Pyt 18. Proces wychowania moralnego

Wychowanie, to ciągle zmieniający się proces, przebiegający w każdym etapie naszego życia w całkiem inny, zmieniający się sposób. Celem wychowania moralnego jest: karność, wolność oraz osobowość, którą każdy człowiek w ciągu swojego życia powinien osiągnąć.

Karność to przymus zorganizowany nie tylko w znaczeniu, że jest czymś uporządkowanym ale jest również czymś porządkującym, mającym na celu organizację. Polega na uzgodnieniu własnego wysiłku, po to, aby uzyskać za pomocą posiadanych środków jak największy i najlepszy wynik, ponieważ aby żyć i w życiu zwyciężać powinniśmy być karni. Dotyczy to zarówno poszczególnego człowieka, jak i całego społeczeństwa. Człowiek karny panuje nad samym sobą. Społeczeństwo karne jest społeczeństwem z silną, ześrodkowaną władzą. Karność zwraca się do własnej woli i rozumu. Wymaga działań i osobistej w nich inicjatywie.

Istotę wolności upatruje się w tym, że nie jest ona wyznaczona przez żadną przyczynę, czyli wolność jest zupełnie nieprzewidziana. Z tego punktu widzenia wolnym jest ten, kto w każdej chwili może, jak mu się tylko podoba, zupełnie przypadkowo, bez wszelkich przyczyn robić co chce. Człowiek wolny postępuje tak, jak przed nim nie postępował nikt, działa w zupełnie nowy sposób, tak jak przed nim nikt nie działał i jak postąpić może tylko on jeden. Wolność polega na tworzeniu nowości, nie istniejącej dotychczas na świecie. Im bardziej niezastąpiony i i9ndywidualny jest nasz czyn, tym bardziej jesteśmy wolni.

Osobowość jest dziełem rąk samego człowieka, wytworem samowychowania. Rośnie ona albo wyradza się w swych czynach, staje się złożona lub ubożeje w skutek jakości tych celów, które człowiek konsekwentnie stawia sobie w życiu, i tych zadań które w swej działalności rozwiązuje. Osobowość nigdy nie jest dana w postaci gotowej, lecz zawsze się tworzy, nie jest rzeczą bierną lecz procesem twórczym. Osobowość jest rozwojem, a dla rozwoju niezbędne jest zachowanie dawności w „nowym”: czyn raz spełniony nie powinien zginąć, lecz trwać w czynie następnym, rzecz następna powinna wynikać z następnej, być jej dalszym ciągiem. Znaczy to, że osobowość zdobywa się tylko przez twórczość, podjętą jako pracę nad celami ponadosobowymi.

Zadanie wychowania moralnego sprowadza się do rozwinięcia w człowieku wolności. Znajduje ono kres w kształtowaniu osobowości w człowieku lub, co na jedno wychodzi, w jego indywidualności. Ale ponieważ wolność i osobowość stanowią niegotowe dane, lecz nigdy w pełni nieurzeczywistnione zadania, więc i wychowanie moralne nie może się skończyć w oznaczonym okresie życia człowieka, lecz trwając przez całe życie może być tylko przerwane gwałtem z chwilą śmierci.