Co nowego wnoszą rozważania o dyplomacji ?
Prawo naturalne ma stanowić podstawę dyplomacji, prawo ma wiązać narody, jak i ludzi.
Po drugie koncepcja federacji regionalnych.
A po trzecie propaguje zasadę jawności dyplomacji, arbitrażu i mediacji ( to co chciał Woodrow Wilson 100 lat później).
Kolektywne gwarancji granic państwowych ( a więc to co chciał urzeczywistnić m.in. protokół genewski, KNZ, Akt Końcowy Konferencji Bezpieczeństwa i Współpracy w Europie.
Czartoryski nie wieży w pokój wieczny rozumiane jako status quo. Jest przeciwny Kongresowi wiedeńskiemu bo chcieli coś takiego wprowadzić. Przeciwnik przewrotów za pomoc przemocy, ale wierzy w siłę militarną. Wierzył w logikę zasad.
Co aktualne już nie jest ?
Wierzył w dobroczynny wpływ opinii publicznej na gabinety. Książe wierzy w dobroć człowieka. Przekonany jest o tym, że rząd jest uzależniony od nastrojów opinii publicznej. Nie potwierdziło się to, nie zahamowano wojen. Wkroczenie mas do polityki uczyniło politykę gabinetową nie możliwą.
‘’samozachowanie państw’’ i zasadę samostanowienia narodów dało by się nakreślić gdyby dało się nakreślić granice państw tak aby pokrywały się z zasięgiem terytorialnym poszczególnych narodów. Jednak nie dało się go urzeczywistnić. Mniejszości narodowe będą zawsze.
Chciano naprawienia ładu międzynarodowego. Jednym z owoców- wydatny rozwój prawa humanitarnego. Brak egzekutywy, czego przykładem jest pakt Brianda-Kelloga z 1928r. o wyrzeczeniu się wojny zaborczej. U Czartoryskiego idea egzekutywy się pojawia, ale brakuje rozwiązania.
Ustrój wewnętrzny danego państwa ma wydatny związek w polityką zagraniczną. Był wyznawcą zarówno nieingerencji jak i liberalnego rządu.
Czartoryski nie rozumiał iż ustrój wewnętrzny decyduje o obliczu polityki zagranicznej. Państwo despotyczne nie może prowadzić polityki pokojowej. Rosja Mikołaja I była zarówno ‘’Żandarmem Europy’’ jak i ‘’więźniem narodów’
Wizja zmian w polityce międzynarodowej podporządkowana jest przekonaniu o możliwości kształtowania losów narodów i państw ‘’od góry’’- przez wielką jednostkę lub elitę.
Aktualności nie utraciły:
Wizja przebudowy ładu międzynarodowego. 1. reforma dyplomacji – czyli naprawa stosunków międzynarodowych, 2. uzasadnienie prawa natury jako zasady rządzącej stosunkami miedzy narodami, 3. stworzenie ‘’Europy narodów’’ jako drogi do jeszcze większego zrzeszenia się ludzkości.
Z dziedzictwa Czartoryskiego zostaje: dyplomacja bez listów uwierzytelniających, Polska to nie tylko ofiara Rosji, ale także jesteśmy potrzebni w Europie- czynnik geopolityczny, nauki z zakresu prawa narodów, idea że wolność i bezpieczeństwo to naturalne prawo każdego narodu.
Narody powinny być gwarantami umów międzynarodowych, prowadzi do tego, że ustrój parlamentarny jest koniecznym warunkiem do pokojowego rozwoju społeczności międzynarodowej.
Czartoryski pragnie by ludzie wyciągnęli wnioski z wojen. Szukał on systemu polityki narodowej.
Gloryfikuje idee równowagi sił z drugiej strony pokazuje jej zasadnicze wątpliwości. Sama równowaga nie wystarczy do utrzymania pokoju.
Wojna utrzymuje swym terrorem łańcuch niewoli narodów.
Chciał udowodnić trzy ważne cechy
Zasada prawowitości jest gwarancją bytu narodowego
Zasada niepodległości wyklucza obcą interwencję
Prawo moralne tworzy więź społeczną ludzkości
Dominacja i eksploatacja jednego narodu przez drugi jest zbrodnią. Gdy naród wpadnie w niewole traci on swoje szczęście. Zniewolenie narodu prowadzi do samozniewolenia. Prawdę tą wielokrotnie przypominał Jan Paweł II
Naród jest narodem, niezależnie od tego czy jest zniewolony, czy tez cieszy się wolnością. Dopiero usunięcie ‘’poczucia narodowego’’ jest równoznaczne ze ‘’śmiercią moralną’’.
Teoria prawa natury zastosowanego do nauki prawa międzynarodowego
Sprawiedliwość naturalna to instancja do której mogłyby odwołać się narody uciśnione. Pius XII – prawo naturalne jest koroną i fundamentem całości prawa międzynarodowego, musi przyznawać każdemu narodowi niepodległość, suwerenność nie oznacza samowładztwa.
Państwo jako instytucja i byt prawny jest czasowe i zmienne. Prawa państwa można obalić, prawa narodu- nigdy.
Honor i godność jednostki są równie potrzebne i cenne dla narodu, jak i dla jednostki.
Konieczność ograniczenia absolutnej suwerenności państw w skutek ich dobrowolnego wyrzeczenia. Jednostka oddaje pewne wolności aby zabezpieczyć cos innego.
Naród Polski ma misję uetycznienia polityki międzynarodowej.
Szczere pragnienia dobra mogą przynieść coś trwałego, imperia zbudowane na przemocy nie okazały się trwałe.
Cywilizacji materialnej musi towarzyszyć cywilizacja moralna. Postęp moralny jest niezbędny.
Merceli Handelsman wyróżnia 3 fazy idei narodowej:
Fazę idealistyczną
Fazę egoizmu narodowego i materialistycznej polityki
Faza ponadnarodowej solidarności i współdziałania wolnych narodów.
Czartoryski rozumuje kategoriami tego trzeciego stadium rozwój idei narodowej. Zjednoczenie Europy, tylko jeśli zjednoczą się narody.
Polska była wzorem dla pojawiających się państw. Mieliśmy świadomość utraconego państwa.
Bronił prawa moralnego. Jest to środek do odbudowy jedności Europy, będącej jednością poszukiwana i godna przywrócenia.
Chciał stworzyć kodeks dyplomatyczny wiążący narody cywilizowane. Za czasów Ligii Nardów rzucano tez takie hasła.
Czartoryski nie uważał, by przypisywanie jednemu narodowi szczególnej misji moralnej wypełnianej wobec innych było słuszne.
Czartoryski nie był pacyfistą. On jedynie mówi o ograniczeniu polityki siły.
Inicjatywa indywidualna- Czartoryski był przekonany o skuteczności tej idei i miało to swoje racjonalne postawy.
3 zasadnicze fazy rozwoju myśli politycznej Czartoryskiego:
- orientacja na Rosję (do roku 1815)
- uniwersalizm wyrażony w Rozważaniach o dyplomacji (1815-1830)
- antyrosyjska wizje walki o wyzwolenie Polski i rozbicie imperium carów (1831- 1861)
Myśl przewodnia księcia:
zmieniła się nić przewodnia- wielka apologia praw narodów Europy do suwerennego bytu państwowego, likwidowanie sporów, odkrywanie ‘’innej Europy’’ (Śr-Wsch),
Czartoryski upomina się o suwerenność państw, ale rozumie ją jako wartość , która podlega ograniczeniom w imię wyższego dobra. Państwo narodowe jest dla niego dobrodziejstwem.
‘’jak rozstrzygnąć zagadkę wojny’’ ? czy naturę winić czy cywilizacje? – Czartoryski- oczywiście natura. Człowiek doznaje polepszenia swojego losu tylko z pomocą instytucji społecznych.
Nie ma konkretnej recepty na syntezę realizmu i idealizmu. Każdy naród musi ten trud podejmować na nowo.
‘’samostanowienie narodów’’, ale i ‘’zobowiązanie do współpracy w światowym zrzeszeniu dla wzajemnej pomocy i ochrony’’ – podobieństwo Woodrowa Wilsona i Cartoryskiego.
Czy równowaga sił jako zabezpieczenie przed hegemonią jednego mocarstwa z jednej strony i ‘’legitymizacji narodów’’ z drugiej to wartości wzajemnie sprzeczne?
U Czartoryskiego na poziomie teoretycznym nie ma sprzeczności.