Wykład 1
Aktualna sytuacja w hodowli koni
Rola i znaczenie gospodarcze koni
Pogłowie koni na świecie – ok. 60 mln szt.
Pogłowie koni w Polsce:
1970r. – 2500 tys. szt.
1980r. – 1500 tys. szt.
1990 – 900 tys. szt.
2000 – 500 tys. szt.
205 – 335 tys. szt.
2009 – 350 tys. szt.
teraz – 330 tys. szt.
Prognozy na dalsze lata:
konie zimnokrwiste – dalszy spadek
konie szlachetne – wzrost (zależne od zamożności społeczeństwa)
kuce – wzrost
Pogłowie koni w wybranych województwach:
mazowieckie – ok. 60 000 szt.
lubelskie: ok. 42 000 szt.
małopolskie – ok. 31 000 szt.
warmińsko-mazurskie – ok. 18 000 szt.
opolskie – ok. 3500 szt.
lubuskie – ok. 6000 szt.
zachodniopomorskie – ok. 6500 szt.
Hodowla zarodowa (wpisane do ksiąg stadnych): 20-25% pogłowia
Chów koni (rekreacja, turystyka, praca, na rzeź): 75-80% pogłowia
Uregulowania prawne:
Ustawa z dnia 20 sierpnia 1997r. „O organizacji hodowli i rozrodzie zwierząt gospodarskich”, wraz z późniejszymi zmianami (z dnia 12.03.2004r. oraz 21.06.2007r.) reguluje m.in. sprawy związane z:
zakresem hodowli oraz zachowaniem zasobów genetycznych
oceną wartości użytkowej i hodowlanej
prowadzeniem ksiąg i rejestrów zwierząt hodowlanych
nadzorem nad hodowlą i rozrodem zwierząt gospodarskich
Ustawa z dnia 25 czerwca 2009 – zmiana ustawy o systemie identyfikacji i rejestracji zwierząt
Rola i znaczenie gospodarcze koni:
kierunki wykorzystania:
przyżyciowe: praca (żywa siła robocza), pielęgnacja krajobrazu (żywe kosiarki), mleko, krew, włosie, obornik
pośmiertnie: mięso, skóra, jelita, kości
Zmiany w sposobach wykorzystania koni:
wyraźne zmniejszenie zapotrzebowania na żywą siłę roboczą
zwiększone zainteresowanie wykorzystaniem koni w różnych formach jeździectwa: sport, rekreacja, hipoterapia, turystyka konna (rajdy konne), agroturystyka
Specyfika hodowli koni:
zwierzęta późno dojrzewające (do rozrodu w wieku 3-4 lat)
długość życia: 20-25 lat
długość użytkowania rozpłodowego: do 15-20 lat
średnia źrebność: 60-80 %
mała plenność: najwyżej 1 źrebię w roku
do hodowli zakwalifikowanych jest ok. 10-20% urodzonego potomstwa
odstęp między pokoleniami: 7-9 lat (długi czas oczekiwania na postęp genetyczny, wytworzenie nowej rasy)
trudna i kosztowna (poniesione koszty są późno zwracane)
Cechy koni warunkujące ich przydatność użytkową:
duża zdolność przystosowawcza
swoiste właściwości fizyczne i psychiczne (mają predyspozycje do różnej pracy, sprzyja temu budowa ciała i rodzaj przemiany materii)
szybka przemiana materii: umożliwia szybką regenerację sił, zezwala na znaczne wyzwalanie energii w jednostce czasu i w ciągu dnia pracy
właściwości psychiczne ułatwiają użytkowanie: z natury łagodny charakter, łatwość wytwarzania odruchów warunkowych
charakterystyczna cecha: uzębienie – diastema (bezzębne przerwy w obydwu szczekach) – w tym miejscu spoczywa wędzidło
parametry zdrowia:
koń zdrowy jest przeważnie dobrze zbudowany (bez zmian krzywicznych)
ma dobry apetyt
właściwie reaguje na bodźce zewnętrzne
zwierzęta zdrowe charakteryzuje prawidłowa plenność i płodność
wskaźniki kliniczne:
ciepłota ciała: 37,5-38,5˚C
liczba oddechów: 8-14 razy na minutę
tętno: 36-40 uderzeń serca w ciągu minuty
Temperament:
zespół cech psychicznych wyrażających się w sposobie reakcji wobec różnych bodźców napływających ze środowiska
względnie stałe cechy psychiczne odnoszące się do reakcji i zachowań
zespół cech psychicznych, które określają dynamikę emocjonalnego zachowania się, m.in. wrażliwość na bodźce zewnętrzne, impulsywność, siła i trwałość reakcji emocjonalnych oraz tempo przebiegu procesów psychicznych
wiele cech składa się na temperament, są to: strachliwość (lękliwość), cierpliwość, uległość, wrażliwość, ciekawość, aktywność, nerwowość, dominacja, zależność społeczna
Typy temperamentu (wg Skorupskiego):
sangwinik – typ silny, ruchliwy, zrównoważony (konie charakteryzuje spokój, niewielka płochliwość oraz łatwość przystosowania sie do nowych sytuacji)
flegmatyk – typ silny, wolny, zrównoważony (u koni wolno tworzą się odruchy warunkowe oraz tworzą się trwałe stereotypy ruchowe)
choleryk – typ silny, niezrównoważony (konie reagują w sposób niezrównoważony)
melancholik – typ o słabych procesach nerwowych (słabo zaznaczone są procesy pobudzania i hamowania, są niezbyt chętnie użytkowane przez człowieka, niestabilne, takiego konia trudno pobudzić)
Charakter:
zespół cech psychicznych, właściwych danemu koniowi, przejawiający się w jego świadomym działaniu
w pewnym stopniu uwarunkowany dziedzicznie, ale w dużym stopniu kształtuje go człowiek (poprzez obchodzenie się z koniem)
jest to stosunek zwierzęcia do bodźców środowiska zewnętrznego oraz wynikające z niego sposoby reagowania na te bodźce (wynika on z nabytych doświadczeń, doznań i wrażeń)
podczas treningu, szkolenia i wychowu koń może nabyć pewne cechy charakteru
Czynniki ekonomiczne i społeczne wpływające na dynamikę rozwoju hodowli koni:
sposób podejścia do konia jako zwierzęcia gospodarskiego: nie jest uważany za typowe zwierzę gospodarskie
nie jest uważany za typowe zwierzę domowe
na ogół nie jest uważany za zwierzę konsumpcyjne
jest przyjazny środowisku (hodowla jest ekologiczna)
od początku towarzyszy człowiekowi w dziele rozwoju cywilizacji
stracił na znaczeniu jako siła pociągowa a zyskał jako zwierzę dostarczające rozrywki
dostarcza wielu pożytków niematerialnych (wspaniałe przeżycia, satysfakcja, równowaga psychiczna, prestiż, pasja, sposób na życie)
można go uznać za zwierzę pożyteczne, gdyż wpływa na sferę społeczną (jeździectwo rekreacyjne, tzw. „przemysł koński”, który angażuje wiele specjalności zawodowych: hodowla i wychów koni, trening, użytkowanie, totalizator wyścigowy, obrót końmi, produkcja i dystrybucja akcesoriów, pasz, leków, odżywek, sprzętu do pielęgnacji, utrzymania i użytkowania koni, transport koni, ochrona zdrowia, specjalistyczne budownictwo, ubezpieczenia, wydawnictwa i media, edukacja)
Sposób podejścia do konia jako zwierzęcia gospodarskiego:
oddziaływanie „przemysłu końskiego” w sferze ekologicznej i kulturowej (chroni rasy koni zagrożone wyginięciem, unikalne budownictwo, zabytkowy sprzęt, zanikające zawody)
3-4 konie tworzą 1 stanowisko pracy
jest zwierzęciem przyszłościowym:
wzrastający popyt na konie wierzchowe (sportowe i rekreacyjne)
wzrost liczby klubów i sekcji jeździeckich
rozwój bazy klubowej
wzrost liczby imprez jeździeckich i hodowlanych
rozwój wykorzystania koni w agroturystyce
rozwój zatrudnienia w przemyśle końskim
wzrost liczby czasopism, wydawnictw, portali internetowych
Organizacja hodowli koni w Polsce:
jednostka nadrzędna: Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi
Departament Bezpieczeństwa Żywności i Weterynarii
Związki hodowców (wykonujące czynności zlecone)
Czynności zlecone wynikające z ustawy O organizacji hodowli i rozrodzie zwierząt gospodarskich: opracowywanie i realizacja programów hodowlanych, identyfikacja koni, prowadzenie i wpis koni do ksiąg hodowlanych, ocena wartości hodowlanej i użytkowej
Związki hodowców wykonujące w/w czynności dla poszczególnych ras koni:
Polski Związek Hodowców Koni: wielkopolska, małopolska, śląska, polski koń szlachetny półkrwi, polski koń zimnokrwisty, konie huculskie, koniki polskie, kuce i konie małe
Polski Klub Wyścigów Konnych (czysta krew arabska, pełna krew angielska)
Polskie Stowarzyszenie Kłusacze (kłusaki: amerykańskie, francuskie, rosyjskie, orłowskie)
Polskie Towarzystwo Kuce Szetlandzkie (kuce szetlandzkie)
Związek Trakeński w Polsce (konie trakeńskie)
Podział hodowli pod względem własnościowym:
jednostki państwowe znajdujące się w zasobach nieruchomości rolnych (stadniny koni, stada ogierów)
jednostki prywatne i pozostałe państwowe (stadniny prywatne, ośrodki hodowlane, gospodarstwa rolne i agroturystyczne, ośrodki jeździeckie)
Struktura organizacyjna PZHK
Okręgowe/wojewódzkie Związki Hodowców Koni Związki Rasowe i Użytkowe
(czynności zlecone przez MRiRW)
Terenowe Koła Hodowców Koni Zarząd Główny PZHK
Rada Hodowlana PZHK
Komisje Ksiąg Stadnych
wykład 2
Pochodzenie koni, typy użytkowe
Rasy koni, dla których w Polsce prowadzone są księgi stadne
Systematyka zoologiczna
klasa ssaki – Mammalia
Gromada kopytne – Ungulata
Rząd nieparzystokopytne – Perissodactyla
Rodzina koniowate – Equidae
Rodzaj konie – Equus
Podrodzaj konie właściwe – Equus caballus L.
inne podrodzaje : konie paskowate – zebry, osły
półosły: kiangi, kułany, onagry
Ewolucja koniowatych
Era kenozoiczna (ok. 70mln lat wstecz);
trzeciorzęd:
- Eocen – pięciopalczasty Eohippus
- Oligocen – trójpalczasty Mesohippus
- Miocen od trójpalczastych Hipparion do jednopalczastych Parahippus
- Pliocen – jednopalczaste equuidy: Plesippus i Equus stenonis
czwartorzęd: plejstocen – rodzaj Equus zróżnicował się na szereg podrodzajów
E. caballus – koń właściwy
E. hippotigris – konie paskowate (zebry)
E. asinus – osły
E. hemionus – półosły
Koniowate wywodzą się od małych zwierząt ssących zwanych Hyracotherium (Europa i Ameryka Północna) – szczątki kopalne sprzed ok. 50mln lat (dolny eocn), nazwano je Eohippus
Proces ewolucji nieparzystokopytnych:
- powstało wiele form z których część wyginęła całkowicie (brak zdolności przystosowawczych)
- wielopalczaste formy wyginęły w Europie
- forma jednopalczasta powstała tylko w Ameryce Północnej
- w górnym pliocenie przywędrowały z Ameryki na naszą półkulę Plesippus (jednopalczaste)
- w Ameryce potomkowie Plesippus wyginęli całkowicie
Dowody na istnienie dzikich koni:
Z czasów przedhistorycznych:
- kuchenne odpadki (Solutre’ we Francji – największe znalezisko)
- podobizny koni rysowane na ścianach pieczar czy ryte na narzędziach i orężu z kości i rogów (znaleziska sprzed kilku tys. lat)
Z czasów historycznych:
- pisane wzmianki o występowaniu dzikich koni w Europie i Azji
- wzmianki o polowaniu na dzikie konie (mięso, skóry)
- wzmianki o odławianiu dzikich koni (aby je udomowić)
Trudności w odtworzeniu dziejów formującego się podrodzaju koni właściwych spowodowane jest:
- przemieszczaniem się z jednych terenów na inne
- różnymi warunkami bytowania
- przeobrażeniami typu pod wpływem środowiska i krzyżowania się z typami lokalnymi
Udomowienie koni – według danych archeologicznych ok. 5-6 tys. lat temu
- w Chinach koń był zwierzęciem udomowionym ok. 2700r. p.n.e.
- w Babilonie za czasów Hammurabiego (2123-2081r. p.n.e.) koń nie był jeszcze użytkowany (ludzie podróżowali na słoniach)
- w Asyrii koń jako zwierzę domowe pojawił się ok. 2000 lat p.n.e.
- w Egipcie koń pojawia się za dopiero za panowania faraonów XVIII dynastii (1580-1345 lat p.n.e.)
Za ośrodek udomowienia koni uważa się tereny dzisiejszego Afganistanu, Iranu i pustyni Kara-Kum. Nie wyklucza się równoległego udomowienia koni w różnych miejscach kontynentu euro-azjatyckiego.
Teorie o pochodzeniu współczesnych koni domowych:
Konie miały 3 przodków
Equus Przewalski – odkryty w 1879r. przez Nikołaja Przewalskiego w Dżungarii. Formy dzikie koni Przewalskiego wyginęły, udomowione żyją po dziś dzień
Equus caballus Gmelini Anonius – tarpan stepowy
ostatni tarpan stepowy wyginął w Moskwie w 1887r.
forma silvatica Vet., tarpan leśny dał początek dzisiejszym konikom polskim
Equus abeli Ant. – tzw. forma kopalna. Dał początek koniom zimnokrwistym
Typy użytkowe koni (różne formy użytkowania – różne rasy)
Wpływ: różnorodne środowisko oraz świadoma działalność człowieka
Efekt: rasy koni różniąca się masą, wzrostem, budową ciała i nadające się do różnego użytkowania
Rasa – grupa zwierząt określonego gatunku, charakteryzująca się dużym ujednoliceniem pokrojowym i użytkowym (zachowuje swe właściwości w nie zmienionych warunkach bytowania, jeśli dostatecznie liczna do rozmnażania)
Rasy: pierwotne (prymitywne) – ingerencja człowieka mocno ograniczona, kulturalne, ewentualnie przejściowe
Kryteria podziału typów i ras końskich:
Od masy ciała: lekkie-ciężkie
Od wielkości (wzrostu):
- kuce: do 148cm
- konie małe: 149-156cm
- konie duże: pow. 156cm
Od pewnych cech morfologicznych:
- gorącokrwiste (ciepłokrwiste)
- zimnokrwiste
Od sposoby użytkowania:
- wierzchowe
-zaprzęgowe
-wszechstronnie użytkowe
- juczne
Rasy koni, dla których w Polsce prowadzone są księgi stadne
Konie czystej krwi arabskiej
- początek formowania VII i VIII wiek (pochodzenie nie jest zupełnie wyjaśnione)
- starożytne konie Azji Środkowej – źródło rasy arabskiej
- konie ściśle związane z religią islamu
- zróżnicowane warunki naturalne na Półwyspie Arabskim – różne typy
- typowi przedstawiciele to konie wyhodowane na wyżynie Nedżed (ok. 1000 m.n.p.m.)
- podział rasy na poszczególne rody: Raklawi, Kuhailan, Munighi, O Bajan, Hadban, Hamdani, Dahoman
- rasa hodowana we własnym obrębie i bez dolewu obcej krwi
„bukiet konia arabskiego”: szlachetność, suchość tkanek, harmonijna budowa ciała oraz delikatne owłosienie skóry, grzywy i ogona; wysoka odsada ogona, płynność i elastyczność ruchu
Inne cechy koni arabskich:
- twardość i wytrzymałość
- dobre zdrowie
- dobre wykorzystanie paszy
- duża płodność i plennoć
- wzrost ok. 148-156cm
- niekiedy krótki wykrok i wady w budowie kończyn
- późne dojrzewanie, a czasem nadmierna pobudliwość
- długowieczne (np. ogier Marengo padł w wieku 38 lat)
W Polsce księgi stadne arabów prowadzone są od 1926r., aktualizowane w 1932r. – PASB, Polish Arabian Stud Book (kolor niebieski w dokumentacji, oo na tablicach w stadninach).
Konie pełnej krwi angielskiej:
- rasa wytworzona w Anglii (proces kształtowania od połowy XVII do końca XVIII wieku)
- oficjalnie uznaje się, że istnieje od 1793r. tj. od roku wydania tomu Księgi Stadnej (General Stud Book) – GSB
- powstała w wyniku krzyżowania różnych ras i typów koni
- powstały poprzez wysoką selekcję jednej cechy – są to najszybsze konie na świecie
- decydującą rolę w tworzeniu tej rasy odegrały 3 ogiery orientalne:
Byerley Turk (ur. ok. 1689r, prawdopodobnie koń turkmeński)
Darley Arabian (ur. ok. 1700r., koń arabski pochodzący z Syrii)
Godolphin Barba (ur. w 1724r. – koń berberyjski pochodzący z Tunisu)
- w liniach żeńskich materiał wyjściowy stanowiło ok. 100 klaczy tzw. królewskich
- ostra selekcja w przygotowaniu do wyścigu (trening) i podczas wyścigu
Cechy konia pełnej krwi angielskiej:
- typ wierzchowy ( jednostronnie wierzchowy)
- duży wzrost (160-170cm)
- długie linie ciała
- płaskość a jednocześnie duża głębokość tułowia
- długie ukośne ustawienie łopatki
- długie kończyny
- najszybsze konie na świecie – przebiegają kilometr w czasie poniżej minuty (ok. 60km/h)
Możliwości użytkowania:
- gonitwy płaskie i przeszkodowe
- użytkowane we wszystkich dyscyplinach wyczynowego sportu jeździeckiego
- jeździectwo rekreacyjne
Konie przydatne do różnych dystansów:
flyery – biegają na 1000-1600m (masywne, wcześnie dojrzewające)
stayery – biegają na dystansach od 2800m (mniejsze, później dojrzewające)
konie tzw. średniodystansowe – biegają na dystansach 1800-2200m
konie klasowe – dobrze biegają na każdym dystansie
Wady koni pełnej krwi angielskiej:
- słaba płodność i plenność
- skłonność do poronień i ciąż bliźniaczych
- podatność na choroby, zwłaszcza zakaźne
Najliczniejsza kulturalna rasa koni na świecie.
Najczęściej wykorzystywana do uszlachetniania innych ras koni
Za konia pełnej krwi angielskiej może być uznany tylko koń, którego przodkowie zarówno ze strony ojca jak i matki wywodzą się od przodków wpisanych do I tomu GSB (w 1948r. złagodzono przepisy).
W Polsce Księgi Stadne – PSB prowadzone są od 1924r.
Symboliczne oznaczenie rasy: xx przy nazwie konia lub nazwy pisane kolorem czerwonym
Konie czystej krwi angloarabskiej:
- powstają przez kojarzenie konia czystej krwi arabskiej z koniem pełnej krwi angielskiej
- rasa ta uznawana jest tylko w Polsce i we Francji
- umowne oznaczenie: xxoo
W Polsce konie te wpisywane są do: Księgi Stadnej Koni Rasy Małopolskiej
Konie rasy Małopolskiej:
- 27 grudnia 1962r. pojawił się termin „Małopolska Rasa Koni”
- w 1963r. wydano I tom Księgi Stadnej Rasy Małopolskiej
- celem działań podjętych na początku lat 60. XX wieku było ujęcie w pewne ramy pogłowia koni gorącokrwistych z rejonu ówczesnej Małopolski (dawne woj. kieleckie, lubelskie, krakowskie, rzeszowskie), wyodrębniano wówczas typy rasowe tych koni: kielecko-lubelskie, nowosądeckie, tarnowsko-dąbrowskie
- początki konsolidacji typu koni małopolskich to wiek XVII (południowo-wschodnie obszary Rzeczpospolitej)
Rasy uczestniczące w tworzeniu konia małopolskiego:
XVIII i pierwsza połowa XIX wieku – wpływ koni orientalnych
Od drugiej połowy XIX – także koni pełnej krwi angielskiej oraz rodów półkrwi pochodzenia austro-węgierskiego: Schagia, Gidran, Furioso, Przedświt, Nonius
XIX i XX wiek – dominujący typ koni na terenach Małopolski to angloarab półkrwi (xo)
Obecny wzorzec rasy małopolskiej:
- konie wierzchowe z ewentualnym alternatywnym wykorzystaniem zaprzęgowym
- zastosowanie w sporcie kwalifikowanym, zwłaszcza w WKKW i powożeniu
- w agroturystyce (jazda konna, powożenie, jazda spacerowa, rajdy)
- dobra płodność i plenność
- bardzo dobre wykorzystanie paszy
- odpornośc na choroby i złe warunki bytowe
- żywy temperament, łagodny charakter
- konie duże ok. 160-170cm wysokości w kłębie
- określenie rasowe: m
- księga stadna: Km
Konie rasy wielkopolskiej:
- 27 grudnia 1962r. – Rozporządzenie Ministra Rolnictwa dotyczące połączenia trzech oddzielnych grup rasowych w rasę wielkopolską:
1) konie poznańskie – na formowanie tej grupy wpływ miały utworzone stada ogierów: 1829 – Sieraków, 1885 – Gniezno, 1897 – Starogard Gd.
2) konie mazurskie – konie hodowane po 1945r. na terenie Warmii i Mazur, wywodzące się od koni trakeńskich i wschodniopruskich
3) konie zachodniopomorskie (tzw. gryfy) – pochodne koni hanowerskich oraz wschodniopruskich
1732r. – założenie stadniny w Trakenach
1890r. – księga stadna dla koni wschodniopruskich
- początkowo koń wszechstronnie użytkowy z przewagą cech zaprzęgowych
- obecnie wyraźna przewaga cech wierzchowych
- koń przydatny do wszystkich form jeździectwa wyczynowego i rekreacyjnego
- wytworzenie linii o predyspozycjach do konkurencji skoków i ujeżdżenia
- żywy temperament i łagodny charakter
- konie duże ok. 160-175cm wysokości w kłębie a nawet wyższe
- określenie rasowe wlkp, a księgi stadnej: Wlkp
- konie półkrwi angielskiej (x)
Konie rasy śląskiej (śl, księga Kśl)
- po II wojnie światowej na terenie Śląska dużo koni pochodzących w liniach żeńskich od miejscowych szlachetnych klaczy i od ogierów oldenburskich i wschodniofryzyjskich
- import ogierów oldenburskich na teren Śląska (SO Koźle i Książ)
- najbardziej kalibrowe konie gorącokrwiste w Polsce
- garbonose, ciemne umaszczenie
- w latach późniejszych dolew krwi koni xx
Cel programu hodowlanego:
- utrzymanie w czystości rasy śląskiej (stary typ i nowoczesny typ z dolewem koni xx)
- pożądanie minimalne wymiary: klacze 158-190-22,5cm
ogiery 160-190-23cm
- wykorzystywanie: zaprzęgowe i wierzchowe
Konie rasy Małopolskiej i Śląskiej są okryte programem ochrony zasobów genetycznych.
Wykład 3
cd. ras, dla których w Polsce prowadzone są księgi stadne:
Polski koń zimnokrwisty
- najliczniej reprezentowana rasa koni w Polsce (ponad 50%)
- ukształtował się pod wpływem importów ogierów z Europy Zachodniej: ardeny szwedzkie, ardeny francuskie, belgi, reńskie belgi, bretony i bulony.
- główne rejony hodowli: Warmia i Mazury, Podlasie, Powiśle Gdańskie, Pomorze Zachodnie, rejon Łowicza, Sochaczewa, i Radomia, a obecnie także inne województwa m. In. Lubelskie, podkarpackie, małopolskie (praktycznie teren całej Polski)
WYRÓŻNIONO DO NIEDAWNA ODMIANY LOKALNE:
- konie sztumskie (od. 2008r. ponownie wyróżniamy)
- konie okólnie (od 2008r. ponownie wyróżniamy)
- konie łowicko-sochaczewskie
- konie lidzbarskie
- ardeno-mur-insulany (część woj. wrocławskiego i opolskiego)
Polski koń szlachetny półkrwi (sp, księga Ksp)
Konie wywodzące się od koni zachodniopomorskich oraz innych ras krajowych uszlachetnianych krwią hanowerską, jak również krwią ras czystych
Cel hodowli – wytworzenie a później doskonalenie rodzinnej rasy koni sportowych:
- selekcja oparta na wynikach sportowych
- od lat. 90. XX wieku przy wykorzystaniu także innych ras zachodnioeuropejskich: holsztyńska, selle francais, KWPN i inne
- księga stadna prowadzona od 1977r.
- wspólna cecha tych koni – wysoka dzielność w sporcie konnym (głównie skoki i ujeżdżenie)
- konie duże, pow. 160cm
Konie rasy huculskiej (hc, ks. Khc)
- jedna z najstarszych polskich ras o skonsolidowanym genotypie ale dokładne pochodzenie nieznane
- nazwa rasy od górali ruskich – Hucułów
- wytworzono ją na terenie Bukowiny ora Karpat Wschodnich
- potomkowie różnych typów koni: tatarskich, orientalnych, arabskich, tureckich, koni Przewalskiego, koni z krwią norycką, konik Polski
- rasa ukształtowana głównie pod wpływem środowiska, ostrego klimatu górskiego, ubogiej paszy, prymitywnych warunków bytowania
- od połowy XIX w. nie wzbudzały większego zainteresowania
- 1856r. pierwsza państwowa stadnina w Łuczynie
Cel programu – zachowanie specyficznych cech genetycznych i fenotypowych
- charakterystyczny typ i pokrój
- doskonała zdolność adaptacyjna
- wysoka płodność
- duża żywotność, wytrwałość
- koń juczny, przy wszechstronnej użytkowności
- łagodny charakter i zrównoważony temperament
Wzorzec populacji uwzględnia 2 typy:
Typ pierwszy – masywniejszy
Typ drugi – mniej kościsty, niższe o 2-7cm
Wymagany wzrost hucułów: ogiery 135-145cm, klacze 132-143cm
Konie rasy konik polski (kn, ks. Kkn)
Jedyna rodzima prymitywna rasa koni wywodząca się bezpośrednio od dzikich tarpanów
Ważne wydarzenia:
- Zwierzyniec Hrabiów Zamojskch 1790-1806
- 1914r. (1921r.) – j. Grabowski i S. Schuch (badania nad koniem miejscowym w okolicy Biłgoraj
- 1936r. Rezerwat koników w Białowieży (prof. T. Vetulani)
- 1949r. Stadnina w Popielnie, a od 1955r. Rezerwat
Konie w typie tarpana, zaliczane do koni ras prymitywnych
Charakterystyczne cechy rasowe:
- myszate umaszczenie, które jest cechą rasową (bez odmian)
- ciemna pręga biegnąca przez grzbiet, często pręgowane na kończynach, niekiedy na innych partiach ciała
- wymagany standard wzrostu 130-140cm
- wysoka płodność i plenność, odporność na trudne warunki środowiskowe, wytrzymałe
Specyfika programu hodowlanego:
- hodowla systemem stajennym (tradycyjny)
- hodowla systemem bezstajennym
- hodowla rezerwatowa
Polska księga kuców (prowadzona od 2011r.)
- populacja zróżnicowana genetycznie i fenotypowo
- kryterium: wzrost do 148cm wys w kłębie
- cel hodowlany to przystosowanie:
polskich kuców wierzchowych do użytkowania wierzchowego w sporcie dzieci i młodzieży, rekreacji i hipoterapii
kuców Felińskich do użytkowania zaprzęgowego w pracy, sporcie i rekreacji
polskich kuców szetlandzkich jako koni przydomowych do pokazów (dotyczy zwłaszcza najmniejszych kuców)
w odniesieniu do wszystkich kuców uzyskanie i utrwalenie łagodnego charakteru i żywego lecz zrównoważonego temperamentu oraz podatności w użytkowaniu
Pod względem użytkowości prowadzona w 3 sekcjach
I sekcja: polski kuc szetlandzki do 110cm wzrostu (p.kuc szetl.): wpisywane są kuce pochodzenia krajowego i zagranicznego oraz ich potomstwo posiadające min. 75% krwi szetlandzkiej.
II sekcja: polski kuc wierzchowy o optymalnym wzroście 111-148cm (pkw): wpisuje się kuce pochodzenia krajowego i zagranicznego oraz ich potomstwo z wyjątkiem kuców szetlandzkich i kuców felińskich
III sekcja: kuce felińskie dla koni o właściwym dla tej grupy rasowej pochodzeniu i optymalnym wzroście 125-140cm, dopuszcza się wzrost 117-148cm (kf): wpisuje się kuce, których przynajmniej jedno z rodziców jest kucem felińskim
Kuce Felińskie:
- hodowlę zainicjował na początku lat 70. XX. w prof. Ewald Sasimowski z ówczesnej AR Lublin
- główne miejsce hodowli RZD Felin oraz rolnicy z terenu Lubelszczyzny
- materiał wyjściowy: konie biłgorajskie, koniki polskie, hucuły, kuce szetlandzkie, kuce walijskie, araby, fiordingi
- wysokość w kłębie: 125-140cm
- szlachetna sylwetka
- długie linie i sucha konstytucja
- wydajne chody
- żywy temperament, zrównoważony charakter
- predyspozycje wierzchowe i zaprzęgowe
Inne rasy da których prowadzone są polskie księgi stadne:
- KUCE SZETLANDZKIE (Polska Księga Stadna Kuców Szetlandzkich prowadzona od 1999r. przez Polskie Towarzystwo Kuce Szetlandzkie)
- KŁUSAKI (1997r. Stowarzyszenie Hodowców Użytkowników Kłusaków, 1998r zatwierdzenie księgi stadnej i programu hodowlanego, 2002r. Polskie Stowarzyszenie Kłusacze)
- KONIE TRAKEŃSKIE (od 2005r. prowadzona księga stadna przez Związek Trakeński w Polce)
Programy ochrony zasobów genetycznych:
Ochrona genetyczna RAS RODZIMYCH zagrożonych wyginięciem.
W Polsce programy ochrony prowadzone są dla takich ras jak: (7)
Małopolskie, konik polski, Wielkopolskie, Hucuły, Śląskie, Sztumski i sokólski koń zimnokrwisty.
Zagadnienia rozrodu koni:
Dojrzałość płciowa
- warunkują ją hormony gonadotropowe, których produkcja i działalność związana jest z rasą i typem konstytucyjnym
- konie ras zimnokrwistych osiągają dojrzałość płciową wcześniej, a ras gorącokrwistych później
- na szybkość dojrzewania wpływają również czynniki środowiskowe (żywienie, klimat)w
W warunkach klimatycznych Polski:
- konie ras zimnokrwistych w wieku ok. 12-15 miesięcy
- konie ras gorącokrwistych w wieku ok. 15-18 miesięcy
DOJRZAŁOŚĆ PŁCIOWA WYPRZEDZA HODOWLANĄ I FIZYCZNĄ.
Dojrzałość hodowlana - dojrzałość do rozrodu.
Przedwczesne używanie do rozrodu – zahamowanie wzrostu i rozwoju
W warunkach Polski dojrzałość hodowlaną osiągają konie:
- ras zimnokrwistych w wieku ok. 30-36 miesięcy (2,5-3 lata)
- ras gorącokrwistych w wieku ok. 36-48 miesięcy (3-4 lata)
W programach hodowlanych są stosowane zapisy odnoszące się do wieku pierwszego krycia klaczy oraz wpisania ogiera do księgi (min. 30 miesięcy). Źrebięta klaczy, które zaźrebiły się wcześniej niż 30 miesiąc życia nie będą wpisane do ksiąg (taka kara).
W warunkach hodowli rezerwatowej klacze po raz pierwszy zaźrebiane są średnio w wieku 24 miesięcy
Dojrzałość fizyczna (zakończenie wzrostu i rozwoju);
- konie ras zimnokrwistych w wieku 4-5lat
- konie ras gorącokrwistych i prymitywnych w wieku 5-6lat
Fizjologia układu rozrodczego klaczy:
CYKL PŁCIOWY (cykl rujowy) – okres od pierwszego dnia rui od ostatniego dnia przed następną rują, trwa zwykle 19-22dni
CYKL PŁCIOWY to czas upływający między jedną owulacją a drugą w którym zachodzą zmiany dotyczące zachowania klaczy oraz wewnętrznych i zewnętrznych części narządów płciowych
Zmiany zachodzą pod wpływem hormonów gonadotropowych:
- FSH: pobudza rozwój pęcherzyków jajnikowych (pęcherzyk Graafa)
- LH: pobudza dojrzewanie, a następnie pękanie pęcherzyków
DŁUGOŚĆ RUI: 4-7 dni (z tolerancją 2-12dni)
Dojrzewający pęcherzyk Graafa produkuje estrogeny (estradiol) wywołujące zewnętrzne objawy rui (tzw. grzania się)
- obrzęk warg sromowych
- zwiotczenie szyjki macicy i jej lekkie rozwarcie
- przekrwienie błony śluzowej macicy
- wydzielanie śluzu
- mniejszy apetyt
- wzmożone pragnienie
- zdradzanie niepokoju i wzmożonej pobudliwości
Nasilenie objawów rui przy doprowadzeniu ogiera przejawia się:
- przy obwąchiwaniu spokojne stanie i rozstawianie tylnych nóg
- błyskanie sromem
- wydzielanie niewielkich ilości śluzu z moczem
Owulacja na ogół na 1-2 dzień przed końcem rui pod wpływem hormonu LH:
- dojrzały pęcherzyk Graafa pęka w kierunku dołka owulacyjnego
- jajo wraz z płynem owulacyjnym dostaje się do lejka jajowodu
Zaraz po owulacji wykształca się ciałko żółte, którego komórki podejmują produkcję progesteronu (hormonu hamującego wydzielanie FSH i LH)
Po owulacji jajo zdolne jest do zapłodnienia w ciągu 6-10h po owulacji.
Produkcja progesteronu utrzymuje się na wysokim poziomie do 1-12 dnia cyklu, a potem opada. Jeżeli po zapłodnieniu nie dojdzie to w ostatnich dniach cyklu rozpoczyna się produkcja prostaglandyny, która szybko likwiduje cykliczne ciałko żółte (ustaje wydzielanie progesteronu). W krwioobiegu pojawiają się hormony gonadotropowe, zaczyna rosnąć i dojrzewać następny pęcherzyj, a klacz wchodzi w ruję i cykl się powtarza.
Długość cyklu płciowego (i długość rui) zależy od:
- indywidualnych właściwości danej klaczy
- prawidłowości żywienia
- temperatury i ilości światła
- w okresie jesienno-zimnowym cykle są dłuższe i mniej regularne ze słabiej zaznaczoną rują
- w okresie wiosennym następuje skracanie cykli płciowych i są one bardziej regularne.
KLACZ JEST SEZONOWO POLIESTRALNA.
Kontrola rui u klaczy jest jedną z najważniejszych czynności w prawidłowo prowadzone w hodowli:
Objawy zachowania wynikają z charakteru zwierzęcia:
- określony rodzaj pobudliwości nerwowej
- wrażliwość
- temperament
Rozpoznawanie rui:
- próbowanie klaczy przy ogierze
- bez udziału ogiera (doświadczona obsługa, USG lub palpacja)
Synchronizacja rui
- skracanie fazy lutealnej cyklu podając prostaglandynę lub jej analogi (zanik ciałka żółtego)
- przy użyciu progesteronu (podawanie progesteronu 8-10 dni, a następnie zaprzestanie podawania co wyzwala stymulujące działanie hormonów przysadki i rozwój pęcherzyków)
Zaburzenia owulacji:
- najczęściej niepękanie pęcherzyków (w czasie wiosennego okresu przejściowego)
- cysty jajnikowe (bardzo rzadko)
Metody krycia klaczy
Krycie naturalne:
tabunowe (haremowe)
dozowane (krycie z ręki) <- podprowadza się na lonży ogiera do klaczy
Sztuczne unasiennianie klaczy:
nasieniem świeżym
nasieniem mrożonym
Fizjologia układu rozrodczego ogierów:
Narządy płciowe ogiera:
- jądra (produkują plemniki)
- najądrza (dojrzewają w nich plemniki)
- nasieniowody (przewody wyprowadzające plemniki do cewki moczowej)
- dodatkowe narządy płciowe (uchodzą do cewki moczowej)
- prącie (narząd kopulacyjny)
Produkcja nasienia może zachodzić w temperaturze o 3-4 stopnie niższej od temperatury ciała, a utrzymanie jej jest możliwe w mosznie.
Po urodzeniu jądra najczęściej są już w mosznie albo schodzą w ciągu 7-10dni.
Niekiedy występują zaburzenia u ogierów przy zstępowaniu jednego lub obu jąder (wnętr)
Objętość ejakulatu u ogierów: 20-150ml, zależy od:
- masy ciała
- pory roku
- eksploatacji reproduktora
Koncentracja plemników w nasieniu (przeciętnie 100-300mld w ml), zależy od:
- indywidualnych właściwości ogiera
- intensywności użytkowania
- pory roku
Ruchliwość początkowa: w nasieniu ogierów o dobrej płodności wykazuje ją 65-80% plemników
Przeżywalność plemników w drogach rodnych klaczy wynosi od 24 do 48h (średnio 36h)
Intensywność użytkowania rozpłodowego ogierów:
- ogiery młode do 35klaczy w sezonie, tygodniowo do 6 skoków
- ogiery w pełni sił (5-14lat) tygodniowo ok. 12 skoków, nawet 3-4 klacze dziennie, z przerwą 6-8h
Zachowanie płciowe (przeprowadza się w obecności grzejącej się klaczy):
- odbiór bodźców zewnętrznych przez receptory węchu i wzroku (obwąchiwanie klaczy, szczypanie w okolicach słabizny, unoszenie jednej z kończyn, przytupywanie, ocieranie się piersią o klacz, „flehmen”)
Zachowanie płciowe ogierów:
- erekcja
- wspięcie
- wprowadzenie prącia do pochwy
- kopulacja (4-11 pchnięć kopulacyjnych)
- ejakulacja (charakterystyczne ruchy ogona tzw. „pompowanie”)
- zsunięcie się klaczy
- czas trwania kopulacji: 7-25 sekund
Ciąża, poród, odsadzanie źrebiąt:
Rozpoznawanie ciąży
- próbowanie ogierem po 14-18 dniach od ostatniego skoku
- lekarz weterynarii: per rectum (2-3 tyg.)
- USG (min. od 12 dnia ciąży)
CIĄŻA:
- pełne umocowanie zarodka w 14 tyg. ciąży
- resorpcje zarodków: 4-12%
- ciąże bliźniacze: 1-2% (głównie konie pełnej krwi angielskiej)
- zewnętrznej objawy ciąży uwidaczniają się w 7-8 miesiącu
Wyźrebienie klaczy (przeciętnie po 335 dniach ciąży):
- oznaki zbliżającego się porodu (zapadnięcie okolic ogona, obrzęk warg sromowych, nabrzmienie wymienia)
- bóle porodowe (niepokój klaczy, kładzenie się i wstawanie)
- po rozwarciu szyjki macicznej pęknięcie błony omoczniowo-kosmówkowej (wypływa płyn omoczniowy)
- ukazuje się worek owodniowy (płyn owodniowy zwilża drogi rodne)
- wypieranie płodu rwa z reguły od kilku do kilkunastu minut (do 30 minut)
- źrebię rodzi się w cienkim pęcherzu (jeżeli nie pęknie rozrywamy go)
- po porodzie klacz odpoczywa 10-20minut
- wydalenie łożyska w kilkanaście minut po porodzie
- odklejanie łożyska nie później niż do 6h po porodzie
Wychów źrebiąt:
- SYSTEM NATURALNY (wychów tabunowy w systemie hodowli rezerwatowej)
- SYSTEM KIEROWANY
wychów alkierzowy (rzadko stosowany)
wychów stajenno-pastwiskowy
wychów bezstajenny
Odsadzenie źrebiąt najwcześniej w wieku 6-8miesięcy.
Rozdzielanie klaczek i ogierków najpóźniej w wieku 1 roku źrebiąt.