CZUCIE I PERCEPCJA

Receptory: - zamieniają energię bodźców na energię elektryczną (zwane też przetwornikami)

• czuciowe – odbierają i kodują informację z zewnątrz i wewnątrz - jako impulsy przekazuje je do CNS w nerwach dośrodkowych

→ z zewnątrz przyjmujemy 10⁹ bitów informacji/sekunda (tylko 10-100 bitów dociera do świadomości)

→ na zewnątrz przekazujemy 10⁷ bitów/sekundę (mowa, mimika, ruch)

• mogą nimi być: wyspecjalizowane receptory lub wolne zakończenia nerwowe

• bodźce – pobudzają receptory – mogą być to: mechaniczne, elektryczne, cieplne, chemiczne

Klasyfikacja receptorów:

Swoistość receptorów

– polega na tym że fotoreceptor ma maksymalne pobudzenie tylko na jeden rodzaj energii (światło - siatkówka)

- fizjologiczna jednostka czucia – pierwotne włókno aferentne ma wypustki, które łączą się z receptorami tego samego typu, ma ona określone pole recepcyjne – obszar, które pobudzi 1 receptor (może być różnej wielkości – np. dla receptora szybko adaptującego (np. dotyk) → 1,5-5cm², a wolno adaptujące – 1-12cm²)

- podrażniony receptor wysyła impulsy drogą aferentną do ośrodków CNS i w mózgu powstaje subiektywne odczucie bodźca (zmysłowe).

Zmysł słuchu

• Ucho zewnętrzne:

– małżowina uszna (zbiera i kieruje fale do przewodu słuchowego i do błony; osłania przewód od tyłu)

- przewód słuchowy zewnętrzny (wydziela wosk i włosy – osłania błonę i moduluje falę dzwiękową)(zakończony bł. bębenkową)

• Ucho środkowe – obejmuje jamę bębenkową (ta pokryta błoną śl. i ma powietrze o ciśnieniu regulowanym przez otwieranie trąbki słuchowej). Jama komunikuje się z powietrzem jamy wyrostka sutkowatego – tu jest po kolei:

► drgania → błony bębenkowej → rękojeść młoteczka → głowa młoteczka trzon kowadełka → strzemiączko → owalna podstawka → perylimfa (okienko owalne) (układ kosteczek słuchowych tworzy dźwignię)

● ruchy kosteczek regulują:

♣ mięsień napinacz błony bębenkowej (przy rękojeści) – n. trójdzielny

♣ mięsień strzemiączkowy (do głowy strzemiączka) – n. twarzowy

Ich skurcz zwieksza napięcie błony i zmnijeszenie amplitudy wychyleń strzemiączka

Kurczą się odruchowo – przy 90 dB – przez co ochrania ślimaka

Czas latencji skurczu = 15ms ; przy kolejnych mocnych dźwiękach skurcz jest szybszy

• Ucho wewnętrzne (n. Cortiego – ślimak, 2,5 skrętu, błędnik, nerw słuchowy) – jest w labiryncie kości skroniowej. Budowa ślimaka: wrzecionko a niego nawinięta spiralna rurka; blaszka kostna i więzadełko spiralne z błoną podstawną dzielą ślimaka na: schody przedsionka, schody środkowe (przewód ślimakowy) i schody bębenka (oba wypełnione perylimfą – dużo Na⁺, mało K⁺). Na blaszce spiralnej kostnej i blaszce podstawnej spoczywa przewód ślimakowy (ślepozakończony, wypełniony śródchłonką – dużo K⁺ i mało Na⁺). Jego pionowa ściana jest utworzona przez prążek naczyniowy (produkuje chłonkę), ścianę górną buduje błona przedsionkowa Reissnera (oddziela schody przedsionka i środkowe).

Narząd Cortiego (spiralny) – odbiera fale akustyczne, leży na błonie podstawnej. Komórki rzęsate – to receptory słuchu – są do siebie nachylone i tworzą tunel, posiadają rzęski wnikające w błonę siatkowatą; oplecione są przez zakończenia nerwowe – czuciowe, hamują te komórki i obniżają próg pobudliwości, są eferentne a ich ciała są w górnym jądrze oliwkowym → to tworzy szlak oliwkowo-ślimakowy:

→ wewnętrzne – pojedynczy rząd, do 3000 komórek

→ zewnętrzne – 3 rzędy komórek, do 30 000 komórek

Rola Ślimaka – zamienia energię mechaniczną fal na potencjały czynnościowe w nerwie słuchowym → droga słuchowa → ośrodki słuchu w mózgowiu

Droga słuchowa

• jest 4-neuronowa

Neuron I – neurony dwubiegunowe zwoju spiralnego ślimaka (dają obwodowe wypustki do komórek rzęsatych i dośrodkowe tworząc nerw słuchowy – razem z nerwem przedsionkowym idzie do pnia mózgu jako n. przedsionkowo-ślimakowy)

Zmysł powonienia

• prąd powietrza niesie cząstki -> oddziałują na komórki zmysłowe nabłonka węchowego (górna jama nosa – 2,5cm²)

• komórki nabłonka oddechowego:

►komórki węchowe – wydłużona komórka nerwowo-zmysłowa, zakończenia biegunów:

• od strony nosowej dendryty z kolbami z rzęskami (pokrywa śluzówke węchową)

• z drugiej strony biegun przechodzi w bezmielinowe wókno osiowe

Funkcja: chemoreceptor, przewodzi impulsy

Pobudzenie: lotna substancja rozpuszczalna w śluzówce/tłuszczach łączy się z receptorem i generuje potencjał → przenoszony przez dendryty → do komórki mitralnej → do CNS

Elektroolfaktogram (EOG) – odpowiedz elektryczna rejestrowalna w śluzówce węchowej w odpowiedzi na bodziec zapachowy (amplituda wzrasta z intesywnością)

20 komórek → aksony → (otworzy blaszki sitowej) → łączą się z dendrytami opuszki węchowej z komórkami mitralnymi i pędzelkowatymi – które są neuronami II rzędu drogi węchowej i przez pasmo węchowe przekazują impulsacje z komórek węchowych do trójkąta węchowego i istoty dziurkowatej przedniej – te mają III rzędowe neurony przekuazujące impulsy przez prążki węchowe do węchomózgowia (=przyśrodkowej powierzchni półkul, zakręt hipokampa, jądro migdałowate). Jądro migdałowate wysyła włókna do podwzgórza, okolicy podspoidłowej, przegrody przezroczystej. Od guzka węchowego przedniego i przegrody biegną aksony eferentne do kłębuszków węchowych i kończą się na interneuronach (hamowanie smaku)

Sygnały z receptorów węchu idą do:

→ kory (świadoma percepcja węchowa)

→ układu limbicznego (powoduje zmiany behawioralne i orientację przestrzenną)

Olfaktometry – maszynka służąca do badania wrażliwości węchu (zatrzymany oddech i wtłaczanie do nosa zapachu albo wdychanie substancji zapachowej o określonej objętości)

Próg pobudliwości – najmniejsze stężenie substancji zapachowej w powietrzu wdychanym (osobniczo zmienne). Człowiek rozróżnia 2000-4000 zapachów.

Receptory smakowe szybko się adaptują przez podwyższenie pobudliwości i zmiejszeniem częstotliwości potencjałów czynnościowych i utrzymaniem bodźca (hamowana jest impulsacja I i II neuronów czuciowych drogi węchowej przez włókna centrofugalne).

Maskowanie zapachu – przy pomocy dezodorantów (wyciąg z dupy kota w małej dawce śmiedzi a w dużej to perfuma – OMG ). Wrażenie węchowe dają substancje lotne, rozpuszczalne w wodzie lub lipidach – dociera przez śluz do nabłonka węchowego.

- komórki podstawowe

- komórki podporowe