*Wskaźnik koncentracji(CR): (trzech firm o największym udziale w rynku (CR3),wskaźnik koncentracji czterech firm o największym udziale w rynku (CR4)), *Wskaźnik HerfindahlaHirschmana (HHI) *Ekwiwalentna liczba firm, *Indeks Lernera(IL) WKS KONCENRT: Przedstawia odsetek sprzedaży kilku największych przedsiębiorstw działających na rynku – CR(N). CR(N) można przedstawić jako: CR(N)= n suma i=1 xi , gdzie x oznacza procentowy udział przedsiębiorstwa w produkcji lub sprzedaży na rynku, a N – to liczba przedsię. Współczynnik koncentracji CR: • CR(1) > 90 – efektywny monopol – koncentracja produkcji jednej firmy ponad 90%, • CR(4) > 60 – ścisły oligopol, • 40 <= CR(4) <= 60 – luźny oligopol, • CR(4) < 40 – rynek konkurencyjny || INDEKS (HHI) - Jest sumą kwadratów procentowych udziałów w rynkuwszystkich N firm: HHI = n suma i=1 xi^2,,gdzie x oznacza procentowy udział przedsiębiorstwa HHI przyjmuje wartości z przedziału od 10000 dla czystego monopolu (jego udział w rynku wynosi 100%) do 0 dla rynku z nieskończenie wieloma bardzo małymi przedsiębiorstwami (ich udziały w rynku dążą do zera). Możliwe wartości z przedziału <0,1>. Właściwości: • uwzględnia on udziały wszystkich firm w rynku, • im bardziej nierównomierny jest podział rynku między poszczególne przedsiębiorstwa, tym większa jest wartość wskaźnika, • im więcej podmiotów działa na rynku, tym mniejsza jest wartość wskaźnika ||Ekwiwalentna liczba firm-n z indexem dolnym HHI = 1/HHI, Im jest on większy tym więcej przedsiębiorstw o zbliżonej wielkości dostarcza produkty, tym samym struktura rynku jest zbliżona do konkurencji doskonałej. W przypadku, gdy wskaźnik zbliża się do 2 – na rynku występuje duopol, gdy zaś osiąga wartość bliską 1 – można przypuszczać, że na rynku występuje monopol. || Indeks Lernera (IL) –L=(P-MC)/P= -1/e, Zawiera się w przedziale (0, 1) • Rynku doskonale konkurencyjnego – IL = 0 ( P(q)–MC(q)=0, gdyż P=C(q)) • Monopol - indeks IL jest bliski jedności. || Przykłady wskazań liberalizacji sektora: *mierzące własność prywatną (stopień prywatyzacji P), *mierzące swobodę wejścia i wyjścia na rynek (koszt koncesji KK, równoprawność dostępu do kredytów DK, stopa dotacji SD), *mierzące mechanizm cenowy (poziom ceny C, obciążenie ceny OC), *mierzące konkurencj (HHI, stop urynkowienie obrotu energia elektrycz WR, handel zagraniczny), *mierzą swobodę zawierania umów (wybór dostawcy WD, zmiania dostawcy ZD) KONKURENCJA DOSKONAŁA(targowisko, GPW, rynki płodów rolnych)- Konkurencja doskonała (in. konkurencja wolna) jest to model teoretyczny opisujący jedną z form konkurencji na rynku. To taki rynek, na którym przedający i kupujący wiedzą, że ich działania nie wpływają wysokość ceny rynkowej. *Rynek, na ktorym panuje konkurencja doskonała zapewnia optymalną alokację zasobow w sensie Pareta. *Każdy ze sprzedawcow prowadzący działalność na rynku tego rodzaju wie, że jest nieistotną cząstką całego rynku. CECHY CHARAKTE - * Duża ilość przedsiębior działających na rynku (powyżej 20). * Brak barier wejścia i wyjścia z rynku. * Występowanie produktów homogenicznych (doskonałych substytutow).* Zarówno kupujący jak i sprzedający sąbiorcami ceny; cena ustalana narynku.* Nabywcy mają pełna informacje na temat produktow.* Brak interwencji państwa – wyłącznie mechanizm rynkowy ma wpływ na relacje między kupującymi, a sprzedającymi.* Zerowe koszty transakcji (MR=P) podmioty nie ponoszą dodatkowych kosztówzwiązanych z zawarciem umowy kupna sprzedaży.* Podmioty rynkowe postępują zawsze racjonalnie Konsumenci maksymalizują użyteczność całkowitą.Producenci maksymalizują wynik finansowy. ||KROTKI OKRES - * Przedsiębiorstwo wytwarza taką wielkość produkcji, przy której cena zrównuje się z kosztem krańcowym (pod warunkiem, że jest to bardziej opłacalne niż zamknięcie firmy). * Opłaca się produkować powyżej punktu A przedsiębiorstwo zostanie zamknięte tylko kiedy cena P4 nie pokrywa nawet krótkookresowych kosztów zmiennych). *Firma kontynuuje produkcje w każdym przypadku powyżej ceny P1 (czyli ceny zamknięcia). * Między punktami A i C przedsiębiorstwo będzie ponosić straty.|| DŁUGI OKRES - * Jeżeli cena średnia przy optymalnym poziomie produkcji jest większa od kosztuprzeciętnego pojawia się zysk ekonomiczny, Typowe przedsiębiorstwo wytwarza taką wielkość produkcji, przy której długookresowy koszt przeciętny jest najniższy (przedsiębiorstwo osiąga tylko zysknormalny).* Konkurencja między podmiotami gospodarczymi będzie prowadziła do tego, że zrynku będą stopniowo wypierane te podmioty, ktore gospodarując mają wyższeprzeciętne koszty całkowite od innych. *Optymalna wielkość przedsiębiorstwa to jest taka, przy ktorej dany produkt możnawytworzyć najtaniej, czyli o najmniejszych przeciętnych kosztach całkowitych. * Na rynku w dłuższym okresie czasu ukształtuje się taka cena rownowagi rynkowej,ktora będzie rowna minimumprzeciętnych kosztow całkowitych wprzedsiębiorstwach o optymalnej wielkości.* W dłuższym okresie czasu ilośćprzedsiębiorstw, ktore mogą się utrzymać na danymrynku zależy od wielkości popytu przy długookresowej cenierownowagi oraz odoptymalnej wielkości produkcjipojedynczego oferenta przy tej cenie. Im łącznypopyt jest większy a indywidualna podaż jest mniejsza, tym więcej przedsiębiorstwpowinno funkcjonować na tym rynku.||KONKURENCJA MONOPOLISTYCZNA-charakteryzuje się względnie dużą liczbą producentów wytwarzających produkty tego samego typu, ale posiadające swoiste, indywidualne cechy, co pozwala producentom odrębnie ustalić ceny swych wyrobów. Zakłada ona, nie tylko zróżnicowanie produktów, ale również ograniczone możliwości osiągania korzyści skali. ||CECHY* duża liczba uczestnikow rynku – liczba producentow na rynku jest na tyle duża, że nie odczuwają oni związkow pomiędzypodejmowanymi przez siebie decyzjami ilościowo-cenowymi. *Zrożnicowanie produktu - producenci wytwarzają dobra, które mają tyle cech wspólnych, że można je uznać za bliskieSubstytuty. Jednakże każdy z producentów nadaje swojemuProduktowi cechy odróżniające go od wyrobów innychproducentów. Elementami wyróżniającymi mogą byćprzykładowo: opakowanie, forma promocji rynkowej, zakresusług związanych ze sprzedażą, lokalizacja, godziny otwarcia.Zatem zrożnicowanie produktu stanowi bodziec dopodejmowania działań promocyjnych i marketingowych, co sięwiąże z dodatkowymi kosztami.* Możliwośćkształtowania ceny przez producenta – konkurentmonopolistyczny jest cenotwórcą. Poprzez nadanie swojemuproduktowi cech odróżniających go od innych produktów Oferowanych na rynku producent uzyskuje określona siłęMonopolową wyrażającą się możliwością kształtowania ceny, Ceny czynników i technika produkcji są dane,* Wejście do grupy i wyjście z niej jest wolne – Bariery wejścia na rynek i wyjścia z rynku do pokonania w długim okresie,*W długim okresie nie ma przeszkód dla producentów zewnętrznych w wejściu na rynek. W konsekwencji w punkcie równowagi długookresowej konkurenci monopolistyczni uzyskują zerowy poziom zysku ekonomicznego, tzw. Zysk normalny (podobnie jak producenci działający w konkurencji doskonałej),*Duże wydatki na reklamę – Aby nie zejść do roli cenobiorców, konkurenci monopolistyczni muszą różnicować swoje produkty. Promocja własnej marki w warunkach silnej konkurencji ze strony innych producentów oferujących zbliżony produkt wymaga wysokich wydatków na reklamę. Celem firmy jest maksymalizacja zysku zarówno w krótkim, jak i w długim okresie, * Doskonała informacja o rynku,– Firma podejmuje decyzje tak, jakby znała krzywą popytu własnego produktu oraz krzywe kosztów, *Długi okres składa się z wielu identycznych i niezależnych krótkichokresów; wynika z tego, że maksymalizacja zysku wkrotkim okresie prowadzi do maksymalizacji zysku w długimokresie.* Krzywe kosztow i popytu są jednakowe dla wszystkich uczestnikow grupy, a więc preferencje konsumentów są równo rozłożone między poszczegolne produkty oraz zróżnicowanie produktu nie prowadzi do różnicowania kosztow. Założenie tozostało przyjęte, aby na jednym rysunku można było pokazarownowagę firmy i całej grupy.||Firmy konkurują ze sobą takimi instrumentami, jak: jakość, opakowanie, reklama, promocja, znak firmowy, zmiana wizerunku wyrobu, itp. ||Założenia modelu Chamberlina - w danej gałęzi produkcji działa tak dużo firm, że każda z nich może uprawiać własną politykę bez obawy przed działaniem odwetowym ze strony pozostałych rywali; • produkty tych firm są zróżnicowane, a nie homogeniczne, * nabywcy zaś przejawiają preferencję w stosunku do wyrobów firmowych określonych sprzedawców;• dostęp do danej gałęzi produkcji jest swobodny, a nowi producenci są w stanie podjąć produkcję bliskich substytutów istniejących już produktów; • krzywe popytu kosztów wszystkich działających w danej gałęzi firm są takie same. ||Krzywa popytu ulega przesunięciu wskutek zmian: •Cech wyróżniających produkt; strategii sprzedaży produkturealizowanej przez firmę; •Cen i cech substytutówwprowadzanych przez konkurentów z grupy; •W zakresie usług i strategii sprzedaży konkurentów; •Gustów i dochodów konsumentów; •Cen i strategii sprzedaży wprowadzanych przez producentów z innych grupWskutek zróżnicowania produktów producent nie jest cenobiorcą i ma pewną siłę rynkową monopolu, ale jednocześnie napotyka silną konkurencję w ramach własnej grupy produktowej. Konsumenci wykazują pewną lojalnośc w stosunku dopreferowanej marki, a producenci ponosza koszty działalności reklamowej i promocyjnej. || MONOPOL(rynek farmaceutyczny)- Źrodłapowstania monopolu: Pozarynkowe (pozarynkowa sfera regulacji): – Decyzje rządowe (infrastruktura): prawo własności, prawo patentowe, – Okoliczności związane z ograniczonością zasobow oraz segmentu rynku. Rynkowe: – INNOWACJE – Nowe potrzeby nabywcow, nowe produkty lub usługi, – W wyniku „gry rynkowej” wykorzystanie przewagikonkurencyjnej||Wskaźniki pomiaru siły monopolu: Wskaźnik AbbaLernera(stopa marży zysku) (1934) L=(P-MC)/P= -1/e, Gdzie: L – wskaźnik Lernera, P- cena rynkowa, e-współczynnik elastyczności cenowej popytu.| W konkurencji doskonałej: P=MC ⇒ L = 0. Firmy w konkurencji doskonałej nie mają żadnej siły rynkowej. Dodatnie wartości indeksu Lernera, wskazują na istnienie siły rynkowej. Im większa wartość, tym większa siła rynkowa przedsiębiorstwa. W przypadku monopolu, indeks Lernera wynosi L = -1 / e, gdzie e to wartość cenowej elastyczności popytu. Indeks Lernera nigdy nie przekracza 1, ponieważ koszt krańcowy MC jest zawsze nieujemny ||Wskaźnik Rothschilda - ROTH = tga/tgb, Gdzie: a- kąt zawarty między prostą dd’ (popyt firmy) a pp’, b- kąt zawarty między prostą DD’ (popyt rynkowy) a pp Przykłady barier wejścia w sektorze monopolu: * korzyści skali, *bariera kapitałowe, * czysta przewaga jakościowa lub kosztowa, *różnicowanie produktu, *kontrola nad zasobami naturalnymi, * patenty, prawa autorskie, znaki firmowe i inne bariery prawne, *bariery strategiczne ||OLIGOPOL (rynek cukru, telefonia komórkowa)

Model Cournota -Duopol - Szczególny przypadek oligopolu przedstawiający rynek, na którym działają jedynie dwaj producenci oferujący ten sam produkt. Zależność między dwoma firmami oparta jest na mechanizmach dotyczących wielkości produkcji lub wyznaczeniu poziomu cen sprzedaży. Modeleduopolu: A. Cournota (1838r.), F. Y. Edgewortha (1925r.),E. Chamberlina. | Podstawowe założenia: *Każda z firm traktuje wielkość produkcji konkurenta jako daną, * Przedsiębiorstwa mają te same koszty produkcji, *Koszty krańcowe (MC=0), *Produkt jednorodny i stosują tę samą cenę ||Dana jest funkcja popytu D= 90 – P, Gdy przychód marginalny jest równy zero MR = 0, to wielkość produkcji odpowiada połowie popytu rynkowego dla ceny równej zero (MC=MR, a MC=0) , ½ Q₀ dla P= 0, Całkowita produkcja rynkowa firmy 1 i 2 , Q= Q₁ + Q₂= 90- P,P=90-Q, TR=QxP, TR=90Q-Q^2, MR = 90-2Q, MR=0, Q=45, P=45. WYKRES||,Firma 1 wyznaczyła wielkość produkcji na poziomie Q₁. Popyt na produkty Firmy 2 wynosi: Q₂= (90- Q₁)- P….Uwzględniając popyt Q₂ Firma 2 wyznaczyła wielkość produkcji maksymalizując zysk:Q2=(90-Q1)/2, Powyższa zależność jest funkcją reakcji firmy 2 na decyzje o wielkości produkcji jaką podjęła firma 1. ||

90

45

30

Q dla firmy 1 (od Y dla firmy 2)

Duopol jest w równowadze, gdy: Q₁ = 1/3 0D, Q₂ = 1/3 0D, P = 1/3 0D. ||Równowaga Cournota- Punkt przecięcia funkcji reakcji firm 1 i 2 na poczynania konkurentów. Jest również punktem, w którym żadnemu z przedsiębiorstw nie opłaca się zmieniać osiągniętej produkcji || Model duopolu Edgewortha – założenia -Produkt jednorodny: *wielkość produkcji to zmienna wynikowa,* Cena – to zmienna decyzyjna,* MC = 0,* Zdolności producentów są ograniczone,* Maksymalne wielkości produkcji każdego z duopolistów< wielkość popytu (sprzedaży) dla P=0 (równowaga rynkowa) ->RYSUNEk Piramidy ||Model duopolu Chamberlina – założenia - Każdy duopolista wyciąga wnioski na podstawie nabytychdoświadczeń i reaguje odpowiednio na zmiany decyzji konkurenta. Wnioski: * Każdy z duopolistów ma taki sam udział rynkowy i sprzedaje po Qe/2, a zysk wynosi PeQe/2,* Równowaga duopolu w modelu Chamberlina jest taka sama jak równowaga monopolu pełnego ||Model złamanej krzywej popytu – założenia - * Dosyć sztywne ceny, *Jeżeli jeden oligopolista podnosi cen, to inni nie reagują (lubreagują „słabo”),* Jeżeli jeden oligopolista obniża cenę, to inni też ją obniżają, chcąc przyciągnąć klientów, ||Wnioski: *Model wyjaśnia stabilność cen na rynkach oligopolistycznych|| Oligopol – współpraca - Oligopoliści stają przed dylematem czy przyjąć strategię współdziałania, porozumieć się i realizować wspólne cele, czy walczyć z konkurencją o zagarnięcie jak największej części rynku tylko dla siebie. Formy współpracy w oligopolu: *fuzja przedsiębiorstw działających na tym samym lub innym rynku, *porozumienie kartelowe (legalne i jawne),*zmowa (nielegalna i tajna) | Syndykat – forma zjednoczenia monopolistycznego ograniczająca samodzielność handlową należących do niego firm, ale pozostawiająca ich samodzielność prawną i wytwórczą.|Trust – najwyższa forma zjednoczenia monopolistycznego. Powstała z połączenia firm pod wspólnym zarządem i radą nadzorczą. Firmy tracą całkowicie swą samodzielność pod względem handlowym, wytwórczym i prawnym. Natomiast właściciele firm stają się udziałowcami trustu.| Koncern – zjednoczenie wielkich firm, różnych gałęzi przemysłu, firm handlowych i banków.|| W przypadku zawarcia efektywnego porozumienia (kartelu) oligopol zachowuje się podobnie jak wielozakładowy monopol — stara się maksymalizować łączny zysk całej grupy. Kartel – to grupa przedsiębiorstw, które zmówiły się w celu: kontrolowania ceny, kontrolowania wielkości podaży,zapewnienia sobie zysku monopolowego.| Zmowa – to tajne porozumienie między przedsiębiorstwami, które ma na celu uniknięcie wzajemnej konkurencji. Może dotyczyć m. in.: *ustalania cen, *wielkości produkcji i sprzedaży,* podziału rynków zbytu i zaopatrzenia,* wspólnej akcji tworzenia barier wejścia dla nowych konkurentów rzeczywistych bądź potencjalnych.| Przywództwo cenowe – występuje, gdy jedno z przedsiębiorstw działających w branży dominuje nad innymi i pozostałe firmy naśladują jego decyzje cenowe. | Producent może osiągnąć przywództwo *gdy ma najniższe koszty produkcji. * gdy ma największą wielkość produkcji.Konkurencja będzie musiała się dopasować albo wypadnie z rynku.|| Model przywództwa cenowego - Założenia:1. Przedsiębiorstwo dominujące ustala cenę na produkty dla całej gałęzi,2.Małe przedsiębiorstwa nie mają wpływu na cenę zachowują się jakby prowadziły działalność gosp. W konkurencji doskonałej (każde wytwarza taką ilość, dla której ich MC=P; gdzie P, to cena rynkowa). | Wnioski: 1.Krzywa popytu netto na produkty przedsiębiorst dominującego odzwierciedla różnice między popytem gałęzi a podażą wolnokonkurencyjnych małych przedsiębiors. 2.Im wyższa jest elastyczność cenowa podaży konkurentów przedsiębiorstwa dominującego, tym bardziej elastyczny jest popyt netto przedsiębiorstwa dominującego.3. Nawet przedsiębiorstwo dominujące musi liczyć się z rywalami i nie może swobodnie podwyższać ceny dóbr .