzymania są dochody z własnego przedsiębiorstwa, zakładu rzemieślniczego, gospodarstwa rolnego, rybnego itp., następnie tych, którzy utrzymują się z pracy najemnej oraz ludzi żyjących z zasiłków i ze świadczeń.

Sektor gospodarstw domowych tworzą osoby fizyczne, pracujące na własny rachunek w gospodarstwach indywidualnych w rolnictwie, osoby fizyczne i spółki cywilne pracujące na własny rachunek w pozostałych sektorach gospodarki, w firmach zatrudniających nie więcej niż dziewięciu pracowników i prowadzących uproszczoną ewidencję księgową, a także osoby uzyskujące dochód z pracy najemnej i niezarobkowych źródeł, takich jak renty, emerytury, stypendia, odsetki od lokat itp.

Fundusz spożycia prywatnego z dochodów osobistych jest to suma wszystkich wynagrodzeń i innych dochodów pieniężnych w dyspozycji gospodarstw domowych.

Fundusz spożycia zbiorowego to środki różnych instytucji przeznaczone na cele konsumpcyjne. Są one wykazywane w statystyce jako suma spożycia prywatnego instytucji niekomercyjnych i spożycia publicznego poprzez sektor instytucji rządowych, samorządowych.

" Fundusz spożycia prywatnego i zbiorowego łącznie, są częścią produktu krajowego brutto przeznaczoną na bieżącą konsumpcję, resztę można przeznaczyć na inwestycje i powiększenie zapasów i rezerw,, z myślą o przyszłej konsumpcji i dalszym rozwoju możliwości technicznych jej wytwarzania " - Ancyparowicz.

Źródła dochodu ( zasilania ) gospodarstwa domowego.

- Przedsiębiorcy działający na własny rachunek ( posiadanie określonego majątku w formie własności ziemi, warsztatów, sklepów, przedsiębiorstw, udziałów i we wspólnej własności ).

- Praca najemna fizyczna i umysłowa ( zatrudnieni na podstawie stosunku pracy ).

- Emerytury ( wysokie i niskie ) i renty.

- Rolnicy ( duże i małe gospodarstwa ).

- Bezrobotni ( zasiłki dla bezrobotnych ).

Kierunki wydatków w budżecie gospodarstw domowych.

- Wydatki konsumpcyjne ( np. żywność, odzież i obuwie, komunikacje, łączność, utrzymanie mieszkania, usługi zdrowotne, kulturalne, oświatowe, turystyczne oraz te trwałego użytkowania np. meble, sprzęt AGD i RTV, samochody ).

- Wydatki na inwestycje ( ziemia czy nieruchomości ).

- Oszczędności ludności ( lokaty, ubezpieczenia ).

- Podatki.

- Zwroty kredytów z odsetkami ( dom czy mieszkanie ).

Czynniki kształtujące aktywność zawodową gospodarstw domowych.

- Aktywni zawodowo ( osoby pracujące zawodowo i aktywnie poszukujące pracy ).

- Bierni zawodowo ( z uwagi na wiek i stan zdrowia mogliby ale nie są zainteresowani podjęciem pracy ).

1. Wzrost i spadek aktywności zawodowej może wynikać:

- Z przyczyn demograficznych.

- Z przyczyn prawnych.

- Z przymusu ekonomicznego.

- Ze zmian dzietności kobiet.

- Z obyczajowości.

- Z konieczności powiększenia dochodów w rodzinie.

- Z chęci podniesienia dotychczasowego standardu życia.