ABC 2010

Od oględzin do opinii biegłego. Poradnik dla prowadzących postępowania karne.

WYKAZ SKRÓTÓW

 

Akty prawne

 

k.k. - ustawa z dnia 6 czerwca 1997 r. - Kodeks karny (Dz. U. Nr 88, poz. 553 z późn. zm.)

k.p.k. - ustawa z dnia 6 czerwca 1997 r. - Kodeks postępowania karnego (Dz. U. Nr 89, poz. 555 z późn. zm.)

u.o.c. - ustawa z dnia 13 czerwca 2003 r. o cudzoziemcach (tekst jedn.: Dz. U. z 2006 r. Nr 234, poz. 1694 z późn. zm.)

Czasopisma, orzecznictwo, inne skróty

 

CLK KGP - Centralne Laboratorium Kryminalistyczne Komendy Głównej Policji

Dz. Urz. KGP - Dziennik Urzędowy Komendy Głównej Policji

KDA - Kartoteka Dokumentów Anonimowych

OSNKW - Orzecznictwo Sądu Najwyższego. Izba Karna i Wojskowa

OSNwSK - Orzecznictwo Sądu Najwyższego w Sprawach Karnych

PK - Problemy Kryminalistyki

Prok. i Pr. - Prokuratura i Prawo

OD AUTORKI

 

Pierwsza wersja niniejszej publikacji powstała z myślą o przyszłych, prowadzonych bez szkody, postępowaniach karnych. Dobór problemów nie był wcale łatwy, ale okazał się trafiony. Podjęta próba zaspokojenia oczekiwań adresatów została nagrodzona zainteresowaniem czytelników.

Potrzeba drugiego, rozszerzonego wydania pracy wynikła nie tylko z powodu całkowitego wyczerpania się jej nakładu. Postępowi w dziedzinie informatyki i telekomunikacji towarzyszy stały wzrost liczby przestępstw związanych z użyciem komputera i wykorzystaniem sieci komputerowych. Prowadzący postępowania w sprawach związanych z przestępczością komputerową coraz częściej potrzebują pomocy i już wtedy odczuwali brak stosownego opracowania w tym zakresie. Dlatego właśnie wydanie drugie zostało wzbogacone przede wszystkim o problematykę związaną z badaniami teleinformatycznymi.

Trzecie wydanie publikacji wynikło zarówno z powodu całkowitego wyczerpania się nakładu, jak i potrzeby uaktualnienia wybranych i dodania nowych treści. Podobnie jak uprzednio podczas zbierania, a właściwie kompletowania, materiałów do tej pracy korzystałam głównie z publikacji napisanych przez praktyków, starając się wydobyć z treści cenne wskazówki i pouczenia.

Niesłabnące zainteresowanie czytelników z reguły stanowi dla autorów największą motywację do dalszej pracy nad publikacją.

Część I

WYBRANE PROBLEMY Z PRAKTYKI KRYMINALISTYCZNEJ

 

Znacznie łatwiej jest poprzestać na wiedzy, co trzeba zrobić, by uczynić zadość dyspozycjom procedury karnej, niż nauczyć się, jak to wykonywać efektywnie.

M. Kulicki, Kryminalistyka

1. O czym i dlaczego należy pamiętać przed, podczas i po zakończeniu czynności oględzinowych

 

Powszechnie wiadomo, że oględziny miejsca zdarzenia stanowią jedną z najistotniejszych czynności procesowo-kryminalistycznych. Choćby dlatego, że rezultaty oględzin miejsca zdarzenia to jeden z podstawowych materiałów postępowania przygotowawczego¹.

¹ Zob. M. Kulicki, Kryminalistyka. Wybrane problemy teorii i praktyki śledczo-sądowej, Toruń 1994, s. 291 i n.

Różnorodność i niepowtarzalność zdarzeń uniemożliwiają podanie stałych, a zarazem niezawodnych reguł i zasad postępowania w każdej sprawie. Można jednak skorzystać z doświadczeń praktyków, którzy przyczynili się do wypracowania pewnych drogowskazów.

To, o czym należy pamiętać przed, podczas i po zakończeniu czynności oględzinowych, trudno rozdzielić. Niektóre decyzje mogą być uzasadnione na każdym z tych trzech etapów.

Każdy jednak musi indywidualnie rozważyć, co warto wybrać w konkretnej sprawie. W odniesieniu do zaistniałego zdarzenia należy:

* zebrać informacje o rodzaju zdarzenia,

* skompletować niezbędny sprzęt,

* rozważyć potrzebę użycia psa tropiącego,

* pomyśleć o ewentualnym wezwaniu specjalisty,

* rozważyć włączenie do udziału w czynnościach oględzinowych biegłego,

* pamiętać o celu podjęcia czynności,

* pamiętać o odpowiedzialności za przebieg i dokumentowanie czynności,

* pamiętać o formach zabezpieczenia śladów i dowodów rzeczowych,

* pamiętać o stale rosnących możliwościach badawczych śladów i dowodów rzeczowych,

* pamiętać o wnioskowaniu z wyników oględzin.

Źródłem informacji o rodzaju zdarzenia mogą być przede wszystkim: oficer dyżurny jednostki Policji, osoba zawiadamiająca o zdarzeniu i osoba zabezpieczająca miejsce zdarzenia oraz świadek zdarzenia.

Po uzyskaniu informacji można podjąć działania mające na celu ratowanie życia i/lub zdrowia ludzkiego i/lub mienia. Po uzyskaniu zaś informacji o zdarzeniu nabierze sensu kompletowanie sprzętu specjalistycznego bądź działanie zmierzające do sprowadzenia psa tropiącego (lub specjalnego).

Wiadomo, że organ procesowy może wezwać do udziału w czynnościach dowodowych specjalistę. W jaki sposób wykorzystać jego kwalifikacje, tj. wiedzę i umiejętności, omówiono w punkcie 3.

W uzasadnionych wypadkach w oględzinach powinien brać udział biegły. Nie chodzi w tym miejscu o przypadki obligatoryjnego udziału w czynnościach oględzinowych (narzuca to sam ustawodawca), ale przypadki takich oględzin, w których specjalne wiadomości i umiejętności biegłego staną się niezbędne, np. oględziny miejsca wybuchu.

Celem oględzin jest wyjaśnienie zarówno charakteru zdarzenia, jak i jego okoliczności oraz zebranie rzeczowego materiału dowodowego. Aby osiągnąć te cele, trzeba utrwalić wygląd i stan przedmiotu oględzin, a przede wszystkim miejsc usytuowania śladów.

Za przebieg i dokumentację oględzin odpowiada organ procesowy. Podstawową formę dokumentacji tej czynności stanowi protokół (art. 143 § 1 pkt 3 k.p.k.²), a jednym z wymogów narzuconych przez ustawodawcę jest zapis treści przebiegu czynności (art. 148 § 1 pkt 2 k.p.k.). Przebieg oględzin może być - oprócz protokołu - utrwalony za pomocą urządzenia rejestrującego obraz lub dźwięk (art. 147 § 1 k.p.k.). Zapis obrazu lub dźwięku oraz przekład zapisu dźwięku stanowią załączniki do protokołu (art. 147 § 3 k.p.k.)³.

² Ustawa z dnia 6 czerwca 1997 r. - Kodeks postępowania karnego (Dz. U. Nr 89, poz. 555 z późn. zm.).

³ Zob. A. Leciak, Utrwalanie przebiegu i wyników oględzin miejsca zdarzenia, Prok. i Pr. 1998, nr 9, s. 105 i n.

W żadnym razie nie można zapominać o obowiązku jasności zapisu w protokole oględzin. Z zapisu powinno wynikać stwierdzenie istnienia bądź nieistnienia faktów, które będą miały znaczenie w postępowaniu. Dlatego zapis musi być czytelny i jednoznaczny. Nakaz ten wywodzi się z orzecznictwa Sądu Najwyższego (postanowienie SN z dnia 18 grudnia 1979 r., Z 39/79, OSNKW 1980, nr 3, poz. 30). W świetle wypowiedzi SN nieczytelność protokołu stanowi istotny brak postępowania przygotowawczego, a dla sądu stwarza podstawę do zwrotu sprawy prokuratorowi.

Warto wskazać na inne wady protokołów (oprócz niejasności i nieczytelności): chaotyczność zapisu, luki w zapisie i brak synchronizacji treści z materiałem poglądowym. Poważną wadę stanowi niezgodność treści zapisu ze stanem zabezpieczonego materiału dowodowego.

Ostatni element, jaki wypada wskazać przy protokole oględzin, dotyczy sytuacji, gdy w toku oględzin dokonuje się przesłuchania (innych czynności dowodowych). Jeżeli czynność przesłuchania utrwalana jest w jednym protokole, to trzeba wyraźnie wyeksponować podstawy prawne przesłuchania, a także wskazać wymogi procesowe związane z przeprowadzaniem tej czynności i przestrzegać ich. Chodzi tu m.in. o uprzedzenie o prawach i obowiązkach osób przesłuchiwanych⁴.

⁴ Tamże, s. 107; tegoż, Oględziny miejsca zdarzenia, utrwalanie ich przebiegu i wyników w nowym K.P.K. oraz orzecznictwie Sądu Najwyższego (w:) Nowoczesność oględzin procesowo-kryminalistycznych. Studia i materiały, Szczytno 1999, s. 26-27.

Praktyka dowodzi, że zachowanie właściwych form zabezpieczenia śladów i dowodów ma niebagatelny wpływ na wykorzystanie ich w procesie karnym (formy zabezpieczenia materiału dowodowego omówiono w punkcie 5). Ślad zabezpieczony prawidłowo pod względem techniczno-kryminalistycznym, a obarczony błędami pod względem procesowym (sposób udokumentowania) nie może być wykorzystany w postępowaniu karnym. Nierzadko prowadzący postępowanie przygotowawcze uświadamia to sobie dopiero na etapie postępowania sądowego. Doniosłość znaczenia szczegółowego udokumentowania miejsca, w którym ślad zabezpieczono, dostrzegana jest w dwóch przypadkach: gdy nie można wyjaśnić, czy ślad powstał w związku z zaistniałym czynem przestępnym, i gdy nie można bez wątpliwości ustalić, czy ślad powstał w miejscu zaistnienia czynu przestępnego⁵.

⁵ Zob. J. Jerzewska, Ekspertyza kryminalistyczna. Zarys wykładu dla techników kryminalistyki, Legionowo 2000, s. 44-45.

Znajomość wszystkich możliwości badawczych - w dobie stałego rozwoju metod ujawniania i zabezpieczania śladów - jest dla organu procesowego praktycznie niemożliwa. Organ procesowy powinien jednak pamiętać, że ustawodawca dość dawno wprowadził do kodeksu postępowania karnego nową instytucję - specjalisty.

Wnioskowanie wiąże się z opracowywaniem wstępnych wersji i planu dochodzenia bądź śledztwa. Kiedy ma się do czynienia z przestępstwem, wnioskuje się o przyczynach. Do poznania przyczyn dochodzi się w drodze dokonywania czynności dowodowych. Z kolei w trakcie dokonywania czynności dowodowych, jak np. oględziny, zbiera się materiał dowodowy, m.in. ślady, które są przecież nośnikami informacji. W każdym wypadku niezbędna jest selekcja informacji, a dokonuje jej organ prowadzący oględziny. Posiadając pełne dane, można przystąpić do wnioskowania. Nie można ulegać sugestii pierwszej lepszej okoliczności albo nasuwającej się wersji. Praktyka dowodzi, że nierzadko u podstaw niewłaściwych decyzji merytorycznych tkwi nieumiejętność lub nieporadność wnioskowania⁶.

⁶ Zob. J. Gurgul, O wnioskowaniu z wyników oględzin, PK 1971, nr 94, s. 852 i n.; tegoż, Oględziny - niektóre aspekty teoretyczne i praktyczne, PK 1995, nr 207, s. 26.

W myśl przepisu art. 207 § 1 k.p.k. w razie potrzeby dokonuje się również oględzin osoby. Dokonanie prawnokarnej oceny działań lub zaniechań sprawcy, których skutkiem są zmiany (zniekształcenia, uszkodzenia) ciała, zależy w dużej mierze od rozstrzygnięcia o potrzebie wykonania oględzin osoby pokrzywdzonej. W przypadku takich oględzin niebagatelne znaczenie będzie mieć szybkie podjęcie decyzji o ich przeprowadzeniu. Wiadomo przecież, że oględzinom będzie poddawany żywy organizm. Specyfika przedmiotu oględzin skłania do włączenia w czynności biegłego z zakresu medycyny. Jest rzeczą oczywistą, że tak jak w przypadku każdych innych oględzin, należy je wykonywać ze szczególną starannością. Uzyskane - w toku czynności oględzinowych osoby - spostrzeżenia nie tylko będą ukierunkowywać dalsze postępowanie karne, ale głównie weryfikować wstępne ustalenia. Oględziny osoby w połączeniu z relacją o przebiegu zdarzenia nie pozostaną bez wpływu na inne decyzje. Chodzi tu zwłaszcza o oględziny miejsca zdarzenia, oględziny innej osoby, a także oględziny przedmiotu lub przedmiotów⁷.

⁷ Zob. K. Witkowska, Procesowe i kryminalistyczne aspekty oględzin osoby, Prok. i Pr. 2008, nr 2, s. 139 i n.

W razie podejrzenia przestępnego spowodowania śmierci przeprowadza się oględziny zwłok. Zasadniczą sprawą poprzedzającą podjęcie decyzji jest prawidłowe zabezpieczenie miejsca znalezienia zwłok przed dostępem osób nieuprawnionych. Najważniejszą kwestią związaną z potrzebą i sposobem przeprowadzenia tej czynności jest podjęcie niezwłocznej współpracy prokuratora i organów Policji. Wszelkie działania w ramach tej współpracy otwiera potrzeba zaplanowania czynności, dobór środków technicznych, a także decyzje o uczestnictwie biegłych i/lub specjalistów⁸.

⁸ Zob. tejże, Wartość dowodowa oględzin zwłok, Prok. i Pr. 2007, nr 10, s. 131 i n.

2. Dlaczego warto przestrzegać wymogu odczytania protokołu oględzin przed podpisaniem

 

Po pierwsze - organy procesowe rejestrują przebieg przeprowadzanych czynności procesowych w celu udowodnienia sposobu ich przeprowadzenia. Po drugie - organy procesowe zabezpieczają dowodowo treść przeprowadzanych czynności. Dlatego właśnie organy procesowe muszą przestrzegać tego, aby sposób rejestrowania czynności procesowej odbywał się w postaci wyraźnie określonej, a treść i przebieg czynności procesowej były ujęte możliwie najwierniej⁹.

⁹ Zob. T. Nowak, Dowód z dokumentu w polskim procesie karnym, Warszawa 1982, s. 124 i n.

Protokół jako dokument procesowy ma moc dowodową i w postępowaniu przygotowawczym, i w postępowaniu sądowym.

W postępowaniu przygotowawczym ustalenia zawarte w protokole oględzin mogą stanowić uzasadnienie dla różnych decyzji organu procesowego, zarówno dla tych, które przekazują sprawę do dalszego postępowania, jak i dla tych, które kończą postępowanie. W protokole utrwalone są wszelkie okoliczności, które mogą mieć znaczenie w procesie. Ponadto protokół pełni funkcję zabezpieczenia dowodów. Z tym ostatnim wiąże się kontrola przeprowadzonego i zabezpieczonego materiału dowodowego. Kontrolę tę przeprowadza prokurator w stosunku do podległych mu organów ścigania, a dalej - co ma ogromne znaczenie - występuje ona w systemie kontroli sądowej nad postępowaniem przygotowawczym.

Protokół oględzin może stanowić podstawę ustaleń faktycznych wtedy, gdy spełnia określone kryteria formalne. Przede wszystkim powinien być podpisany przez wszystkie osoby biorące udział w tej czynności procesowej. Przed podpisaniem powinien być jednak odczytany i fakt ten należy odnotować (art. 150 § 1 k.p.k.). W wypadku gdy protokół nie został należycie podpisany bezpośrednio po zakończeniu czynności, brakujące podpisy mogą być złożone później, ze wskazaniem daty ich złożenia i przyczyn opóźnienia (art. 151 § 2 k.p.k.). Wprawdzie ustawodawca nie wskazał dokładnego okresu, kiedy można tego dokonać. Powinno to jednak nastąpić w stosunkowo krótkim czasie od dokonania czynności. W toku lektury wielu akt spraw można jednakże znaleźć protokoły, które nie odzwierciedlają prawdy¹⁰. Pobieżna analiza treści protokołu pozwala z łatwością wychwycić nieporadne czy wręcz kompromitujące realizatorów oględzin sformułowania. Liczba tych niechlubnych przykładów mogłaby być znacznie mniejsza, gdyby faktycznie wszystkie osoby uczestniczące w tej czynności stały się najpierw aktywnymi słuchaczami odczytywanych treści, a dopiero później składały swój podpis.

¹⁰ Zob. J. Gurgul, Oględziny - niektóre..., s. 28.

Nierzadko prowadzący (nadzorujący) sprawę nie uczestniczy w oględzinach. W takich wypadkach wnikliwe przeczytanie protokołu oględzin - w stosunkowo krótkim czasie, jaki upłynął od ich przeprowadzenia - powinno być dla niego najważniejsze. Podstawowym argumentem jest to, iż treść protokołu oględzin może stanowić dla niego motywację do przesłuchania specjalisty. Przeprowadzenie tej czynności (przesłuchanie specjalisty) ma sens właśnie w krótkim czasie od przeprowadzenia oględzin. Nie można bowiem zapominać o tym, że specjaliści w ciągu roku uczestniczą w dużej liczbie oględzin, a to z kolei może powodować zacieranie się w pamięci szczegółów odnoszących się do konkretnej sprawy.

Nie ulega wątpliwości, że każdy protokół oględzin przeprowadzonych w stadium postępowania przygotowawczego powinien być poddany szczegółowej analizie przed włączeniem do wykazu dowodów. Praktyka dostarcza jednak przykładów na to, że w aktach znajdują się protokoły oględzin, w których występują niezgodności z rzeczywistym stanem. Bezrefleksyjna lektura takich protokołów ma finał w postaci wyroków uniewinniających z powodu braku dostatecznych dowodów winy.

3. Jak wykorzystać kwalifikacje specjalisty (nie tylko w czynnościach oględzinowych)

 

Wiadomo, że specjalista jest uczestnikiem procesu tylko na gruncie prawa karnego (nie występuje ani w kodeksie postępowania administracyjnego¹¹, ani w kodeksie postępowania cywilnego¹²). Udział specjalisty w czynnościach reguluje przepis art. 205 § 1 k.p.k. Z treści jego wynika, że specjalista wykonuje czynności techniczne w ramach czynności procesowych. Nie ma wątpliwości co do tego, że realizacja czynności technicznych przez specjalistę odbywa się w szczególnym obszarze działania, w którym występuje wiele znaków zapytania. Dla ustalenia faktów potrzebne są wiadomości i umiejętności, którymi organ procesowy nie dysponuje.

¹¹ Ustawa z dnia 14 czerwca 1960 r. - Kodeks postępowania administracyjnego (tekst jedn.: Dz. U. z 2000 r. Nr 98, poz. 1071 z późn. zm.).

¹² Ustawa z dnia 17 listopada 1964 r. - Kodeks postępowania cywilnego (Dz. U. Nr 43, poz. 296 z późn. zm.).

Specjalista pomaga organowi procesowemu w dotarciu do prawdy obiektywnej. Wymaga to jednak posiadania przez niego stosownych kwalifikacji. Tworzą je: specjalistyczna wiedza, umiejętności i zdolności. Warto krótko wyjaśnić każdy z wymienionych elementów¹³. Wiedza specjalisty stanowi układ składający się z różnych obszarów dyscyplin teoretycznych i nauk praktycznych. W strukturach wiedzy przystosowanej do działania ważną rolę odgrywa wiedza praktyczna. Specjalista musi wiedzieć, jak np. ujawnić i zabezpieczyć ślad linii papilarnych na zatłuszczonym podłożu. Wpływ wiedzy na działania specjalisty jest ogromny. W zależności od jej poziomu rozwijają się jego umiejętności. Specjalista bardzo często przechodzi od teoretycznej wiedzy do praktycznego działania. Jego umiejętności tworzą zbiór, którego wszystkie elementy pozostają we wzajemnych relacjach, pozwalając rozwiązywać problemy (czasami tylko sugerować sposób ich rozwiązania) właściwe na danym obszarze jego działalności. Specjalista dostosowuje własne umiejętności do ciągle zmieniających się sytuacji. W tym właśnie przejawia się trud, którego się podejmuje. W ramach zdolności oczekiwanych od specjalisty mieszczą się m.in. takie jak: poczucie odpowiedzialności, krytyczne myślenie, spostrzegawczość, wyobraźnia. Należy podkreślić, że czynności wykonywane przez specjalistę są jedynie z pozoru czynnościami technicznymi. Praktyka daje wiele przykładów na to, że wykonanie niektórych czynności technicznych (np. utrwalenie śladu) wymaga mistrzostwa specjalisty¹⁴.

¹³ Zob. J. Jerzewska, Czynności przeprowadzane z udziałem specjalisty (w:) Problemy współczesnej kryminalistyki, red. E. Gruza, T. Tomaszewski, M. Goc, t. X, Warszawa 2006, s. 81 i n.

¹⁴ Zob. J. Gurgul, Instytucja specjalisty w procesie karnym (Artykuł dyskusyjny), Prok. i Pr. 1998, nr 11-12, s. 113 i n.

Trzeba mieć świadomość, że o wartości działań specjalisty w znacznym stopniu przesądza organ procesowy. Powinien on umieć dostrzec potencjał możliwości tego pomocnika procesowego, a w konsekwencji wiedzieć - kiedy i jak z niego skorzystać.

Specjalista (technik kryminalistyki funkcjonujący w jednostkach Policji) określany jest jako osoba, od której pasji poznawania, poszukiwań i dociekań często zależą wyniki oględzin¹⁵.

¹⁵ Tamże. Zob. też J. Jerzewska, Biegły a specjalista (w:) Problemy współczesnej kryminalistyki, red. E. Gruza, T. Tomaszewski, t. III, Warszawa 2000, s. 129-135.

Specjalista kojarzy się innym - osobom mniej lub bardziej wtajemniczonym w zagadnienia kryminalistyki - przede wszystkim jako ten, który ujawnia i zabezpiecza ślady w toku oględzin. Nie ulega wątpliwości, że los ujawnionego śladu często zależy od jego prawidłowego zabezpieczenia. Przeszkolony technik powinien wiedzieć, jaki sposób zabezpieczenia materialnego (techniczno-kryminalistycznego) będzie w konkretnym wypadku najlepszy. Powinien też swobodnie posługiwać się zasobem słów przydatnych do rzetelnego zapisu dotyczącego sposobu ujawnienia i zabezpieczenia materialnego w protokole oględzin. Różnorodność materiału dowodowego zabezpieczanego podczas oględzin i innych czynności procesowych pozwala uzmysłowić, jaki zakres wiedzy musi opanować specjalista, aby nie popełnić błędu. Trzeba podkreślić, że możliwości naprawienia błędów, które powstały na początku postępowania karnego, są znikome albo żadne.

Kwalifikacje specjalisty obejmują również (przynajmniej powinny) umiejętność posługiwania się aparatem fotograficznym i kamerą filmową. Nie chodzi tu jednak o taką umiejętność wykonywania zdjęć lub dokonywania zapisu relacji na taśmie magnetowidowej, jaka wystarcza na uroczystości rodzinnej.

W toku oględzin miejsca zdarzenia specjalista powinien wykonać następujące rodzaje zdjęć:

* orientacyjne - wykonuje je w celu utrwalenia obrazu miejsca zdarzenia z najbliższym otoczeniem;

* sytuacyjne - wykonuje je w celu przedstawienia miejsca, na którym zaistniało zdarzenie; zdjęcia te powinny obejmować rozmieszczenie śladów i przedmiotów;

* fragmentaryczne - wykonuje je w celu utrwalenia najbardziej istotnych fragmentów zdarzenia;

* szczegółowe - wykonuje je w celu utrwalenia położenia i cech specyficznych śladów i przedmiotów, mogących mieć istotne znaczenie dowodowe¹⁶.

¹⁶ Zob. S. Kozdrowski, Oględziny miejsca zdarzenia. Dokumentowanie przebiegu i wyników oględzin, cz. 2, Legionowo 1991, s. 86.

Rejestrując obraz i dźwięk na nośniku, specjalista powinien również uwzględnić cele, jakimi się kieruje przy wykonywaniu poszczególnych zapisów. Należy wyjaśnić, że zarówno podczas oględzin, jak i w toku innych czynności procesowych specjalista powinien pamiętać o celu przeprowadzanej czynności. Daje to bowiem zawsze szanse prawidłowego wykorzystania fotografii lub filmu w odniesieniu do konkretnie przeprowadzanej czynności. Sam prowadzący czynność kieruje pracą specjalisty i nadzoruje tę pracę.

Trudno sobie jednak wyobrazić skuteczny nadzór bez znajomości rodzajów zdjęć i celu, dla którego warto je wykonać. Ponadto organ prowadzący czynność powinien pamiętać, że dzięki fotografii można uzupełnić ustalenia faktyczne zawarte w protokole oględzin, a nawet skorygować treść tego protokołu. Organ prowadzący czynność (chodzi głównie o oględziny) powinien również pamiętać, że fotografia/film w każdym przypadku mogą stanowić kontrolę danej czynności procesowej.

Niezależnie od fotografii (zrealizowanie zapisu na nośniku może być niemożliwe z prozaicznej przyczyny - brak kamery) specjalista może pomóc organowi prowadzącemu czynność przez sporządzenie szkicu bądź szkiców. Warto pamiętać, że szkic jest dokumentem, na którym za pomocą znaków kryminalistycznych i topograficznych specjalista może przedstawić obraz miejsca zdarzenia. Chodzi tu przede wszystkim o wygląd i rozmieszczenie poszczególnych śladów i przedmiotów, mających istotne znaczenie dowodowe w sprawie. Specjalista powinien sporządzić szkic(e) w przypadku, gdy potrzebne są dokładne wymiary określonego miejsca, a także śladów i przedmiotów. Powinien służyć także pomocą prowadzącemu czynność w sytuacjach, gdy za pomocą opisu słownego i zdjęć nie można w sposób przejrzysty przedstawić obrazu zastanej sytuacji (chodzi głównie o oględziny) albo z różnych przyczyn nie można wykonać zdjęć oględzinowych.

Na miejscu zdarzenia specjalista wykonuje szkic roboczy. Nie posługuje się przyborami kreślarskimi i może nie przestrzegać ściśle skali zmniejszenia. Najważniejsze jest to, aby przeprowadził osobiście - za pomocą taśmy metrycznej lub wózka do mierzenia odległości - wszelkie pomiary i wpisał wynik do szkicu przy liniach ilustrujących wymiary lub odległości w położeniu przedmiotów i śladów oraz innych elementów badanego miejsca zdarzenia. Trzeba wiedzieć, że tego rodzaju szkice po podpisaniu przez osoby uczestniczące w czynności należy załączyć do akt głównych dochodzenia bądź śledztwa. Szkic właściwy specjalista sporządza na papierze lub kalce technicznej, zachowując przy tym wszystkie reguły kreślarskie. Tego rodzaju szkic musi być narysowany w odpowiedniej skali, którą specjalista dobiera w zależności od konkretnych warunków na miejscu zdarzenia.

Trzeba zauważyć, że specjalista zobowiązany jest do wykonania szkicu w sposób obiektywny, dokładny i czytelny - tylko wówczas szkic może być materiałem wydatnie uzupełniającym zapis w protokole oględzin i pomocnym na każdym etapie postępowania karnego.

W tym miejscu warto podkreślić, że specjalista wykonuje materiały ilustracyjne pod kontrolą organu procesowego. W ramach tej kontroli prowadzący oględziny musi zadbać o to, aby wszystkie dokumenty były sporządzone we właściwej formie i nie zawierały sprzeczności. Nie może też zapominać, że o wartości danego dowodu decyduje identyfikacja urządzeń rejestrujących obraz i/lub dźwięk tej czynności.

Specjalista powinien być pierwszą osobą, która wchodzi na miejsce oględzin. Praktyka jednak aż nazbyt często dostarcza przykładów łamania tej zasady. Specjalista z prowadzącym czynność procesową (chodzi tu przede wszystkim o oględziny) powinni zadbać o to, by liczba osób poruszających się po terenie objętym czynnością ograniczyła się do osób niezbędnych. Rzeczą naganną jest przebywanie niepowołanych osób na terenie prowadzonych oględzin.

W żadnym razie nie wolno strofować specjalisty za to, że poucza wszystkich uczestników oględzin o obowiązku zakładania rękawiczek (bawełnianych, a następnie lateksowych). Organ prowadzący czynność powinien reagować natychmiast na wszelkie zbędne dotykanie przedmiotów, zmienianie ich miejsca lub położenia.

Organ prowadzący czynność podejmuje decyzję dotyczącą wezwania do udziału w czynnościach biegłego. Specjalista może, a czasami powinien podpowiedzieć organowi procesowemu, żeby wezwał biegłego. Sugestia ta nie zawsze nastąpi na początku oględzin.

Specjalista może również wskazać organowi procesowemu na potrzebę przeprowadzenia innych czynności, pozostających w związku z dokonywaną czynnością, np. dokonania - w stosunkowo krótkim czasie - przeszukania. Organ procesowy nie powinien w żadnym razie ograniczać inicjatywy i aktywności specjalisty.

Specjalista może także zwrócić uwagę organu procesowego na możliwości badawcze ujawnionych i zabezpieczonych śladów, a nawet wykorzystania wyników badań.

Szczegółowe warunki i sposób wykonywania czynności w postępowaniu karnym - z udziałem oskarżonego oraz osoby podejrzanej - regulują przepisy rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 23 lutego 2005 r. w sprawie poddawania badaniom lub wykonywania czynności z udziałem oskarżonego oraz osoby podejrzanej (Dz. U. Nr 33, poz. 299). W zakres tych czynności wchodzą: pobieranie wymazu ze śluzówki policzków, pobieranie odcisków palców, dłoni, stóp, pobieranie odcisków uzębienia, utrwalenie głosu. W świetle przepisów cytowanego rozporządzenia jednym z obowiązków prowadzącego postępowanie przygotowawcze jest pobranie odcisków palców, dłoni i stóp od podejrzanego. Jednak w szczególnie uzasadnionych przypadkach¹⁷ czynność tę wykonują m.in. wyspecjalizowane w zakresie kryminalistyki komórki organizacyjne Policji. Osobą pobierającą odbitki linii papilarnych palców rąk, dłoni i stóp będzie najczęściej specjalista. Odciski uzębienia pobierają i utrwalają m.in. wyspecjalizowane w zakresie kryminalistyki komórki organizacyjne Policji, które dokonują także utrwalenia głosu. W komórkach tych zatrudnieni są eksperci (kandydaci na ekspertów) i specjaliści.

¹⁷ Za taki uzasadniony przypadek można uznać pobieranie odbitek linii papilarnych od osób z zaawansowaną chorobą skóry.

Zarządzenie nr 1426 Komendanta Głównego Policji z dnia 23 grudnia 2004 r. w sprawie metodyki wykonywania czynności dochodzeniowo-śledczych przez służby policyjne wyznaczone do wykrywania przestępstw i ścigania ich sprawców (Dz. Urz. KGP z 2005 r. Nr 1, poz. 1) określa m.in. metodykę wykonywania czynności dochodzeniowo-śledczych, w ramach postępowań prowadzonych na podstawie ustawy z dnia 6 czerwca 1997 r. - Kodeks postępowania karnego. W odniesieniu do takiej czynności procesowej jak oględziny w zarządzeniu wyróżniono trzy modele organizacyjne. Jeden z nich nie uwzględnia w oględzinach udziału specjalisty. Bez udziału specjalisty powinny być dokonywane oględziny miejsca zdarzenia, jeżeli niezbędne podczas ich dokonywania czynności techniczno-kryminalistyczne mają polegać tylko na: wykonaniu fotografii z wyłączeniem zdjęć makroskopowych i innych specjalistycznych technik fotografowania, wykonaniu szkicu ogólnego z podaniem istotnych wymiarów, ujawnianiu i zabezpieczaniu śladów za pomocą standardowego wyposażenia techniczno-kryminalistycznego, jeżeli nie występują ślady wymagające specjalnych technik i procedur ujawniania i zabezpieczania, w szczególności pozostawione na nietypowych podłożach. Wiadomo, że między powinnością a obowiązkiem istnieje pewna różnica. Zapis "powinny być" nie wyklucza możliwości włączenia specjalisty do udziału w czynnościach oględzinowych. Z tej możliwości korzystają z ochotą policjanci prowadzący oględziny. Praktyka dowodzi, że specjalista (technik kryminalistyki) okazuje się niezastąpiony wobec konieczności przeprowadzenia czynności technicznych¹⁸. Prowadzący oględziny mogliby postąpić inaczej, ale chętnych wyraźnie brak. W większości przypadków opór materii okazuje się nie do pokonania. Jeśli podczas oględzin konieczne jest przeprowadzenie czynności techniczno-kryminalistycznych przekraczających kompetencje policjanta, dokonujący czynności wzywa do pomocy specjalistę. Przepisy cytowanego zarządzenia nie określają wprost, do kogo należy ocena granic kompetencji policjanta. Zdaniem J. Gurgula od prowadzącego oględziny należy oczekiwać umiejętności wyczucia granic swojej wiedzy i kompetencji. Jeżeli nie potrafi ich ocenić, to ostateczny wynik oględzin może okazać się żałosny¹⁹. Należy dodać, że w razie ujawnienia przestępstwa o skomplikowanym stanie faktycznym i prawnym oraz w zakresie taktyki i techniki kryminalistycznej działania Policji powinna realizować zorganizowana w sposób doraźny grupa operacyjno-procesowa (tzw. grupa doraźna), w ramach której można wyodrębnić zespół oględzinowy. W skład tego zespołu może wchodzić m.in. specjalista.

¹⁸ Sposób traktowania technika sygnalizowano wcześniej. Zob. J. Jerzewska , Biegły a specjalista (w:) Problemy współczesnej..., t. III, s. 132.

¹⁹ Zob. J.Gurgul, Standardy postępowania dla kierujących oględzinami miejsca zdarzenia. Próba komentarza, cz. 1, Prok. i Pr. 2000, nr 10, s. 127.

Zwiększenie efektywności czynności (nie tylko oględzinowych) zależy m.in. od współpracy między organem procesowym a specjalistą. Tego ostatniego nie można winić za poziom i efekty czynności procesowych, do udziału których został wezwany, bowiem kontrolę nad tymi czynnościami sprawuje organ procesowy. Organ procesowy może i w wielu przypadkach powinien skorzystać z pomocy specjalisty. Jednak samego wezwania specjalisty nie można uznać za wystarczające. Organ procesowy musi znać powód podjęcia decyzji i sprecyzować swoje oczekiwania.

4. Na kim głównie i dlaczego spoczywa odpowiedzialność na poszczególnych etapach postępowania ze śladami kryminalistycznymi

 

W praktyce kryminalistycznej wyróżnia się następujące etapy postępowania ze śladami:

* wykrycie (ujawnienie),

* eliminacja śladów niemających związku z przestępstwem,

* wnioskowanie wstępne na podstawie informacji odczytanej ze śladów,

* zabezpieczenie śladów (materialne i procesowe),

* pobranie materiału porównawczego (nie zawsze występuje),

* zlecenie wykonania badań

* badania kryminalistyczne,

* wydanie opinii,

* wykorzystanie wyników badań.

Na początku trzeba wyjaśnić, że za materiał dowodowy odpowiada zawsze organ procesowy. Nie może być tak, aby po zakończeniu oględzin miejsca (rzadziej rzeczy) urywał się ślad po zabezpieczonych dowodach rzeczowych, mających później stanowić materiał dla biegłego lub biegłych.

Wiadomo, że swoją wiedzę o śladach wykorzystują różni uczestnicy procesu karnego. W toku postępowania przygotowawczego będą to najczęściej: prokurator (policjant) prowadzący sprawę, specjalista, biegły. Wykorzystanie tej wiedzy przez każdą ze wskazanych osób jest ukierunkowane, a wynika to choćby z roli, jaką odgrywa dana osoba w procesie karnym.

Warto wiedzieć, na kim - w odniesieniu do poszczególnych etapów - spoczywa odpowiedzialność.

Znajomości metod ujawniania i materialnego zabezpieczania śladów należy wymagać od specjalisty. Powinien on zadbać o wykorzystanie swojej wiedzy i umiejętności praktycznych w docieraniu do prawdy obiektywnej. Warto dodać, iż metody ujawniania i zabezpieczania śladów wchodzą również w zakres badań biegłych określonej specjalności, z tym że biegli wykonują te czynności (ujawniania i zabezpieczania) wtedy, gdy zostaną wezwani przez organ procesowy do udziału w oględzinach lub gdy organ procesowy zleci im - w ramach ekspertyzy - ujawnienie i zabezpieczenie śladów na dostarczonych dowodach rzeczowych.

Wnioskowania (wstępnego) ze śladów powinien dokonywać organ procesowy wspólnie ze specjalistą, a nawet biegłym uczestniczącym w czynnościach oględzinowych. Z różnych okoliczności dotyczących śladów (w tym ich rodzajów i umiejscowienia) powinno się wyciągać wnioski do planowania czynności procesowych.

Specjalista może wskazać (właściwie powinien to robić w miarę swoich możliwości) organowi procesowemu materiał porównawczy potrzebny do przeprowadzenia badań. W niektórych wypadkach celowe jest skorzystanie z fachowej rady biegłego.

Zebranie materiału porównawczego należy do organu procesowego. Specjalista - za zgodą bądź wolą organu procesowego - może uczestniczyć w jego poszukiwaniu lub pobieraniu.

Materiał porównawczy może być pobrany również przez biegłego, jednak pod warunkiem że czynność tę wyraźne poleci organ procesowy, który określa jej miejsce i czas oraz potrzeby i żądania biegłego.

Zlecenie wykonania badań należy do organu procesowego. Na tym etapie niezwykle ważna może okazać się kolejność zlecania badań. W praktyce problem ten występuje, gdy jeden ślad jest przedmiotem więcej niż jednego rodzaju badań i wtedy, gdy zleca się badania wielu (różnych) śladów. W pierwszym wypadku warunkiem optymalnego wykorzystania śladu będzie zachowanie właściwej kolejności zlecania badań, w drugim natomiast ustalenie prawidłowej kolejności dyktowanej trwałością śladu dowodowego lub koniecznością jak najszybszego uzyskania materiału porównawczego i przekazania kompletnego materiału do badań.

Od doręczenia materiału badawczego (wraz z postanowieniem) do wydania opinii na biegłym spoczywa odpowiedzialność za dalszy los śladu bądź śladów.

Wykorzystanie wyników badań może nastąpić bezpośrednio po zapoznaniu się z opinią biegłego, a czasami dopiero po wnikliwej analizie treści tej opinii. Organ procesowy powinien pamiętać, że ustawodawca narzucił opinii biegłego wymogi, które określają dwa przymiotniki - pełna i jasna. Spełnienie pierwszego wymogu biegli realizują przez ustosunkowanie się do pytań zawartych w postanowieniu. Nie ulega wątpliwości, że w opinii biegłego powinno znaleźć się wyjaśnienie powodu, dla którego biegły nie mógł udzielić odpowiedzi na pytanie bądź pytania zawarte w postanowieniu. Z kolei w sytuacji gdy biegły udzielił wyczerpującej odpowiedzi na pytania zawarte w postanowieniu, organ zlecający badania musi odpowiedzieć sobie na jedno pytanie, a mianowicie - czy opinia ta stanowi wystarczający dla niego dowód w sprawie? Czasami po wnikliwej analizie treści opinii organ procesowy sam dostrzeże potrzebę ponownego powołania biegłego, w celu wydania opinii uzupełniającej. Sytuacja taka może wystąpić wtedy, gdy organ zlecający badania dostrzegał wcześniej jedynie identyfikacyjną funkcję śladów i uznał za podstawowe pytanie do biegłego: czy ślady linii papilarnych (spełniające kryterium kwalifikujące do identyfikacji) pochodzą od osoby, której odbitki przesłano do badań? Nie dostrzegł natomiast dowodowej funkcji śladów i nie zadał biegłemu dodatkowego pytania: czy ślady linii papilarnych zabezpieczone na miejscu zdarzenia (w określonym miejscu i w określony sposób) mogły powstać w okolicznościach i warunkach podanych przez podejrzanego? Z wykorzystaniem wyników badań wiążą się zatem takie kwestie jak postawienie właściwych pytań biegłemu w wydawanym postanowieniu oraz dostrzeżenie i docenienie znaczenia zeznań (wyjaśnień) jako ważnego źródła wiedzy w sprawie karnej.

Poważnym utrudnieniem w wykorzystaniu wyników badań biegłego przez organ procesowy może być niezrozumiała terminologia zawarta w treści opinii. Tę przyczynę niejasności można usunąć poprzez przesłuchanie biegłego. W postępowaniu przygotowawczym bardzo rzadko korzysta się z tego sposobu.

5. Co trzeba wiedzieć o formach zabezpieczania materiału dowodowego

 

Przede wszystkim trzeba wiedzieć, że istnieją dwie formy zabezpieczania śladów i przedmiotów:

* zabezpieczenie techniczno-kryminalistyczne (materialne),

* zabezpieczenie formalnoprocesowe²⁰ (dokumentowanie)²¹.

²⁰ Na cele procesowego zabezpieczania dowodów rzeczowych zwraca uwagę J. Zaforymski, Procesowe zabezpieczanie śladów i innych dowodów rzeczowych, PK 1973, nr 103-104, s. 351-352.

²¹ Zob. G. Kędzierska, Ogólna charakterystyka śladów kryminalistycznych (w:) Technika kryminalistyczna, t. I, Szczytno 1993, s. 19-21.

Obie formy są równie ważne i ściśle ze sobą związane. Podstawowa wiedza z zakresu materialnego zabezpieczania śladów może być przydatna dla organu prowadzącego czynność (nadzór nad pracą specjalisty) szczególnie wtedy, gdy sposób materialnego zabezpieczenia może mieć znaczenie procesowe, natomiast wiedza dotycząca procesowego zabezpieczania śladów (dokumentowania) zawsze będzie miernikiem jego przygotowania zawodowego. W praktyce zabezpieczający ślady popełniają podstawowe błędy. Dlatego właśnie - z myślą o przyszłych, prowadzonych bez szkody postępowaniach karnych - zawarto w tym rozdziale wskazówki związane z zabezpieczaniem procesowym śladów i przedmiotów.

Zabezpieczenie techniczne ma na celu ochronę śladu przed zniszczeniem. Ochrona ta może się sprowadzać do utrwalenia śladu, utrzymania go w dotychczasowym stanie, a także umocnienia.

Istnieją różne sposoby zabezpieczenia technicznego:

* wykonanie zdjęcia fotograficznego,

* przeniesienie śladu na folię,

* sporządzenie repliki,

* zabezpieczenie wraz z podłożem,

* zabezpieczenie w całości (dotyczy śladów w formie rzeczy).

Jednym ze sposobów zabezpieczenia jest właściwe opakowanie.

Fotografowanie

W pierwszej kolejności ślad należy sfotografować. Sfotografowanie nie powinno obejmować wyłącznie samego śladu, ale również część podłoża (w wypadku małych przedmiotów nawet całą powierzchnię), na którym ślad dostrzeżono. Fotografia spełnia niezwykle istotne funkcje:

* stanowi wskazówkę, na jakiej powierzchni ślad ujawniono,

* zawiera przydatne informacje o właściwościach podłoża,

* wskazuje położenie śladu na przedmiocie,

* dokumentuje miejsce położenia śladu lub przedmiotu.

Wierne oddanie kształtu i struktury śladu decyduje o wartości dokumentacyjnej fotografii.

Każdy ślad powinien być sfotografowany oddzielnie. Niekiedy może się okazać pożądane zastosowanie fotografii barwnej. Fotograficzna rejestracja zabarwionych śladów, pozostawionych przez sprawcę np. rękoma, na które wcześniej została naniesiona krew, bywa niezwykle przydatna, gdy zostały zabrudzone w wyniku dokonywania czynu przestępnego²².

²² Zob. M. Owoc, Fotografia barwna w praktyce kryminalistycznej, Poznań 1975, s. 58-60.

Przeniesienie śladu na folię

Jest to sposób utrwalenia obrazu śladu (linii papilarnych, czerwieni wargowej, struktury poletkowej skóry, obuwia itd.). Można z niego korzystać zarówno w wypadku śladów ujawnionych proszkiem, jak i wtedy, gdy do ujawniania nie użyto proszku. Jakie zatem informacje związane z przenoszeniem odwzorowania na folię mogą być ważne dla prawnika?

Po pierwsze - w każdym przypadku przenoszenia na folię odwzorowania ujawnionego na powierzchni prostopadłej do podłoża powinno się oznaczać strzałką "góra" albo "dół", gdyż daje to wykonującemu badania cenną informację o sposobie przyłożenia folii, a w konsekwencji o ułożeniu śladu. Zaznaczenie strzałką może mieć również znaczenie procesowe, zwłaszcza w wypadku ujawniania śladów linii papilarnych (bądź rękawiczek) na ladach sklepowych w miejscach, w których praktycznie niemożliwe jest pozostawienie śladu przez klienta. Podobna potrzeba pojawia się w razie ujawnienia śladów linii papilarnych na ramach okien lub szyb oraz na parapetach. Ścisłe określenie miejsca ujawnienia śladu zapobiegnie naiwnym tłumaczeniom sprawcy. Jest również ważne przy zlecaniu badań na identyfikację podłoża, a mianowicie skraca czas wykonywania badań i obniża ich koszty.

Po drugie - w każdym wypadku przenoszenia odwzorowania (linii papilarnych lub rękawiczek) z kawałków rozbitych szyb trzeba pamiętać o wykorzystaniu do tego celu jednego kawałka folii. Folię po przyłożeniu do jednej strony kawałka szyby trzeba zagiąć i przyłożyć do drugiej strony kawałka szyby. Praktyka potwierdza, że takie zabezpieczenie techniczne ma kapitalne znaczenie procesowe. Dzięki niemu można odtworzyć mechanizm powstania śladów i nie dopuścić - na żadnym etapie postępowania - do pojawienia się jakichkolwiek wątpliwości.

Sporządzenie repliki

Sporządzenie repliki polega na odwzorowaniu śladów (mechanoskopijnych, daktyloskopijnych i innych) poprzez modelowanie za pomocą odpowiedniego środka. Najczęściej wykorzystuje się silikon i gips.

Odwzorowanie śladów tą metodą stosuje się wtedy, gdy:

* wymaga tego metodyka badań,

* ślady znajdują się w miejscu niedostępnym do przeprowadzenia badań identyfikacyjnych,

* ślady występują na/w urządzeniu, którego nie można zdemontować,

* straty poniesione w wyniku demontażu urządzenia są większe od tych, które wiążą się z działaniem sprawcy czynu przestępnego.

Zabezpieczenie wraz z podłożem

Ten sposób wykorzystuje się wówczas, gdy ślady:

* usytuowane są na przedmiotach (częściach przedmiotów) ruchomych, stanowiących odrębną całość, mających niewielkie gabaryty,

* występują na przedmiotach, które można wymontować z większej całości,

* umiejscowione są na przedmiotach nieruchomych bądź o dużych gabarytach i stosunkowo ciężkich.

W tym ostatnim wypadku zabezpieczenie śladów wraz z podłożem realizowane jest poprzez wycięcie części takiego przedmiotu.

Zabezpieczenie w całości

Te działania dotyczą przedmiotów. W pierwszej kolejności trzeba je sfotografować! Stosuje się głównie technikę skalową, tzn. z użyciem przymiaru liniowego. Trzeba wiedzieć, że fotografia skalowa jest najprostszym sposobem uzyskiwania zdjęć metrycznych. Fotografowaniu poddaje się:

* miejsce znalezienia przedmiotu (fotografia obejmuje przedmiot i najbliższe otoczenie),

* przedmiot przed podjęciem dalszych czynności (utrwalenie ich w stanie znalezienia),

* przedmiot w trakcie oględzin (obowiązuje wskazanie na cechy szczególne).

Należy podkreślić, iż przedmioty powinno się tak fotografować, by ich rozpoznanie nie sprawiało najmniejszych trudności!

Jak sygnalizowano wcześniej, jednym ze sposobów zabezpieczenia technicznego jest zapakowanie. Materiał dowodowy może być zapakowany w koperty papierowe, torby papierowe, worki papierowe, papier pakowy, kartony, torebki foliowe (z/bez zamknięcia strunowego), worki foliowe z tworzywa sztucznego oraz szklane fiolki, probówki i słoiki.

Każdy rodzaj opakowania będzie właściwy w odniesieniu do konkretnego materiału dowodowego. Nie ulega jednak wątpliwości, że wykorzystane w określonym przypadku opakowanie musi być suche, czyste, wytrzymałe mechanicznie i obojętne chemicznie w stosunku do materiału dowodowego, który się pakuje.

Ogólne zasady zabezpieczania dowodów rzeczowych:

* zabezpieczać w takim stanie, w jakim znajdowały się w chwili znalezienia,

* nie dotykać gołymi rękoma,

* nie trzepać, nie czyścić, nie wycierać,

* każdą rzecz lub jej część pakować oddzielnie i każdą dokładnie oznaczyć,

* kruche zabrudzenia zabezpieczać od razu (zgodnie z obowiązującymi zasadami),

* mokre rzeczy suszyć.

Zabezpieczenie formalnoprocesowe (dokumentowanie) wykonuje się równolegle z zabezpieczeniem techniczno-kryminalistycznym.

Podstawową formą zabezpieczenia procesowego jest protokół oględzin (art. 143 § 1 pkt 3 k.p.k.). Powinny się w nim znaleźć następujące informacje:

1 dokładny opis miejsca ujawnienia śladu, uwzględniający odległości od stałych punktów odniesienia, a nie od rzeczy ruchomych, takich jak kosz na śmieci stojący na ulicy lub dywanik leżący na podłodze w pokoju;

2 opis przedmiotu (podłoża), na którym ślad ujawniono; powinien on ujmować właściwości przedmiotu (kształt, wymiary, barwę, stan) lub podłoża;

3 charakterystyka śladu w postaci odwzorowania lub w innej postaci; przez charakterystykę należy rozumieć formę odwzorowania (ślad powierzchniowy lub wgłębiony), rodzaj odwzorowania (linie papilarne, małżowina uszna, struktura materiału), wielkość odwzorowania; charakterystykę przedmiotu (części przedmiotu) należy utożsamiać z opisem fotograficznym; obowiązuje nakaz szczegółowego opisania wszystkich przedmiotów mogących służyć jako materiał dowodowy; cechy opisowe, które niezależnie od okoliczności należy uwzględniać, to m.in.: rodzaj przedmiotu, wymiary, rodzaj materiału, barwa, cechy szczególne (wyszczerbienia, pęknięcia, rozerwania, złamania, różnego rodzaju znaki identyfikacyjne itp.);

4 metoda (sposób) ujawniania, czyli podanie środków lub przyrządów użytych do ujawniania oraz sposobu ich wykorzystania;

5 oznaczenie liczbowe śladu musi być zgodne z fotografią dokumentacyjną; nie można obok fotografowanego dowodu rzeczowego zamieścić oznaczenia np. "nr 5", a w protokole zapisać "oznaczono nr 7";

6 sposób zabezpieczenia technicznego, np. przeniesienie na folię, wykonanie repliki;

7 sposób pakowania, przy czym na opakowaniu wymagane jest zamieszczenie napisu informującego o tym, co znajduje się wewnątrz i jakiej sprawy dotyczy oraz kto i kiedy to zabezpieczył²³.

²³ Zob. J. Zaforemski, Procesowe zabezpieczanie..., s. 359.

Ujawniony i zabezpieczony ślad musi mieć dołączoną metryczkę śladową, która powinna zawierać:

* numer śladu,

* charakterystykę śladu,

* sposób ujawnienia (wzrokowo, przy wykorzystaniu przyrządów optycznych, zastosowaniu proszków itd.),

* rodzaj i przedmiot czynności procesowej, miejsce przeprowadzania tej czynności i datę;

* fakt sfotografowania,

* opis sposobu zabezpieczenia,

* imiona i nazwiska oraz podpisy osób: zabezpieczającej, kierującej czynnością procesową i co najmniej jednego świadka²⁴.

²⁴ Wprawdzie ustawodawca nie stawia wymogu złożenia na metryczce śladowej podpisu świadka czynności procesowej, jednak w praktyce wykorzystywane są wzory metryczek zawierające taki element (podpis świadka). Nie ulega wątpliwości, że metryczki śladowe muszą być przytwierdzone do zabezpieczonego śladu (dowodu rzeczowego) w sposób uniemożliwiający ich oddzielenie bez naruszenia pieczęci. Podpis świadka na metryczce śladowej - przytwierdzonej w taki właśnie sposób - zapobiegnie powstaniu jakichkolwiek przypuszczeń, co do pochodzenia śladu, w toku dalszego postępowania karnego.

W wypadku zabezpieczania przedmiotów w całości powinno się, oprócz opisania w protokole, podać cel tego zabezpieczenia (np. zabezpieczono w całości w celu ujawniania śladów w warunkach laboratoryjnych).

Oprócz protokołu oględzin, procesowe zabezpieczenie realizuje się poprzez dokumentację fotograficzną i techniczną, tj. szkice i rysunki. Cennym załącznikiem do protokołu oględzin może być zapis na nośniku. Nie ma bowiem lepszego sposobu niż plastyczny opis śladów, ich wyglądu i miejsc ich występowania oraz usytuowania.

Niedopuszczalny jest brak ścisłego powiązania treści protokołu oględzin z dokumentacją fotograficzną i techniczną bądź filmową. Właściwe udokumentowanie decyduje o roli, jaką mogą odegrać zabezpieczone ślady i dowody rzeczowe w toku prowadzonego postępowania. Zdanie to przestaje być truizmem, gdy weźmie się pod uwagę wystarczająco dużą liczbę dyskwalifikacji dowodu z opinii biegłego z powodu dyskwalifikacji dowodu pierwotnego, tj. śladów i dowodów rzeczowych. Chodzi o kwestionowanie autentyczności, stanowiącej wątpliwość, której w żaden sposób nie daje się usunąć.

6. Co należy wiedzieć o identyfikacji kryminalistycznej, badaniach identyfikacyjnych i materiale badawczym

 

Identyfikacja kryminalistyczna to ustalenie tożsamości człowieka bądź rzeczy, a niekiedy zwierzęcia. Termin ten (identyfikacja kryminalistyczna) bywa używany do określenia procesu ustalania tożsamości, ale bywa też używany do określenia ostatecznego wyniku tegoż procesu.

Badania identyfikacyjne to właśnie proces ustalania tożsamości, który następuje przez rozpoznanie bądź przez porównanie, dlatego występują jako identyfikujące albo jako porównawcze.

Materiał badawczy mogą stanowić następujące rodzaje materiału:

* dowodowy,

* porównawczy,

* wzorcowy,

* kontrolny²⁵.

²⁵ Zob. G. Kędzierska, Identyfikacja kryminalistyczna (w:) Technika kryminalistyczna, t. I, Szczytno 1993, s. 23-29.

Materiał dowodowy stanowią ślady (np. linii papilarnych, obuwia) i inne obiekty, niebędące śladami (np. nóż)²⁶, zabezpieczone podczas czynności procesowych. Materiał ten w odróżnieniu od pozostałych rodzajów materiałów występuje zawsze.

²⁶ W znaczeniu kryminalistycznym pojęcie śladu definiowane jest z punktu widzenia kryterium związku z przestępstwem. Właśnie to kryterium oddziela ślady kryminalistyczne od innych. Zabezpieczony na miejscu oględzin nóż może wykazywać pozornie logiczny związek z zaistniałym zdarzeniem. Jeżeli w toku później wykonywanych czynności zostanie ustalone, że zabezpieczony pod względem techniczno-kryminalistycznym i formalnoprocesowym nóż nie był narzędziem, którym sprawca zadawał ofierze ciosy, to nóż ten zostanie wyeliminowany jako ślad niemający związku z przestępstwem.

Materiał porównawczy może występować w formie śladów lub rzeczy. Materiał porównawczy w formie śladów może być uzyskany przez uprawnioną osobę na różne sposoby. Jednym z nich jest pobranie materiału od określonej osoby. Ślady mogą być pobrane od: podejrzanego lub oskarżonego (np. odciski uzębienia do badań odontoskopijnych), pokrzywdzonego (np. odbitki linii papilarnych palców rąk i dłoni do badań daktyloskopijnych), innej osoby, jaką może być np. stały partner ofiary gwałtu (np. krwi do badań biologicznych). Innym sposobem jest wykonanie materiału porównawczego przez uprawnioną osobę (np. wzory pisma maszynowego do badań tegoż pisma). Kolejny sposób uzyskania materiału porównawczego w postaci śladów związany jest z udziałem osoby uprawnionej w określonej czynności procesowej (np. próbki włókien zebrane w toku przeszukania mieszkania podejrzanego, wtedy gdy nie znaleziono jego swetra). Materiał porównawczy w formie śladu stanowi bezpośredni obiekt badań identyfikacyjnych. Materiał porównawczy w formie rzeczy może być poddawany badaniom w postaci uzyskanej (np. włosy) bądź może służyć do otrzymania śladu porównawczego (np. rękawiczka).

Materiał wzorcowy może być wykorzystywany wielokrotnie w różnych sprawach, które nie pozostają względem siebie w żadnym związku. Jego uzyskanie nie wymaga specjalnych uprawnień. Materiał wzorcowy mogą stanowić np. profile narkotyków, wzorce alkoholi.

Materiał kontrolny może stanowić cały obiekt (np. część garderoby) lub jego fragment (np. kawałek wykładziny, na której występują ślady krwi), albo próbki pobrane z obiektu będącego podłożem śladu (np. próbki gleby w przypadku wybuchu). Sens pobierania materiału kontrolnego tkwi w tym, że określenie jego cech pozwala na uwzględnienie oddziaływania podłoża bądź składnika mieszaniny na właściwości i skład chemiczny materiału dowodowego.

Materiał dowodowy uzyskuje się w toku prowadzonych czynności procesowych (np. oględziny, przeszukanie). Za jego zebranie i udokumentowanie odpowiedzialny jest organ prowadzący czynność. Podczas jego zbierania organ prowadzący czynność może po prostu wykorzystać (i najczęściej tak się dzieje) kwalifikacje specjalisty.

Czasami zachodzi potrzeba pobrania materiału kontrolnego. Za szkolny przykład może w tym miejscu służyć zabezpieczenie w całości lub w części podłoża obok występujących na nim śladów (krwi, substancji łatwopalnych itp.). Ten rodzaj materiału pobiera z reguły osoba zabezpieczająca materiał dowodowy.

Materiałem wzorcowym mogą dysponować instytucje naukowe i specjalistyczne oraz inne (np. biura ekspertyz).

Materiał porównawczy, wchodzący w skład materiału badawczego, można uzyskiwać różnymi sposobami. Kwestię tę opisano w punkcie 9. W tym miejscu natomiast warto powrócić do kwestii uprawnień związanych z uzyskiwaniem materiału porównawczego (problem ten zasygnalizowano w punkcie 4). Trzeba wprost stwierdzić, że do obowiązku organu procesowego należy uzyskanie materiału badawczego. Skoro w skład materiału badawczego wchodzi także materiał porównawczy, to jasne jest, że zebranie materiału porównawczego jest obowiązkiem organu procesowego. To do organu procesowego, a nie do biegłego, należy sprawdzenie pochodzenia materiału badawczego. Praktyka dowodzi, że wątpliwości dotyczące pochodzenia materiału badawczego odnoszą się przede wszystkim do materiału dowodowego. Nie oznacza to jednak, że nigdy nie występują wątpliwości dotyczące pochodzenia materiału porównawczego. Każdy przedmiot, który będzie służyć biegłemu jako tzw. materiał kwestionowany, powinien być, a nawet musi być odnotowany w protokole oględzin, przeszukania czy zatrzymania rzeczy, a w miarę potrzeby w dokumentacji pomocniczej (problem ten omówiono w punkcie 5). Brak udokumentowania lub błędy w dokumentowaniu niosą ze sobą ryzyko wykonania kosztownej i zarazem zbędnej pracy. Chodzi o to, że dowód z opinii biegłego upadnie wobec zdyskwalifikowania dowodu pierwotnego.

Omawiając materiał porównawczy, należy podkreślić, że wszelkiego rodzaju wezwania rozsyłane przez biegłych, w których żądają stawiennictwa w celu pobrania materiału porównawczego, absolutnie pozbawione są prawnego znaczenia. Temu, kto tego nie rozumie, należy uświadomić, iż biegły nie jest organem procesowym. W zakresie opiniowania biegłemu (nawet z kręgu ekspertów policyjnych) nie przysługują żadne uprawnienia władcze. Tylko organ procesowy może wezwać podejrzanego albo świadka do stawienia się w miejscu i czasie przez siebie ustalonym, uwzględniając potrzeby i żądania biegłego. Biegły, który dopuszcza się takich działań jak wysyłanie wezwań z żądaniem stawiennictwa może spotkać się z zarzutem samodzielnego prowadzenia dochodzenia lub śledztwa. W konsekwencji tego może zostać zakwestionowana jego bezstronność²⁷.

²⁷ Zob. T. Widła, Ocena dowodu z opinii biegłego, Katowice 1992, s. 32.

7. Co należy wiedzieć o dziedzinie biegłego, którego trzeba powołać

 

Wiadomo, że ekspertyza kryminalistyczna jest jednym z rodzajów ekspertyz, a od innych odróżnia ją charakter wiadomości specjalnych. Te ostatnie pochodzą w całości albo w części z zakresu wiedzy, który obejmuje kryminalistyka.

Badania prowadzone w ramach ekspertyz kryminalistycznych są oparte na osiągnięciach wiedzy kryminalistycznej. Wykonujący te badania korzystają z metodyki badawczej właściwej kryminalistyce.

Powołując biegłego, należy:

* znać rodzaje specjalności (podspecjalności),

* wiedzieć, co oznacza nazwa danej specjalności (podspecjalności);

* wiedzieć, jaki rodzaj śladów (a nawet i akt w całości lub części) może być przesłany do biegłego danej specjalności (podspecjalności),

* wiedzieć, co może być celem badań, które przeprowadza biegły danej specjalności,

* orientować się, jaki materiał badawczy (wybrany z możliwych) należy przekazać biegłemu.

W odniesieniu do specjalności (i podspecjalności) trzeba zasygnalizować istnienie różnicy pomiędzy określeniami rodzajów specjalności i podspecjalności kryminalistycznych, przypisanymi ekspertom policyjnym²⁸, a nazwami w spisie specjalności (w tym kryminalistycznych) biegłych sądowych²⁹. W poprzednim i obecnie obowiązującym zarządzeniu zrezygnowano z podziału na specjalności i podspecjalności, zastępując je podziałem na dyscypliny i specjalności. Wprowadzone zmiany terminologiczne nic nie wnoszą, gdyż nadal istnieje rozbieżność w nazewnictwie. Niejednolitość ta zapewne nie służy nikomu. Skoro jednak ani zlecający badania, ani je wykonujący nie mają na to wpływu, to powinni przynajmniej wiedzieć, gdzie tkwi źródło pojawiających się na tym tle nieporozumień.

²⁸ Zgodnie z § 3 ust. 2 zarządzenia nr 294 Komendanta Głównego Policji z dnia 28 marca 2007 r. w sprawie uprawnień do samodzielnego wydawania opinii w policyjnych laboratoriach kryminalistycznych (Dz. Urz. KGP Nr 6, poz. 54), Dyrektor Centralnego Laboratorium Kryminalistycznego Komendy Głównej Policji określa w formie decyzji wykaz dyscyplin i specjalności. W załączniku nr 1 do decyzji nr 32 Dyrektora Centralnego Laboratorium Kryminalistycznego Komendy Głównej Policji z dnia 16 maja 2007 r. w sprawie określenia wykazu dyscyplin, w zakresie których wydawane są opinie w policyjnych laboratoriach kryminalistycznych, oraz specjalności, w zakresie których nadaje się uprawnienia do samodzielnego wydawania opinii, typowych zakresów badań dla poszczególnych specjalności, a także minimalnej liczby projektów opinii do wykonania przez kandydata na eksperta kryminalistyki pod nadzorem eksperta prowadzącego z zakresu specjalności, w odniesieniu do której przewiduje się nadanie uprawnień do samodzielnego wydawania opinii, znajduje się wykaz dyscyplin, w zakresie których wydawane są opinie w policyjnych laboratoriach kryminalistycznych oraz specjalności, w zakresie których nadaje się uprawnienia do samodzielnego wydawania opinii. Por. zarządzenie nr 1 Komendanta Głównego Policji z dnia 12 stycznia 2004 r. w sprawie nadawania i weryfikacji uprawnień do wykonywania w Policji ekspertyz kryminalistycznych (Dz. Urz. KGP Nr 2, poz. 5). Poprzednie rozwiązanie, tzn. przyjęte w nieobowiązującym już obecnie zarządzeniu nr 1 Komendanta Głównego Policji z dnia 12 stycznia 2004 r. było zdecydowanie lepsze. Zapewniało - poprzez elektroniczny system informacji prawnej - bezpośredni dostęp do wykazu dyscyplin i specjalności.

²⁹ W niniejszej pracy wykorzystano spis specjalności biegłych sądowych przy Sądzie Okręgowym w Warszawie.

Może się to wydawać wręcz niewiarygodne, ale praktyka pokazuje, że nie wszyscy uprawnieni do wydawania postanowień znają nazwy specjalności (podspecjalności).

W pierwszej kolejności należy wyjaśnić, że nazwa specjalności (podspecjalności) bywa taka sama jak nazwa działu techniki kryminalistycznej albo nazwa metody identyfikacji. Przykład na to stanowi słowo "daktyloskopia". Daktyloskopia to nazwa specjalności kryminalistycznej. Daktyloskopia to również dział techniki kryminalistycznej, obejmujący ujawnianie, zabezpieczanie i badanie śladów linii papilarnych. Daktyloskopia to także metoda identyfikacji człowieka na podstawie linii papilarnych. Przykład ten uzmysławia, że wcale nie jest łatwe jednoznaczne i jednolite wyjaśnienie każdej nazwy specjalności (i podspecjalności) kryminalistycznej.

7.1. Daktyloskopia³⁰

³⁰ Zob. Cz. Grzeszyk, Daktyloskopia, Warszawa 1992.

 

Daktyloskopia jest chyba najbardziej znaną dyscypliną kryminalistyczną (słowo "daktyloskopia", pochodzenia greckiego, oznacza dosłownie "obserwację palców": daktylos - palec, skopein - patrzeć). W terminologii policyjnej dyscyplinie tej nadano nazwę "badania daktyloskopijne". Natomiast w spisie specjalności biegłych sądowych mieści się pod nazwą "kryminalistyczne badanie układu linii papilarnych (daktyloskopia) i inne".

Biegli z zakresu daktyloskopii zajmują się przede wszystkim badaniem śladów linii papilarnych. Oprócz tych badań zajmują się badaniem śladów poletkowej budowy skóry ludzkiej³¹.

³¹ Zob. E. Łabaj, J. Gościcki, Ślady małżowin usznych w praktyce Laboratorium Kryminalistycznego Komendy Stołecznej Policji, PK 1995, nr 209, s. 40-46; S. Kamieniak, B. Weber, Identyfikacja osób na podstawie poletkowej budowy skóry, PK 1996, nr 212, s. 66-70.

Celem badań wykonywanych przez biegłych tej specjalności może być m.in. ujawnianie śladów na dowodach rzeczowych, ocena przydatności identyfikacyjnej śladów linii papilarnych i skóry ludzkiej, identyfikacja osób na podstawie śladów linii papilarnych i skóry ludzkiej.

Do biegłego tej specjalności mogą być przesyłane:

* dowody rzeczowe, na których można spodziewać się śladów linii papilarnych,

* ślady linii papilarnych (skóry ludzkiej) ujawnione różnymi sposobami i odpowiednio zabezpieczone - przez sfotografowanie (fotogramy), przeniesienie na folie (folie z utrwalonymi odwzorowaniami), wykonanie odlewu silikonowego (repliki silikonowe),

* odbitki linii papilarnych palców rąk i dłoni na kartach daktyloskopijnych i chejroskopijnych oraz odbitki skóry ludzkiej.

W zależności od rodzaju materiału dowodowego i celu zlecanych badań organ procesowy kompletuje materiał badawczy dla biegłego. W skład materiału badawczego może wchodzić tylko materiał dowodowy. Przykład na to stanowią badania mające na celu ujawnienie i zabezpieczenie oraz ocenę przydatności identyfikacyjnej śladów na dowodzie rzeczowym przesłanym do biegłego. Do biegłego przesyła się wówczas tylko dowód rzeczowy (dowody rzeczowe). Inny przykład stanowią badania mające na celu określenie przydatności identyfikacyjnej śladów zabezpieczonych np. na foliach daktyloskopijnych. Do biegłego przesyłane są folie daktyloskopijne z zabezpieczonymi śladami. Innym przykładem są badania mające na celu ustalenie, czy ślady linii papilarnych na miejscu co najmniej dwóch różnych zdarzeń pozostawiła jedna i ta sama osoba. Wówczas do biegłego powinny być przesłane folie ze śladami zabezpieczonymi na miejscach różnych zdarzeń. Kolejny przykład to badania mające na celu ustalenie, czy dowodowy ślad linii papilarnych został prawidłowo zabezpieczony pod względem techniczno-kryminalistycznym i formalnoprocesowym. Przy tak obranym przez organ procesowy celu (praktyka dowodzi, że najczęściej jest to sąd) należy przesłać do biegłego oprócz śladu linii papilarnych również akta sprawy, a w ostateczności udostępnić mu część akt. W udostępnionej części akt powinny się znaleźć przede wszystkim: protokół oględzin miejsca zdarzenia, szkic(e), dokumentacja fotograficzna i/lub nośnik(i) z zapisem przebiegu tej czynności. Nie można wykluczyć, że pomocnym źródłem informacji przy rozstrzyganiu problemu (chodzi o wątpliwości dotyczące autentyczności materiału dowodowego) będą wcześniej wydawane w tej sprawie opinie daktyloskopijne bądź takie dokumenty jak np. zarejestrowanie śladu w zbiorze NN śladów.

W skład materiału badawczego może wchodzić (i najczęściej tak bywa) materiał dowodowy i materiał porównawczy. Przykład na to stanowią klasyczne badania porównawcze. Ich celem jest identyfikacja osób, które pozostawiły zabezpieczone na miejscu zdarzenia ślady. Do biegłego przesyłane mogą być wówczas dowody rzeczowe i/lub ślady zabezpieczone (w różny sposób) w toku oględzin oraz odbitki linii papilarnych palców rąk i/lub dłoni bądź inne odbitki pobrane od wytypowanych osób.

W zakresie badań wykonywanych przez biegłych tych specjalności mieszczą się m.in.:

* ocena przydatności identyfikacyjnej śladów linii papilarnych (odwzorowań struktury skóry ludzkiej),

* identyfikacja osób (zwłok) na podstawie śladów linii papilarnych,

* porównywanie śladów linii papilarnych zabezpieczonych w różnych miejscach zdarzeń (na przedmiotach zabezpieczonych w toku różnych czynności procesowych),

* ujawnienie śladów linii papilarnych na różnych podłożach oraz ich zabezpieczenie,

* odtworzenie mechanizmu powstawania śladów linii papilarnych,

* ocena zabezpieczenia kryminalistycznotechnicznego i formalnoprocesowego śladów linii papilarnych (i innych śladów), których identyfikacji dokonują eksperci daktyloskopii,

* identyfikacja podłoża, na którym zabezpieczono ślady linii papilarnych,

* określenie wieku śladów linii papilarnych,

* identyfikacja osób (zwłok) z wykorzystaniem zbiorów śladów,

* identyfikacja osób na podstawie odwzorowań struktury skóry ludzkiej.

Przy omawianiu tej specjalności nie można pominąć kwestii zbiorów daktyloskopijnych. Tryb gromadzenia i sposoby przetwarzania informacji w formie odcisków linii papilarnych określa rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia 5 września 2007 r. w sprawie przetwarzania przez Policję informacji o osobach (Dz. U. Nr 170, poz. 1203). Zgodnie z § 5 ust. 1 cytowanego rozporządzenia pobierane i uzyskiwane informacje w formie odcisków linii papilarnych przetwarza się w centralnym zbiorze informacji zwanym Centralną Registraturą Daktyloskopijną. Należy dodać, że funkcjonuje ona w strukturze Wydziału Daktyloskopii Centralnego Laboratorium Kryminalistycznego Komendy Głównej Policji. Pobrane odciski linii papilarnych przesyła się do centralnego zbioru w formie jednostronnie wypełnionych kart daktyloskopijnych, sporządzonych w dwóch egzemplarzach każda (§ 5 ust. 2). Jeżeli pobrania odcisków linii papilarnych dokonano za pomocą urządzenia do elektronicznego daktyloskopowania, to karty daktyloskopijne przesyła się do Centralnej Registratury Daktyloskopijnej w formie elektronicznej, wykorzystując system teleinformatyczny (§ 5 ust. 3). Warto zasygnalizować, że odciski linii papilarnych palców rąk i dłoni pobiera się³² od: oskarżonego, osoby podejrzanej o popełnienie przestępstwa ściganego z oskarżenia publicznego, nieletniego, który dopuścił się czynu zabronionego przez ustawę jako przestępstwo ścigane z oskarżenia publicznego, osoby, której tożsamości nie można ustalić lub usiłującej ukryć swoją tożsamość przed organami ścigania lub wymiaru sprawiedliwości, osób poszukiwanych. Odciski linii papilarnych pobiera się także od zwłok, których tożsamość nie jest znana. Należy podkreślić, że odciski linii papilarnych pobierane na podstawie art. 192a § 1 k.p.k. nie podlegają rejestracji.

³² Warto wyjaśnić, że pobieranie odcisków linii papilarnych może być dokonywane w celu rejestracyjnym, identyfikacyjnym, ustalenia (potwierdzenia, weryfikacji) tożsamości osoby i ustalenia (potwierdzenia, weryfikacji) tożsamości zwłok. Szerzej na ten temat zob. J. Jerzewska, ABC daktyloskopowania, Legionowo 2006, s. 15-16.

Inny zbiór - funkcjonujący w Centralnym Laboratorium Kryminalistycznym Komendy Głównej Policji - stanowią dane daktyloskopijne cudzoziemców, którzy podlegają procedurom administracyjnym na podstawie ustawy z dnia 13 czerwca 2003 r. o cudzoziemcach (tekst jedn.: Dz. U. z 2006 r. Nr 234, poz. 1694 z późn. zm.) i ustawy z dnia 13 czerwca 2003 r. o udzielaniu cudzoziemcom ochrony na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej (tekst jedn.: Dz. U. z 2009 r. Nr 189, poz. 1472 z późn. zm.). W postępowaniach oraz rejestrach prowadzonych na podstawie ustawy z dnia 13 czerwca 2003 r. o cudzoziemcach mogą być przetwarzane m.in. dane o cudzoziemcach w formie odcisków linii papilarnych. Należy podkreślić, że organy, które pobierają odciski linii papilarnych od cudzoziemców, są zobowiązane do przekazywania Komendantowi Głównemu Policji tych odcisków, pobranych przy wykorzystaniu kart daktyloskopijnych lub za pomocą urządzenia do elektronicznego pobierania odcisków. Odciski linii papilarnych pobiera się od cudzoziemca: zatrzymanego w związku z przekroczeniem granicy wbrew przepisom prawa (art. 14 ust. 2 u.o.c.), któremu wydano decyzje o wydaleniu (art. 93 ust. 1 u.o.c.), któremu wydano decyzję o zobowiązaniu go do opuszczenia terytorium Rzeczypospolitej Polskiej (art. 98 ust. 4 u.o.c.) i zatrzymanemu w związku z okolicznościami uzasadniającymi wydanie decyzji o wydaleniu albo w związku z uchylaniem się cudzoziemca od wykonania obowiązków określonych w decyzji o wydaleniu (art. 101 ust. 3 u.o.c.)³³. Pobieranie odcisków linii papilarnych od cudzoziemców uregulowane jest także w ustawie z dnia 13 czerwca 2003 r. o udzielaniu cudzoziemcom ochrony na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej. Zgodnie z przepisami tej ustawy odciski linii papilarnych pobiera się od cudzoziemca: który złożył wniosek o nadanie statusu uchodźcy w Rzeczypospolitej Polskiej (art. 29 ust. 1 pkt 2), który złożył wniosek o udzielenie azylu w Rzeczypospolitej Polskiej (art. 92 ust. 1), który uzyskał zgodę na pobyt tolerowany (art. 105 ust. 1) i który korzysta z ochrony czasowej (art. 114 ust. 1)³⁴. Rejestry w sprawach cudzoziemców, którym udzielana jest ochrona, prowadzone są w systemie informatycznym m.in. w formie odcisków linii papilarnych. Rejestr odcisków linii papilarnych - zgodnie z art. 120 pkt 4 ustawy o udzielaniu cudzoziemcom ochrony na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej - prowadzi Komendant Główny Policji. W rejestrze tym przechowuje się takie informacje jak: podstawa prawna daktyloskopowania, data pobrania odcisków linii papilarnych, informacje o kartach daktyloskopijnych lub o pobraniu odcisków za pomocą urządzenia elektronicznego, a także dane osobowe cudzoziemca (imię/imiona, nazwisko, data i miejsce urodzenia, obywatelstwo).

³³ Szerzej na ten temat J. Jerzewska, ABC daktyloskopowania..., s. 10 i n.

³⁴ Tamże.

Warto wyjaśnić, że zgodnie z Decyzją nr 407 Komendanta Głównego Policji z dnia 3 listopada 2009 r. w sprawie prowadzenia centralnego zbioru informacji o nazwie "Centralna Registratura Daktyloskopijna" (Dz. Urz. KGP z 2009 r. Nr 15 poz. 73) karty daktyloskopijne wchodzące w skład Centralnej Registratury Daktyloskopijnej gromadzi się w trzech wyodrębnionych podzbiorach. Dwa z nich, tj. "Zbiór Rejestracji Kryminalnych" i "Zbiór Rejestracji Administracyjnych", prowadzone są w Centralnym Laboratorium Kryminalistycznym Komendy Głównej Policji. Trzeci podzbiór tj. : Wojewódzkie Registratury Daktyloskopijne", prowadzony jest przez laboratoria kryminalistyczne komend wojewódzkich (Stołecznej) Policji. Należy dodać, że w Wojewódzkich Registraturach Daktyloskopijnych gromadzone są drugie komplety oryginałów kart daktyloskopijnych, sporządzone przez jednostki organizacyjne Policji w celach wykrywczych i identyfikacyjnych na podstawie art. 20 ust. 2b pkt 2 ustawy z dnia 6 kwietnia 1990 r. o Policji (Dz.U. z 200 7 r. Nr 43, poz.277 z późn. zm).

Centralne Laboratorium Kryminalistyczne i wojewódzkie laboratoria kryminalistyczne prowadzą zbiory fotogramów lub plików graficznych niezidentyfikowanych śladów linii papilarnych palców rąk i dłoni, ujawnionych i zabezpieczonych w toku czynności procesowych, określanych "śladami NN sprawców".

Zbiory kart dają możliwość ustalenia lub weryfikacji tożsamości osoby oraz identyfikacji NN zwłok. Zbiory niezidentyfikowanych śladów natomiast umożliwiają wykrycie dotychczas nieznanych sprawców przestępstw. Należy zasygnalizować, że niekiedy po ustaleniu lub weryfikacji tożsamości może być wykryty sprawca czynu przestępnego.

Od kilku lat działa w Polsce system automatycznej identyfikacji daktyloskopijnej - AFIS. Gromadzi on rzeczywiste obrazy odbitek linii papilarnych i ich kody. Poza bazą kart daktyloskopijnych istnieje również baza niezidentyfikowanych śladów pozostawionych na miejscach przestępstw. Zawartość baz danych stanowi około 30 milionów kart i ponad 60 tysięcy śladów.

Warto dodać, że dane osobowe osób zarejestrowanych w zbiorach tego systemu gromadzone są w Krajowym Systemie Informacyjnym Policji (KSIP).

System AFIS pozwala na porównywanie odbitek linii papilarnych z kart i śladów. Porównania mogą być następujące:

* karta - karta, tj. nowa karta z kartami znajdującymi się w bazie; porównanie takie pozwala na ustalenie tożsamości osób i zwłok;

* ślad - karta, tj. nowy ślad z kartami znajdującymi się w bazie; to porównanie daje możliwość ustalenia osoby, która pozostawiła ślad (osobą tą może być sprawca przestępstwa);

* karta - ślad, tj. nowa karta ze śladami znajdującymi się w bazie; porównanie to pozwoli na sprawdzenie, czy osoba, od której pobrano odbitki, nie pozostawiła swoich śladów linii papilarnych, które zabezpieczono podczas oględzin miejsca zdarzenia prowadzonych w związku z zaistniałym (i niewykrytym dotychczas) przestępstwem;

* ślad - ślad, tj. nowy ślad ze śladami znajdującymi się w bazie; to porównanie pozwoli na ustalenie, czy na miejscu różnych zdarzeń jedna i ta sama osoba pozostawiła ślady linii papilarnych.

Po porównaniu system dostarcza zestaw propozycji dla eksperta daktyloskopii, który stwierdza, czy wśród nich (propozycji) znajduje się para obrazów o identycznych układach linii papilarnych.

7.2. Gantiskopia³⁵

³⁵ J. Jerzewska, Gantiskopia, niepublikowana praca doktorska, Uniwersytet Warszawski, Wydział Prawa i Administracji, Instytut Prawa Karnego, Warszawa 1997.

 

Gantiskopia jest to metoda identyfikacji rękawiczek na podstawie śladów. Termin gantiskopia został utworzony z dwóch słów pochodzenia greckiego i oznacza dosłownie "obserwację rękawiczek" (ganti - rękawiczka i skopein - patrzeć)³⁶.

³⁶ Zob. tejże, Gantiskopia, Z Zagadnień Nauk Sądowych 1995, z. XXXII, s. 120.

Badania śladów rękawiczek - w praktyce policyjnej - stanowią specjalność daktyloskopii. W spisie specjalności biegłych sądowych mieszczą się pod nazwą "kryminalistyczne badania układu linii papilarnych (daktyloskopia) i inne".

Biegli tej specjalności zajmują się badaniami śladów rękawiczek³⁷.

³⁷ Tejże, Gantiskopia kryminalistyczna. Wybrane zagadnienia , Legionowo 2006. Zawarto tam podstawowe informacje dotyczące klasyfikacji i form śladów rękawiczek, metod i sposobów ujawniania, zabezpieczania technicznego i procesowego, materiału porównawczego, możliwości badawczych i wykorzystania wyników badań.

Celem wykonywanych przez nich badań może być m.in. ujawnianie śladów na dowodach rzeczowych, ocena przydatności identyfikacyjnej śladów rękawiczek, identyfikacja rękawiczki, którą pozostawiono ślad.

Do biegłego tej specjalności mogą być przesłane:

* dowody rzeczowe, na których można spodziewać się śladów rękawiczek;

* ślady rękawiczek w formie odwzorowań ujawnione różnymi sposobami i odpowiednio zabezpieczone przez sfotografowanie (fotogramy), przeniesienie na folie (folie z utrwalonymi odwzorowaniami) i wykonanie odlewu silikonowego (repliki silikonowe);

* ślady w formie rzeczy - rękawiczki (pojedyncze, pary).

W zależności od rodzaju materiału dowodowego i celu badań organ procesowy kompletuje materiał badawczy dla biegłego.

W skład materiału badawczego może wchodzić tylko materiał dowodowy. Przykład na to mogą stanowić badania mające na celu określenie pochodzenia zabezpieczonych odwzorowań (czy są to ślady rękawiczek?) i/lub mające na celu określenie przydatności identyfikacyjnej odwzorowań (czy ślady te nadają się do identyfikacji?). Do biegłego przesyła się wówczas folie z zabezpieczonymi śladami.

W skład materiału badawczego może wchodzić materiał dowodowy i materiał porównawczy. Przykład na to stanowią badania mające na celu identyfikację rękawiczki, którą pozostawiono ślad. Do biegłego przesyła się wówczas ślady rękawiczek zabezpieczone np. na foliach daktyloskopijnych i rękawiczki służące do wykonania śladów porównawczych. Inny przykład stanowią badania mające na celu ustalenie, czy obie rękawiczki stanowiły parę. Do biegłego przesyła się wówczas rękawiczkę z jednej ręki zabezpieczoną np. w toku oględzin i rękawiczkę z drugiej ręki zabezpieczoną u podejrzanego np. w toku przeszukania. Kolejny przykład to badania mające na celu ustalenie, czy poszczególne części rękawiczki stanowiły niegdyś całość. Przy tak obranym celu badań materiał badawczy będą stanowić: fragment rękawiczki zabezpieczonej np. na miejscu zdarzenia i rękawiczka z ubytkiem znaleziona u podejrzanego np. podczas przeszukania bądź wydana przez podejrzanego na żądanie organu procesowego.

W zakresie badań wykonywanych przez biegłych tej specjalności mieści się m.in.:

* ustalenie pochodzenia zabezpieczonych śladów,

* określenie wartości identyfikacyjnej śladów,

* określenie przynależności odwzorowań do danego rodzaju rękawiczek,

* identyfikacja rękawiczek na podstawie zabezpieczonych śladów,

* porównywanie śladów rękawiczek zabezpieczonych w różnych miejscach zdarzeń (na przedmiotach zabezpieczonych w toku różnych czynności procesowych),

* identyfikacja rękawiczek stanowiących parę,

* identyfikacja rękawiczki na podstawie jej części,

* odtworzenie mechanizmu powstawania śladów,

* ustalenie użytkownika rękawiczek,

* identyfikacja rękawiczek na podstawie cech produkcyjnych i użytkowych.

7.3. Cheiloskopia³⁸

³⁸ Zob. J. Kasprzak, Cheiloskopia kryminalistyczna, Warszawa 1991, s. 10 i n.

 

Cheiloskopia jest działem techniki kryminalistycznej zajmującym się identyfikacją człowieka na podstawie śladów czerwieni wargowej.

Cheiloskopia - w praktyce policyjnej - stanowi specjalność daktyloskopii, a w spisie specjalności biegłych sądowych występuje (podobnie jak gantiskopia) jako specjalność związana z daktyloskopią - "kryminalistyczne badania układu linii papilarnych (daktyloskopia) i inne".

Biegli z tej dziedziny zajmują się badaniem śladów czerwieni wargowej.

Celem badań wykonywanych przez biegłych tej specjalności może być m.in. ujawnienie śladów czerwieni wargowej na dowodach rzeczowych, określenie przydatności identyfikacyjnej tych śladów, identyfikacja człowieka na podstawie tych śladów. Jak w przypadku innych badań, cel został określony w pytaniach skierowanych do biegłego.

Do biegłego tej specjalności mogą być przesyłane:

* dowody rzeczowe, na których można spodziewać się śladów czerwieni wargowej;

* ślady czerwieni wargowej ujawnione różnymi sposobami i odpowiednio zabezpieczone - przez sfotografowanie (fotogramy), przeniesienie na folię (ślady na foliach), wykonanie odlewu silikonowego (repliki silikonowe);

* odbitki czerwieni wargowej pobrane na kartach cheiloskopijnych od wytypowanych osób.

W zależności od rodzaju materiału dowodowego i celu badań organ procesowy kompletuje materiał badawczy dla biegłego.

W skład materiału badawczego może wchodzić tylko materiał dowodowy. Przykład na to mogą stanowić badania mające na celu - jak w daktyloskopii i gantiskopii - ujawnienie śladów na nadesłanych dowodach rzeczowych, zabezpieczenie tych śladów i/lub ocenę przydatności identyfikacyjnej.

W skład materiału badawczego może wchodzić materiał dowodowy i porównawczy. Przykładem badań wymagających obu rodzajów materiałów są badania mające na celu - jak w daktyloskopii - identyfikację człowieka na podstawie pozostawionych śladów. Do biegłego należy wówczas przesłać ślady czerwieni wargowej, zabezpieczone np. podczas oględzin miejsca zdarzenia, i karty cheiloskopijne z odbitkami czerwieni wargowej pobrane od wytypowanych osób.

W zakresie badań wykonywanych przez biegłego tej podspecjalności mieszczą się m.in.:

* ustalenie pochodzenia zabezpieczonych śladów,

* określenie przydatności identyfikacyjnej śladów cheiloskopijnych,

* identyfikacja osób (zwłok) na podstawie odwzorowań rysunku czerwieni wargowej,

* ujawnienie śladów czerwieni wargowej na różnych podłożach oraz ich zabezpieczanie,

* określenie wieku śladów czerwieni wargowej,

* porównywanie śladów czerwieni wargowej zabezpieczonych w różnych miejscach zdarzeń,

* ustalenie zmian patologicznych w rysunku czerwieni wargowej i określanie ich pochodzenia.

7.4. Otoskopia³⁹

³⁹ Zob. J. Kasprzak, Otoskopia kryminalistyczna. System identyfikacji. Zagadnienia dowodowe , Olsztyn 2003, s. 15 i n.

 

Otoskopia jest to metoda identyfikacji człowieka na podstawie śladu małżowiny usznej. Termin "otoskopia" został utworzony z dwóch słów pochodzenia greckiego i oznacza dosłownie "obserwację ucha" (otos - ucho i skopein - patrzeć). Otoskopia kryminalistyczna - w praktyce policyjnej - stanowi specjalność daktyloskopii, a w spisie specjalności biegłych sądowych występuje (podobnie jak cheiloskopia i gantiskopia) jako specjalność związana z daktyloskopią - "kryminalistyczne badania układu linii papilarnych (daktyloskopia) i inne".

Biegli z tej dziedziny zajmują się badaniem śladów małżowiny usznej.

Celem badań wykonywanych przez biegłych tej specjalności może być m.in. ujawnienie śladów małżowiny usznej, określenie przydatności identyfikacyjnej tych śladów, identyfikacja człowieka na podstawie tych śladów. Jak w przypadku innych badań, cel został określony w pytaniach skierowanych do biegłego.

Do biegłego tej specjalności mogą być przesyłane:

* ślady małżowiny usznej ujawnione różnymi sposobami i odpowiednio zabezpieczone - przez sfotografowanie (fotogramy), przeniesienie na folię (ślady na foliach);

* odbitki małżowiny usznej pobrane od wytypowanych osób.

W zależności od rodzaju materiału dowodowego i celu badań organ procesowy kompletuje materiał badawczy dla biegłego.

W skład materiału badawczego może wchodzić tylko materiał dowodowy. Przykład tego mogą stanowić badania mające na celu - jak w daktyloskopii, gantiskopii, cheiloskopii - ujawnienie śladów na nadesłanych dowodach rzeczowych, zabezpieczenie tych śladów i/lub ocenę przydatności identyfikacyjnej.

W skład materiału badawczego może wchodzić materiał dowodowy i porównawczy. Przykładem badań wymagających obu rodzajów materiałów są badania mające na celu - jak w daktyloskopii lub cheiloskopii - identyfikację człowieka na podstawie pozostawionych śladów. Do biegłego należy wówczas przesłać ślady małżowiny usznej zabezpieczone np. podczas oględzin miejsca zdarzenia i odbitki małżowiny usznej pobrane od wytypowanych osób.

W zakresie badań wykonywanych przez biegłego tej podspecjalności mieszczą się m.in.:

* ustalenie pochodzenia zabezpieczonych śladów,

* określenie przydatności identyfikacyjnej śladów otoskopijnych,

* identyfikacja osób (zwłok) na podstawie odwzorowań małżowiny usznej,

* ujawnienie śladów małżowiny usznej na różnych podłożach oraz ich zabezpieczanie,

* porównywanie śladów małżowiny usznej zabezpieczonych w różnych miejscach zdarzeń.

7.5. Odontoskopia⁴⁰

⁴⁰ Zob. A. Buczek, Identyfikacja sprawców na podstawie śladów zębów, PK 1976, nr 120, s. 194-202; J. Kasprzak, Zabezpieczanie śladów zębów na ciele człowieka, PK 1991, nr 191-192, s. 1215; J. Kasprzak, Wybrane zagadnienia identyfikacji człowieka na podstawie śladów zębów (w:) Problemy współczesnej..., t. III, s. 137-156.

 

W wykazie dyscyplin i specjalności oraz typowych zakresów badań dla poszczególnych dyscyplin i specjalności w policyjnych laboratoriach kryminalistycznych brak jest jakiejkolwiek informacji o odontoskopii. W spisie specjalności biegłych sądowych także jej nie ma.

Termin "odontoskopia" został utworzony z dwóch słów pochodzenia greckiego (odontos - ząb, skopein - patrzeć) i oznacza dosłownie "obserwację zęba". Według Encyklopedii Powszechnej PWN, odontologia to nauka o rozwoju, budowie, fizjologii i patologii zębów i zgryzu kręgowców i człowieka, która stanowi teoretyczną podstawę stomatologii i jej gałęzi specjalistycznych, np. ortodoncji i chirurgii szczękowej.

Biegli tej specjalności zajmują się badaniem śladów zębów.

Celem badań wykonywanych przez biegłych tej specjalności może być m.in.: określenie przydatności identyfikacyjnej śladów, ustalenie pochodzenia śladów, identyfikacja osób na podstawie śladów zębów.

Do biegłego tej specjalności mogą być przesłane:

* ślady zębów na artykułach żywnościowych (jabłku, żółtym serze, czekoladzie), zabezpieczone na ciele osoby żywej (przez sfotografowanie) lub zwłokach (przez sfotografowanie, wykonanie odlewu silikonowego, wypreparowanie fragmentu skóry ze śladem);

* odciski zębów pobrane od określonej osoby lub osób.

W zależności od celu badań organ procesowy kompletuje materiał badawczy dla biegłego. W skład materiału badawczego może wchodzić tylko materiał dowodowy. Przykład na to mogą stanowić badania mające na celu określenie pochodzenia i wydanie oceny przydatności identyfikacyjnej. Skład materiału badawczego może być rozszerzony o materiał porównawczy - wtedy wraz z zabezpieczonymi śladami dowodowymi do biegłego dostarcza się odciski pobrane od osoby lub osób.

W zakresie badań wykonywanych przez biegłego tej specjalności mieści się m.in.:

* ustalenie pochodzenia zabezpieczonych śladów,

* określenie przydatności identyfikacyjnej śladów zębów,

* identyfikacja osób na podstawie śladów zębów.

7.6. Traseologia⁴¹

⁴¹ Zob. L. Rodowicz, Kryminalistyczne badania śladów obuwia, niepublikowana praca doktorska, Uniwersytet Warszawski, Wydział Prawa i Administracji, Instytut Prawa Karnego, Warszawa 1999. Zob. również tejże, Przyczynek do identyfikacji śladów obuwia na skórze ludzkiej, PK 1995, nr 210, s. 34-44; K. Borkowski, Możliwość wydania opinii kategorycznej na podstawie badań śladów stopy wewnątrz obuwia, PK 1996, nr 213, s. 55-58; L. Rodowicz, Polska metodyka identyfikacji kryminalistycznej śladów obuwia, PK 1997, nr 218, s. 21-27.

 

Traseologia - w praktyce policyjnej jest to dyscyplina o nazwie "badania traseologiczne", mieszcząca w swych ramach dwie specjalności: badania śladów traseologicznych i badania odwzorowań stóp. W spisie specjalności biegłych sądowych występuje wraz z daktyloskopią jako "inne". Traseologia to także nazwa działu techniki kryminalistycznej, zajmującego się badaniem mechanizmów powstawania, rozwojem i zastosowaniem środków służących do ujawniania i zabezpieczania oraz identyfikacji śladów stóp, obuwia, pojazdów i zwierząt.

Biegli tej specjalności zajmują się badaniem śladów stóp, obuwia i pojazdów oraz tropów zwierząt.

Celem badań wykonywanych przez biegłych tej specjalności może być m.in. określanie przydatności identyfikacyjnej wskazanych rodzajów śladów, identyfikacja osób na podstawie śladów stóp odzianych, identyfikacja obuwia, którym pozostawiono ślad.

Do biegłego o specjalności traseologicznej mogą być przesyłane:

* ślady powierzchniowe obuwia (zabezpieczone poprzez przeniesienie na folie daktyloskopijne),

* ślady wgłębione obuwia (zabezpieczone przez wykonanie odlewu gipsowego),

* ślady obuwia na skórze ludzkiej (zabezpieczone przez sfotografowanie),

* ślady stóp na wyściółkach butów, but lub para butów,

* ślady kół pojazdów,

* ślady tropów zwierząt,

* obuwie porównawcze lub ślady porównawcze wykonane wytypowanym obuwiem.

W zależności od rodzaju materiału dowodowego i celu badań organ procesowy kompletuje materiał badawczy dla biegłego.

W skład materiału badawczego może wchodzić tylko materiał dowodowy. Przykład na to stanowią badania mające na celu określenie przydatności identyfikacyjnej konkretnego rodzaju śladów traseologicznych. Do biegłego przesyła się wówczas folie (fotogramy, odlewy) z zabezpieczonymi śladami.

Skład materiału badawczego może stanowić materiał dowodowy i materiał porównawczy. Przykład na to stanowią badania mające na celu ustalenie, czy ślady obuwia zabezpieczone na miejscu zdarzenia pochodzą od obuwia porównawczego. Do biegłego powinny zostać przesłane zarówno ślady dowodowe, jak i obuwie porównawcze (czasami ślady porównawcze wykonane wytypowanym obuwiem). Inny przykład stanowią badania mające na celu ustalenie użytkownika obuwia. Do biegłego powinny wówczas zostać przesłane: obuwie i odbitki stóp. Jeszcze inny przykład to badania mające na celu ustalenie, czy obuwie dowodowe i porównawcze użytkowała ta sama osoba. W wypadku zlecania badań w takim celu do biegłego powinny zostać przesłane obie pary butów.

W zakresie badań wykonywanych przez biegłych tej specjalności mieszczą się m.in.:

* ustalenie pochodzenia zabezpieczonych śladów,

* określenie przydatności identyfikacyjnej zabezpieczonych śladów traseologicznych,

* określenie przynależności odwzorowań,

* identyfikacja obuwia na podstawie pozostawionych śladów,

* identyfikacja osób na podstawie śladów stóp odzianych,

* identyfikacja śladów stóp na podstawie odwzorowań na wyściółkach wewnątrz butów,

* identyfikacja śladów obuwia na skórze ludzkiej,

* identyfikacja zwierząt na podstawie pozostawionych przez nie śladów,

* identyfikacja środków transportu na podstawie śladów opon, kół itd.

7.7. Mechanoskopia⁴²

⁴² Zob. J. Kurczewski, Ślady mechanoskopijne, Legionowo 1994, s. 7 i n. Zob. też M. Kulicki, Kryminalistyka...; Z. Czeczot, T. Tomaszewski, Kryminalistyka ogólna, Toruń 1996.

 

Mechanoskopia jest kolejną specjalnością kryminalistyczną. Nazwa ta pochodzi z języka greckiego i dosłownie oznacza "obserwację narzędzia" (mechane - narzędzie, skopein - patrzeć). W terminologii policyjnej specjalność tę objęto nazwą "badania mechanoskopijne". W spisie specjalności biegłych sądowych występuje pod taką samą nazwą - "badania mechanoskopijne". Mechanoskopia to dział techniki kryminalistycznej obejmujący sposoby, metody i środki stosowane do poszukiwania, zabezpieczania i badania w celach identyfikacyjnych niektórych śladów powstałych w wyniku mechanicznego działania różnego rodzaju narzędzi lub rzeczy i płaszczyzn stałych.

Biegli z zakresu mechanoskopii zajmują się badaniem śladów narzędzi, rzeczy i innych, powstałych na skutek mechanicznego działania, ustalaniem tożsamości narzędzi i rzeczy na podstawie pozostawionych śladów, określaniem sposobów powstania zmian (uszkodzeń).

Celem badań wykonywanych przez biegłych tej specjalności może być m.in. identyfikacja narzędzia, którym pozostawiono ślad, określenie mechanicznego uszkodzenia przedmiotów, identyfikacja rozdzielonych przedmiotów lub podłoży.

Do biegłego tej specjalności mogą być przesłane m.in.:

* repliki śladów użytych narzędzi lub przedmiotów,

* przedmioty ze śladami mechanoskopijnymi (typu: wgniecenie, zarysowanie, ześlizg, cięcie, bądź typu: odłamanie, pęknięcie, rozdarcie),

* narzędzia,

* przedmioty zabezpieczone podczas oględzin miejsca zdarzenia bądź podczas innej czynności procesowej.

W zależności od rodzaju materiału dowodowego i celu zlecanych badań, organ procesowy kompletuje materiał dla biegłych.

W skład materiału badawczego może wchodzić tylko materiał dowodowy. Przykład na to stanowią badania mające na celu ustalenie przydatności identyfikacyjnej śladów, rodzaj użytego narzędzia (przedmiotu), sposób powstania śladów. Do biegłego przesyła się wówczas ślady dowodowe zabezpieczone wraz z podłożem lub odwzorowane metodą replikową. Inny przykład stanowią badania mające na celu ustalenie rodzaju i liczby użytych narzędzi. Do biegłego może być przesłany taki sam materiał jak w poprzednim przykładzie. Kolejny przykład to badania mające na celu określenie sprawności urządzeń, np. zamka. Do biegłego przesyła się wówczas zabezpieczony zamek wraz z oryginalnymi kluczami. Następnym przykładem są badania mające na celu odczytanie autentycznych numerów identyfikacyjnych naniesionych na podłoże. Do biegłego przesyła się stosunkowo niewielkie przedmioty. W wypadku badań przedmiotów o stosunkowo dużych gabarytach lub ciężarze bądź pojazdów samochodowych biegłego powiadamia się o miejscu zabezpieczenia obiektu badań. Biegły wykonuje badania na miejscu.

W skład materiału badawczego może wchodzić materiał dowodowy i materiał porównawczy. Przykład na to stanowią badania mające na celu identyfikację użytego przez sprawcę narzędzia. Do biegłego przesyła się wówczas zabezpieczone repliki śladów lub ślady zabezpieczone wraz z podłożem i zabezpieczone narzędzie (przedmiot). Inny przykład stanowią badania mające na celu ustalenie, czy dane części, elementy, fragmenty przed rozdzieleniem stanowiły całość. Do biegłego mogą być wówczas przesłane części (elementy, fragmenty) rzeczy zabezpieczone podczas oględzin miejsca zdarzenia i rzeczy zabezpieczone w toku innej czynności procesowej, np. przeszukania. Następny przykład to badania mające na celu ustalenie, czy numer silnika (podwozia, innego obiektu) został nabity kwestionowanym numeratorem. Do biegłego przesyłane są wówczas: silnik (fragment silnika - kadłub) z nabitym numerem lub jego replika oraz zakwestionowane numeratory. Kolejnym przykładem są badania mające na celu identyfikację lustra wtryskarki (służącej do produkcji płyt CD)⁴³. Do biegłego przesyła się materiał dowodowy w postaci płyt CD zabezpieczonych np. w toku przeszukania i materiał porównawczy w postaci płyt CD zabezpieczonych u wytypowanych producentów i wyprodukowanych na ich maszynach.

⁴³ Zob. B. Rydz, Badania mechanoskopijne płyt CD, PK 1999, nr 224, s. 43-48.

Należy zasygnalizować, że w wypadku niektórych rodzajów badań mogą być wykorzystane ślady zgromadzone w zbiorach bądź katalogi sfałszowanych cech i oznaczeń probierczych.

W zakresie badań wykonywanych przez biegłych tej specjalności mieszczą się m.in.:

* określenie rodzaju użytego narzędzia i innych przedmiotów,

* identyfikacja narzędzi i innych przedmiotów na podstawie pozostawionych nimi śladów,

* określenie sprawności technicznej mechanicznych urządzeń zamykających,

* identyfikacja narzędzi, które spowodowały uszkodzenia mechanicznych urządzeń zamykających,

* porównywanie śladów narzędzi zabezpieczonych w różnych miejscach zdarzeń,

* określenie kierunku oraz zwrotu siły, a także sposobu uszkodzenia (stłuczenia) szyb,

* określenie mechanicznego uszkodzenia przedmiotów,

* identyfikacja różnych rozdzielonych przedmiotów i podłoży,

* identyfikacja numeratorów (znaczników),

* ustalenie autentyczności numerów (trwałych oznaczeń) naniesionych na różnego rodzaju podłoża,

* określenie sposobu wprowadzania zmian (uszkodzeń) numerów (trwałych oznaczeń),

* identyfikacja plombownic,

* identyfikacja lustra wtryskarki służącej do produkcji płyt CD,

* identyfikacja maszyn, na których wykonywane są płyty CD.

W odniesieniu do badań mechanoskopijnych należy zaznaczyć, iż w praktyce kryminalistycznej funkcjonują zbiory mechanoskopijne na szczeblu centralnym i wojewódzkim. Zbiory centralne obejmują: złamane wkładki bębenkowe zamków (zbiór czynny) i podrobione znaczniki probiercze (zbiór bierny). Warto dodać, iż prowadzony jest katalog sfałszowanych cech i oznaczeń probierczych. Zbiory podrobionych monet obiegowych i pamiątkowych prowadzi mennica przy Narodowym Banku Polskim.

Zbiory mechanoskopijne, podobnie jak inne registratury kryminalistyczne, mogą stanowić cenne źródło informacji dla prowadzącego postępowanie karne (pytania, na które odpowiedzi formułowane są na podstawie tych zbiorów, zawarto w części II).

W odniesieniu do badań mechanoskopijnych warto pamiętać o komputerowej bazie danych oznaczeń identyfikacyjnych pojazdów - VIN. Baza ta tworzona jest przez ekspertów zajmujących się identyfikacją pojazdów (zarówno z Centralnego Laboratorium Kryminalistycznego, jak i z pozostałych laboratoriów kryminalistycznych). Jest ona sukcesywnie aktualizowana (w zależności od napływu informacji). Poza oznaczeniami jawnymi zawarte są tam informacje niejawne (np. wklejki kodowe).

7.8. Metaloznawstwo

 

Metaloznawstwo jest nauką o budowie i własnościach oraz zastosowaniu metali i stopów metali. W praktyce policyjnej stanowi ono obecnie odrębną dyscyplinę. W świetle uprzednio obowiązujących przepisów metaloznawstwo stanowiło specjalność mechanoskopii. W spisie specjalności biegłych sądowych występuje pod taką samą nazwą.

Biegli z zakresu metaloznawstwa zajmują się badaniem metali i ich stopów oraz śladów metali i ich stopów.

Celem badań wykonywanych przez biegłych tej specjalności może być m.in. identyfikacja metali i ich stopów, ustalenie sposobu wytwarzania metalowego przedmiotu, określenie przyczyny i sposobu uszkodzenia części pojazdów.

Do biegłego tej specjalności mogą być przesłane m.in.:

* metalowe przedmioty,

* kawałki metalu,

* części pojazdów,

* części urządzeń przemysłowych,

* liny, cięgła, szyny,

* elementy konstrukcyjne,

* żarówki samochodowe,

* przewody instalacji elektrycznej,

* butle gazowe, inne zbiorniki ciśnieniowe, zawory i armatura oraz przewody gazowe.

W zależności od rodzaju materiału dowodowego i celu badań organ procesowy kompletuje materiał badawczy dla biegłego.

W skład materiału badawczego może wchodzić tylko materiał dowodowy. Przykład na to stanowią badania mające na celu określenie sposobu wytworzenia przedmiotu. Do biegłego przesyła się wówczas zabezpieczony wyrób. Inny przykład to badania mające na celu ustalenie rodzaju świateł, jakie były włączone w pojeździe w chwili wypadku drogowego. Do biegłego przesyła się wówczas zabezpieczone żarówki (te, których bańki uległy uszkodzeniu, i te, których bańki nie uległy rozbiciu).

W skład materiału badawczego może wchodzić materiał dowodowy i materiał porównawczy. Przykład na to stanowią badania mające na celu ustalenie, czy części metalowych przedmiotów poprzednio stanowiły całość. Do biegłego przesyła się wówczas część przedmiotu zabezpieczoną podczas oględzin i część zabezpieczoną np. w toku przeszukania.

W zakresie badań wykonywanych przez biegłych tej specjalności mieszczą się m.in.:

* identyfikacja metali i ich stopów,

* identyfikacja rozdzielonych przedmiotów metalowych,

* określenie autentyczności numerów identyfikacyjnych na podłożu metalowym,

* określenie sposobu wykonania metalowych wyrobów,

* ustalenie przyczyny i sposobu uszkodzenia części pojazdów.

7.9. Klasyczne badania dokumentów

 

Klasyczne badania dokumentów są w praktyce policyjnej specjalnością dyscypliny o nazwie "badania dokumentów". W spisie specjalności biegłych sądowych można znaleźć "kryminalistyczne badania dokumentów (grafoskopia) i pisma (grafologia)".

Biegli z zakresu tej specjalności zajmują się badaniem pisma ręcznego i podpisów oraz pisma maszynowego, badaniem pieczątek i pieczęci oraz stempli, analizą dokumentów (hipotezy osobopoznawcze autora i wykonawcy oraz techniki sporządzania)⁴⁴.

⁴⁴ Zob. M. Kulicki, Kryminalistyka..., s. 412 i n.; Z. Czeczot, T. Tomaszewski, Kryminalistyka..., s. 272 i n.; W. Wójcik, Identyfikacja pisma, dokumentów i audiodokumentów, Warszawa 1977, s. 7 i n.; W. Wójcik, Metody oznaczania wieku dokumentów, PK 1988, nr 182, s. 473-491.

Celem badań wykonywanych przez biegłych tej specjalności może być m.in.: identyfikacja osób na podstawie pisma ręcznego i/lub podpisu, identyfikacja maszyn do pisania, określenie autentyczności dokumentów na podstawie porównawczej analizy pisma i innych elementów.

Do biegłego tej specjalności mogą być przesłane m.in.:

* dokumenty ręczne (np. sporządzone długopisem, ołówkiem),

* dokumenty maszynowe (np. sporządzone na maszynach klasycznych, dalekopisach),

* pieczęcie (mokre lub suche),

* dokumenty kombinowane (składające się z pisma ręcznego, maszynowego i pieczęci lub stempla),

* reprodukcje dokumentów.

W zależności od rodzaju materiału dowodowego i celu zlecanych badań organ procesowy kompletuje materiał badawczy dla biegłego.

W skład materiału badawczego może wchodzić tylko materiał dowodowy. Przykład na to stanowią badania mające na celu sformułowanie hipotez osobopoznawczych o autorach i wykonawcach dokumentów anonimowych. Do biegłego przesyła się wówczas zabezpieczony anonim. Inny przykład stanowią badania mające na celu wydanie oceny przydatności identyfikacyjnej, a dotyczące przede wszystkim podpisów, zwłaszcza nieczytelnych. Do biegłego przesyła się wówczas dokument, na którym widnieje podpis.

W skład materiału badawczego może wchodzić materiał dowodowy i materiał porównawczy. Przykład na to stanowią badania mające na celu identyfikację osoby na podstawie ręcznego zapisu. Do biegłego przesyła się wówczas: zabezpieczone dokumenty (oryginalne, a nie kopie bądź fotografie) oraz wzory pisma bezwpływowego i pisma kreślonego na polecenie. Inny przykład to badania mające na celu identyfikację pieczęci (stempli). Do biegłego powinno się przesłać: zakwestionowane odciski pieczęci (odbitki stempli) i pieczęcie (stemple) w oryginale bądź porównawcze wzory pieczęci (stempli).

W zakresie badań wykonywanych przez biegłych tej specjalności mieszczą się m.in.:

* identyfikacja osób na podstawie pisma ręcznego i podpisu,

* identyfikacja maszyn do pisania na podstawie pisma maszynowego,

* identyfikacja pieczątek, pieczęci i stempli,

* określenie autentyczności dokumentów na podstawie porównawczej analizy pisma ręcznego, maszynowego, podpisów, odcisków pieczęci i druku,

* wnioskowanie o wykonawcach bądź autorach tekstu na podstawie cech formalnych i merytorycznych zawartych w dokumentach anonimowych.

7.10. Techniczne badania dokumentów

 

W praktyce policyjnej techniczne badania dokumentów są specjalnością dyscypliny o nazwie "badania dokumentów". W sądowym spisie specjalności zarówno klasyczne badania pisma, jak i techniczne badania dokumentów występują pod przytoczoną już nazwą specjalności, tj. "kryminalistyczne badania dokumentów (grafoskopia) i pisma (grafologia)".

Zgodnie z nazwą specjalności są to badania dotyczące techniki, czyli całokształtu środków i czynności związanych z wytwarzaniem i wiedzą o nich.

Biegli tej specjalności zajmują się np. badaniem autentyczności dokumentów na podstawie badań ich nośników, środków kryjących i stosowanych zabezpieczeń, określaniem technik wytwarzania dokumentów, ujawnianiem treści zapisów⁴⁵.

⁴⁵ Zob. przypis poprzedni.

Celem badań wykonywanych przez biegłych tej specjalności może być m.in.: określenie autentyczności dokumentów na podstawie badań ich nośników i środków kryjących oraz stosowanych zabezpieczeń, określenie techniki wytworzenia dokumentu, odczytanie niewidocznych zapisów.

Do biegłego tej podspecjalności mogą być przesłane m.in.:

* testament,

* umowa,

* protokoły,

* czeki,

* banknoty,

* świadectwa,

* znaczki (np. pocztowe, skarbowe),

* paszporty,

* dowody rejestracyjne,

* dokumenty wymagające ujawnienia treści (np. z pismem zamazanym).

W zależności od rodzaju materiału dowodowego i celu zlecanych badań organ procesowy kompletuje materiał dla biegłych. Materiałem przesyłanym do biegłego może być tylko materiał dowodowy. Przykład na to stanowią badania mające na celu określenie autentyczności banknotów. Do biegłego przesyła się wówczas zabezpieczone banknoty. Nie oznacza to jednak, że przesłane banknoty stanowią wyłączny skład materiału badawczego. Oprócz materiału dowodowego biegły wykorzystuje materiał wzorcowy.

W zakresie badań wykonywanych przez biegłych tej podspecjalności mieszczą się m.in.:

* określenie autentyczności dokumentów na podstawie badań ich nośników, środków kryjących oraz stosowanych zabezpieczeń,

* określenie technik wytwarzania dokumentów,

* odczytywanie niewidocznych zapisów (usuniętych, zamazanych, przerobionych),

* ujawnianie i odczytywanie wgłębionych śladów pisma,

* badania środków kryjących (pisarskich, stosowanych w poligrafii i powielaniu).

Przy omawianiu badań dokumentów warto wspomnieć o Kartotece Dokumentów Anonimowych (KDA), funkcjonującej przy Wydziale Badań Dokumentów i Technik Audiowizualnych Centralnego Laboratorium Kryminalistycznego w Warszawie.

Kartoteka ta obejmuje dokumenty niezidentyfikowane, sporządzone pismem ręcznym, na maszynach do pisania i innymi sposobami oraz dokumenty zidentyfikowane i wzory pisma ręcznego osób, które je sporządziły, a także wzory pism ustalonych maszyn do pisania. Poza tym obejmuje również dwa skorowidze: pierwszy - ustalonych autorów anonimów i drugi - pseudonimów osób i organizacji figurujących w dokumentach anonimowych.

Rejestracji w Kartotece Dokumentów Anonimowych podlegają dokumenty anonimowe, które mogą mieć związek z działalnością przestępną.

Do rejestracji i sprawdzenia w KDA powinno się przesyłać oryginał dokumentu. Dla prowadzących postępowanie karne dane zawarte w KDA mogą stanowić źródło cennych informacji (przykłady pytań, na które odpowiedzi formułowane są na podstawie danych znajdujących się w tej kartotece, zawarto w części II).

7.11. Fonoskopia

 

Fonoskopia stanowi kolejną dyscyplinę kryminalistyczną w praktyce policyjnej, występującą pod nazwą "badania fonoskopijne". W ramach tej dyscypliny mieszczą się trzy specjalności: badania odsłuchowe nagrań zakłóconych, badania autentyczności zapisów dźwiękowych i identyfikacja wypowiadających się osób. Termin fonoskopia pochodzi z języka greckiego i dosłownie oznacza "obserwację dźwięku" (phone - dźwięk, skopein - patrzeć). W spisie dyscyplin i specjalności można znaleźć dosłowną nazwę dyscypliny: "badania fonoskopijne". W spisie specjalności biegłych sądowych występuje pod taką samą nazwą - "badania fonoskopijne".

Fonoskopia to dział techniki kryminalistycznej zajmujący się identyfikacją śladów dźwiękowych (głosu, hałasu, stuku, szmeru, zgrzytu)⁴⁶.

⁴⁶ Zob. S. Błasikiewicz, W. Wójcik, A. Miściuk, Podstawowy zakres badań fonoskopijnych prowadzonych w Zakładzie Kryminalistyki KG MO, PK 1967, nr 67-68, s. 308-326; S. Błasikiewicz, Metoda odsłuchu szeptu i mowy intensywnie zakłóconej, PK 1971, nr 90, s. 159-182; tegoż, Osiągnięcia i perspektywy polskiej fonoskopii w walce z przestępczością, PK 1976, nr 123, s. 496-512; S. Błasikiewicz, W. Bednarczyk, Metoda badań autentyczności zapisu magnetofonowego, PK 1978, nr 131, s. 34-49; S. Błasikiewicz, Komputerowe metody kryminalistycznych badań fonoskopijnych, PK 1989, nr 183-184, s. 13-22; G. Góralewska-Łach, Porównawcze badania fonetyczno-akustyczne zespołów cech i parametrów mowy naturalnej oraz celowo zniekształconej dla celów identyfikacji i wnioskowania o NN osobie, PK 1991, nr 191-192, s. 18-20; J. Rzeszotarski, Materiał porównawczy do badań fonoskopijnych, Prok. i Pr. 2006, nr 6, s. 128 i 133; tegoż, Kompendium badań fonoskopijnych, Prok. i Pr. 2007, nr 7-8, s. 181 i n.

Celem badań wykonywanych przez biegłych tej specjalności może być m.in. identyfikacja osób na postawie mowy, ustalenie osób biorących udział w rozmowie, określenie źródeł odgłosów towarzyszących zasadniczemu zapisowi.

Do biegłego tej specjalności przesyłane są najczęściej taśmy magnetofonowe z zapisem (wypowiedzi i/lub odgłosów).

W zależności od rodzaju materiału dowodowego i celu badań organ procesowy kompletuje materiał badawczy dla biegłego.

W skład materiału badawczego może wchodzić tylko materiał dowodowy. Przykład na to stanowią badania mające na celu odsłuchanie i spisanie treści szeptu i mowy intensywnie zakłóconej. Do badań przesyła się wówczas taśmę z utrwalonym zapisem dźwiękowym.

Skład materiału badawczego może stanowić materiał dowodowy i materiał porównawczy. Przykładem na to mogą być badania mające na celu identyfikację osoby na podstawie analizy mowy. Do badań przesyła się wówczas taśmę z utrwalonym zapisem (materiał dowodowy) oraz próbki głosu pobrane od określonej osoby lub osób (materiał porównawczy).

W zakresie badań wykonywanych przez biegłych tej specjalności mieszczą się m.in.:

* identyfikacja osób na podstawie mowy (naturalnej i celowo zniekształconej),

* ustalenie liczby osób biorących udział w rozmowie,

* wnioskowanie o osobowości, cechach charakterologicznych, środowisku (społecznym, regionalnym, zawodowym), chorobach i zaburzeniach narządów mowy i głosu, rodzaju chorób psychicznych i psychosomatycznych nieznanej osoby na podstawie mowy,

* określenie źródeł i charakteru odgłosów towarzyszących zasadniczemu zapisowi,

* odsłuchanie szeptu i mowy intensywnie zakłóconej.

7.12. Techniczne badania audiodokumentów i badania odsłuchowe audiodokumentów

 

Uprzednio - zgodnie z zarządzeniem nr 1 Komendanta Głównego Policji z dnia 12 stycznia 2004 r. w sprawie nadawania i weryfikacji uprawnień do wykonywania w policji ekspertyz kryminalistycznych - w praktyce policyjnej badania odsłuchowe audiodokumentów⁴⁷ stanowiły specjalność fonoskopii. Przed wejściem w życie przepisów cytowanego zarządzenia była to podspecjalność fonoskopii uwzględniająca również techniczne badania audiodokumentów. Obecnie w ramach dyscypliny o nazwie badania fonoskopijne występują specjalności wskazane w punkcie 7.11.

⁴⁷ Zob. przypis poprzedni.

Celem badań wykonywanych przez biegłych z zakresu technicznych badań audiodokumentów może być m.in.:

* określenie autentyczności zapisu magnetofonowego,

* określenie parametrów techniczno-elektroakustycznych zapisu magnetofonowego,

* identyfikacja taśmy magnetofonowej.

Do badań mogą być przesyłane taśmy magnetofonowe, magnetofony, mikrofony.

Materiał badawczy może stanowić tylko materiał dowodowy. Przykładem na to są badania mające na celu określenie autentyczności zapisu magnetofonowego.

Materiał badawczy może zawierać w składzie zarówno materiał dowodowy, jak i materiał porównawczy. Przykład na to stanowią badania mające na celu identyfikację magnetofonu, na którym dokonano nagrania.

W zakresie badań wykonywanych przez biegłych tej podspecjalności mieszczą się m.in.:

* badanie autentyczności zapisu magnetofonowego,

* korekcja nagrań,

* identyfikacja magnetofonu,

* identyfikacja taśmy magnetofonowej,

* identyfikacja mikrofonu,

* identyfikacja środków transmisji.

Celem badań wykonywanych przez biegłych z zakresu badań odsłuchowych audiodokumentów jest przede wszystkim spisanie treści audiodokumentów, a zatem do wykonawcy badań są przesyłane audiodokumenty.

W zakresie badań wykonywanych przez biegłych tej podspecjalności mieszczą się m.in.:

* odsłuchanie i spisanie treści audiodokumentów,

* badania pomocnicze.

7.13. Badania wypadków drogowych⁴⁸

⁴⁸ Zob. J. Gryglewski, Powypadkowe oględziny pojazdów, PK 1969, nr 78, s. 195-213; J. Bieniek, Identyfikacja pojazdów na podstawie nietypowych śladów, PK 1971, nr 91-92, s. 369-379; J. Gryglewski, Znaczenie badań mechanoskopijnych w rekonstrukcji wypadku drogowego, PK 1973, nr 105, s. 510-520; M. Stochaj, T. Marcinkowski, Zabójstwo czy wypadek drogowy, PK 1973, nr 106, s. 800-816; J. Kurczewski, Mechanoskopijna ekspertyza lakieru dowodem w sprawie wypadku drogowego, PK 1973, nr 106, s. 791-796; J. Boćkowski, L. Pilcicki, Kryminalistyczna rekonstrukcja wypadku drogowego, PK 1975, nr 113, s. 103-113; J. Gryglewski, J. Polony, Opinie biegłych w sprawach o wypadki drogowe z udziałem pieszych, PK 1975, nr 115-116, s. 397-411; J. Mucha, Możliwości odczytu odległości na podstawie zdjęć niemetrycznych, PK 1976, nr 120, s. 158-173; J. Gryglewski, Kryminalistyczne aspekty powypadkowych oględzin pojazdów, PK 1977, nr 126, s. 249-262; J. Siwczyński, J. Sobkowiak, G. Pasik, R. Tlolka, M. Michalska, B. Tomaszewska, Mały napad padaczkowy jako przyczyna wypadku drogowego, PK 1986, nr 174, s. 601-605; A. Filewicz, Krytyczne uwagi do sposobu zabezpieczania żarówek pojazdów mechanicznych podczas oględzin miejsca wypadku drogowego, PK 1993, nr 200-201, s. 49-52; P.T. Sahs, Odwzorowanie odcisków butów na nakładkach pedałów samochodowych, Biuletyn Informacyjny CLK KGP 1993, nr 90, s. 48-49; T. Hojarczyk, Analiza cech przełomów piór resora rozstrzyga sporną kwestię dotyczącą wypadku drogowego, Biuletyn Informacyjny CLK KGP 1994, nr 95, s. 60-62; W. Stępień, Upozorowanie awarii układu kierowniczego w celu ukrycia prawdziwej przyczyny wypadku, Biuletyn Informacyjny CLK KGP 1996, nr 103, s. 109-110; A. Gościmiński, Opiniowanie wypadków drogowych zaistniałych w warunkach ograniczonej widoczności, Biuletyn Informacyjny CLK KGP 1997, nr 106, s. 37-39; A. Bodzioch, J. Cyboroń, Identyfikacja rozdzielonej osłony-owiewki z tworzywa sztucznego z kaskiem motocyklowym, Biuletyn Informacyjny CLK KGP 1997, nr 107, s. 65-66; W. Kinicki, Określanie miejsca zderzenia pojazdów na drodze na podstawie śladów zarysowań i żłobień w nawierzchni drogi, Biuletyn Informacyjny CLK KGP 1998, nr 108, s. 30-34.

 

Badania wypadków drogowych są dyscypliną policyjnych ekspertów kryminalistyki. W spisie specjalności biegłych sądowych można znaleźć takie nazwy jak: "wypadki drogowe" oraz "technika samochodowa i ruch drogowy". Wydaje się, że żadnej z tych nazw nie trzeba komentować, natomiast wyjaśnienia wymaga to, że powypadkowe badania pojazdu prowadzi się w dwóch kierunkach: kryminalistycznym i technicznym.

Badania kryminalistyczne przeprowadza się w celu ujawnienia i zabezpieczenia materialnego śladów oraz ich udokumentowania. Badania te mają dostarczyć przesłanek do ustalenia, jaki był mechanizm powstania uszkodzeń i innych śladów na pojeździe, pochodzących z wypadku, oraz danych co do okoliczności i przebiegu wypadku. Dane te ustala się na podstawie rozkładu, rozmiarów i innych charakterystycznych cech śladów.

Na podstawie śladów istnieje możliwość ustalenia:

* wzajemnego usytuowania pojazdów bądź pojazdu i przeszkody, w którą uderzył;

* kierunku i punktu przyłożenia działającego na pojazd wektora impulsu uderzenia;

* topografii i rozmiarów odkształceń nadwozia, które powstały w wyniku zderzenia (dane dotyczące rozkładu i rozmiarów deformacji muszą być określone nie tylko opisowo, ale także liczbowo w postaci konkretnych wymiarów powierzchni i głębokości deformacji odkształconych partii);

* co działo się z pojazdem w czasie kolizji i pokolizyjnego ruchu pojazdu.

Badania techniczne pojazdu odnoszą się przede wszystkim do stanu technicznego pojazdu po wypadku. Warto wyjaśnić, że przez pojęcie "stan pojazdu" należy rozumieć zarówno stan sprawności technicznej, jak i wszystkie indywidualne cechy pojazdu. Reasumując, należy podkreślić, iż oba kierunki badań (kryminalistyczny i techniczny) muszą być korelacyjne (współzależne).

Celem badań wykonywanych przez biegłych tej specjalności może być m.in.:

* ustalenie przebiegu i przyczyn wypadku,

* określenie stanu technicznego zespołów pojazdu przed i po wypadku,

* określenie wpływu stanu technicznego pojazdu na powstanie i przebieg wypadku,

* określenie możliwości uniknięcia wypadku.

Do biegłego tej specjalności przesyłane są przede wszystkim akta sprawy. W tym miejscu warto przypomnieć, że podstawowymi rzeczowymi źródłami dowodowymi w sprawach dotyczących wypadków są: miejsce wypadku wraz ze znajdującymi się tam śladami kryminalistycznymi, pojazd (bądź pojazdy) uczestniczący w wypadku wraz ze śladami występującymi na nim i w jego wnętrzu oraz ciała i odzież uczestników wypadku wraz z towarzyszącymi im śladami. Dlatego właśnie do biegłego przekazywane są akta sprawy. Z akt sprawy, a ściślej z dokumentów w nich zawartych (protokół oględzin miejsca wypadku wraz ze szkicem sytuacyjnym i tablicami poglądowymi, protokoły oględzin i badań pojazdu bądź pojazdów, protokoły eksperymentu i/lub wizji lokalnej, protokoły przesłuchań), biegły wydobywa cenne informacje, niezbędne do rozwiązania problemu postawionego przez organ procesowy.

Trzeba pamiętać, że kryminalistyczna rekonstrukcja wypadku, oparta na szeroko rozumianych śladach powstałych w związku z wypadkiem, uzależniona jest od liczby i jakości dowodów materialnych. Biegły - analizując sytuację powypadkową oraz ujawnione i zabezpieczone ślady - odtwarza fizykalne parametry ruchu pojazdów i innych uczestników wypadku w poszczególnych fazach zdarzenia.

W odniesieniu do powypadkowych badań pojazdów warto wiedzieć, że niezwykle ważne są badania i próby przeprowadzane bezpośrednio po wypadku i na miejscu wypadku. Z punktu widzenia późniejszej rekonstrukcji szczególnie ważne jest przeprowadzenie prób ruchowych (w takim zakresie, na jaki stan pojazdu pozwala). Są one podstawową przesłanką wyjściową do ustalenia stanu technicznego pojazdu i ujawnienia ewentualnych wad tych mechanizmów pojazdu, które mają wpływ na możliwość należytego panowania przez kierującego nad pojazdem. Wnikliwie i wszechstronnie przeprowadzone próby ruchowe pozwalają na wykrycie uchwytnych w czasie kierowania pojazdem odchyleń od wzorca, jakim jest sprawny pojazd.

Zawsze jednym z najważniejszych kierunków powypadkowych badań są próby efektywności hamowania. Próba hamowania służy np. ustaleniu, czy układ hamulcowy spełnia minimalne wymagania skuteczności. Próba hamowania służy również określeniu rzeczywistej skuteczności hamowania osiąganej przez pojazd w warunkach, w których zaistniał wypadek. Należy podkreślić, iż podstawowym błędem popełnianym w trakcie dokonywanych prób hamowania jest wadliwe odmierzanie odcinka hamowania. Podczas analizy i rekonstrukcji wypadku zasadnicze znaczenie ma możliwość ścisłego kreślenia wartości opóźnienia hamowania osiąganego przez pojazd i wyznaczenia prędkości, jaką pojazd rozwijał w chwili wypadku. Warto dodać, że choć próby ruchowe często nie są wystarczające do pełnej oceny stanu pojazdu, to ukierunkowują dalsze badania szczegółowe. W powypadkowych badaniach technicznych pojazdów oprócz stwierdzenia wad i usterek powinno się w miarę możliwości dążyć do ustalenia ich przyczyny. W późniejszej analizie wypadku mogą być cenne nie tylko przyczyny ujawnionych wad i usterek, ale również informacje o tym, w jakim stopniu wykryte wady wpływały na możliwość panowania nad pojazdem.

Z kolei określenie możliwości uniknięcia wypadku jest poprzedzone odtworzeniem stanu ruchu pojazdów w fazie powstania zagrożenia wypadkowego, czyli wtedy, gdy kierujący zareagowali lub powinni zareagować na niebezpieczeństwo.

W zakresie badań wykonywanych przez biegłych tej specjalności mieszczą się m.in.:

* określenie stanu technicznego zespołów pojazdu przed i po wypadku,

* ustalenie przyczyny uszkodzeń mechanizmów i części pojazdu,

* określenie wpływu stanu technicznego pojazdu na powstanie i przebieg wypadku,

* ustalenie prędkości jazdy na podstawie ujawnionych w toku oględzin miejsca wypadku śladów, m.in. drogi hamowania,

* ustalenie przebiegu i przyczyn wypadku,

* określenie możliwości uniknięcia wypadku.

W sprawach dotyczących wypadków drogowych mogą być przeprowadzane badania przez biegłych różnych specjalności (ekspertyza kompleksowa). W wydaniu opinii najczęściej - obok biegłego z zakresu wypadków drogowych - biorą udział biegli z zakresu medycyny sądowej, biologii, traseologii, mechanoskopii, metaloznawstwa, fizykochemii. O doborze składu biegłych będzie decydował oczywiście organ procesowy, kierujący się przede wszystkim rodzajem okoliczności mających istotny wpływ na rozstrzygnięcie sprawy.

7.14. Badania broni palnej i balistyka⁴⁹

⁴⁹ Zob. M. Kulicki, Dowodowa problematyka współczesnej broni strzeleckiej, Kraków 2001, s. 196 i n.; tegoż, Kryminalistyka..., s. 347 i n.; Z. Czeczot, T. Tomaszewski, Kryminalistyka..., s. 331 i n.

 

Badania broni i balistyki to nazwa jednej z dyscyplin, w zakresie których wydawane są obecnie opinie w policyjnych laboratoriach kryminalistycznych. Taką samą nazwą ("badania broni i balistyki") określono również specjalność, w zakresie której nadaje się uprawnienia do samodzielnego wydawania opinii. "Badania broni i balistyka" stanowiły uprzednio dyscyplinę policyjnych ekspertów kryminalistycznych. Wcześniej nazwa brzmiała: "badania broni palnej i balistyka" i występowała jako specjalność. W spisie specjalności biegłych sądowych znajdują się takie specjalności jak "amunicja", "łowiectwo i broń".

Celem badań wykonywanych przez biegłych tej specjalności może być m.in.:

* określenie rodzaju, typu i wzoru broni palnej,

* ocena sprawności broni i jej przydatności do strzelania,

* określenie możliwości oddania strzału bez nacisku na język spustowy,

* określenie możliwości oddania strzałów przypadkowych,

* identyfikacja broni na podstawie łusek,

* identyfikacja broni na podstawie pocisków,

* ustalenie rodzaju amunicji,

* ustalenie parametrów balistycznych,

* określenie odległości oddania strzału,

* określenie uszkodzeń postrzałowych.

Do biegłego tej specjalności mogą być przesłane: broń i jej części, naboje, łuski i pociski (znalezione na miejscu zdarzenia), łuski (odstrzelone z broni utraconej), przedmioty (rzeczy) ze śladami przestrzelin (dziur powstałych w nich wskutek przestrzelenia).

W zależności od rodzaju materiału dowodowego i celu zlecanych badań organ procesowy kompletuje materiał badawczy dla biegłego.

W skład materiału badawczego może wchodzić tylko materiał dowodowy. Przykład na to stanowią badania mające na celu określenie rodzaju, typu i wzoru broni. Do biegłego przesyła się wówczas tylko broń. Inny przykład to badania mające na celu ustalenie, czy dany egzemplarz broni jest sprawny i można oddać z niego strzał. Do biegłego przesyła się wówczas również tylko broń.

W skład materiału badawczego może wchodzić materiał dowodowy i materiał porównawczy. Przykład na to stanowią badania mające na celu identyfikację (indywidualną) broni na podstawie łusek. Do biegłego przesyła się łuski (zabezpieczone np. na miejscu zdarzenia) i broń (zabezpieczoną np. w toku przeszukania). Biegły, odpalając naboje z broni przekazanej do badań, uzyskuje łuski porównawcze.

W zakresie badań wykonywanych przez biegłych tej specjalności mieszczą się m.in.:

* ustalenie, czy przedmiot jest bronią palną,

* określenie rodzaju, typu i wzoru broni palnej,

* ocena sprawności technicznej broni i jej zdolności użytkowej,

* określenie możliwości oddania strzałów przypadkowych,

* określenie sprawności i przydatności nabojów do strzelania,

* ustalenie typu i wzoru danego naboju,

* stwierdzenie pochodzenia łuski (typ i wzór naboju),

* ustalenie, czy naboje pochodzą z tej samej serii produkcyjnej,

* określenie typu i wzoru broni palnej na podstawie łusek,

* określenie wzoru broni palnej na podstawie badania pocisków,

* identyfikacja śrutu, loftek i siekańców,

* identyfikacja broni palnej na podstawie łusek,

* identyfikacja broni na podstawie pocisków,

* ustalenie rodzaju amunicji (wzór, kaliber, producent, rok lub okres produkcji),

* ustalenie kalibru i systemu broni na podstawie łusek, pocisków lub naboju, zabezpieczonych na miejscu zdarzenia,

* określenie możliwości odstrzelenia łuski (pocisku) z danej broni,

* ustalenie parametrów balistycznych,

* stwierdzenie kierunku i toru lotu pocisku,

* ustalenie odległości oddania strzału,

* określenie uszkodzeń postrzałowych.

Wydział Mechanoskopii i Balistyki Centralnego Laboratorium Kryminalistycznego Komendy Głównej Policji prowadzi Zbiory Łusek i Pocisków, Kartotekę Broni Utraconej oraz Zbiory Broni i Amunicji.

W Zbiorach Łusek i Pocisków przechowywane są łuski i pociski, które zabezpieczono na miejscach zdarzeń i które pochodzą z niezidentyfikowanej broni oraz łuski odstrzelone z broni, która została utracona.

Kartoteka Broni Utraconej prowadzona jest w celu ewidencjonowania faktów utraty broni będącej w legalnym posiadaniu, a także faktów ich odzyskania.

W Zbiorach Broni i Amunicji przechowywane są różnego rodzaju egzemplarze broni palnej i amunicji. Zbiory te są wykorzystywane do prowadzenia badań eksperymentalnych, udzielania informacji w zakresie kryminalistycznego badania broni i do ustaleń pomocniczych podczas wykonywania ekspertyz.

Warto zasygnalizować, że w Wydziale Mechanoskopii i Balistyki Centralnego Laboratorium Kryminalistycznego Komendy Głównej Policji eksperci wykorzystują Automatyczny System Identyfikacji Broni ARSENAŁ.

7.15. Biologia⁵⁰

⁵⁰ Zob. B. Młodziejowski, Badania tkanki kostnej metodą immunofluorescencji przeciwciał , PK 1976, nr 123, s. 575-582; A. Du Chesne, Prostaglandyna E w wymazach pochwowych - możliwości wykrycia spermy przy azoospermii, PK 1993, nr 200-201, s. 68-69; A. Tucholska-Lenart, H. Miąskiewicz, W. Suszczewski, J. Wujec, Zastosowanie analizy markerów genetycznych w badaniach biologicznych śladów kryminalistycznych, PK 1995, nr 207, s. 5-7; L. Pater, Pierzaste dowody. Badanie piór ptaków, Biuletyn Informacyjny CLK KGP 1993, nr 89, s. 29-32; S. Waganowski, Ocena czasu zalegania materiału kostnego w środowisku naturalnym, Biuletyn Informacyjny CLK KGP 1993, nr 90, s. 27-29; M. Nałęcka, S. Kuczyński, Z problematyki badań biologicznych, Biuletyn Informacyjny CLK KGP 1994, nr 92, s. 13-19; S. Kuczyński, Badania włosów - wczoraj, dziś, jutro, Biuletyn Informacyjny CLK KGP 1995, nr 97, s. 28-37; P. Rabczyński, M. Bogusz, Niedopałek papierosa jako dowód rzeczowy, Biuletyn Informacyjny CLK KGP 1996, nr 103, s. 65-69; J. Frydrych, Przydatność oznaczania układu fosfoglukomutazy (PGM1) w wykrywaniu przestępstw związanych z podmianą krwi, Biuletyn Informacyjny CLK KGP 1996, nr 103, s. 75-79; M. Zegarek, Częściowe wydzielanie czynników grupowych układu AB0 do płynów ustrojowych , Biuletyn Informacyjny CLK KGP 1996, nr 103, s. 111-112; L. Kroczak, Wartość dowodowa sądowo-lekarskiej opinii z obliczeń retrospektywnych zawartości alkoholu etylowego we krwi, Biuletyn Informacyjny CLK KGP 1997, nr 105, s. 17-24; E. Majchrzak, Kryminalistyczne znaczenie wnioskowania z mechanizmu powstania śladów krwi na miejscu zdarzenia, Biuletyn Informacyjny CLK KGP 1997, nr 106, s. 67-71; J. Babecka, Badania DNA a ujawnianie i zabezpieczanie śladów biologicznych (w:) Nowoczesność oględzin procesowo-kryminalistycznych. Studia i materiały, Szczytno 1999, s. 227-233; M. Tomaszewska, Z. Włodarczyk, M. Szeląg, J. Sołtyszewski, Ślady pochodzenia botanicznego w ekspertyzach kryminalistycznych , PK 2003, nr 242, s. 16 i n.

 

Badania biologiczne to nazwa dyscypliny kryminalistycznej wprowadzona również w 2004 r. do praktyki policyjnej. Uprzednia nazwa specjalności - "biologia klasyczna", miała przypisane dwie podspecjalności, tj. badania genetyczne i badania morfologiczne włosów. Obecnie specjalność badań biologicznych stanowi "identyfikacja metodami biologii molekularnej".

W spisie specjalności biegłych sądowych wśród specjalności nauk medycznych można znaleźć nazwę "biologia kryminalistyczna".

Wiadomo, że biologia to nauka o życiu, całokształt wiedzy o organizmach żywych i rządzących nimi prawach. Nietrudno się zatem domyśleć, że biegli tej specjalności zajmują się ujawnianiem i zabezpieczaniem oraz badaniem śladów biologicznych, a zatem związanych z żywym organizmem.

W ramach badań biologicznych mieszczą się: badania klasyczne, badania genetyczne i badania morfologiczne włosów. W codziennej praktyce kryminalistycznej funkcjonuje taki podział.

Celem badań wykonywanych przez biegłych tej specjalności może być m.in. ujawnianie i zabezpieczanie śladów krwi na przedmiotach, identyfikacja osoby na podstawie DNA, ustalanie składu jakościowego i ilościowego mieszanki ziołowej.

Do biegłego tej specjalności mogą być przesłane:

* tkanki (np. krew, części narządów, kawałki mięśni, fragmenty skóry, kości, włosy, rośliny);

* wydzieliny (np. ślina, nasienie, pot);

* wydaliny (np. smółka płodowa, mocz, kał).

W zależności od rodzaju materiału dowodowego i celu zlecanych badań organ procesowy kompletuje materiał badawczy dla biegłego.

W skład materiału badawczego może wchodzić tylko materiał dowodowy. Przykład na to stanowią badania mające na celu oznaczenie układów grupowych krwi (są to typowe badania klasyczne). Do biegłego przesyła się wówczas zabezpieczone ślady krwi.

W skład materiału badawczego może wchodzić i materiał dowodowy, i materiał porównawczy. Przykład na to stanowią badania mające na celu identyfikację osoby na podstawie kodu genetycznego (DNA). Do biegłego oprócz materiału dowodowego w postaci zabezpieczonych śladów krwi (lub innej tkanki) przesyła się materiał porównawczy, np. w postaci krwi, lub każdy inny materiał biologiczny (np. ślina, włosy), pobrany od określonej osoby lub osób. Trzeba wiedzieć, że w odniesieniu do badań genetycznych nie musi być zachowana odpowiedniość materiału dowodowego i porównawczego w sensie rodzaju. Chodzi o to, że w wypadku zabezpieczenia materiału dowodowego w postaci śladów krwi materiałem porównawczym może być krew, ślina, włosy (wszystkie z wymienionych materiałów biologicznych albo tylko jeden). To jest zasadnicza różnica między badaniami klasycznymi a badaniami genetycznymi.

Spektrum pobierania materiału porównawczego jest szerokie. Wiedza ta może okazać się bardzo przydatna w tych postępowaniach, w których ofiarami przestępstw są dzieci. Dla dziecka pobranie krwi stanowi dodatkowy (i możliwy do wykluczenia) stres. Nie podlega dyskusji, że w takich wypadkach pobranie śliny będzie łagodnym sposobem uzyskania wiarygodnego materiału porównawczego do badań DNA.

W zakresie badań wykonywanych przez biegłych tej specjalności mieszczą się m.in.:

* ujawnienie i zabezpieczenie śladów biologicznych na materiale dowodowym,

* określenie przynależności grupowej krwi, tkanek i płynów ustrojowych w układzie ABO,

* oznaczenie fenotypów PGM1 i ACP w krwi, tkankach i płynach ustrojowych,

* identyfikacja osób na podstawie kodu genetycznego (DNA),

* określenie stężenia alkoholu na podstawie przeprowadzenia obliczeń retrospektywnych,

* wnioskowanie na podstawie śladów krwi,

* ustalenie przebiegu zdarzenia oraz zachowania się uczestników na podstawie akt sprawy.

Przy omawianiu tej specjalności również nie można pominąć kwestii związanych z nią zbiorów. Zgodnie z art. 21a ust. 1 ustawy z dnia 6 kwietnia 1990 r. o Policji (tekst jedn.: Dz. U. z 2007 r. Nr 43, poz. 277 z późn. zm.) Komendant Główny Policji prowadzi bazę danych zawierającą informacje o wynikach analizy kwasu dezoksyrybonukleinowego (DNA), określaną jako "baza danych DNA". Jest on także jej administratorem w rozumieniu ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. o ochronie danych osobowych (tekst jedn.: Dz. U. z 2002 r. Nr 101, poz. 926 z późn. zm.). Z kolei zgodnie z art. 21a ust. 2 pkt 1 ustawy o Policji w bazie danych DNA gromadzi się i przetwarza informacje o wynikach analizy kwasu dezoksyrybonukleinowego w odniesieniu do: osób wymienionych w art. 74 i 192a k.p.k., osób o nieustalonej tożsamości oraz osób usiłujących ukryć swoją tożsamość, zwłok ludzkich o nieustalonej tożsamości i śladów nieznanych sprawców przestępstw. Natomiast zgodnie z art. 21a ust. 2 pkt 2 ustawy o Policji w bazie danych DNA gromadzi się i przetwarza także dane dotyczące osób, o których mowa w art. 74 i 192a k.p.k. Dane te obejmują: imiona, nazwiska lub pseudonimy, imiona i nazwiska rodowe rodziców tych osób, datę i miejsce urodzenia, oznaczenie i cechy identyfikacyjne dokumentu tożsamości, adres zamieszkania, numer ewidencyjny PESEL, obywatelstwo i płeć.

Łącznie z bazą danych DNA prowadzi się zbiory próbek pobranych od osoby albo ze zwłok ludzkich. Pobieranie dokonywane jest w celu przeprowadzenia analizy kwasu dezoksyrybonukleinowego (DNA), w postaci wymazów ze śluzówki policzków, krwi, cebulek włosów lub wydzielin. W odniesieniu do zwłok ludzkich jest to materiał biologiczny w postaci próbki z tkanek, zwany "próbkami biologicznymi" (art. 21a ust. 3 ustawy o Policji).

Warto dodać, że próbki biologiczne i informacje dotyczące wyników analizy kwasu dezoksyrybonukleinowego (DNA) są przechowywane w bazie danych DNA przez okres 20 lat. Wykorzystywane są one w celu zwalczania przestępstw oraz w celach identyfikacji osób i zwłok. Natomiast próbki biologiczne i informacje dotyczące wyników analizy kwasu dezoksyrybonukleinowego (DNA) podejrzanych, oskarżonych lub skazanych w związku z popełnieniem zbrodni lub występków określonych w rozdziałach XVI-XX, XXV i XXXV k.k.⁵¹ oraz osób określonych w art. 94 § 1 k.k., mogą być przechowywane w bazie danych DNA przez okres do 35 lat.

⁵¹ Ustawa z dnia 6 czerwca 1997 r. - Kodeks karny (Dz. U. Nr 88, poz. 553 z późn. zm.).

W przypadku analizy kwasu dezoksyrybonukleinowego (DNA), przeprowadzonej w związku z postępowaniem karnym lub postępowaniem w sprawach nieletnich, informacje o jej wynikach tej analizy wprowadza się do bazy danych DNA na podstawie zarządzenia organu prowadzącego postępowanie przygotowawcze lub sądu. Natomiast w przypadku osób o nieustalonej tożsamości, osób usiłujących ukryć swoją tożsamość oraz zwłok ludzkich o nieustalonej tożsamości informacje te wprowadza się do bazy danych DNA na podstawie zarządzenia właściwego miejscowo organu Policji. Informacji zgromadzonych w bazie danych DNA udziela się organom prowadzącym postępowanie karne oraz organom Policji prowadzącym czynności identyfikacyjne.

Metody i formy wykonywania przez policjantów zadań związanych z gromadzeniem i przetwarzaniem informacji w bazie danych DNA reguluje zarządzenie nr 1565 Komendanta Głównego Policji z dnia 29 grudnia 2005 r. w sprawie wykonywania przez policjantów zadań związanych z prowadzeniem bazy danych zawierającej informacje o wynikach analizy kwasu dezoksyrybonukleinowego (Dz. Urz. KGP z 2006 r., Nr 1 poz. 2). Zarządzenie to określa również metody i formy wykonywania przez policjantów zadań związanych z rejestrowaniem próbek pobranych od osoby albo ze zwłok ludzkich w celu przeprowadzenia analizy kwasu dezoksyrybonukleinowego w postaci wymazów ze śluzówki policzków, krwi, cebulek włosów lub wydzielin, a w przypadku zwłok ludzkich materiału biologicznego - w postaci próbki z tkanek określanych jako próbki biologiczne.

Informacje w bazie danych DNA są gromadzone i przetwarzane w systemie informatycznym, który obejmuje informacje i dane określone w art. 21a ust. 2 pkt 1 i 2 ustawy z dnia 6 kwietnia 1990 r. o Policji. Do systemu informatycznego bazy danych DNA są wprowadzane profile DNA uzyskane w wyniku badań genetycznych przeprowadzanych przez Centralne Laboratorium Kryminalistyczne Komendy Głównej Policji i laboratoria kryminalistyczne komend wojewódzkich Policji, a także inne laboratoria, wtedy gdy organ, który zlecił badania, wystąpił o zarejestrowanie profilu DNA w bazie danych DNA. Informacje w bazie danych DNA są także gromadzone i przetwarzane w registraturze stanowiącej usystematyzowany zbiór zarządzeń: organu prowadzącego postępowanie przygotowawcze lub sądu (w przypadku analizy kwasu dezoksyrybonukleinowego przeprowadzonej w związku z postępowaniem karnym lub postępowaniem w sprawach nieletnich) i właściwego miejscowo organu Policji (w przypadku osób o nieustalonej tożsamości, osób usiłujących ukryć swoją tożsamość oraz zwłok ludzkich o nieustalonej tożsamości) o wprowadzenie do tej bazy informacji o wynikach analizy kwasu dezoksyrybonukleinowego, zwanych profilem DNA, kart rejestracyjnych próbek biologicznych i kart rejestracyjnych profilu DNA, które zawierają dane o próbkach biologicznych oraz o śladach nieznanych sprawców przestępstw, tzw. NN śladach, zapytań organów, które dotyczą informacji zgromadzonych w bazie danych DNA, a także odpowiedzi udzielonych organom na te zapytania i informacji przekazywanych organom o pozytywnym porównaniu profilu DNA w bazie danych DNA.

Zgodnie z przepisami cytowanego zarządzenia do zadań Centralnego Laboratorium Kryminalistycznego Komendy Głównej Policji - w związku z prowadzeniem bazy DNA - należą: przeprowadzanie badań genetycznych w celu uzyskania profili DNA, wprowadzanie profilu DNA i danych osobowych do bazy danych DNA na podstawie zarządzenia właściwego organu, także przetwarzanie zgromadzonych informacji i danych; zabezpieczanie zgromadzonych informacji i danych przed dostępem osób nieuprawnionych, udostępnianie zgromadzonych informacji i danych uprawnionym organom, przechowywanie próbek biologicznych, prowadzenie registratury. Natomiast do zadań laboratoriów kryminalistycznych komend wojewódzkich Policji należą: przeprowadzanie badań genetycznych w celu uzyskania profili DNA w stosunku do NN śladów, NN zwłok i osób, od których pobrano próbki biologiczne w trybie art. 192a k.p.k.; przekazywanie do CLK profili DNA i próbek biologicznych oraz przechowywanie jednego z egzemplarzy kart rejestracyjnych i zarządzeń przesyłanych do CLK.

7.16. Fizykochemia⁵²

⁵² Zob. J.B. Błaszczyk, W. Krawczyk, Środki drażniące w kryminalistycznej praktyce laboratoryjnej, PK 1993, nr 200-201, s. 14-18; E. Miron, W. Krawczyk, Jakościowa i ilościowa analiza alkoholi, PK 1993, nr 200-201, s. 40-46; J.B. Błaszczyk, W. Krawczyk, Profilowanie narkotyków, PK 1993, nr 202, s. 16-19; R. Grabowska, Z. Sokołowska-Jabłońska, Analiza substancji odurzających i psychotropowych w laboratoriach kryminalistycznych, PK 1995, nr 207, s. 8-20; G. Piotrowski, W. Krawczyk, D. Wejman, J.B. Błaszczyk, Heroina. Metody analizy i porównywania próbek, PK 1995, nr 209, s. 5-15; Z. Sokołowska-Jabłońska, J. Nowak, M. Dębski, Wykrywanie i identyfikacja psylocybiny i psylocyny w grzybach halucynogennych, PK 1995, nr 210, s. 7-10; A. Jeżewski, Wykrywalność płynów ropopochodnych w materiale zabezpieczonym na miejscu pożaru, PK 1994, nr 206, s. 29-31; J. Feluś, Badania mechanoskopijne w ustalaniu przyczyn pożarów, PK 1994, nr 204, s. 37-38; J. Marzec-Leśniewska, T. Paździorek, J. Ślusarz, Postęp w technice kryminalistycznych badań materiałów wybuchowych, PK 1999, nr 223, s. 5-11; J. Murak, A. Ciołek, Identyfikacja metodą TLC substancji narkotycznych występujących w bieluniu dziędzierzawie, PK 1999, nr 223, s. 41-43; Z. Ruszkowski, Fizykochemia kryminalistyczna, Warszawa 1993.

 

Fizykochemia to specjalność występująca w spisie specjalności biegłych sądowych. W praktyce policyjnej taka sama nazwa obowiązywała do czasu wydania decyzji nr 32 Komendanta Głównego Policji z dnia 9 marca 1999 r. w sprawie określenia rodzajów i zakresów specjalności i podspecjalności kryminalistycznych oraz sposobu uzyskiwania i weryfikowania uprawnień do samodzielnego wykonywania ekspertyz oraz wykonywania opinii w laboratoriach kryminalistycznych i komórkach techniki kryminalistycznej (Dz. Urz. KGP, Nr 11, poz. 72). W instrukcji stanowiącej załącznik nr 1 do tej decyzji występowała specjalność - "chemia". Specjalność ta obejmowała następujące podspecjalności: badania włókien, szkieł i wyrobów lakierniczych, badania mineralogiczne, badania urządzeń i materiałów wybuchowych, badania krwi na zawartość alkoholu, badania środków odurzających i substancji psychotropowych oraz badania śladów powstających po wystrzale z broni palnej (GSR). W zarządzeniu nr 1 Komendanta Głównego Policji z dnia 12 stycznia 2004 r. w sprawie nadawania i weryfikacji uprawnień do wykonywania w Policji ekspertyz kryminalistycznych występowała nazwa dyscypliny: "chemia". Obejmowała ona następujące specjalności: badania włókien i wyrobów włókienniczych, badania wyrobów lakierniczych i tworzyw sztucznych, badania mineralogiczne, badania substancji psychotropowych i środków odurzających, badania urządzeń i materiałów wybuchowych oraz pozostałości popożarowych, badania alkoholu w płynach ustrojowych, badania substancji psychotropowych i środków odurzających w płynach ustrojowych, badania pozostałości po wystrzale z broni palnej, badania szkieł, metali i ich stopów, badania wyrobów alkoholowych. W obecnie obowiązujących przepisach występuje dyscyplina "badania chemiczne", w ramach której wyróżnia się następujące specjalności: badania środków odurzających, substancji psychotropowych i prekursorów, badania alkoholu w płynach ustrojowych, badania środków działających podobnie do alkoholu w płynach ustrojowych, badania mikrośladów, badania materiałów wybuchowych, substancji łatwopalnych i alkoholi oraz badania pozostałości po wystrzale z broni palnej (GSR).

Fizykochemia jest działem techniki kryminalistycznej obejmującej ogół metod ujawniania, zabezpieczania i badania śladów metodami zaczerpniętymi z chemii (głównie analitycznej) i fizyki oraz nauk technicznych i pokrewnych (elektrotechniki i elektroniki, włókiennictwa, metaloznawstwa, papiernictwa, farmacji).

Badania fizykochemiczne mogą być badaniami porównawczymi i/lub identyfikującymi. Najprościej tłumacząc - pierwsze mogą dać odpowiedź na pytanie: czy to jest to?, drugie zaś na pytanie: co to jest?

Celem badań wykonywanych przez biegłych tej specjalności może być m.in.: identyfikacja włókna, identyfikacja i ilościowe oznaczenie środka psychotropowego, profilowanie środka odurzającego, identyfikacja materiału wybuchowego.

Do biegłego tej specjalności mogą być przesłane m.in.:

* włókna i wyroby włókiennicze,

* wyroby lakiernicze,

* tworzywa sztuczne,

* gumy,

* metale,

* szkło,

* wyroby alkoholowe,

* kleje,

* chemiczne środki znakujące,

* materiały wybuchowe i pirotechniczne oraz łatwo zapalne,

* środki wywołujące uzależnienie,

* nośniki dokumentów,

* środki kryjące dokumentów,

* przedmioty z usuniętymi znakami firmowymi,

* ślady użycia broni palnej (np. przestrzeliny),

* gleba,

* próbki materiału roślinnego z pożarów,

* mikroślady.

Trzeba zaznaczyć, iż wymienione materiały mogą być różnego rodzaju i pod różną postacią.

W zależności od rodzaju materiału dowodowego i celu badań organ procesowy kompletuje materiał dla biegłego.

W skład materiału badawczego może wchodzić materiał dowodowy i materiał wzorcowy. Przykład na to stanowią badania mające na celu: określenie typu włókna, jego właściwości i zastosowania. Do biegłego przesyła się wówczas włókna zabezpieczone najczęściej w toku oględzin miejsc takich zdarzeń jak: zabójstwo, zgwałcenie, rozbój, kradzież z włamaniem, wypadek drogowy.

Wykonujący badania wykorzystuje drugi rodzaj materiału, tj. wzorcowy.

W skład materiału badawczego może wchodzić tylko materiał dowodowy. Przykład na to stanowią badania mające na celu ustalenie składu chemicznego i właściwości nieznanej substancji. Do biegłego dostarcza się wówczas zabezpieczoną - zgodnie z obowiązującymi zasadami - substancję. Inny przykład to badania mające na celu ustalenie, czy przyczyną pożaru było samozapalenie siana. Do biegłego powinno się dostarczyć próbki źdźbeł.

Trzeba dodać, iż w wypadku podejrzenia zaistnienia samozapalenia niezbędne może okazać się skorzystanie z pomocy eksperta fizykochemii, ponieważ będzie on wiedział najlepiej, jakie źdźbła (przede wszystkim chodzi o barwę) należy zabezpieczyć.

W skład materiału badawczego może wchodzić zarówno materiał dowodowy, jak i materiał porównawczy. Przykład na to stanowią badania mające na celu ustalenie, czy włókna dowodowe i porównawcze mają takie same cechy. Do biegłego przesyła się wówczas włókna zabezpieczone w toku oględzin (materiał dowodowy) i odzież lub jej fragment (materiał porównawczy).

Inny przykład to badania mające na celu ustalenie składu pierwiastkowego (drobin i szyb) i określenie rodzaju szkła drobin. Do biegłego przesyła się wówczas drobiny szkła zabezpieczone w toku oględzin np. wypadku drogowego (materiał dowodowy) i szyby samochodowe (materiał porównawczy). Inny skład materiału badawczego mogą stanowić: kawałek rozbitej szyby, zabezpieczony np. w toku oględzin miejsca kradzieży z włamaniem (materiał dowodowy) i drobiny szkła tkwiące w podeszwach obuwia zatrzymanego (materiał porównawczy).

W zakresie badań wykonywanych przez biegłych tej specjalności mieszczą się m.in.:

* identyfikacja i określenie właściwości fizykochemicznych materiałów w postaci włókien i wyrobów włókienniczych, wyrobów lakierniczych, tworzyw sztucznych i gumy, metali i ich stopów, szkła, wyrobów alkoholowych, mineralnych środków smarnych i tłuszczów, materiałów wybuchowych, klejów, chemicznych środków znakujących, środków odurzających i psychotropowych oraz innych substancji pochodzenia naturalnego i sztucznego,

* identyfikacja nieznanej substancji (mieszaniny substancji),

* identyfikacja i ilościowe oznaczenie środków odurzających i psychotropowych pochodzenia naturalnego i syntetycznego,

* identyfikacja i ilościowe oznaczenie środków odurzających i psychotropowych oraz ich metabolitów w płynach ustrojowych,

* profilowanie środków odurzających,

* określenie i ilościowe oznaczenie zawartości alkoholu etylowego i innych lotnych związków organicznych we krwi,

* badania pozostałości po wystrzale z broni palnej,

* badania instalacji i urządzeń elektrycznych zabezpieczonych z miejsca pożaru,

* badania mające na celu ustalenie przyczyny porażenia prądem elektrycznym,

* badania urządzeń elektroenergetycznych po wystąpieniu awarii, katastrofy itp.,

* badania stanu technicznego urządzeń i elementów instalacji oraz ich położeń technologicznych przed i w czasie pożaru,

* określenie rodzaju wybuchu,

* określenie konstrukcji i sprawności urządzeń wybuchowych,

* ocena zagrożenia wybuchem i przewidywanych skutków,

* identyfikacja materiałów wybuchowych przed i po wybuchu,

* określenie odporności mechanicznej i termicznej przedmiotów i urządzeń zabezpieczających przed wybuchem i jego skutkami,

* badania identyfikacyjne mikrośladów (ciał stałych, cieczy i gazów).

7.17. Badania elektrotechniczne⁵³

⁵³ Zob. R. Zieliński, Ślady zjawisk termicznych w instalacjach elektrycznych ujawniane na miejscu pożaru, PK 1986, nr 172, s. 179-212; Z. Skorek, Wybuchy elektrycznych ogrzewaczy wody, PK 1986, nr 173, s. 395-406; F. Pawłowski, Kryminalistyczne badania miejsca pożaru , PK 1986, nr 174, s. 606-615; R. Zieliński, Badania instalacji elektrycznej na miejscu pożaru, Warszawa 1992, s. 124 i n.; J. Feluś, Badania mechanoskopijne w ustalaniu przyczyn pożarów, PK 1994, nr 204, s. 37-38; R. Bogdan, Ekspertyza elektronicznego systemu alarmowego, PK 1994, nr 206, s. 47-54; J. Feluś, Pożar Teatru Polskiego - oględziny i wstępne ustalenia, Biuletyn Informacyjny CLK KGP 1995, nr 99, s. 71-74; R. Zieliński, Zainicjowanie ognia od łuku elektrycznego powstałego w wyniku rozdzielenia się żyły przewodu będącego pod obciążeniem, PK 1995, nr 209, s. 47-51.

 

Elektrotechnika to nauka i technika praktycznego zastosowania zjawisk elektrycznych i magnetycznych.

Badania elektrotechniczne są kolejną specjalnością kryminalistyczną. Wprawdzie badania te stanowią odrębną dyscyplinę ekspertów policyjnych, jednak należy mieć świadomość, że początkowo były one przeprowadzane w pracowniach fizykochemicznych. Już wtedy metody badania śladów czerpano nie tylko z chemii i fizyki, ale również z nauk technicznych i pokrewnych, m.in. elektrotechniki. Przeniesienie wykonawstwa badań elektrotechnicznych do innych pracowni należy traktować jako zmianę miejsca ich przeprowadzania z zachowaniem istniejącego spokrewnienia. Można je dostrzec, porównując zakresy obu rodzajów badań, tj. fizykochemicznych i elektrotechnicznych. W praktyce policyjnej nie występuje obecnie taka dyscyplina (specjalność) jak badania elektrotechniczne. W spisie specjalności biegłych sądowych występuje ona pod nazwą "elektrotechnika" oraz "pożarnictwo i zabezpieczanie przeciwpożarowe".

Celem badań wykonywanych przez biegłych tej specjalności może być m.in.: ustalenie stanu technicznego instalacji, osprzętu i urządzeń elektrycznych, ustalenie, czy sprzęt (gospodarstwa domowego bądź elektroniczny) był przyczyną zainicjowania ognia, ustalenie, czy w urządzeniu elektrycznym wystąpiło zwarcie i czy mogło ono być przyczyną zaistnienia pożaru.

Do biegłego tej specjalności mogą być przesłane:

* odcinki przewodów,

* elementy osprzętu elektroinstalacyjnego (puszki odgałęźne, gniazda wtykowe, gniazda bezpiecznikowe, wyłączniki, przełączniki, oprawy oświetleniowe itp.),

* bezpieczniki, tablice bezpiecznikowe, urządzenia instalacji elektrycznej (np. liczniki energii elektrycznej, zegary sterujące, przekładniki, transformatory),

* inne urządzenia elektryczne (np. silniki elektryczne, wentylatory, roboty kuchenne).

W zależności od rodzaju materiału dowodowego i celu zleconych badań organ procesowy kompletuje materiał badawczy dla biegłego.

W skład materiału badawczego może wchodzić tylko materiał dowodowy. Przykład na to stanowią badania mające na celu ustalenie stanu technicznego urządzenia elektrycznego. Do biegłego przesyła się wówczas zabezpieczone urządzenie elektryczne. Inny przykład stanowią badania mające na celu ustalenie, czy w urządzeniu elektrycznym wystąpiło zwarcie. Do biegłego powinno się wówczas dostarczyć (lub biegłemu wskazać miejsce znajdowania się obiektu) urządzenie wraz z przewodem przyłączeniowym, a nawet fragment podłoża spod urządzenia i bezpiecznik instalacji elektrycznej, do której podłączone było to urządzenie.

Trzeba zaznaczyć, że istotnym źródłem informacji dla biegłego będzie: protokół oględzin, szkic, dokumentacja fotograficzna, notatki, protokoły przesłuchań świadków. Brak określonego dokumentu może stanowić poważną przeszkodę w wydaniu pełnej opinii.

W zakresie badań wykonywanych przez biegłych tej specjalności mieszczą się m.in.:

* określenie stanu technicznego instalacji, osprzętu i urządzeń elektrycznych,

* ustalenie przyczyny porażenia prądem elektrycznym,

* ustalenie związku instalacji elektrycznej z zainicjowaniem ognia;

* badanie osprzętu w instalacji elektrycznej pod względem obowiązujących przepisów i norm.

7.18. Badania teleinformatyczne

 

Z Informatyka jest nauką o tworzeniu i wykorzystywaniu systemów komputerowych⁵⁴.kolei teleinformatyka to system informatyki umożliwiający zdalne użytkowanie sprzętu informatycznego (np. komputerów) przez wielu odległych abonentów za pośrednictwem urządzeń telekomunikacyjnych⁵⁵. Można stwierdzić, że drugi z tych terminów obejmuje swym zakresem pierwszy. Innymi słowy - badania teleinformatyczne mieszczą w swym zakresie m.in. badania informatyczne.

⁵⁴ Zob. Uniwersalny słownik języka polskiego, red. S. Dubisz, t. I, Warszawa 2003, s. 1213.

⁵⁵ Uniwersalny słownik języka polskiego..., t. IV, s. 42.

W dobie komputerów i Internetu badania teleinformatyczne obejmują szeroki zakres. Stały postęp w dziedzinie informatyki i telekomunikacji pozwala przypuszczać, że będzie on ulegał zwiększeniu⁵⁶.

⁵⁶ Nie sposób - w ramach niniejszego opracowania - poruszyć wszystkich problemów związanych z tymi badaniami. Ograniczono się zatem do omówienia tych najważniejszych.

W uprzednio obowiązującym zarządzeniu nr 1 Komendanta Głównego Policji z dnia 12 stycznia 2004 r. w sprawie nadawania i weryfikacji uprawnień do wykonywania w Policji ekspertyz kryminalistycznych wśród dyscyplin i specjalności kryminalistycznych, występowały "badania techniczne sprzętu komputerowego i nośników danych".

W świetle obowiązujących przepisów jedną z dyscyplin stanowią "badania komputerowe", w ramach której mieści się specjalność "badania sprzętu komputerowego i cyfrowych nośników danych". W spisie specjalności biegłych sądowych można znaleźć informatykę. Przy konkretnych nazwiskach biegłych można znaleźć dodatkową informację: "i systemy informatyczne" lub "i oprogramowanie", lub "i Internet", lub "technologia informatyczna".

W praktyce kryminalistycznej - jak wskazuje przytoczona nazwa dyscypliny - zakres obejmuje swym zasięgiem jedynie badania techniczne. W znacznie szerszym zakresie badania wykonują eksperci zatrudnieni w zespołach do walki z przestępczością komputerową i intelektualną. Oprócz nich badaniami zajmują się biegli sądowi.

Badania teleinformatyczne obejmują swym zasięgiem nie tyko badania techniczne komputera, ale również badania związane z użyciem komputera oraz badania związane z wykorzystaniem sieci komputerowych.

Biegli tej specjalności zajmują się badaniem: komputerów (technicznym i ich zawartości) oraz urządzeń peryferyjnych, sprzętu sieciowego, nośników danych informatycznych, kart płatniczych, systemów informatycznych i ich historii pracy, oprogramowaniami.

Celem badań wykonywanych przez biegłych tej specjalności może być m.in.: analiza zawartości nośnika (nośników) danych informatycznych, odzyskiwanie danych ze zniszczonego nośnika, ustalenie czasu usunięcia danych lub ich modyfikacji, określenie autentyczności dokumentów elektronicznych, identyfikacja urządzeń wykorzystywanych do kopiowania kart płatniczych, analiza danych serwera pocztowego, analiza danych o ruchu w sieci.

Do biegłego informatyka mogą być przekazane:

* komputery,

* urządzenia peryferyjne,

* nośniki danych (dyski, dyskietki, płyty CD-R, płyty CD-RW),

* uszkodzone (celowo) nośniki danych,

* różnego rodzaju urządzenia (np. służące do sczytywania i kodowania kart),

* karty płatnicze.

W zależności od rodzaju materiału dowodowego i celu badań organ procesowy kompletuje materiał badawczy dla biegłego.

W skład materiału badawczego może wchodzić tylko materiał dowodowy. Przykład na to stanowią badania mające na celu badanie śladów związanych z elektronicznym wykorzystaniem kart. Do biegłego przesyła się wówczas zabezpieczone karty płatnicze.

Inny przykład stanowią badania mające na celu ustalenie, czy w określonym przypadku zaistniało nieświadome posiadanie, czy sprowadzanie, rozpowszechnianie, produkcja materiału o charakterze pedofilskim. Do biegłego powinna wówczas zostać przekazana cała jednostka komputerowa wraz z nośnikami danych. W niektórych przypadkach uzasadnione będzie przekazanie biegłemu urządzeń peryferyjnych (skanera, kamery lub aparatu cyfrowego). Jeszcze inny przykład to badania mające na celu ustalenie, czy na dyskach twardych zainstalowane zostały programy do nielegalnego zwielokrotnianego oprogramowania. Do biegłego należy przekazać zabezpieczone dyski. W zakresie badań teleinformatycznych mieszczą się m.in.:

* określanie typu komputera i jego konfiguracji oraz sprawności,

* ustalanie cech fabrycznych sprzętu komputerowego i podzespołów,

* ujawnianie cech indywidualnych sprzętu i podzespołów pozwalających na identyfikację właściciela,

* ustalanie typu urządzeń peryferyjnych,

* określanie przeznaczenia stanowiska komputerowego,

* ustalanie rodzaju zainstalowanego systemu operacyjnego,

* analiza zawartości komputerów,

* analiza użytkowanych systemów komputerowych,

* analiza zawartości nośników danych (dysków twardych, płyt CD, dyskietek),

* analiza programów oraz nośników danych informatycznych w sprawach o naruszenie praw autorskich,

* zabezpieczanie śladów i dowodów rzeczowych pozostawionych w urządzeniach techniki cyfrowej oraz systemach komputerowych,

* odzyskiwanie celowo usuniętych danych,

* określanie czasu usunięcia danych,

* określanie autentyczności dokumentów elektronicznych,

* określanie technik fałszowania dokumentów w obszarze elektronicznym,

* badanie śladów związanych z elektronicznym wykorzystaniem kart,

* badanie urządzeń wykorzystywanych do sczytywania i kodowania pasków magnetycznych,

* ustalanie rodzaju urządzenia wykorzystywanego do kopiowania kart.

8. Co i dlaczego może być ważne podczas zabezpieczania technicznego niektórych śladów

 

W trakcie zbierania materiału dowodowego do wszelkich badań warto pamiętać, że sposób zabezpieczenia technicznego może mieć decydujący wpływ na:

* możliwości przeprowadzenia badań,

* efekty przeprowadzonych badań,

* wykorzystanie wyników badań.

W odniesieniu do możliwości przeprowadzenia badań i przy uwzględnieniu stwierdzonych w konkretnych sprawach uchybień należy wyjaśnić, że sposób zabezpieczenia technicznego może rzutować na uszczuplenie możliwości badawczych, a co gorsze - może uniemożliwić przeprowadzenie badań.

Z kolei w odniesieniu do efektu przeprowadzanych badań należy wskazać, że chodzi tu przede wszystkim o zapewnienie ochrony przed zniszczeniem śladów - w szerokim rozumieniu tego słowa - do czasu dostarczenia ich do badań.

W odniesieniu do wykorzystania wyników badań natomiast należy zasygnalizować, że dyskwalifikacja dowodu z opinii biegłego obejmuje i takie przypadki, które wynikają z uchybień popełnionych podczas zabezpieczania technicznego śladów.

Jak nietrudno zauważyć, problem sprowadza się do zależności: badanie a techniczne zabezpieczanie. Nie ulega wątpliwości, że jest to istotna zależność, dlatego warto ją pokazać na konkretnych przykładach śladów kryminalistycznych.

Ślady linii papilarnych

Podczas zabezpieczania materiału dowodowego należy zwrócić uwagę na to, by powierzchnia folii, na którą zostanie przeniesione ujawnione odwzorowanie, była większa od powierzchni samego śladu. Przestrzeganie tego zalecenia zapobiegnie pozostawieniu części ujawnionego odwzorowania na podłożu. Powinno się używać na tyle dużego kawałka folii, by przy jej krawędzi zachować tzw. margines bezpieczeństwa. Zapobiegnie on - podczas obszywania folii - wbijaniu igły w utrwalony na folii fragment odwzorowania rysunku linii papilarnych. Trzeba zaznaczyć, że zalecenie to dotyczy nie tylko śladów linii papilarnych, ale również odwzorowań czerwieni wargowej, małżowiny usznej, skóry ludzkiej, rękawiczek, obuwia i innych.

Ślady linii papilarnych ujawnione na powierzchniach nierównych mogą być utrwalone w masie silikonowej. Korzystając z tego sposobu zabezpieczenia technicznego, można niejako wtopić jeden z końców nici w masę, drugi przytwierdzić do metryczki śladowej. Można również umieścić masę silikonową z utrwalonym odwzorowaniem w zalakowanej kopercie. Przed włożeniem materiału dowodowego do koperty należy dokonać na niej zapisu zawierającego informacje wymagane w metryczkach śladowych. Postępowanie odwrotne może doprowadzić do zniszczenia utrwalonego odwzorowania.

W toku oględzin zabezpieczane są przedmioty, na których można spodziewać się śladów linii papilarnych, a ujawnianie ich na miejscu zdarzenia jest niewskazane bądź niemożliwe. W takim przypadku trzeba pamiętać o szybkim dostarczeniu właściwie zabezpieczonych przedmiotów (chodzi o sposób pakowania chroniący ślady przed zniszczeniem) do biegłego (uzasadnienie do przestrzegania zalecenia pilnego dostarczania przedmiotów do biegłego zawarto w punkcie 10).

Ślady rękawiczek⁵⁷

⁵⁷ J. Jerzewska, Gantiskopia, niepublikowana praca doktorska..., s. 100-110.

W odniesieniu do śladów rękawiczek występujących w formie odwzorowań należy podczas przenoszenia na folię przestrzegać zaleceń, które dotyczą zabezpieczania śladów linii papilarnych.

W odniesieniu do śladów rękawiczek występujących w formie rzeczy (pojedyncza rękawiczka, para rękawiczek, fragment rękawiczki) ważne jest przestrzeganie określonych zasad. Podstawowa z nich brzmi: każdy przedmiot należy zabezpieczyć w takim stanie, w jakim znajdował się w chwili znalezienia. Z tą zasadą wiążą się pewne zakazy. Przede wszystkim rękawiczek nie wolno trzepać, czyścić, wycierać. Te czynności mogą bowiem zniweczyć inne badania, np. badania mikrośladów. Nie wolno też dotykać rękawiczek gołymi rękoma. Dotykając rękoma pozbawionymi osłony można nanieść indywidualny zapach, a to z kolei może zakłócić pracę psa.

Jeżeli zabezpiecza się rękawiczki pochodzące z różnych par, powinno się każdą pakować oddzielnie i dokładnie oznaczyć. Zasada ta została sformułowana z myślą o wykorzystaniu różnych możliwości badawczych (badania osmologiczne, badania mikrośladów, badania fizykochemiczne i inne).

Należy pamiętać, że ślady istniejące na rękawiczkach mogą być subtelne. Dotyczy to m.in. śladów linii papilarnych na gumowych rękawiczkach. Wiadomo, że ślady linii papilarnych dają możliwość wskazania wprost na osobę, która je pozostawiła. Chcąc skorzystać z tej możliwości, trzeba jak najszybciej dostarczyć rękawiczki do badań na ujawnianie. Uwzględniając realia, trzeba zauważyć, iż specjalista wykonujący czynności na miejscu zdarzenia może niewiele pomóc.

Ślady czerwieni wargowej

Wskazówki dotyczące utrwalania ujawnionego proszkiem odwzorowania, przez przeniesienie na folię daktyloskopijną, zawarto przy omawianiu śladów linii papilarnych.

W tym miejscu warto odnieść się do zabezpieczania niedopałków papierosów z myślą o późniejszym ujawnieniu na ustnikach śladów czerwieni wargowej. W przypadku zabezpieczania niedopałków w samochodzie (mogą być dwie lub trzy popielniczki) lub z popielniczek znajdujących się w pomieszczeniach należy pamiętać o wykorzystaniu papierowych kopert, oddzielnej dla każdej popielniczki. Działanie takie uzasadnione jest tym, iż badania odwzorowań fragmentów rysunków czerwieni wargowej są i tak dostatecznie trudne. Często są to ponakładane na siebie rysunki (stąd nieczytelne) bądź rysunki występujące pojedynczo, ale za to stanowiące stosunkowo niewielkie odwzorowania fragmentów czerwieni wargowej. Praktyka potwierdza, że identyfikacji można dokonać ze swoistego rodzaju składanki (ułożone fragmenty rysunku ze wspólnym obrzeżem, pochodzące z kilku ustników). Oddzielne pakowanie ustników (z jednej popielniczki do jednej koperty) może ułatwić pracę osobie wykonującej badania.

Ślady narzędzi⁵⁸

⁵⁸ Zob. J. Kurczewski, Ślady mechanoskopijne..., s. 19-29.

Wiadomo, że optymalną metodą jest zabezpieczanie tego rodzaju śladów wraz z podłożem. Jeżeli jednak ślady umiejscowione są na przedmiotach nieruchomych bądź o stosunkowo dużych gabarytach (i ciężarze), wycina się część tego przedmiotu. Gdy wycinania dokonuje się za pomocą palnika, trzeba pamiętać, aby miejsce cięcia było dostatecznie oddalone od miejsca występowania śladów. Zbagatelizowanie tego zalecenia może doprowadzić do zmiany lub zniszczenia cech charakterystycznych (jedno i drugie może być wywołane działaniem wysokiej temperatury).

Pakując ślady, trzeba ochronić je przed zmianami w zewnętrznej geometrii cech. Ochronę taką można zapewnić przez owinięcie przedmiotu bądź jego elementów (wówczas nie będą do siebie przylegały) i/lub unieruchomienie (wówczas nie będą się przemieszczały).

Jeżeli ślady występują na przedmiotach metalowych, a zachodzi konieczność przechowywania ich do czasu uzyskania materiału porównawczego, trzeba zabezpieczyć je przed działaniem korozji, która niszczy nie tylko metal, ale i znajdujące się na nim ślady. Korozji można zapobiec przez pokrycie śladów warstwą wazeliny bądź podobnie działającego środka.

Na niszczące działanie wilgoci i wody narażone są nie tylko przedmioty z metalu, ale także z drewna bądź jego odmian technologicznych. Mokre przedmioty drewniane ze śladami należy suszyć w temperaturze pokojowej. Korzystanie z gorących grzejników może doprowadzić do deformacji i w konsekwencji do zmian własnych cech identyfikacyjnych przedmiotu i cech znajdujących się na nim śladów narzędzi.

Dokumenty

Podczas zabezpieczania dokumentów należy przestrzegać pewnych zakazów i nakazów. Dokumentów nie wolno dotykać gołymi rękoma, mogą na nich bowiem występować inne ślady (np. ślady linii papilarnych, krwi i inne biologiczne, ślady użycia broni palnej, mikroślady). Zgodnie z zasygnalizowaną już powszechnie obowiązującą zasadą dotyczącą zabezpieczania rzeczy, dokumenty trzeba zabezpieczać w takim stanie, w jakim znajdowały się w chwili znalezienia. Na dokumentach nie wolno zatem dokonywać żadnych zapisów, a dokumentów zniszczonych nie wolno podklejać papierem. Nie powinno się składać dokumentów rozłożonych, a jeżeli zajdzie taka konieczność, to należy składać je między liniami. Dokumentów nie wolno dziurkować, zszywać, wpinać do segregatorów lub akt. Z dokumentami wilgotnymi, mokrymi, zamrożonymi należy postępować tak, jak z każdą rzeczą znajdującą się w takim stanie, czyli wysuszyć w naturalnych warunkach. Dokumenty, które przed spaleniem znajdowały się w portfelu, etui, saszetce bądź torebce, należy zabezpieczyć w całości (nie wyjmować z rzeczy, w której się znajdują). Trzeba pamiętać o tym, że zabezpieczone dokumenty nie mogą w żadnym razie służyć jako "podkładki" do dokonywania zapisów na innym podłożu. Typowym przykładem jest podkładanie zabezpieczonego dokumentu pod kartkę papieru, na której sporządza się np. notatkę urzędową. Konsekwencją popełnionego w taki sposób błędu jest powstanie suchego reliefu na dowodowym dokumencie. Wykonujący badania ekspert z zakresu badań dokumentów nie może pominąć tego faktu, tj. obecności reliefu na nadesłanym materiale dowodowym. Innego rodzaju błędem o podobnych skutkach jest adresowanie kopert do biegłych (bądź instytucji, w których są zatrudnieni) po włożeniu do koperty całego materiału badawczego, włącznie z postanowieniem. Na znajdującym się wewnątrz koperty dokumencie dowodowym może również powstać suchy relief.

Ślady użycia broni palnej⁵⁹

⁵⁹ Zob. M. Kaczmarek, Broń palna i ślady jej użycia, Piła 2000, s. 41 i n.

Podczas technicznego zabezpieczania pocisku znajdującego się na podłożu (luzem) należy chwytać go za pomocą pincety z gumowymi końcówkami. Wykorzystanie takiej pincety sprzyja ochronie śladów występujących na pocisku, a także zapobiega nanoszeniu innych śladów w toku zabezpieczania pocisku. Takiej pincety z tych samych powodów powinno się używać do zabezpieczania łusek.

W wypadku zabezpieczania zarówno mokrego pocisku, jak i mokrej łuski trzeba pamiętać o podstawowym zaleceniu, tj. wysuszeniu tych przedmiotów w temperaturze pokojowej przed zapakowaniem.

Podczas zabezpieczania pocisków (łusek) z różnych miejsc należy przestrzegać zasady oddzielnego pakowania.

Wiadomo, że pociski tkwiące w podłożu (np. drewnie, metalu) można zabezpieczyć wraz z podłożem (pocisk tkwi w przedmiocie o stosunkowo niewielkich gabarytach i ciężarze) lub z częścią podłoża (pocisk tkwi w elemencie przedmiotu i istnieje możliwość oddzielenia tego elementu), jednak bez względu na zastosowany sposób trzeba zadbać o takie unieruchomienie przedmiotu (części przedmiotu), które nie dopuści do zaistnienia jakichkolwiek zmian.

W wypadku gdy jedyną możliwość zabezpieczenia pocisku stanowi jego wydobycie z podłoża, ważne jest takie operowanie użytym w tym celu narzędziem, które nie doprowadzi do żadnego kontaktu tego narzędzia z płaszczem pocisku.

Rzecz jasna, iż osobą upoważnioną do wydobywania pocisków tkwiących w ciele (osoby lub zwłok) jest lekarz. On też powinien korzystać z pincety z gumowymi końcówkami. Organ procesowy (i specjalista) może towarzyszyć medykowi na sali sekcyjnej, jednak nie może być obecny na sali operacyjnej.

W odniesieniu do przestrzelin w szkle ważne jest:

* właściwe zabezpieczenie pęknięć (naklejenie kawałków taśmy samoprzylepnej w poprzek pęknięć, w odległości co najmniej 5 cm od otworu wlotowego), które zapobiegnie powstawaniu zmian;

* staranne opakowanie (chodzi o ochronę przed wstrząsami), które uniemożliwi jakiekolwiek działanie mechaniczne i związane z tym powstawanie nowych uszkodzeń.

Nie bez znaczenia pozostaje też zgodne z powszechnie znanymi zasadami zabezpieczenie odprysków szkła.

Podczas zabezpieczania przestrzelin w drewnie bądź metalu - w wypadku zabezpieczania fragmentu podłoża - trzeba pamiętać o zachowaniu odpowiedniej odległości od występujących śladów. Zlekceważenie tego ostrzeżenia może doprowadzić do zniszczenia śladów.

W odniesieniu do przestrzelin w różnego rodzaju materiałach i wyrobach włókienniczych ważne jest:

* nałożenie na przestrzelinę warstwy ochronnej z białego płótna lub papieru,

* niedopuszczenie do zginania materiału w miejscu przestrzeliny,

* odstąpienie od jakiegokolwiek oczyszczania (np. trzepania),

* zrezygnowanie z zastosowania środków kryjących do oznaczeń miejsc wokół przestrzeliny,

* wysuszenie mokrego materiału w temperaturze pokojowej.

W wypadku zabezpieczania przestrzelin w ciele istotną rolę odgrywa właściwe sfotografowanie. W tym celu stosuje się (przynajmniej powinno się stosować) makrofotografię w skali 1:1. Praktyka zaś potwierdza, że fotografowanie przestrzeliny powinno się odbywać z kilku pozycji.

Cząstki GSR

W odniesieniu do śladów powstających po wystrzale z broni palnej (GSR) trzeba zacząć od tego, że właściwości cząstek substancji (które wydostają się poza pociskiem i łuską z broni przy oddawaniu strzału) pozwalają na jednoznaczną ich identyfikację. Warto jednak pamiętać o pewnych zaleceniach, których przestrzeganie będzie sprzyjać dokonaniu identyfikacji.

Pozostałości po wystrzale najczęściej występują na zewnętrznych częściach dłoni. Ponieważ zazwyczaj nie wiadomo, z której ręki strzelano, trzeba pobierać materiał z obu rąk. Niezwykle ważnym czynnikiem - w odniesieniu do tego rodzaju materiału - jest czas, jaki upłynął od momentu oddania strzału do momentu zabezpieczenia cząstek GSR do badania. Zaleca się, aby ten czas nie był dłuższy niż 8 godzin.

Jeżeli osoba, od której będzie pobierało się materiał do badań, miała wcześniej założone na ręce kajdanki, to trzeba zbierać cząstki jak najdalej od miejsca przylegania kajdanek. Zalecenie to wiąże się z tym, że kajdanki mogą być nośnikiem dodatkowych i niepożądanych śladowych ilości metali, z których zostały wykonane⁶⁰.

⁶⁰ Na temat ograniczenia pola zbierania tego rodzaju materiału do badań wypowiada się A. Filewicz, Wykrywanie i badanie śladów powstających po wystrzale z broni palnej, tzw. GSR (w:) Nowoczesność oględzin procesowo-kryminalistycznych. Studia i materiały, Szczytno 1999, s. 168.

Nie powinno się daktyloskopować osoby przed zebraniem cząstek, gdyż ulegną one po prostu zniszczeniu. Nie powinno się także pobierać materiału z miejsc, na których występuje krew. Z kolei umycie rąk z wykorzystaniem detergentów powoduje usuwanie cząstek (czysta woda nie stanowi tak dużego zagrożenia). Warto również wiedzieć, że zawarta w moczu uryna powoduje absolutne zniszczenie cząstek.

W odniesieniu do pobierania cząstek GSR z rąk denata (przydatne szczególnie przy rozstrzyganiu kwestii, czy było to samobójstwo, czy zabójstwo) poważną przeszkodę stanowi niska temperatura otoczenia.

Pozostaje jeszcze jeden istotny czynnik, tj. osoba pobierająca materiał do badań. Pobierającym materiał nie może być osoba, która jest zatrudniona w miejscu związanym z bronią bądź osoba, która w czasie poprzedzającym badanie przebywała na strzelnicy. Innymi słowy, chodzi o to, żeby pobierający nie miał kontaktu z bronią palną.

Żarówki pojazdów mechanicznych⁶¹

⁶¹ Zob. tegoż, Krytyczne uwagi do sposobu zabezpieczania żarówek pojazdów mechanicznych..., s. 49-52.

Żarówki bywają najczęściej jedynym dowodem umożliwiającym ustalenie, jakie światła były włączone w pojeździe w chwili zaistnienia wypadku. Stan zabezpieczonych żarówek musi odpowiadać rzeczywistemu stanowi po wypadku. Do spełnienia tego wymogu wystarczy pamiętać, że przed sprawdzeniem stanu sprawności instalacji elektrycznej pojazdu trzeba zabezpieczyć żarówki z rozbitą bańką szklaną i żarówki, których bańki nie uległy rozbiciu, z lamp usytuowanych najbliżej uszkodzonych miejsc pojazdu. Szczególną troską należy otoczyć żarówki z rozbitą bańką szklaną, aby nie zgubić żarników przyczepionych do wewnętrznych elementów żarówek, a także żarników oderwanych (występujących wśród odłamków szkła w lampie). Błąd polegający na sprawdzeniu stanu oświetlenia pojazdu przed zabezpieczeniem żarówek nie należy do wyjątku. Błędem jest także dokonywanie sprawdzania stanu sprawności technicznej przed zabezpieczeniem żarówek (np. drogą eksperymentu polegającego na podłączaniu żarówek do napięcia sieciowego). Innego rodzaju błędem jest pomijanie - podczas zabezpieczania żarówek - tych żarówek, których bańki uległy rozbiciu. Rzecz w tym, iż mogą one mieć największą wartość dowodową.

Ślady krwi⁶²

⁶² Na błędy związane z zabezpieczaniem śladów biologicznych oraz konsekwencje popełnianych uchybień zwraca uwagę J. Babecka, Badania DNA... , s. 227-233.

Sprawą podstawową przy zabezpieczaniu śladów krwi jest praca w rękawiczkach jednorazowego użytku. Nie pomijając względów bezpieczeństwa osoby wykonującej tę czynność, trzeba podkreślić, że nieużywanie rękawiczek na miejscu zdarzenia sprzyja naniesieniu DNA z dłoni osoby zabezpieczającej na dowodowy ślad. Naniesienie zaś obcego DNA powoduje wypaczenie wyników badań.

W odniesieniu do śladów krwi sposób zabezpieczenia technicznego uzależniony jest od rodzaju i stanu podłoża, grubości plam i wielkości przedmiotu, na którym występują. Wiadomo, że ślady krwi zabezpiecza się wraz z podłożem, przez zeskrobanie lub zmycie z podłoża.

W wypadku zabezpieczania śladów wraz z podłożem należy pamiętać o pobraniu podłoża kontrolnego. Może być nim np. niezakrwawiony kawałek dywanu lub wykładziny.

Zabezpieczając ślady wraz z podłożem z różnych miejsc, należy przestrzegać zasady oddzielnego pakowania.

Przy zabezpieczaniu przedmiotów, na których występują ślady krwi, również obowiązuje zasada oddzielnego pakowania. Trzeba jednak szczególnie pamiętać o tym, by nie używać tej samej pary rękawiczek do zabezpieczania kilku zakrwawionych przedmiotów. Posługiwanie się jedną parą do zabezpieczania kilku przedmiotów grozi bowiem przenoszeniem DNA.

Wilgotne rzeczy przed wysłaniem do badań należy wysuszyć w warunkach naturalnych, w temperaturze pokojowej. Zlekceważenie tego wymogu (np. przez suszenie odzieży z plamami krwi na gorącym kaloryferze, a tym bardziej na słońcu) może doprowadzić do zniszczenia cech pozwalających na identyfikację śladu i metodami klasycznymi, i metodami genetycznymi.

Do zeskrobywania zaschniętych śladów krwi (kilku plam) nie powinno się używać tego samego skalpela do zabezpieczenia różnych plam. Konsekwencją bowiem takiego działania jest przenoszenie materiału genetycznego na kolejne ślady.

Włosy

Tego rodzaju materiał dowodowy pakuje się w koperty bądź torebki papierowe. Trzeba pamiętać, że jest to materiał biologiczny, a zatem mokre włosy - przed włożeniem do koperty (torebki) - należy wysuszyć.

Przed umieszczeniem włosów w opakowaniu należy to opakowanie oznakować i opisać (opis powinien zawierać podstawowe informacje dotyczące ujawnienia i zabezpieczenia oraz podpisy osób biorących udział w czynności).

Włosy ujawnione na różnych podłożach bądź w różnych miejscach tego samego podłoża należy pakować oddzielnie.

Paznokcie

Odłamane paznokcie pakuje się do probówki. Przed włożeniem tego rodzaju materiału do probówki nie wolno dokonywać żadnych zabiegów (np. mycia).

Odpryski lakieru z paznokci należy pakować do pojemnika wyłożonego miękkim materiałem (watą, ligniną, gazą itp.), by ochronić je przed pokruszeniem.

Fragmenty tkanek

Jeżeli materiał do badań jest świeży, należy natychmiast go przekazać. Jeżeli nie ma takiej możliwości, należy zależnie od wielkości tkanki i możliwości technicznych - wysuszyć go, zamrozić bądź zapakować w sposób umożliwiający dostęp powietrza.

Ślina

Do zabezpieczania śliny na niedopałkach papierosów należy wykorzystywać papierowe koperty, a do zabezpieczania śliny na kopertach lub znaczkach pocztowych można wykorzystać przezroczysty woreczek foliowy. Do zabezpieczania śliny na gumie do żucia można wykorzystać zarówno papier, jak i folię. Najważniejsze zalecenie nie dotyczy bezpośrednio rodzaju opakowania. Niezwykle istotne jest to, by nikt nie dotykał tego rodzaju materiału gołymi rękoma. Zakaz dotykania przez kogokolwiek w taki właśnie sposób obejmuje nie tylko okres prowadzonego postępowania przygotowawczego i dotyczy wszystkich osób, a nie tylko osoby, która materiał dowodowy zabezpieczała.

Przed włożeniem niedopałka papierosa, kawałka gumy, koperty ze znaczkiem itd. do koperty pełniącej funkcję opakowania należy tę kopertę oznaczyć i opisać.

Nasienie

Plamy nasienia na odzieży lub przedmiotach przed zabezpieczeniem, konkretnie przed zapakowaniem odzieży (przedmiotu), należy wysuszyć w temperaturze pokojowej. W żadnym wypadku nie wolno takich plam dotykać, zeskrobywać ani zmywać. Nie wolno też zginać odzieży (przedmiotu) w miejscach występowania plam. Innymi słowy, materiał należy zabezpieczać w całości i w niezmienionej postaci. Z zabezpieczaniem plam nasienia wiąże się pobieranie wymazu np. z pochwy. W tym miejscu trzeba podkreślić, iż wymaz z pochwy należy traktować tak, jak każdy inny ślad i zabezpieczyć do badań identyfikacyjnych dawcy bądź dawców nasienia. Nie wymaga komentarza fakt, iż wymaz jest elementem łączącym ofiarę ze sprawcą. Większość osób wie, że osobą uprawnioną do pobierania wymazu jest lekarz, jednak niewiele osób pamięta o tym, iż lekarz nie jest dysponentem śladów. Nierzadko dopiero na sali sądowej pada pytanie: gdzie jest wymaz? Zbyt rzadko pamięta się o tym, iż wymaz powinien być przesłany do badań identyfikacyjnych (biologicznych: klasycznych lub genetycznych). Wtedy bowiem istnieje możliwość ustalenia dawcy nasienia, nawet gdy przed zaistnieniem czynu przestępnego w pochwie znajdowały się plemniki innego dawcy, np. stałego partnera. Pobranie stosownego materiału porównawczego od stałego partnera pozwoli na wyeliminowanie jego cech.

Pot

Plamy potu na bieliźnie osobistej lub odzieży wierzchniej (jej częściach) należy zabezpieczać w całości. Tego rodzaju materiał dopiero po uprzednim wysuszeniu należy przekazywać do badań.

Wymiociny

W odniesieniu do tego materiału stosuje się jeden sposób zabezpieczenia - zebranie na czystą gazę, następnie umieszczenie w szczelnym naczyniu. Wymiocin nie należy suszyć!

Rośliny

Wszelkie materiały roślinne przed wysłaniem do badań trzeba wysuszyć. Po wysuszeniu należy je umieścić w kopercie (papierowym pudełku), ale między dwoma arkuszami papieru. Zalecenia te mają na celu ochronę przed połamaniem lub pokruszeniem.

Wyroby lakiernicze⁶³

⁶³ Z. Ruszkowski, Fizykochemia..., s. 27-28.

Sam sposób pobrania i zabezpieczenia jest uzależniony od ilości materiału i postaci, w jakiej on występuje. W inny sposób zabezpiecza się np. mikroślady powłok wyrobów lakierniczych, w inny drobne płytki tych powłok, w inny otarcia na odzieży lub przedmiotach.

Podczas pobierania materiału dowodowego obowiązuje żelazna zasada - zabezpieczać w stanie niezmienionym. Trzeba podkreślić, że jest to szczególnie ważne w przypadkach, gdy zachodzi potrzeba zlecenia badań na całość bądź na ciągłość zarysowań powierzchni.

Substancje niszczące powłoki malarskie⁶⁴

⁶⁴ M. Pietryszyk, Ł. Matyjasek, M. Wachowicz, Badania identyfikacyjne wybranych substancji niszczących powłoki lakiernicze, PK 2008, nr 260, s. 23.

W razie uszkodzenia karoserii pojazdu nieznaną substancją należy ją zabezpieczyć w możliwie najkrótszym czasie. Zabezpieczenie substancji w ciągu 6 godzin od momentu naniesienia jej na karoserię umożliwi identyfikację głównych składników przy wykorzystaniu metody spektrofotometrii w podczerwieni. Do zabezpieczenia trzeba wykorzystać szczelny pojemnik. Tytułem przykładu można wskazać szklaną próbówkę z zakrętką. Prawidłowo zabezpieczone próbki do badań mogą być przechowywane w temperaturze pokojowej nawet przez miesiąc.

Metale i ślady metali⁶⁵

⁶⁵ Z. Ruszkowski, Fizykochemia... , s. 48.

Najważniejsze zalecenia dotyczące zabezpieczania metalowych przedmiotów (metalowych części przedmiotów) podano przy omawianiu śladów narzędzi oraz broni i śladów jej użycia. W tym miejscu warto wskazać na to, co może być ważne podczas zabezpieczania urządzeń będących przyczyną wypadków drogowych i awarii. Wymontowując uszkodzone części, trzeba uważać, aby nie zostały naniesione dodatkowe ślady. Oprócz tego trzeba zwracać uwagę, by części nie uległy deformacjom, na które szczególnie narażone są powierzchnie przełomów. Jeżeli nie uda się zapobiec powstaniu nowych śladów mechanicznych, trzeba je wyraźnie zaznaczyć i opisać.

W sytuacjach gdy części uległy przełamaniu w wielu miejscach, trzeba zabezpieczyć wszystkie kawałki.

Podczas zabezpieczania materiału w postaci mikrośladów metali ważne jest, aby nie uległy one starciu i rozprzestrzenianiu się na inne ślady.

Szkło⁶⁶

⁶⁶ Tamże, s. 52.

Do zabezpieczania bardzo małych kawałków szkła nie należy stosować opakowań szklanych, gdyż w razie stłuczenia takiego opakowania oddzielenie kawałków stanowiących materiał dowodowy może być niemożliwe. Nie wolno także jako jedynego opakowania stosować papieru, gdyż w razie uszkodzenia opakowania kawałki mogą wypaść. Bardzo małych kawałków szkła nie należy umieszczać na miękkiej wyściółce z ligniny lub waty.

Z kolei do zabezpieczania garderoby (części garderoby), w której mogą znajdować się kawałki szkła, powinno się stosować torby papierowe lub z tworzywa sztucznego. Należy też przestrzegać zasady oddzielnego pakowania.

Karty płatnicze

W trakcie oględzin bankomatu z nielegalnie zainstalowanym urządzeniem do kopiowania kart (popularnie zwanym nakładką) warto znać sposób działania przestępców. Fałszerze kart płatniczych umieszczają w czytniku kart specjalne miniaturowe urządzenie, kopiujące dane z paska magnetycznego. Z kolei kod PIN uzyskują dzięki zamontowanej minikamerze. Praktyka potwierdza, że przeprowadzający oględziny wymontowywali jedynie urządzenie sczytujące dane z paska magnetycznego, zapominając zupełnie o zainstalowanej mikrokamerze. Takie postępowanie ma konsekwencje przy uwzględnieniu faktu, że przestępcy instalują zestawy do kopiowania kart na 3-4 godziny. Po zdobyciu danych z zadawalającej liczby kart dokonują demontażu i zmieniają miejsce działalności. Warto przy tym dodać, że w ostatnim czasie wyspecjalizowane gangi fałszerzy rezygnują z mikrokamery, zastępując ją specjalną, nakładaną na pulpit folią. Ta ostatnia zapamiętuje kod PIN.

Komputer, sprzęt komputerowy i nośniki danych⁶⁷

⁶⁷ Zob. M. Adamczyk, M. Antas, Zabezpieczanie materiału dowodowego do badań komputerowych (w:) Przestępczość teleinformatyczna. Materiały seminaryjne, red. J. Kosiński, Szczytno 2004, s. 198 i n. Zob. też A. Mochnacz, Gromadzenie i zabezpieczanie materiału dowodowego w zakresie przestępstw komputerowych (w:) Przestępczość teleinformatyczna..., s. 174-175.

Przed odłączeniem lub wyjęciem określonych części komputera należy je oznakować i opatrzyć informacjami, jakie powinna zawierać każda metryczka śladowa. Obowiązuje zasada, że przedmioty związane z jedną jednostką centralną (komputerem, serwerem) należy oznakować tym samym jednym symbolem (liczbą) i odpowiednimi numerami podrzędnymi. Nakaz dokładnego udokumentowania dotyczy także okablowania sprzętu (sieciowego i wewnętrznego) każdego komputera lub urządzenia. Wypływa on z faktu istnienia wielu niestandardowych kabli i wielorakich kombinacji pasujących do siebie, ale równocześnie niewłaściwie pracujących. Kolejna zasada to zabezpieczenie wszystkich kabli komputera oraz tych, które służą do łączenia innych zabezpieczanych urządzeń. Każdy kabel (z wyjątkiem kabli zasilania) powinien być oznakowany na każdym z końców. Z kolei każde gniazdko powinno być oznakowane odpowiednio do kabla, który się do niego podłącza (chodzi o szybkie ustalenie, jaka wtyczka znajdowała się w określonym gnieździe).

Każdy przedmiot powinien być zapakowany w sposób eliminujący uszkodzenia mechaniczne w trakcie transportu. Podzespoły komputerów powinny być pakowane w folię antyelektrostatyczną. Zalecenie to wynika z wrażliwości podzespołów elektronicznych na elektryczność statyczną. Zastępując folię antyelektrostatyczną folią aluminiową, należy zwrócić uwagę na to, by nie zewrzeć wyprowadzenia źródeł zasilania, znajdujących się w niektórych podzespołach (np. bateria zasilająca zegar i pamięć CMOS na płycie głównej).

Szczególną troską należy otoczyć dyski twarde i dyskietki. Od prawidłowego pakowania, transportu i przechowywania tych nośników danych zależeć będzie to, czy nie zostaną utracone zawarte w nich cenne informacje. Dlatego właśnie należy umieszczać je w kartonowych opakowaniach, przechowywać w torebkach antystatycznych i trzymać z dala od urządzeń emitujących silne pole elektromagnetyczne lub magnetyczne. Ponadto należy pamiętać o zakazie umieszczania dyskietek w bezpośrednim kontakcie z dyskami twardymi.

9. Co należy brać pod uwagę przy kompletowaniu materiału dla biegłych

 

W każdej sprawie - przy kompletowaniu materiału dla biegłych - należy:

* uwzględnić rodzaj (rodzaje) zabezpieczonego materiału dowodowego,

* zastanowić się nad możliwościami badawczymi poszczególnych śladów (dowodów rzeczowych),

* przyjąć właściwą kolejność w zlecaniu badań,

* rozważyć potrzebę uzyskania materiału porównawczego,

* rozważyć, które ślady (dowody rzeczowe) należy szybko przesłać do biegłego.

Nie ulega wątpliwości, że kompletowanie materiału dla biegłych powinno być poprzedzone analizą akt sprawy. Taka analiza dostarcza bowiem informacji o tym, co się ma (jakiego rodzaju materiał dowodowy już zabezpieczono) oraz co chciałoby się wiedzieć i dlaczego.

Mając konkretny rodzaj śladów (dowodów rzeczowych), trzeba określić możliwości badawcze. Kiedy jest to już określone (czasami po konsultacji ze specjalistą, czasami dopiero po konsultacji z biegłym), można podjąć decyzję, z której możliwości badawczej (a może nawet więcej niż jednej) warto czy wręcz powinno się skorzystać.

Na etapie wyboru więcej niż jednej z kilku możliwości badawczych należy podjąć decyzję dotyczącą kolejności zlecania badań. W tym miejscu trzeba wyjaśnić, iż wykorzystanie więcej niż jednej możliwości badawczej może zależeć od zlecenia badań we właściwej kolejności. Na przykład badania śladów użycia broni, chodzi tu o łuski, powinny być poprzedzone badaniami mającymi na celu ujawnienie i zabezpieczenie śladów linii papilarnych. Inny przykład - barwne, widoczne ślady linii papilarnych powinny być w pierwszej kolejności przedmiotem badań biegłego z zakresu daktyloskopii, następnie powinny zostać przekazane do biegłego z zakresu biologii i/lub fizykochemii.

Po dokonaniu wyboru możliwości badawczych trzeba się zastanowić, czy istnieje potrzeba uzyskania materiału porównawczego. Nadto należy rozważyć, czy wszelka zwłoka w uzyskaniu takiego materiału może grozić utratą możliwości badawczych (zob. punkt 13).

W odniesieniu do kompletowania i przekazywania materiału dla biegłych warto jeszcze pamiętać, że wśród zabezpieczonych śladów i dowodów rzeczowych istnieją i takie, które należy jak najszybciej przekazać do biegłego.

10. Które ślady i dowody rzeczowe trzeba szybko dostarczać do biegłego

 

Nie ulega wątpliwości, że od wiedzy organu procesowego w tym zakresie i wydania decyzji o dostarczaniu w trybie pilnym niektórych śladów i dowodów rzeczowych może zależeć możliwość wykorzystania tych śladów w ustaleniu sprawcy czynu przestępnego.

Rozmaite przedmioty, na których mogą występować ślady linii papilarnych, zwłaszcza gdy istnieje duże prawdopodobieństwo, że dotykał ich sprawca, powinny niezwłocznie trafić do biegłego. W celu pełnego zrozumienia podanego zalecenia należy wyjaśnić, że o efekcie ujawnienia śladów linii papilarnych decydują przede wszystkim: skład i właściwości substancji tworzącej ślad, rodzaj podłoża i upływ czasu od powstania tych śladów. Wyjaśniając najogólniej, trzeba zasygnalizować, że w skład substancji śladotwórczej (najczęściej jest to substancja potowo-tłuszczowa) wchodzi pot, który zawiera w swoim składzie około 99% wody. Ślad linii papilarnych pozostawiony zwłaszcza na przedmiocie o niechłonnym podłożu (metal, szkło itp.), i do tego przedmiocie przechowywanym w pomieszczeniu o stosunkowo wysokiej temperaturze (czasami wystarczy temperatura pokojowa), zaczyna po prostu wysychać. Po upływie zbyt długiego czasu trafia do biegłego, który nie w każdym przypadku jest w stanie w jakikolwiek sposób temu zaradzić. Nierzadko powodem, dla którego przedmiot (na którym mają być ujawniane ślady linii papilarnych) trafia zbyt późno do biegłego, jest skupienie uwagi organu procesowego na pobraniu odbitek porównawczych. Rzetelnie sporządzone odbitki na kartach daktyloskopijnych i chejroskopijnych nie mogą być wykorzystane w badaniach porównawczych w tej konkretnej sprawie, gdyż efekt ujawnienia śladów na przesłanych przedmiotach jest zupełnie inny, niż oczekiwał zleceniodawca badań.

Do biegłego powinny być również niezwłocznie dostarczane wszelkiego rodzaju produkty żywnościowe, na których mogą występować ślady czerwieni wargowej i/lub zębów. Niedopuszczalne jest dostarczanie biegłemu materiału dowodowego spowitego grubą warstwą pleśni. Nie zawsze bowiem udaje się biegłemu pozbyć tego swoistego balastu bez szkody dla pozostawionych - ukrytych pod pleśnią - śladów.

Kolejny przykład materiału, który powinien być niezwłocznie przekazany do biegłego, stanowi materiał biologiczny. Zalecenie szybkiego dostarczenia do biegłego śladów krwi (przedmiotów ze śladami krwi) i innych śladów biologicznych podyktowane jest przede wszystkim wymogami dotyczącymi przechowywania tego rodzaju materiału. Trzeba wiedzieć, że wilgoć i wysoka temperatura stanowią znakomite warunki do rozwoju drobnoustrojów, a materiał biologiczny jest dla nich doskonałą pożywką. Innymi słowy - niewłaściwe przechowywanie śladów biologicznych prowadzi do zniszczenia materiału badawczego.

Następnym przykładem materiału, który należy szybko dostarczać biegłemu, są ciekłe środki zapalające. Ponieważ są to substancje lotne, należy je tak zabezpieczać, aby nie nastąpiło odparowanie. Nie zawsze pojemność szczelnego szklanego słoika pozwala zabezpieczyć przedmiot lub jego części. W takich wypadkach materiał dowodowy wkłada się do worków foliowych, które nie są jednak tak szczelne, jak szklane słoiki. Dlatego właśnie tego rodzaju materiał i w taki sposób zabezpieczony trzeba szybko dostarczać do biegłego.

11. W jaki sposób można uzyskać materiał porównawczy

 

Prawidłowo zabezpieczone (pod względem technicznokryminalistycznym i formalnoprocesowym) ślady i przedmioty stanowią rzeczowe środki dowodowe.

W zależności od tego, które ślady i przedmioty zostaną przeznaczone do badań identyfikacyjnych, trzeba rozważyć - jak sygnalizowano wcześniej - czy istnieje potrzeba uzyskania materiału porównawczego.

Materiał porównawczy można uzyskać w następujący sposób:

* pobrać od określonej osoby,

* dokonać przeszukania osoby bądź pomieszczeń,

* wykonać ślady porównawcze rzeczą,

* wykonać ślady porównawcze narzędziem.

W ramach pierwszego z wymienionych sposobów uzyskania materiału porównawczego mieszczą się m.in. takie postacie tego materiału jak:

* odbitki linii papilarnych,

* odbitki czerwieni wargowej,

* odbitki małżowiny usznej,

* odbitki skóry ludzkiej,

* wymaz ze śluzówki policzków,

* krew,

* włosy,

* odciski zębów,

* dźwięk,

* zapach,

* wzory pisma ręcznego.

W przypadku pobierania odcisków porównawczych linii papilarnych od osoby istnieją dwie metody. Pierwsza to daktyloskopowanie tradycyjne⁶⁸, w przypadku którego wykorzystuje się karty daktyloskopijne o określonych wzorach, białe kartki papieru formatu A-4 i środki kryminalistyczne. Druga metoda polega na wykorzystaniu urządzenia do elektronicznego daktyloskopowania⁶⁹. System do elektronicznego daktyloskopowania "Live Skaner" przeznaczony jest do generowania czarno-białych kart daktyloskopijnych metodą skanowania obrazów rysunków linii papilarnych opuszek palców i dłoni oraz przesyłania ich do AFIS. Warto zasygnalizować, że sposób pobierania odcisków linii papilarnych nie pozostaje bez wpływu na jakość odwzorowań⁷⁰.

⁶⁸ Zob. J. Jerzewska, ABC daktyloskopowania..., s. 15 i n.

⁶⁹ Zob. tamże, s. 31 i n.

⁷⁰ Szerzej na ten temat zob. H. Borkowska, K. Tomaszycki, Wpływ sposobu pobierania odbitek porównawczych i ujawniania śladów linii papilarnych na obraz i czytelność minucji, PK 2008, nr 260, s. 79 i n.

W wyniku dokonanego przeszukania osoby, rzeczy lub pomieszczeń można zabezpieczyć rękawiczki, obuwie, narzędzia itd. W gruncie rzeczy jest to materiał dowodowy (zabezpieczono go przecież w toku czynności procesowej o charakterze dowodowym, jaką jest przeszukanie), jednak materiał ten - jako materiał porównawczy - służy potem osobie wykonującej badania. W tym miejscu trzeba wyjaśnić, że w jednym wypadku będzie on służył biegłemu w postaci dostarczonej do badań, w innym - w postaci wtórnej, tj. śladów porównawczych wykonywanych przez samego biegłego. Ostateczna postać materiału porównawczego zależy przede wszystkim od metodyki konkretnych badań, a nawet specyfiki tych badań.

Ślady porównawcze rzeczą - chodzi przede wszystkim o obuwie i rękawiczki - mogą być wykonywane i są wykonywane przez inne osoby niż osoby wykonujące badania w ramach ekspertyzy. Trzeba jednak zaznaczyć, że sporządzenie odbitek porównawczych odbywa się zgodnie z zaleceniami zawartymi w literaturze fachowej.

Ślady porównawcze narzędziem z reguły sporządzają osoby wykonujące badania tych śladów.

Przy omawianiu sposobów uzyskiwania materiału porównawczego nie można pominąć dwóch kwestii. Chodzi mianowicie o uprawnienia do uzyskiwania materiału porównawczego (w tym pobierania) oraz ogólne zasady (zabezpieczanie procesowe!), których należy przestrzegać w toku i po zakończeniu czynności.

Szczegółowe warunki i sposób poddawania oskarżonego oraz osoby podejrzanej m.in. badaniom niepołączonym z naruszeniem integralności ciała (w tym pobrania krwi, włosów lub wydzielin organizmu) i wykonywaniu z ich udziałem m.in. czynności pobrania wymazu ze śluzówki policzków, odcisków zębów, odwzorowań linii papilarnych i utrwalenia głosu określa rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z dnia 23 lutego 2005 r. w sprawie poddawania badaniom lub wykonywania czynności z udziałem oskarżonego oraz osoby podejrzanej (Dz. U. Nr 33, poz. 299).

Zgodnie z przepisami zacytowanego rozporządzenia osobą uprawnioną do pobrania krwi, włosów lub wydzielin organizmu jest lekarz.

Fakt pobrania krwi, włosów lub wydzielin organizmu lekarz przeprowadzający badanie dokumentuje w protokole. W wypadku gdy przeprowadzenie pełnego badania jest niemożliwe - mimo zastosowania przymusu bezpośredniego - lekarz ogranicza się do wykonania badania w zakresie możliwym. Jednak w takiej sytuacji jest zobowiązany umieścić o tym informację w dokumentacji badania.

Zgodnie z przepisami tego samego rozporządzenia czynności pobrania wymazu ze śluzówki policzków wykonują - przeszkoleni w tym zakresie - funkcjonariusze Policji. Z kolei rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 26 lipca 2005 r. w sprawie sposobu postępowania przy wykonywaniu niektórych uprawnień policjantów (Dz. U. Nr 141, poz. 1186) określa sposób postępowania policjantów oraz wzory dokumentów stosowanych m.in. przy wykonywaniu czynności pobierania wymazu ze śluzówki policzków w celu identyfikacji osób o nieustalonej tożsamości oraz osób usiłujących ukryć swoją tożsamość, jeżeli ustalenie tożsamości w inny sposób nie jest możliwe. Z pobrania od osób wymazu ze śluzówki policzków policjant sporządza protokół, który oznacza się tym samym kodem kreskowym, jakim został oznaczony pakiet kryminalistyczny (użyty do pobrania). W wypadku zastosowania środków przymusu bezpośredniego wobec osoby (w celu pobrania wymazu ze śluzówki policzków) odnotowuje się ten fakt w protokole. Na pisemny lub ustny wniosek policjanta uprawniony pracownik służby zdrowia albo instytucji naukowej lub specjalistycznej powołanej do przeprowadzania badań genetycznych dokonuje pobrania wymazu. Warto dodać, że występowanie policjanta z takim wnioskiem powinno mieć miejsce w szczególnie uzasadnionych przypadkach⁷¹.

⁷¹ Por. przepis § 13 ust. 3 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości w sprawie poddawania badaniom lub wykonywania czynności z udziałem oskarżonego oraz osoby podejrzanej z przepisem § 14 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 26 lipca 2005 r. w sprawie sposobu postępowania przy wykonywaniu niektórych uprawnień policjantów.

Odciski uzębienia pobierają wyspecjalizowane w zakresie kryminalistyki komórki organizacyjne Policji. W komórkach tych zatrudnieni są eksperci (kandydaci na ekspertów) i specjaliści. Osobą uprawnioną do pobrania odcisków uzębienia jest również biegły sądowy. Z kolei pobrania odbitek linii papilarnych palców i dłoni oraz stóp dokonują przeszkoleni w zakresie podstaw daktyloskopii funkcjonariusze Policji prowadzący postępowanie przygotowawcze. W szczególnie uzasadnionych przypadkach tego rodzaju materiał pobierają wyspecjalizowane w zakresie kryminalistyki komórki organizacyjne Policji lub biegły sądowy. Natomiast utrwalenia głosu dokonują wyspecjalizowane w zakresie kryminalistyki komórki organizacyjne Policji. Osobą uprawnioną do utrwalenia głosu jest także biegły sądowy.

Do pobierania odbitek czerwieni wargowej, małżowiny usznej, skóry ludzkiej jest upoważniony organ procesowy (najczęściej osobą tą jest policjant prowadzący sprawę lub wykonujący czynności zlecone przez prokuratora).

W wypadkach nadesłania do biegłego nieodpowiedniego materiału porównawczego nie można oczekiwać od niego (tym bardziej nie można żądać!) uzyskania na własną rękę właściwego materiału.

Podczas pobierania materiału porównawczego należy kierować się dwoma podstawowymi zasadami:

* materiał porównawczy musi być adekwatny do materiału dowodowego (np. jeżeli na foliach daktyloskopijnych utrwalono ślady w postaci odwzorowań linii papilarnych dłoni, trzeba pobrać odbitki dłoni, a nie ograniczać się tylko do nadesłania odbitek linii papilarnych na kartach daktyloskopijnych);

* materiał porównawczy musi być kompletny (jeżeli na foliach daktyloskopijnych utrwalono ślady w postaci odwzorowań linii papilarnych opuszek palców i członów oraz dłoni i stóp, trzeba pobrać ze wszystkich wskazanych miejsc odbitki porównawcze).

Im uboższy jest materiał dowodowy, tym bogatszy musi być materiał porównawczy. Niedopuszczalne jest, by materiał dowodowy był lepszy od porównawczego. Praktyka potwierdza jednak, że ślady zabezpieczone na miejscu zdarzenia, powstałe w sposób przypadkowy, bywają bardziej czytelne niż odbitki linii papilarnych pobrane od określonych osób.

12. Jakie wskazówki praktyczne mogą być przydatne dla dokonujących przeszukania

 

Warunkiem sprzyjającym temu, żeby przeszukanie przyniosło pożądane efekty, jest znajomość sprawy i współpraca z biegłym określonej specjalności.

Przed rozpoczęciem czynności przeszukania trzeba pamiętać, że przedmioty znalezione w toku jej wykonywania mogą stanowić materiał badawczy, a każdy materiał badawczy powinien być dostarczony do badań w takim stanie, w jakim znajdował się w chwili zabezpieczenia.

Praktyczna wskazówka - należy tak zabezpieczać, aby w najmniejszym stopniu nie obniżyć wartości identyfikacyjnej rzeczy oraz nie doprowadzić do uszczuplenia możliwości badawczych. Nie oznacza to jednak rezygnacji z innych możliwości badawczych, a ściślej - z możliwości badawczych śladów, jakie mogą znajdować się na rzeczach (przedmiotach) znalezionych w wyniku przeszukania. Na przykład w toku przeszukania znalezione narzędzia lub przedmioty warto poddać oględzinom m.in. pod kątem ujawnienia i zabezpieczenia śladów linii papilarnych lub innych śladów. Wskazania możliwości badawczych tych śladów oraz wykorzystania wyników badań może dokonać specjalista. Najlepiej, gdy jest on osobą uczestniczącą w tej czynności. Ułatwia on wówczas organowi prowadzącemu czynność podjęcie właściwej merytorycznej decyzji.

Następna wskazówka - zawsze trzeba pamiętać o właściwym udokumentowaniu przeprowadzonego przeszukania. Przebieg i wyniki czynności muszą znaleźć odbicie w dokumentach procesowych⁷². Zbagatelizowanie tego ostrzeżenia może doprowadzić do tego, że dowód z opinii biegłego zostanie zdyskwalifikowany wobec podważenia wiarygodności pochodzenia (miejsca znalezienia) przedmiotu, na którym pozostawiono ślad. Co jest zatem ważne w zapisie? Po pierwsze - wierny opis znalezionego przedmiotu, czyli opis fotograficzny (taki, który pozwoli bezbłędnie rozpoznać przedmiot bądź rzecz wśród znacznej liczby podobnych). Po drugie - zaznaczenie, czy przedmiot wydano dobrowolnie, czy znaleziono w trakcie przeszukania. Po trzecie - zaznaczenie w dokumentacji faktu znalezienia przedmiotu w miejscu wskazującym na jego celowe ukrycie.

⁷² Zob. S. Flasiński, Przeszukanie - istota, cel, zadania i ustawowy zakres (w:) Studia Kryminologiczne, Kryminalistyczne i Penitencjarne, 1988, t. XIX, s. 173.

Kolejna wskazówka, przydatna również w odniesieniu do oględzin - w wypadku zabezpieczania odzieży lub części garderoby nie wolno jej przymierzać, czyścić, trzepać. Należy też przestrzegać zasady oddzielnego pakowania. Mokrą odzież (części garderoby) lub obuwie należy suszyć w warunkach naturalnych (nie wolno suszyć ani na kaloryferze, ani w pełnym słońcu).

13. Jakiego rodzaju materiału porównawczego trzeba poszukiwać niezwłocznie i dlaczego

 

Materiał porównawczy stanowi w określonych badaniach część materiału badawczego, który powinien być jak najszybciej kompletowany i dostarczany do osoby wykonującej badania. Jednym z warunków szybkiego dostarczenia jest niezwłoczne uzyskanie materiału porównawczego. Praktyka wciąż jednak dowodzi, że z kompletowaniem materiału badawczego (wtedy, gdy do przeprowadzenia badań niezbędny jest materiał porównawczy) bywa bardzo różnie. Prowadzący postępowanie przygotowawcze chyba zapominają, iż istnieją takie badania, a ściślej rodzaje badań, w których zwłoka w zdobyciu materiału porównawczego bywa równoznaczna z uniemożliwieniem przeprowadzenia badań bądź z ich poważnym utrudnieniem. Pierwszą sytuację należy łączyć z niewykorzystaniem zabezpieczonych śladów dowodowych, drugą zaś z wydaniem opinii prawdopodobnej. Obie są wynikiem błędu polegającego na zbyt późno podjętych działaniach zmierzających do uzyskania materiału porównawczego. Biorąc pod uwagę sytuację o łagodniejszych skutkach, tj. wydanie przez biegłego opinii prawdopodobnej, warto przypomnieć - przede wszystkim zlecającym badania - jak bardzo prowadzący postępowanie nie lubią otrzymywać tego rodzaju opinii, nawet wtedy gdy stopień prawdopodobieństwa wniosków biegłego, inaczej prawdopodobieństwa identyfikacji, jest wysoki. Jedynym sposobem wyeliminowania niejako zawinionych przez organ procesowy opinii prawdopodobnych jest przestrzeganie wskazówek wypracowanych przez długoletnich praktyków.

Niezwłocznie powinno się poszukiwać tych rzeczy (przedmiotów), których dalsze użytkowanie (np. rękawiczek, obuwia) lub wykorzystywanie do określonych czynności (np. łomów, nożyc) może doprowadzać do zniszczenia lub zniekształcenia cech, jakie już zawierają, bądź do powstawania nowych cech. W jednym i drugim wypadku mogą pojawić się poważne utrudnienia badań. Nie można również wykluczyć celowego pozbycia się przedmiotów użytych do popełnienia przestępstwa, choćby przez wymianę z inną osobą. Niekiedy trzeba liczyć się również z wiedzą sprawców o możliwościach badań identyfikacyjnych i dostrzeganą potrzebą pozbycia się użytych narzędzi i przedmiotów.

Inny przykład związany jest z zabezpieczeniem materiału dowodowego w postaci technicznego środka smarnego lub tłuszczu. Zalecenie jak najszybszego dostarczenia materiału porównawczego wynika z tego, iż zarówno techniczne środki smarne, jak i tłuszcze ulegają dość szybko przemianom starzeniowym. W miarę upływu czasu powstają zmiany w składzie chemicznym i we właściwościach fizykochemicznych.

14. Na czym warto skupić uwagę przed wydaniem postanowienia

 

Stale rosnące znaczenie dowodu z opinii biegłego niejako zmusza do tego, by jego dopuszczanie i przeprowadzanie odbywało się w sposób prawidłowy⁷³.

⁷³ Z. Doda, A. Gaberle, Dowody w procesie karnym, Warszawa 1995, s. 79.

Przed wydaniem postanowienia za najważniejsze należy uznać:

* zapoznanie się z aktami sprawy,

* określenie powodu, dla którego dostrzegamy potrzebę powołania biegłego,

* obranie właściwego momentu powołania biegłego,

* wybór biegłego,

* zebranie materiału badawczego⁷⁴.

⁷⁴ J. Gurgul, Czynności poprzedzające wydanie postanowienia o powołaniu biegłego, PK 1993, nr 200-201, s. 19-21; tegoż, Wybrane zagadnienia metodyki postępowania przygotowawczego, Prok. i Pr. 1997, nr 3, s. 108.

W odniesieniu do zapoznania się z aktami sprawy trzeba stwierdzić, że nie chodzi tu o przeglądanie akt, ale o wnikliwe czytanie. Tego rodzaju czytanie pozwoli bowiem dotrzeć myślą do istoty rzeczy, a jego wynikiem będzie uświadomienie sobie wątpliwości, do których wyjaśnienia konieczne są wiadomości specjalne. Nie chodzi tu zatem o jakiekolwiek wątpliwości, ale tylko o takie, które mogą mieć wpływ na kształt merytorycznej treści orzeczenia rozstrzygającego konkretny proces.

Niezwykle istotną rolę w toczącym się procesie będzie miał moment, w którym organ procesowy dostrzeże potrzebę zasięgnięcia opinii biegłego. Obranie korzystnego momentu należy odnieść do konkretnej sprawy. W jednym przypadku taki korzystny moment wystąpi podczas prowadzenia oględzin miejsca zdarzenia, w innym na samym początku postępowania sądowego. Nie bez znaczenia pozostaje również obranie właściwego momentu ponownego powołania biegłego z tego samego zakresu. Niekwestionowanym przykładem jest ponowne powołanie biegłego z zakresu daktyloskopii (w toczącym się jeszcze postępowaniu przygotowawczym) wtedy, gdy podejrzany wobec zapoznania go m.in. z opinią biegłego wytrwale stoi na stanowisku, że zidentyfikowany w toku ekspertyzy ślad (zwłaszcza wtedy, gdy jest to jedyny ślad!) nie mógł być przez niego pozostawiony w określonym miejscu, on nigdy bowiem tam nie przebywał. Ponowne - wręcz niezwłoczne - powołanie biegłego w celu ustalenia, czy dowodowy ślad został ujawniony w miejscu opisanym w protokole oględzin i na metryczce śladowej, daje zawsze większe szanse wyjaśnienia wątpliwości niż wtedy, gdy powołanie takie nastąpi w ciągu stosunkowo długo toczącego się postępowania sądowego. Nie tylko we wskazanym przykładzie niewłaściwy moment powołania biegłego grozi pomniejszeniem efektywności opinii. Czasami niewłaściwy moment zaangażowania biegłego powoduje nawet zatracenie celu prowadzonego postępowania.

Oczywiste jest, że do organu procesowego należy wybór biegłego. Z zasady organ procesowy powinien powoływać biegłego o najwyższych kwalifikacjach. Z tym wiążą się dwa ważne elementy, tj. doświadczenie i umiejętności biegłego. W odniesieniu do umiejętności trzeba podkreślić, że chodzi tu przede wszystkim o umiejętność biegłego polegającą na czynieniu z wiadomości specjalnych użytku w celu wydania opinii na potrzeby organów ścigania i wymiaru sprawiedliwości.

W czasie czytania akt warto skupić uwagę na materiale badawczym. Staranne zebranie tego materiału przedstawia dużą wartość prakseologiczną. Rzecz w tym, że sprzyja sprawnemu i ekonomicznemu opiniowaniu, a także zapobiega zbędnej korespondencji dotyczącej uzupełnienia materiału.

Z materiałem badawczym wiążą się dwie istotne kwestie: najważniejsze w odniesieniu do materiału dowodowego jest jego prawidłowe udokumentowanie (problem ten omówiono w punkcie 5), natomiast - w odniesieniu do materiału porównawczego - istotne jest jego właściwe skompletowanie (ten problem omówiono w punkcie 9).

15. Jakie elementy postanowienia o dopuszczeniu dowodu z opinii biegłego mogą sprawiać trudności i dlaczego

 

Prawidłowe wskazanie przedmiotu i zakresu ekspertyzy jest równoznaczne z prawidłowym przedstawieniem biegłemu problemu. Wymaga to - oprócz gruntownej znajomości sprawy - ogólnej orientacji w zakresie wiedzy powoływanego biegłego.

W odniesieniu do przedmiotu ekspertyzy warto odróżnić przedmiot ekspertyzy rozumiany jako czynność dowodowa od przedmiotu badań biegłego.

Przedmiotem czynności wykonywanych w ramach ekspertyzy będą okoliczności, które mają istotne znaczenie dla rozstrzygnięcia konkretnej sprawy. Przedmiotem samych badań biegłego natomiast będą realne rzeczy i zjawiska, a także ich właściwości. Innymi słowy, przedmiotem badań biegłego będą wybrane i poddane analizie własności materiału badawczego (rodzaje materiału badawczego omówiono w punkcie 6).

Zakres ekspertyzy to granice badawcze, jakie organ procesowy wytycza biegłemu w ramach przedmiotu ekspertyzy.

Ustalenie granic ekspertyzy to wskazanie celu oraz materiału badawczego. Te elementy wyznaczają i przedmiot badań, i metody badawcze, i etapy badań!

Aby lepiej to zrozumieć, warto sięgnąć po przykłady. Celem badań daktyloskopijnych może być identyfikacja osoby na podstawie śladów linii papilarnych. W tym wypadku organ procesowy powinien sprecyzować ten cel przez postawienie dwóch podstawowych pytań. Pierwsze - czy zabezpieczone ślady linii papilarnych spełniają kryterium kwalifikujące do identyfikacji, i drugie - jeżeli spełniają, to czy ślady te pochodzą od osoby, której odbitki linii papilarnych przekazano jako materiał porównawczy. Z samej treści pytań wynika już skład materiału badawczego, tj. ślady linii papilarnych zabezpieczone na miejscu zdarzenia (materiał dowodowy) i odbitki linii papilarnych pobrane od określonej osoby (materiał porównawczy). Przy tak obranym celu przedmiotem badań będą właściwości linii papilarnych (budowa i rozmieszczenie cech charakterystycznych linii papilarnych). Wykonujący badania zastosuje wówczas metodę badań porównawczych, natomiast podstawowymi etapami badań będą w tym wypadku: analiza zabezpieczonych śladów dowodowych mająca na celu określenie przydatności identyfikacyjnej tych śladów, oględziny nadesłanego materiału porównawczego, tj. odbitek linii papilarnych opuszek palców pobranych na kartach daktyloskopijnych i/lub odbitek dłoni pobranych na białych kartkach papieru, właściwe badania identyfikacyjne polegające na porównywaniu śladów linii papilarnych zakwalifikowanych do identyfikacji z odbitkami linii papilarnych pobranymi od określonej osoby (osób).

W określonej sprawie może zaistnieć potrzeba zlecenia badań mających na celu odtworzenie mechanizmu powstawania śladów linii papilarnych. Ma to miejsce najczęściej wtedy, gdy dla prowadzącego postępowanie traci sens wykorzystanie wyników badań potwierdzających pochodzenie śladów od określonej osoby. Szkolnym przykładem jest zidentyfikowanie śladów linii papilarnych z osobą często przebywającą w pubie, w którym właśnie dokonano kradzieży z włamaniem. Jeżeli jednak prowadzący sprawę zleci badania pod kątem odtworzenia mechanizmu powstawania śladów ujawnionych na wyjmowanych przez sprawców kawałkach rozbitej szyby, a w toku badań zostanie jednoznacznie ustalony mechanizm powstania śladów linii papilarnych, wówczas wykorzystanie wyników badań stanie się realne. Trzeba jednak podkreślić, że w postanowieniu musi być zawarte pytanie precyzujące cel ostateczny - określenie mechanizmu powstawania zidentyfikowanych z określoną osobą śladów linii papilarnych.

Literatura specjalistyczna i codzienna praktyka kryminalistyczna potwierdzają, że formułowanie pytań do biegłego stanowi dla organu procesowego najtrudniejszy element postanowienia. Należy podkreślić, iż jest to zarazem element bardzo istotny. Bez wątpienia, formułując pytania (czasami tylko wybierając z posiadanego zestawu), warto przestrzegać podanych niżej zasad.

Pytania do biegłego powinny:

* dotyczyć zakresu wiedzy, którą biegły reprezentuje;

* mieścić się w granicach obecnych możliwości badawczych;

* być ułożone według reguły - od ogólnych do szczegółowych;

* być sformułowane w sposób jasny i zrozumiały;

* być rzeczowe⁷⁵.

⁷⁵ W. Gutekunst, Kryminalistyka. Zarys systematycznego wykładu, Warszawa 1965, s. 228-229.

Pytania formułowane do biegłego nie mogą być sugerujące. Nie mogą również dotyczyć rozstrzygania ani zagadnień prawnych, ani winy.

Przestrzegając powyższych zasad, można zapobiec popełnianiu błędów, jakie przytrafiają się zarówno aplikantom, jak i osobom z doświadczeniem zawodowym.

Najczęściej popełniane błędy to:

* zadawanie biegłemu pytań ogólnych, zwłaszcza wtedy gdy istnieje wyraźna potrzeba sformułowania pytań szczegółowych;

* zadawanie biegłemu pytań, na które nie można udzielić odpowiedzi;

* zadawanie biegłemu pytań, na które udzielenie odpowiedzi jest równoznaczne z przekroczeniem kompetencji.

Konsekwencje wskazanych uchybień to:

* otrzymywanie przez organ procesowy opinii niepełnych;

* zbyt daleko posunięta inicjatywa biegłych (sami sobie zadają pytania i sami na nie odpowiadają), która jest sprzeczna z zasadą formalnego kierowania pracą biegłego przez organ procesowy;

* podawanie w wątpliwość specjalistycznej wiedzy biegłego⁷⁶.

⁷⁶ T. Tomaszewski, Dowód z opinii biegłego w procesie karnym, Kraków 1998, s. 70-73.

Praktycznie istnieją dwie możliwości unikania popełniania błędów. Posiadanie podstawowej wiedzy z danej dziedziny pozwoli, zwłaszcza w prostych sprawach, na samodzielne uporanie się z problemem, jaki stanowi poprawne sporządzenie postanowienia. Jeżeli sprawa jest skomplikowana, warto zasięgnąć pomocy specjalisty, a nawet biegłego. Gdy natomiast brak jest podstawowej wiedzy z danej dziedziny, trzeba koniecznie zwrócić się do specjalisty i/lub biegłego. W takiej jednak sytuacji należy liczyć się z tym, że współpraca (zarówno ze specjalistą, jak i biegłym) może być bardzo trudna.

Drugim elementem sprawiającym trudności zlecającym badania jest uzasadnienie postanowienia. Kwestie z tym związane uznano za wymagające odrębnego omówienia i dlatego zawarto je w punkcie 16.

16. Jakie korzyści płyną ze sporządzania uzasadnienia postanowienia

 

Brak formalnego wymogu sporządzania uzasadnienia przez organ procesowy sprawia, że organ procesowy stosuje niezmienną formułkę: "Z uwagi na to, że wymagane są wiadomości specjalne, postanowiono jak na wstępie". Formułka ta jest bezwartościowa dla osoby wykonującej badania, natomiast argumenty zawarte w uzasadnieniu - o tym, co zaszło i dlaczego oraz jakie zaistniały w sprawie wątpliwości - mogą ukierunkować biegłego i usprawnić jego pracę.

Argumenty takie mogą być również pomocne w przypadkach wręcz nieporadnego lub niewłaściwego sformułowania pytań do biegłego. Nie oznacza to jednak zaniechania wysiłku formułowania pytań bądź starannego ich doboru z podręcznego zestawu.

W sporządzaniu uzasadnienia postanowienia trzeba dostrzegać niewątpliwy walor praktyczny. Przekonującą moc mają często przykłady zaczerpnięte wprost z praktyki. Przykład dotyczy badań daktyloskopijnych zleconych przez Prokuraturę Rejonową w Legionowie w sprawie o napad na mieszkanie małżeństwa ogrodników. Sprawcy, po dostaniu się do mieszkania, a następnie jego splądrowaniu, rozpoczęli opróżnianie zapasów z barku. W toku oględzin ujawniono i zabezpieczono ślady linii papilarnych na folii. Objęty badaniami materiał wymagał kilku dni pracy osoby wykonującej badania. Następnego dnia po zaistnieniu czynu przestępnego zostały zatrzymane trzy osoby. W doręczonym w tym dniu postanowieniu, a ściślej - jego uzasadnieniu, została zawarta informacja o spożywaniu przez sprawców szampana z kilku butelek. Biegły wykonujący badania rozpoczął analizę i ocenę przydatności śladów, które ujawniono i zabezpieczono właśnie na butelkach po szampanie. Następnego dnia prokurator prowadzący sprawę otrzymał informację, że już w toku badań śladów utrwalonych na kilku spośród kilkunastu folii ustalono pochodzenie śladów od zatrzymanych osób. Taka informacja stanowiła podstawę do sporządzenia wniosku o zastosowanie tymczasowego aresztowania.

Reasumując, informacja w uzasadnieniu postanowienia dała biegłemu wskazówkę dotyczącą jedynie kolejności badań śladów zabezpieczonych na wielu kawałkach folii, dzięki czemu pozwoliła na skrócenie czasu pracy eksperta i wykorzystanie opinii (z przeprowadzonych badań śladów zabezpieczonych na kilku foliach) jeszcze przed upływem 48 godzin.

17. Co warto zrobić po otrzymaniu opinii biegłego i dlaczego

 

Wiadomo, że postępowanie przygotowawcze służy wyjaśnianiu wszystkich głównych i ubocznych kwestii, stanowiąc tym samym równorzędne stadium do postępowania sądowego, albo może odgrywać rolę pomocniczą dla tego stadium.

Prowadzący postępowanie przygotowawcze realizuje zadania nałożone przez ustawodawcę. Często jednak realizacja tych zadań jest możliwa dopiero przy pomocy osoby posiadającej wiadomości specjalne.

W postępowaniu przygotowawczym główny nacisk powinno się kłaść na wyjaśnienie treści opinii, ewentualnych jej niejasności, niepełności czy sprzeczności (wewnętrznej bądź w porównaniu z innymi posiadanymi opiniami). Jest to jak najbardziej uzasadnione, bowiem gdy w postępowaniu sądowym wskazane zostaną wady opinii, których nie dostrzegł organ prowadzący postępowanie przygotowawcze, wiadomo że jest to wyraźny błąd w jego działaniu. W tym miejscu warto przytoczyć stanowisko Sądu Najwyższego, wyrażone w postanowieniu z dnia 26 czerwca 2008 r., IV KK 206/08, Biuletyn Prawa Karnego 2008, nr 10, poz. 51: "Opinia jest "niepełna", jeżeli nie udziela odpowiedzi na wszystkie postawione biegłemu pytania, na które zgodnie z zakresem wiadomości specjalistycznych i udostępnionych mu materiałów dowodowych może oraz powinien udzielić odpowiedzi, lub jeżeli nie uwzględnia wszystkich istotnych dla rozstrzygnięcia konkretnej kwestii okoliczności albo też nie zawiera uzasadnienia wyrażonych w niej ocen i poglądów. Natomiast opinia "niejasna" to taka, której sformułowanie nie pozwala na zrozumienie wyrażonych w niej ocen i poglądów, a także sposobu dochodzenia do nich, lub też zawierająca wewnętrzne sprzeczności, posługująca się nielogicznymi argumentami".

Kontrola opinii w postępowaniu przygotowawczym powinna być na tyle rzetelna, aby oskarżyciel mógł w postępowaniu sądowym skutecznie odpierać zarzuty o nieprawidłowym wykorzystaniu fachowej pomocy bądź też zarzuty dotyczące podstawowych wad opinii (niepełność, niejasność). Jak zatem dokonywać takiej kontroli? Po pierwsze - zapoznać się z treścią opinii. Po drugie - dokonać analizy treści opinii.

W wyniku tego można:

* ponownie zlecić badania,

* przesłuchać biegłego,

* przesłuchać specjalistę (z lub bez udziału biegłego)⁷⁷.

⁷⁷ Por. T. Tomaszewski, Dowód..., s. 85-88.

Analiza treści opinii powinna być ukierunkowana przede wszystkim na sprawozdanie z przeprowadzonych badań i spostrzeżeń oraz oparte na nich wnioski⁷⁸. Te elementy bowiem podlegają również weryfikacji przez sąd, strony i ich przedstawicieli. Dokonując takiej analizy, warto zwrócić uwagę na to, czy biegły dokonał potrzebnego zapisu w odniesieniu do poszczególnych elementów.

⁷⁸ J. Gurgul przypomina, że "niepełną jest opinia nie zawierająca sprawozdania z przeprowadzonych badań (co, jak i czym badano), pozbawiona uzasadnienia". Zob. Art. 182 k.p.k. w praktyce, orzecznictwie SN i doktrynie , cz. 1, PK 1991, nr 195-196, s. 9.

W części sprawozdawczej opinii powinny się znaleźć takie elementy jak:

1 Wyszczególnienie materiału badawczego. Obowiązkiem biegłego jest podanie rodzaju materiału, nazwy czynności procesowej, w czasie której materiał został zabezpieczony, oraz daty i miejsca zabezpieczenia. Jeśli jest to możliwe, biegły powinien dokonać konfrontacji nadesłanego materiału badawczego z danymi zawartymi w postanowieniu. Wówczas potwierdza zgodność z danymi zawartymi w postanowieniu lub zaznacza braki w materiale albo określa dodatkowy materiał (niewyszczególniony w postanowieniu). Zastrzeżenie - jeśli jest to możliwe - dyktuje sama praktyka i ona właśnie dowodzi nierzetelności w wypełnianiu wydawanych postanowień. W tej części opinii mogą występować akta sprawy, które zleceniodawca udostępnił biegłemu. Do obowiązku biegłego należy w odpowiednim miejscu opinii wskazanie, w jakiej części i na ile wykorzystał dokumenty zawarte w aktach sprawy⁷⁹. Obowiązek ten wynika z faktu, że dostarczenie biegłemu akt jest tożsame z dopuszczeniem do źródła ważnych informacji, które są niezbędne albo pomocne w wydaniu opinii.

⁷⁹ Zwraca na to uwagę T. Widła, Ocena... , s. 41.

2 Pytania, które skierowaliśmy do biegłego. Zadawane pytania są jednym z elementów kontrolnych opinii⁸⁰. Pytania sformułowane w sposób wadliwy mogą być modyfikowane przez biegłego, jednak taka modyfikacja wymaga wyjaśnienia, czasami nawet uzasadnienia.

⁸⁰ Zob. T. Tomaszewski, Przesłuchanie biegłego w postępowaniu karnym , Warszawa 1988, s. 35; J. Gurgul, Art. 182 k.p.k. w praktyce..., s. 7. Zob. też T. Widła, Ocena..., s. 44.

3 Sporządzenie charakterystyki materiału badawczego. Sporządzanie charakterystyki powinno być dokonywane przez biegłego równolegle z oględzinami szczegółowymi tego materiału. Biegły powinien nie tylko notować spostrzeżenia, ale również je oceniać i wartościować. Jeżeli biegły posłużył się specjalistycznymi terminami, musi koniecznie je wyjaśnić⁸¹, a czasami wskazać źródło ich pochodzenia. Zamieszczanie w opinii specjalistycznych terminów bez objaśnień może stanowić źródło niejasności opinii, a - jak wiadomo - taka wada narusza jeden z ustawowych wymogów opinii.

⁸¹ J. Sehn, Sędzia a biegły. Z zagadnień kryminalistyki, t. II, Warszawa 1967, s. 28.

4 Ocena materiału i ustosunkowanie się do postawionego problemu. Oceny materiału biegły dokonuje pod względem jakości, adekwatności i kompletności. Przeważnie w tym miejscu zaczyna formułować problem i ustosunkowuje się do pytań zleceniodawcy, który zazwyczaj oczekuje wyczerpujących odpowiedzi. Biegli mogą udzielić wyczerpującej lub cząstkowej odpowiedzi albo w ogóle jej nie udzielić. Każdy z tych wariantów wymaga jednak rzetelnego uzasadnienia. Jeżeli takiego uzasadnienia nie ma, opinia może zostać uznana za niepełną i najczęściej tak się dzieje.

5 Wybór metody. Biegły powinien wskazać wybraną metodę i uzasadnić jej wybór. Trzeba podkreślić, że stanowisko biegłego w zakresie niewykorzystania określonych metod podlega kontroli i ocenie sądu⁸².

⁸² Z. Doda, A. Gaberle, Dowody..., s. 101.

6 Relacja z przeprowadzonych badań.⁸³. Biegły ma obowiązek dokonać zapisu przebiegu kolejno wykonywanych czynności badawczych. W relacji z badań powinien podać zastosowane przyrządy i użyte środki, opisać ewentualne sporządzanie materiału porównawczego, tj. śladów porównawczych, a także uzasadnić wybrany przez siebie sposób. Trzeba podkreślić, że brak relacji z badań czyni opinię niepełną⁸⁴. Uzupełnienie luk w treści dopiero na etapie postępowania sądowego bywa bardzo trudne, czasami wręcz niemożliwe.

⁸³ Zob. T. Widła, Ocena..., s. 61.

⁸⁴ M. Owoc, Kontrola opinii biegłego - superopinia (w:) Z zagadnień teorii biegłego , red. J. Widacki, s. 26; J. Gurgul, Art. 182 k.p.k. w praktyce..., s. 9.

Dokumentacja poglądowa stanowi integralną część sprawozdania. Często bywa jednak niedoceniana. Warto jednak zauważyć, że niejednokrotnie pomaga czytelnikowi opinii zrozumieć i ocenić kwestie, których nie mógłby zgłębić jedynie na podstawie lektury sprawozdania. W trakcie analizy opinii trzeba sprawdzić korespondowanie elementów sprawozdania, czyli tego, co biegły wskazał w sprawozdaniu, z dokumentacją poglądową, czyli tym, co w niej zaznaczył.

Między sprawozdaniem i wnioskami powinien istnieć ścisły związek⁸⁵. Wnioski powinny być oparte na dokonanych czynnościach i spostrzeżeniach, muszą być logicznie powiązane z opisanymi przez biegłego spostrzeżeniami, zredagowane w sposób jednoznaczny i komunikatywny, wówczas bowiem zostanie spełniony postulat jasności opinii.

⁸⁵ Jedną z przyczyn niejasności opinii może być brak podbudowy wniosków w treści sprawozdania. Zwraca na to uwagę J. Gurgul. Zob. Art. 182 k.p.k. w praktyce..., s. 20.

Po przeprowadzeniu analizy treści opinii organ procesowy może podjąć decyzję o wydaniu następnego postanowienia (ekspertyza uzupełniająca bądź powtórna) bądź przesłuchaniu biegłego, bądź przesłuchaniu specjalisty (z udziałem lub bez udziału biegłego).

Niedopuszczalne jest sprowadzanie przesłuchania biegłego do rozmowy utrwalonej w notatce urzędowej. To ostrzeżenie podyktowała niestety praktyka. Brak albo wręcz wyjątkowość przesłuchań na etapie postępowania przygotowawczego bywa jednym z czynników wpływających na pochopne umarzanie prowadzonych postępowań. Nie można jednak zapominać o uprawnieniach stron w zakresie korzystania z tego środka dowodowego.

Przesłuchanie specjalisty z równoczesnym sięgnięciem do prawa biegłego do zadawania mu (specjaliście) pytań może stanowić dobry sposób na uzupełnienie i wyjaśnienie treści nie tylko opinii, ale nawet i treści protokołu innych czynności (oględzin, przeszukania).

18. Jak można wykorzystać dorobek orzecznictwa

 

Lektura wyroków i postanowień Sądu Najwyższego oraz sądów apelacyjnych w sprawach, w których zasięgano opinii biegłego (biegłych) może dostarczyć wielu spostrzeżeń. Nie każde stanowisko Sądu Najwyższego i sądów apelacyjnych zasługuje na aprobatę. Jednak w większości przypadków orzeczenia odnoszą się do zagadnień o istotnym znaczeniu praktycznym. Uzasadnione jest zatem wskazanie na kilka orzeczeń w sprawach, w których zaszła potrzeba dopuszczenia dowodu z opinii biegłego. Rzecz w tym, aby na podstawie omówionych przypadków zachęcić innych do zapoznawania się z treścią orzeczeń, w których Sąd Najwyższy lub sąd apelacyjny przedstawia pogląd dotyczący problematyki biegłych. Tego typu lektura może być dobrym sposobem zarówno na zweryfikowanie własnej wiedzy, jak i ustrzeżenie się przed popełnianiem błędów w przyszłości.

Warto przytoczyć stanowisko Sądu Najwyższego wyrażone w wyroku z dnia 8 lutego 2008 r., II KK 255/07, LEX nr 376595: "Określenie energii kinetycznej wystrzelonego pocisku, także w celu ustalenia, czy strzałami z takiej broni można spowodować śmierć człowieka, to zadanie ekspertyzy kryminalistycznej, a zatem nie przedmiot badań lekarza sądowego". Warto także zasygnalizować najważniejsze kwestie z uzasadnienia tego wyroku. Zdaniem Sądu Najwyższego słuszny jest zarzut naruszenia w sposób rażący przez sąd apelacyjny przepisów art. 457 § 3 k.p.k. w związku z art. 433 § 2 k.p.k. w zakresie, odnoszącym się do kontroli sposobu przeprowadzenia przez sąd pierwszej instancji oceny materiału dowodowego (zwłaszcza zeznań pokrzywdzonego). Sąd Najwyższy przyznał rację skarżącemu, że w uzasadnieniu zaskarżonego wyroku Sąd odwoławczy w ogóle nie odniósł się do sformułowanego w apelacji zarzutu niepełności opinii biegłego lekarza sądowego. Rzecz jednak w tym, co zauważył Sąd Najwyższy, iż zarzut autora kasacji sprowadzał się do tego, że wydający opinię biegły lekarz sądowy nie uwzględnił utraty siły kinetycznej pocisku na skutek przeszkody, którą były drzwi. Istotne jest to, że w toku postępowania przed sądem pierwszej instancji wniosek dowodowy w tym zakresie został oddalony, zaś w skardze kasacyjnej nie postawiono zarzutu naruszenia przepisu procesowego (niedopuszczenia przez sąd uzupełnienia w ten sposób opinii). Zdaniem Sądu Najwyższego opinia biegłego lekarza sądowego, w zakresie w którym ją wydał, była pełna i jasna. Należy dodać, że w toku prowadzonego postępowania karnego były wydawane w tej sprawie opinie biegłych z zakresu balistyki i broni palnej. Twierdzenia sądu pierwszej instancji, odnoszące się do kategorycznej wymowy opinii tych biegłych, Sąd Najwyższy uznał za nieuprawnione i dowolne. Sąd odwoławczy uchybienie to dostrzegł, ale nie wskazał jednocześnie, że ta wadliwa konstatacja sądu pierwszej instancji mogła mieć wpływ na treść wyroku, który tenże sąd wydał. Sąd odwoławczy nie dopatrzył się wpływu wadliwej oceny treści opinii jednego z biegłych z zakresu balistyki i broni palnej bowiem zaskarżony wyrok utrzymał w mocy. Ten wyrok Sądu Najwyższego powinien uzmysławiać, że swobodna ocena dowodu nie oznacza dowolnej oceny oraz mobilizować do uzupełnienia podstawowej wiedzy o dziedzinie biegłego, którego trzeba powołać. To ostatnie wykluczy sytuacje, w których opinię biegłego uznaje się za niepełną. Nie można uznać za obarczoną taką wadą opinii biegłego, od którego oczekuje się przedstawienia stanowiska w kwestii wykraczającej poza jego dziedzinę.

W uzasadnieniu wyroku z dnia 12 stycznia 2005 r., II K 151/04, OSNwSK 2005, nr 1, poz. 87, Sąd Najwyższy zgodził się z autorem kasacji co do tego, że sąd pierwszej instancji dokonał sprzecznego z materiałem dowodowym ustalenia zawartości alkoholu we krwi u oskarżonego i u świadka. W świetle zgromadzonego dowodów w sprawie należało przyjąć, że po wypadku zawartość alkoholu we krwi u oskarżonego wynosiła 1‰, a u świadka 2,1‰. Sąd pierwszej instancji ustalił, że stan stężenia alkoholu we krwi u wskazanych osób wyniósł odpowiednio - u oskarżonego 2,1‰, a u świadka 1‰. Sąd odwoławczy nie dostrzegł, że ustalenia w tym zakresie są wadliwe, i utrzymał w mocy zaskarżony wyrok z obrazą art. 7 i 410 k.p.k. Sąd Najwyższy uwzględnił również zarzut kasacji, że dla odtworzenia przebiegu wypadku, a zwłaszcza przyjęcia lub wykluczenia zaprezentowanego w apelacji poglądu o możliwości przemieszczenia się znajdujących wewnątrz pojazdu mężczyzn, należało przeprowadzić dowód z dokumentacji jednostki ratowniczo-gaśniczej, a także przesłuchać z tej jednostki w charakterze świadków osoby, które uczestniczyły w wydobywaniu z wewnątrz pojazdu pokrzywdzonych. Z kolei Sąd Najwyższy uznał za całkowicie bezzasadny zarzut kasacji, iż sądy obu instancji niesłusznie uznały za pełne i wartościowe opinie biegłych z zakresu medycyny sądowej. Według autora kasacji opinie biegłych z zakresu medycyny sądowej powinna poprzedzać opinia z dziedziny ruchu drogowego i techniki samochodowej. Zdaniem obrońcy dopiero po odtworzeniu przebiegu wypadku, kierunku i sił oddziaływania powstałych na skutek uderzenia na osoby znajdujące się w pojeździe biegli z zakresu medycyny sądowej byliby uprawnieni do właściwej odpowiedzi na pytanie "jakie było umiejscowienie osób w pojeździe?" Sąd Najwyższy nie zgodził się z argumentacją autora kasacji, uznając, że to właśnie biegły z zakresu medycyny sądowej w oparciu o obrażenia odniesione przez osoby uczestniczące w wypadku drogowym jest uprawniony do wypowiadania się i wydania opinii co do pozycji, jaką zajmowały poszczególne osoby w samochodzie w momencie wypadku.

W zaprezentowanej sprawie kasację wywołały: wadliwa ocena materiału dowodowego dokonana przez sąd pierwszej instancji i zaaprobowana przez sąd odwoławczy oraz rezygnacja z przeprowadzenia dowodu z dokumentacji powypadkowej. Uchybienia procesowe popełnione przez oba sądy mają związek z niewłaściwym wykorzystaniem wiedzy z zakresu kryminalistyki. Uzupełnienie materiału dowodowego sprawy o dokumentację wypadku mogłoby pomóc w wyjaśnieniu okoliczności wypadku (sąd odwoławczy oddalił wniosek dowodowy oskarżonego o dołączenie kompletu fotografii w celu wykazania, że przebieg zdarzenia był odmienny od tego, który przyjęli w opiniach biegli z zakresu medycyny sądowej). Ponadto przeprowadzenie badań w ramach ekspertyzy kompleksowej z udziałem biegłego z zakresu wypadków drogowych i medycyny sądowej (a nie jak sugerował autor kasacji, że wydanie opinii przez biegłych z zakresu medycyny sądowej powinna poprzedzać opinia biegłego z dziedziny ruchu drogowego i techniki samochodowej) byłoby - w świetle informacji zawartych w treści wyroku Sądu Najwyższego - zdecydowanie lepszym rozwiązaniem.

W uzasadnieniu wyroku z dnia 3 czerwca 2003 r., V KK 116/03, OSNwSK 2003, nr 1, poz. 1220, Sąd Najwyższy podzielił pogląd zaprezentowany w kasacji Prokuratora Generalnego: "Ocena przydatności materiału badawczego, dowodowego i porównawczego, należy wyłącznie do kompetencji powołanego przez organ procesowy biegłego albo instytucji naukowej lub specjalistycznej i powinna być wyrażona w formie opinii, także gdy jest to tylko opinia wstępna". Prokurator Generalny zakwestionował oczywistą obiektywną niemożność uzyskania dowodu z opinii fonoskopijnej, bowiem ta obiektywna niemożność wynikała tylko z pisma dyrektora Centrum Ekspertyz i Usług Kryminalistycznych. Ten ostatni w piśmie kierowanym do organu procesowego powołał się na anonimowego eksperta, niewykluczającego możliwości wykonania badań fonoskopijnych, a jedynie wyrażającego wątpliwość co do efektywności ekspertyzy ze względu na to, że "zbyt skąpy materiał dowodowy przedstawiony do badań (jednosekundowe nagranie) prawdopodobnie uniemożliwi identyfikację osoby, której głos zarejestrowano na dyskietce dowodowej". Bez wątpienia nie stanowiło to podstaw dla odstąpienia od przeprowadzenia choćby wstępnych badań fonoskopijnych zabezpieczonej taśmy magnetofonowej jednoznacznie wykluczających możliwość identyfikacji głosu osoby telefonującej do pogotowia ratunkowego. W toku postępowania przygotowawczego badań fonoskopijnych nie przeprowadzono. Prokurator w toku całego postępowania sądowego takiej potrzeby w ogóle nie dostrzegł. Sąd Odwoławczy bezkrytycznie zaakceptował stwierdzenie rzekomej niemożności przeprowadzenia dowodu z badań fonoskopijnych o kapitalnym dla tych ustaleń znaczeniu. Zgoda prowadzącego postępowanie przygotowawcze na rozwiązanie problemu podsunięte przez dyrektora Centrum Ekspertyz i Usług Kryminalistycznych (w odpowiedzi na postanowienie nadesłanie pisma zamiast opinii z przeprowadzonych badań), brak inicjatywy prokuratora w toku postępowania sądowego i wreszcie aprobata Sądu Odwoławczego dotycząca rzekomej niemożności przeprowadzenia badań wskazują na błędy w wykorzystaniu zabezpieczonego materiału dowodowego. Przeprowadzenie choćby wstępnych badań fonoskopijnych zabezpieczonej taśmy magnetofonowej mogłoby wykluczyć możliwość identyfikacji głosu osoby telefonującej do pogotowia ratunkowego albo uznać celowość przeprowadzenia dalszych badań. Warto dodać, że w tej sprawie identyfikacja głosu osoby - w przypadku zidentyfikowania głosu któregoś ze skazanych - mogła przesądzić o wiarygodności zeznań pokrzywdzonego.

Część II

PRZYKŁADY PYTAŃ DO BIEGŁEGO

 

Najistotniejszą, a zarazem najtrudniejszą do wykonania przez organ powołujący biegłego częścią postanowienia o dopuszczeniu dowodu z jego opinii jest sformułowanie zwięzłych, ale jasnych i w logicznej kolejności stawianych biegłemu pytań.

T. Tomaszewski, Dowód z opinii biegłego w procesie karnym

Przed sporządzeniem postanowienia o dopuszczeniu dowodu z opinii biegłego należy:

* przeczytać wszystkie pytania, które można zadać biegłemu danej specjalności lub podspecjalności;

* dokonać przemyślanego wyboru pytań do biegłego;

* pamiętać o tym, że liczba wybranych pytań i ich kolejność będą zależeć od okoliczności konkretnej sprawy.

Liczne przykłady pytań do biegłego zamieszczone w tej części pracy mają ułatwić sporządzenie postanowienia o dopuszczeniu dowodu z opinii biegłego. W żadnym razie nie można uprościć tej czynności (sporządzenia postanowienia) do zacytowania wszystkich pytań do biegłego danej specjalności lub podspecjalności bądź podania jedynie numerów pytań. Tego rodzaju uproszczenia można znaleźć w niektórych aktach postępowań karnych.

1. Badania daktyloskopijne⁸⁶

⁸⁶ Zob. Cz. Biegański, S. Ośrodka, J. Kurczewski, Podstawy prawne i zakres wykonywania ekspertyz kryminalistycznych , Łódź 1988, s. 25. Zob. też, K. Baniuk, Ustalanie wieku śladów linii papilarnych w praktyce kryminalistycznej, PK 1978, nr 135, s. 527; J. Jarosz, J. Trześniowski, Krytyczna ocena ekspertyzy kryminalistycznej, Palestra 1990, nr 8-9, s. 56; E. Łabaj, J. Gościcki, Ślady małżowin..., s. 40-46; S. Kamieniak, B. Weber, Identyfikacja osób..., s. 66-70.

 

1. Czy ślady linii papilarnych zabezpieczone podczas oględzin (miejsca, rzeczy) nadają się do identyfikacji?

2. Czy ślady linii papilarnych zabezpieczone podczas oględzin (miejsca, rzeczy) pochodzą od osób, których odbitki na kartach daktyloskopijnych i/lub chejroskopijnych przesłano jako materiał porównawczy?

3. Czy ślady linii papilarnych z różnych miejsc zdarzeń pochodzą od tej samej osoby?

4. Czy odbitki linii papilarnych na karcie daktyloskopijnej wypełnionej na nazwisko () i imię () oraz na karcie daktyloskopijnej wypełnionej na nazwisko () i imię () pochodzą od jednej i tej samej osoby?

5. Czy na zabezpieczonym przedmiocie (papier, tkanina, butelki itp.) znajdują się ślady linii papilarnych?

6. Jaki był mechanizm powstania śladów zabezpieczonych w toku oględzin miejsca zdarzenia?

7. Czy zabezpieczenie śladów linii papilarnych (wyszczególnić ślady) pod względem techniczno-kryminalistycznym i formalnoprocesowym jest prawidłowe?

8. Czy ślady linii papilarnych zabezpieczone na folii (podać nr) zostały ujawnione w miejscu opisanym na metryczce śladowej?

9. Czy na podstawie zapisu w protokole oględzin i dokumentacji poglądowej można stwierdzić zgodność z zapisem na metryczce śladowej i stanem faktycznym (postać śladu) materiału dowodowego⁸⁷?

⁸⁷ Praktyka dowodzi, że pytania nr 7, 8 i 9 najczęściej pojawiają się w postanowieniach wydawanych przez sąd. Podstawowym powodem stawiania biegłemu tego rodzaju pytań jest kwestionowana autentyczność materiału dowodowego w postaci śladów zabezpieczonych z reguły w toku oględzin. Udzielenie rzetelnej odpowiedzi na którekolwiek z pytań wymaga udostępnienia biegłemu choćby części akt sprawy. Należy podkreślić, że potrzeba udzielenia odpowiedzi na wskazane pytania może wystąpić nie tylko w odniesieniu do śladów linii papilarnych.

10. Czy ślady linii papilarnych, zabezpieczone w określonym miejscu i w określony sposób, mogły powstać w okolicznościach i warunkach podanych przez podejrzanego (oskarżonego)?

11. Czy ślady linii papilarnych zabezpieczone na miejscu zdarzenia (ściśle wskazać miejsce) mogły powstać przed datą zaistnienia czynu przestępnego?

12. Czy ślad linii papilarnych pochodzi od tych samych palców co ślady zgromadzone w zbiorze śladów linii papilarnych niezidentyfikowanych sprawców?

13. Czy w zbiorze niezidentyfikowanych śladów linii papilarnych palców znajdują się ślady osoby, której odbitki linii papilarnych na karcie daktyloskopijnej przesłano jako materiał porównawczy?

14. Czy w zbiorze niezidentyfikowanych śladów linii papilarnych znajdują się ślady o takich samych cechach co ślad oznaczony literą "a" na folii nr 8 do sprawy nr ?

15. Czy w Wojewódzkiej Registraturze Daktyloskopijnej w jest zarejestrowana osoba (podać dane)?

16. Czy ślady linii papilarnych - niezidentyfikowane w toku przeprowadzonych badań eliminacyjnych⁸⁸ - pochodzą od osób, których odbitki linii papilarnych znajdują się w bazie danych systemu AFIS?

⁸⁸ Sama nazwa "badania eliminacyjne" sugeruje, że są to badania związane z eliminacją, a zatem wyłączaniem, usuwaniem pewnych elementów spośród innych. Tymi elementami są zabezpieczone - w toku różnych czynności procesowych - ślady linii papilarnych. Spośród wielu (czasami tylko kilku) śladów, spełniających kryterium kwalifikujące do identyfikacji, w toku badań porównawczych wyłącza się ślady, które nie mają związku z zaistniałym zdarzeniem. Brak tego związku wynika z faktu, iż osoba, od której pochodzi ślad, jest osobą pokrzywdzoną albo jej krewnym lub znajomym, osobą zatrudnioną w danym miejscu, osobą mogącą pozostawić ślady w miejscu ich ujawnienia z innych względów, usprawiedliwionych okolicznościami. Warto dodać, że używane w środowisku policyjnym określenie "pełna eliminacja" oznacza, że sporządzono pełną listę osób wytypowanych do tzw. eliminacji, pobrano od nich odbitki linii papilarnych, przesłano do badań porównawczych, w wyniku przeprowadzonych badań identyfikacyjnych - spośród wszystkich śladów nadających się do identyfikacji - wyeliminowano ślady, które od nich pochodzą.

17. Czy ślady linii papilarnych - niezidentyfikowane w toku przeprowadzonych badań eliminacyjnych - pochodzą od tych samych osób co ślady NN sprawców zgromadzone w bazie danych systemu AFIS?

18. Czy ślady linii papilarnych stóp zabezpieczone na miejscu zdarzenia pochodzą od osób, których odbitki stóp nadesłano jako materiał porównawczy⁸⁹?

⁸⁹ Należy również uwzględnić ślady linii papilarnych, które nie pochodzą od palców rąk i dłoni, a odpowiadają pod względem wielkości i charakterystycznych cech budowy układowi linii papilarnych stóp.

19. Czy ślady zabezpieczone na foliach daktyloskopijnych stanowią odwzorowania struktury skóry ludzkiej, a jeżeli tak - to czy spełniają kryterium kwalifikujące do identyfikacji⁹⁰?

⁹⁰ Należy uwzględnić fakt, że obok (zamiast) linii papilarnych zostaną ujawnione odwzorowania struktury skóry ludzkiej.

20. Czy odwzorowania struktury skóry ludzkiej zabezpieczone podczas oględzin (miejsca, rzeczy) pochodzą od osób, od których pobrano materiał porównawczy?

2. Badania gantiskopijne⁹¹

⁹¹ Aneks do niepublikowanej pracy doktorskiej J. Jerzewskiej, Gantiskopia. Zob. też Cz. Biegański, S. Ośródka, J. Kurczewski, Podstawy prawne..., s. 25-26.

 

1. Czy ślady zabezpieczone na miejscu zdarzenia pochodzą od rękawiczek?

2. Od jakiego typu rękawiczek pochodzą zabezpieczone na miejscu zdarzenia ślady?

3. Czy ślady rękawiczek zabezpieczone na miejscu zdarzenia nadają się do identyfikacji?

4. Czy ślady rękawiczek zabezpieczone na miejscu zdarzenia pochodzą od tego samego typu rękawiczek?

5. Czy ślady rękawiczek zabezpieczone na miejscu zdarzenia pochodzą od rękawiczek nadesłanych do badań?

6. Czy ślady rękawiczek zabezpieczone w różnych miejscach zdarzeń (określić) pozostawiono tą samą rękawiczką?

7. Czy na zabezpieczonych przedmiotach (wskazać) znajdują się ślady rękawiczek?

8. Jaki był mechanizm powstania śladów rękawiczek zabezpieczonych na miejscu zdarzenia?

9. Czy rękawiczka zabezpieczona na miejscu zdarzenia mogła stanowić parę z rękawiczką zabezpieczoną (wydaną na żądanie lub w wyniku przeszukania) u podejrzanego (oskarżonego)?

10. Czy zabezpieczona na miejscu zdarzenia rękawiczka mogła być użytkowana przez podejrzanego (oskarżonego)?

11. Czy kawałek materiału (np. skóry) zabezpieczony na miejscu zdarzenia stanowił przed rozdzieleniem całość z rękawiczką zabezpieczoną (wydaną na żądanie lub w wyniku przeszukania) u podejrzanego (oskarżonego)?

12. Czy nadesłane ślady rękawiczek zawierają cechy produkcyjne i użytkowe, które pozwolą na identyfikację rękawiczki, którą pozostawiono nietypowe ślady⁹²?

⁹² Tj. w śladach brak jest odwzorowań struktury materiału.

3. Badania cheiloskopijne⁹³

⁹³ J. Kasprzak, Cheiloskopia..., s. 111 i n. Zob. też Cz. Biegański, S. Ośródka, J. Kurczewski, Podstawy prawne..., s. 26.

 

1. Czy ślad ujawniony i zabezpieczony w toku oględzin (na przedmiocie w konkretnym miejscu) jest śladem czerwieni wargowej?

2. Czy ślady czerwieni wargowej zabezpieczone na miejscu zdarzenia pochodzą od jednej osoby?

3. Czy ślady czerwieni wargowej zabezpieczone na miejscu zdarzenia pochodzą od osób, których odwzorowania rysunku czerwieni wargowej nadesłano na kartach cheiloskopijnych?

4. Czy rysunek czerwieni wargowej wskazuje na występowanie zmian patologicznych; jeżeli tak - jakiego rodzaju są to zmiany?

5. Czy ślad czerwieni wargowej zabezpieczony na miejscu zdarzenia mógł powstać przed kilkoma dniami, czy przed kilkoma tygodniami?

6. Jakiego rodzaju substancją pozostawiono ślad czerwieni wargowej na szklance⁹⁴?

⁹⁴ Określenie rodzaju substancji, którą pozostawiono ślad, należy do kompetencji biegłego z zakresu fizykochemii.

7. Jeżeli substancja tworząca ślad jest pomadką do ust, to czy należy ona do tego samego rodzaju co pomadka (sztyft) zabezpieczona w torebce ofiary⁹⁵?

⁹⁵ Odpowiedzi na to pytanie może udzielić biegły z zakresu fizykochemii.

8. Czy substancją tworzącą ślad czerwieni wargowej jest ślina i czy jest możliwe ustalenie cech grupowych w układzie ABO; jeżeli tak - jakie są to cechy⁹⁶?

⁹⁶ Odpowiedzi na to pytanie może udzielić biegły z zakresu badań biologicznych.

4. Badania otoskopijne⁹⁷

⁹⁷ Zob. J. Kasprzak, Otoskopia kryminalistyczna..., s. 161.

 

1. Czy zabezpieczony na miejscu zdarzenia ślad jest śladem małżowiny usznej; jeżeli tak, to czy kwalifikuje się do identyfikacji⁹⁸?

⁹⁸ Niekiedy spod pędzla daktyloskopijnego "wychodzą" inne odwzorowania niż linie papilarne, np. ślady małżowiny usznej.

2. Czy ślady małżowiny usznej zabezpieczone podczas oględzin miejsca zdarzenia nadają się do identyfikacji?

3. Czy zabezpieczone na miejscu zdarzenia ślady małżowiny usznej pochodzą od osób, których odbitki małżowiny usznej przesłano do badań jako materiał porównawczy?

4. Czy ślady małżowiny usznej z różnych miejsc zdarzeń pochodzą od tej samej osoby?

5. Badania odontoskopijne

 

1. Czy ślad zabezpieczony na miejscu zdarzenia jest śladem zębów, jeżeli tak - czy nadaje się do identyfikacji?⁹⁹

⁹⁹ A. Buczek, Identyfikacja sprawców..., s. 197; J. Kasprzak, Zabezpieczanie śladów zębów..., s. 12-15. Zob. też Cz. Biegański, S. Ośródka, J. Kurczewski, Podstawy prawne..., s. 26.

2. Czy ślady zębów nadesłane do badań pochodzą od osoby, od której pobrano materiał porównawczy?

3. Czy na produktach nadesłanych do badań znajdują się ślady zębów, jeżeli tak - czy ślady te nadają się do identyfikacji?

6. Badania traseologiczne¹⁰⁰

¹⁰⁰ Zob. C. Biegański, S. Ośródka, J. Kurczewski, Podstawy prawne..., s. 25; L. Rodowicz, Kryminalistyczne badania śladów obuwia, niepublikowana praca doktorska, Uniwersytet Warszawski, Wydział Prawa i Administracji, Instytut Prawa Karnego, Warszawa 1999.

 

1. Czy ślad ujawniony i zabezpieczony w toku oględzin stanowi odwzorowanie spodu obuwia?

2. Od jakiego typu obuwia pochodzą zabezpieczone ślady?

3. Czy ślad zabezpieczony w toku oględzin nadaje się do identyfikacji?

4. Czy ślady obuwia zabezpieczone na foliach nr ... pochodzą od tego samego typu obuwia?

5. Czy ślady obuwia zabezpieczone na foliach pochodzą od tego samego obuwia?

6. Czy ślady obuwia zabezpieczone w toku oględzin miejsca zdarzenia pochodzą od butów zabezpieczonych (wydanych na żądanie lub w wyniku przeszukania) u podejrzanego?

7. Czy ślady obuwia zabezpieczone na miejscach różnych zdarzeń (określić jakich) zostały pozostawione tymi samymi butami?

8. Czy ślady stóp odzianych zabezpieczone na miejscu zdarzenia pochodzą od podejrzanego?

9. Czy zabezpieczone w toku przeszukania obuwie mogło być użytkowane przez podejrzanego?

10. Czy ślady zabezpieczone (techniką fotograficzną) na skórze ludzkiej w toku oględzin osoby (zwłok) pochodzą od obuwia?

11. Czy na podstawie zabezpieczonych śladów dowodowych można określić, od którego konia one pochodzą?

12. Od jakiego typu i rodzaju opony pochodzi zabezpieczone odwzorowanie bieżnika?

13. Czy na podstawie zabezpieczonego odwzorowania bieżnika możliwe jest ustalenie typu i marki samochodu?

14. Czy odwzorowanie bieżnika opony zabezpieczone w toku oględzin pochodzi od opony (opon) dostarczonej jako materiał porównawczy z samochodu (jakiego)?

15. Czy na podstawie śladów obuwia zabezpieczonych w toku oględzin miejsca wypadku drogowego możliwe jest określenie położenia osoby względem poruszającego się pojazdu w momencie zaistnienia wypadku?

16. Czy na podstawie śladów obuwia zabezpieczonych w toku oględzin miejsca wypadku drogowego możliwe jest określenie, z której strony poruszającego się pojazdu znajdował się pieszy w momencie zaistnienia wypadku?

7. Badania mechanoskopijne¹⁰¹

¹⁰¹ Zob. Cz. Biegański, S. Ośródka, J. Kurczewski, Podstawy prawne..., s. 37-40. Zob. też J. Kurczewski, Ślady mechanoskopijne, Legionowo 1994, s. 84 i n. Zob. też Z. Czeczot, T. Tomaszewski, Kryminalistyka ogólna, Toruń 1996, s. 328-329. Zob. także S. Małecki, P. Pałubicki, Badania mechanoskopijne wyrobów jubilerskich, PK 2005, nr 248, s. 57 i n.; B. Mazur, Po nitce do kłębka... Identyfikacja jednostkowych opakowań papierosów na podstawie matryc z użytkami, PK 2007, nr 255, s. 55 i n.; J. Dobrowolski, Czy warto interesować się kluczami samochodowymi?, PK 2007, nr 257, s. 67-68; H. Oleksy, Identyfikacja monet i sposoby ich fałszowania, cz. 1, PK 2007, nr 255, s. 43 i n.; A. Augustyn, H. Oleksy, Fałszowanie i identyfikacja monet, cz. 2, PK 2007, nr 256, s. 63 i n.

 

1. Od jakiego rodzaju narzędzia mogą pochodzić ślady (podać postać) zabezpieczone podczas oględzin?

2. Czy ślady w postaci wgnieceń (zarysowań, przecięć, nacięć itp.) znajdujące się na fragmencie ościeżnicy drzwiowej (kłódce) zabezpieczone w toku oględzin miejsca zdarzenia pochodzą od łomu (śrubokręta, nożyc itp.) zabezpieczonego jako materiał porównawczy?

3. Czy otwory znajdujące się w dokumencie zabezpieczonym w toku przeszukania pochodzą od zabezpieczonego dziurkacza biurowego stanowiącego materiał porównawczy?

4. Czy na powierzchniach metalowych zszywek, którymi zszyto dokument zabezpieczony w toku oględzin miejsca zdarzenia, występują ślady pochodzące od zszywacza zabezpieczonego w toku przeszukania?

5. Czy krawędzie przesłanego do badań dokumentu (określić jakiego) wykazują ślady cięcia pochodzące od obcinarki (gilotyny) przesłanej jako materiał porównawczy?

6. Czy na metalowej obudowie licznika kilometrów pojazdu występują ślady świadczące o jego otwieraniu, pochodzące od zabezpieczonego narzędzia (określić jakiego)?

7. Czy ślady rozcięcia znajdujące się na zabezpieczonym przewodzie antenowym pochodzą od noża przesłanego do badań jako materiał porównawczy?

8. Czy ślady występujące na zabezpieczonych prętach z kraty metalowej pochodzą od zabezpieczonego lewarka?

9. Czy ślady wgnieceń i ześlizgów występujące na śrubie zabezpieczonej podczas oględzin miejsca zdarzenia pochodzą od przesłanego do badań klucza maszynowego?

10. Czy ślady na wiórach drewnianych pochodzą od wiertła ślimakowego zabezpieczonego w toku przeszukania?

11. Czy wśród zabezpieczonych podczas oględzin miejsca zdarzenia opiłków metalu znajdują się fragmenty uzębienia brzeszczotu?

12. Czy gwint znajdujący się na metalowej rurce został nacięty narzynką zabezpieczoną w toku przeszukania?

13. Od jakiego rodzaju narzędzia pochodzą ślady (podać postać) zabezpieczone podczas oględzin różnych miejsc zdarzeń?

14. Czy ślady (podać postać) zabezpieczone w toku oględzin miejsca zdarzenia pochodzą od jednego rodzaju narzędzia?

15. Czy ślady (podać postać) zabezpieczone na miejscu zdarzenia pochodzą od jednego i tego samego narzędzia?

16. Czy ślad (podać postać) zabezpieczony na miejscu zdarzenia pochodzi od narzędzia (podać dane) zabezpieczonego podczas przeszukania?

17. Czy przesłany do badań zamek (kłódka) jest sprawny?

18. Czy na wewnętrznych częściach zamka (kłódki) występują ślady świadczące o otwieraniu nieoryginalnym kluczem (kluczami)?

19. Czy na wewnętrznych częściach zamka (kłódki) występują ślady otwierania zamka zabezpieczonym kluczem?

20. Czy zabezpieczone w toku oględzin urządzenie (określić jakie) można otworzyć za pomocą zabezpieczonego klucza?

21. Czy zabezpieczone klucze są kluczami oryginalnymi, czy nieoryginalnymi (dorobionymi, dopasowanymi)?

22. Czy zabezpieczone klucze samochodowe są kluczami oryginalnymi, czy nieoryginalnymi¹⁰²?

¹⁰² To pytanie i następne mogą być przydatne w sprawach fikcyjnych kradzieży samochodów w celu wyłudzenia nienależnych odszkodowań od firm ubezpieczeniowych. W udzielaniu odpowiedzi powinni uczestniczyć zarówno biegli z zakresu mechanoskopii, jak i z zakresu elektroniki. Chodzi o to, że nie tylko wygląd klucza i materiał, który został użyty do jego produkcji, decydują o jego oryginalności. Istotna rola przy rozstrzyganiu problemu przypada zawartości elektronicznej klucza.

23. Czy na podstawie zawartej w kluczach samochodowych informacji elektronicznej można ustalić, czy są kluczami oryginalnymi, czy nieoryginalnymi¹⁰³?

¹⁰³ Można to ocenić m.in. za pomocą odpowiednich czytników. Brak transpondera (zminiaturyzowanego urządzenia elektronicznego zdolnego do aktywnej transmisji informacji cyfrowej przekazywanej bezstykowo z określonej odległości do czytnika) w jednym z kluczy lub obecność marki transpondera, która nie została przypisana określonemu pojazdowi, świadczyć będzie o tym, że klucze nie są oryginalne. W kluczykach samochodowych nowej generacji zamiast transpondera występuje mikrokontroler, tj. scalony układ cyfrowy, który poza wbudowaną jednostką centralną posiada zintegrowaną pamięć i układy wspomagające.

24. Czy przesłane do badań klucze samochodowe zaopatrzone są w transponder?

25. Jeżeli klucze zaopatrzone są w transponder, to jakie jest jego ID, kod, typ i przynależność?

26. Czy szybę wystawową (samochodową) rozbito od strony zewnętrznej, czy wewnętrznej?

27. W jaki sposób uszkodzono szybę?

28. Jakim narzędziem bądź przedmiotem uszkodzono szybę?

29. Czy uszkodzenie szyby nastąpiło na skutek wystrzelenia pocisku z broni palnej, czy rzucenia kamieniem?

30. Czym i pod jakim kątem uszkodzono szybę?

31. Czy szybę stłuczono przez wybicie jednego otworu czy więcej?

32. Czy uszkodzenia szyby dokonano narzędziem przesłanym do badań?

33. W jaki sposób zabezpieczony w toku oględzin przedmiot został wcześniej rozdzielony (przecięty, złamany, rozerwany)?

34. Czy przesłane do badań części podłoża stanowiły przedtem jedną całość?

35. Czy zabezpieczony na miejscu zdarzenia kawałek przewodu stanowił przedtem jedną całość z przewodem zabezpieczonym w toku przeszukania?

36. W jaki sposób rozdzielono drut (przewód gumowy)?

37. Czy zabezpieczone na miejscu zdarzenia odłamki szkła reflektora stanowiły przedtem jedną całość?

38. Czy zabezpieczone w toku oględzin kawałki papieru stanowiły uprzednio całość z kawałkami papieru zabezpieczonymi w toku przeszukania podejrzanego?

39. Czy na podstawie zabezpieczonych podczas oględzin miejsca wypadku kawałków szyby reflektora można ustalić markę samochodu?

40. Czy numer znajdujący się na przedmiocie jest naniesiony fabrycznie; jeżeli nie - jaki był numer oryginalny?

41. Czy numer wybity na przedmiocie (podać dane) pochodzi od numeratorów stanowiących materiał porównawczy?

42. Czy można odczytać numery silnika zabezpieczonego pojazdu?

43. Czy numery silnika zabezpieczonego pojazdu pochodzą od numeratora przesłanego do badań?

44. Czy można odczytać cechy probiercze na zabezpieczonych wyrobach jubilerskich?

45. Czy cechy probiercze na pierścionku (innym wyrobie jubilerskim) wykonano cechownikiem przesłanym do badań?

46. Czy ocechowanie drewna, z którego krążek zabezpieczono w toku przeszukania pomieszczeń gospodarczych podejrzanego, wykonano cechówką zabezpieczoną u leśniczego?

47. Czy na powierzchni plomby (podać rodzaj materiału) występują ślady świadczące o jej otwieraniu?

48. Czy na wewnętrznych powierzchniach plomby (podać rodzaj materiału) występują ślady świadczące o jej podważaniu, rozcinaniu, wyjmowaniu drutu (innego rodzaju zabezpieczenia) i ponownym zaciskaniu?

49. Czy drut (innego rodzaju zabezpieczenie), na którym zaciśnięto plombę, jest jednolity w miejscu przebiegu przez korpus plomby?

50. Czy zabezpieczoną na miejscu zdarzenia plombę zaciśnięto plombownicą przesłaną do badań?

51. Czy oprócz odcisku tej samej plombownicy, którą zaciśnięto plomby stanowiące materiał porównawczy, występują na plombie odciski innej plombownicy?

52. Czy powierzchnie zabezpieczonych plomb (wyszczególnić i podać dane) zaciśnięto jedną i tą samą plombownicą?

53. Czy na zabezpieczonym przedmiocie (podać dane) występują cechy świadczące o jego mechanicznym uszkodzeniu?

54. Czy zabezpieczone monety (obiegowe, pamiątkowe) są falsyfikatami¹⁰⁴?

¹⁰⁴ Badania przeprowadza Narodowy Bank Polski.

55. Czy falsyfikaty monet wykonano narzędziem, które zabezpieczono podczas przeszukania¹⁰⁵?

¹⁰⁵ Eksperci mechanoskopii nie wypowiadają się, czy moneta jest falsyfikatem, tylko badają, czy moneta została wykonana narzędziem dostarczonym do badań.

56. Czy zabezpieczone urządzenia i narzędzia mogą służyć do wykonywania falsyfikatów monet?

57. Jaką metodą zostały podrobione monety¹⁰⁶?

¹⁰⁶ Na to pytanie i dwa następne odpowiadają biegli dopiero po sklasyfikowaniu monet przez Narodowy Bank Polski.

58. Czy zabezpieczony podczas oględzin materiał dowodowy został wykorzystany do wytworzenia falsyfikatów monet?

59. Czy pozostałe monety sklasyfikowane przez Narodowy Bank Polski i przechowywane w skarbcu emisyjnym zostały wykonane przy użyciu tych samych narzędzi?

60. Czy przekazane do badań urządzenie (w przypadku złożenia w odpowiedniej konfiguracji i ewentualnym połączeniu z innymi urządzeniami) jest w stanie nadającym się do użytku?

61. Czy za pomocą przesłanego do badań urządzenia istniała możliwość tłoczenia monet?

62. Czy na przesłanym do badań frezie tarczowym (na jego bocznej powierzchni) wykonane zostały matryce monety o nominale (podać nominał), a jeżeli tak, to jaki był sposób ich wykonania i czy nadają się do użytku?

63. Czy przekazane do badań elementy elektroniczne, mechaniczne i fragmenty zespołu elektromechanicznego mogły stanowić oprzyrządowanie i wyposażenie stanowiska do produkcji monet?

64. Czy wyrób jubilerski wykonano zgodnie ze znajdującymi się na nim cechami i oznaczeniami probierczymi oraz znakami?

65. Czy zabezpieczony materiał dowodowy w postaci gotowych wyrobów jubilerskich pochodzi z pracowni jubilerskiej "Karat", czy został wyprodukowany (skopiowany) w innej pracowni¹⁰⁷?

¹⁰⁷ Wyroby jubilerskie posiadają cechy, które powstały w wyniku procesu technologicznego. Umożliwiają one przeprowadzenie identyfikacyjnych badań mechanoskopijnych. Przeprowadzenie takich badań może pozwolić rozstrzygnąć problem postawiony w pytaniu. Warto dodać, że w przypadku takich badań materiał porównawczy stanowią wzorce-matki przechowywane jako wzór własnego wyrobu danej pracowni jubilerskiej.

66. Czy zabezpieczonym narzędziem (np. przyrządem do łamania wkładek bębenkowych zamków) dokonano jakichkolwiek przestępstw (np. kradzieży z włamaniem); jeżeli tak, to kiedy i gdzie?

67. Czy narzędzie (np. przyrząd do łamania wkładek bębenkowych zamków), które pozostawiło ślady na zabezpieczonym przedmiocie (np. wkładce bębenkowej zamka), było poprzednio użyte do wykonania śladów na podobnych przedmiotach znajdujących się w zbiorach; jeżeli tak, to kiedy i gdzie?

68. Czy w zbiorze (złamanych wkładek) występują ślady mechanoskopijne wykonane zabezpieczonym narzędziem?

69. Czy cechy lustra wtryskarki (służącej do produkcji płyt) na płytach CD stanowiących materiał dowodowy odpowiadają cechom lustra wtryskarki na płytach CD zabezpieczonych u producenta¹⁰⁸?

¹⁰⁸ Dotyczy cech produkcyjnych i eksploatacyjnych.

70. Czy płyty CD stanowiące materiał dowodowy zostały wyprodukowane na maszynach, których matryce płyt przesłano jako materiał porównawczy?

71. Czy płyty CD zabezpieczone w toku przeszukania różnych miejsc noszą te same cechy lustra wtryskarki?

72. Czy zabezpieczone u producenta płyty CD (materiał dowodowy) wyprodukowano przy użyciu tego samego lustra (maszyny) co płyty uzyskane z próbnych wytrysków na maszynie do niego należącej¹⁰⁹?

¹⁰⁹ Producent podejrzany o nielegalną produkcję płyt CD.

8. Badania metaloznawcze¹¹⁰

¹¹⁰ Zob. Cz. Biegański, S. Ośródka, J. Kurczewski, Podstawy prawne..., s. 37.

 

1. Czy przesłany do badań przedmiot wykonano z metalu?

2. Jeżeli tak, czy możliwe jest określenie rodzaju metalu?

3. Jakie są właściwości fizyczne metalu, z którego wykonano przesłany do badań przedmiot?

4. Czy przesłany do badań przedmiot wykonano z metalu, czy ze stopu metali?

5. Czy przesłany do badań przedmiot stanowi stop metalu?

6. Jeżeli stanowi stop metalu, jaki jest jego skład pierwiastkowy?

7. Z jakiego rodzaju metalu wykonano przesłany do badań przedmiot?

8. Czy stop wykonano z właściwych metali?

9. Jakie są właściwości fizykochemiczne przesłanego do badań kawałka metalu?

10. Czy zabezpieczony w toku oględzin kawałek metalu (dowód rzeczowy nr ) i kawałek metalu stanowiący materiał porównawczy wykazują podobieństwo?

11. Czy można ustalić przyczynę mechanicznego uszkodzenia zabezpieczonego przedmiotu (podać dane)?

12. Czy stwierdzone uszkodzenie (określić) mogło stanowić przyczynę wypadku (awarii)?

13. Czy stwierdzone w toku oględzin uszkodzenie (określić) powstało w wyniku wypadku?

14. Czy przełamanie części pojazdu (określić część) nastąpiło na skutek zmęczenia materiału?

15. Czy przyczyną uszkodzenia części (określić część) były wady produkcyjne i wykonawcze?

16. Czy uszkodzenie części nastąpiło na skutek nadmiernego zużycia i nieodpowiedniej konserwacji?

17. Czy przyczyną uszkodzenia części pojazdu była (mogła być) niestaranność prac montażowych?

18. Czy uszkodzenie części pojazdu (określić część) nastąpiło przed wypadkiem i mogło mieć wpływ na jego spowodowanie?

19. Czy uszkodzenie części pojazdu (określić część) nastąpiło w czasie wypadku i jest jedynie skutkiem wypadku?

20. Czy uszkodzenie części pojazdu zostało dokonane celowo¹¹¹?

¹¹¹ Pytanie to może być szczególnie przydatne w dwóch wypadkach: zbrodniczego działania lub uszkodzenia części przez sprawców wypadków w celu wykazania, że przyczyną wypadku była niesprawność pojazdu.

21. Czy uszkodzenie części pojazdu (określić część) nosi cechy uszkodzenia eksploatacyjnego, czy powstałego w wyniku wypadku drogowego?

22. Czy wyrób pochodzi z produkcji fabrycznej, czy został wykonany w warunkach domowych?

23. Jakich urządzeń użyto do wytworzenia przedmiotu?

24. Czy wyrób wykonano zgodnie z wymaganiami technicznymi i przedstawioną kalkulacją?

9. Badania dokumentów¹¹²

¹¹² Zob. Cz. Biegański, S. Ośródka, J. Kurczewski, Podstawy prawne..., s. 26-28. Zob. też Z. Czeczot, T. Tomaszewski, Kryminalistyka ogólna, Toruń 1996; M. Kulicki, Kryminalistyka. Wybrane problemy teorii i praktyki śledczo-sądowej, Toruń 1994; W. Wójcik, Identyfikacja pisma, dokumentów i audiodokumentów, Warszawa 1977; W. Wójcik, Metody oznaczania wieku dokumentów , PK 1988, nr 182, s. 473-491; B. Mazur, Po nitce do kłębka... Identyfikacja jednostkowych opakowań papierosów na podstawie matryc z użytkami, PK 2007, nr 255, s. 55 i n.

 

1. Czy tekst dokumentu dowodowego (dokumentów dowodowych) nakreśliła jedna osoba?

2. Czy wśród osób, które wykonały pisma porównawcze, jest wykonawca bądź wykonawcy pisma dowodowego?

3. Czy osoba, która wykonała nadesłane do badań podpisy porównawcze, nakreśliła podpis dowodowy?

4. Czy wszystkie zabezpieczone podpisy nakreśliła jedna osoba?

5. Czy tekst dokumentu dowodowego i podpis na tym dokumencie wykonała jedna osoba?

6. Jeżeli tak - czy ta osoba występuje wśród osób, które wykonały pisma porównawcze?

7. Jeżeli tekst dokumentu dowodowego i podpis na tym dokumencie wykonały różne osoby - czy osoba ta znajduje się wśród osób, które wykonały pisma (podpisy) porównawcze?

8. Jeżeli tak - która spośród osób jest wykonawcą tekstu dokumentu, która wykonawcą podpisu?

9. Czy zabezpieczony podpis jest autentycznym podpisem osoby, której podpisy porównawcze przesłano do badań?

10. Na jakiej maszynie (marka, model, typ) sporządzono zabezpieczony maszynopis?

11. Czy zabezpieczony maszynopis sporządzono na jednej z maszyn, których wzory pism nadesłano do badań jako materiał porównawczy?

12. Czy cały tekst maszynopisu sporządzono na jednej maszynie?

13. Czy zabezpieczone maszynopisy sporządzono na jednej maszynie?

14. Czy zabezpieczony tekst maszynopisu napisano w jednym ciągu (bez wykręcania papieru z wałka maszyny)?

15. Czy zabezpieczony tekst jest maszynopisem, czy został sporządzony w inny sposób?

16. Czy dowodowy odcisk pieczęci (pieczątki, stempla, datownika) odbito pieczęcią (pieczątką, stemplem, datownikiem), której odciski porównawcze nadesłano do badań?

17. Czy odcisk pieczęci (stempla) jest autentyczny?

18. Jeżeli nie - jaką techniką dokonano sfałszowania?

19. Czy zabezpieczony dokument (np. czek) jest autentyczny?

20. Czy zabezpieczony dokument (określić jaki) został podrobiony?

21. Czy zabezpieczony dokument (określić jaki) został przerobiony?

22. Czy przesłane do badań teksty nakreślono tego samego rodzaju środkiem piszącym?

23. Czy przesłane do badań teksty nakreślono tym samym pisarskim środkiem piszącym?

24. Czy cały tekst dokumentu sporządzono jednym środkiem kryjącym?

25. Czy zabezpieczony w toku oględzin dokument został sporządzony atramentem zabezpieczonym w toku przeszukania?

26. Który z dokumentów (określić jaki) nakreślono pisarskim środkiem kryjącym przesłanym jako materiał porównawczy?

27. Jaką techniką wykonano zabezpieczony dokument (określić jaki)?

28. Na jakim urządzeniu wykonano zabezpieczony dokument (określić jaki)?

29. Czy zabezpieczony dokument (określić jaki) wykonano na urządzeniu dostarczonym do wykonawcy ekspertyzy (urządzeniu, z którego pobrano materiał porównawczy)?

30. Jaka jest kolejność powstawania nałożonych na siebie linii pisma (podpisów, pieczątek)?

31. Czy zapisy, które znajdują się na zabezpieczonym dokumencie (świadectwo szkolne, prawo jazdy, dowód osobisty) są pierwopisami, czy zostały nakreślone po usunięciu treści pierwotnej?

32. Jakie było brzmienie pierwopisów usuniętych na zabezpieczonym dokumencie (określić jakim)?

33. Jaką treść zalano (zamazano) na zabezpieczonym dokumencie (w miarę możliwości określić jakim)?

34. Jaka treść znajdowała się na zżutym dokumencie (w miarę możliwości określić jakim)?

35. Jaka treść znajdowała się na spalonym dokumencie?

36. Jaki jest wiek zabezpieczonego dokumentu (określić jakiego)?

37. Czy cała treść dokumentu (określić jakiego) została napisana w jednym czasie i przez jedną osobę?

38. Czy podpis złożono w czasie, w którym powstał sporny dokument (określić jaki)?

39. Czy maszynopis wykonano w całości w jednym czasie i w jakim?

40. Czy odcisk pieczątki na dokumencie (określić jakim) złożono w czasie, w którym dokument opatrywano datą?

41. Czy druk poligraficzny (elektroniczny, kopie powielaczowe) pochodzą z czasu, na jaki wskazuje data ich wykonania?

42. Czy dokumenty komputerowe (określić jakie) pochodzą z czasu zgodnego z określonymi na nich datami?

43. Czy przesłany do rejestracji dokument anonimowy sporządziła osoba, która była wykonawcą innych dokumentów znajdujących się w zbiorach KDA?

44. Czy przesłany do rejestracji dokument wykonano na maszynie do pisania, której użyto do sporządzenia dokumentów znajdujących się w zbiorach KDA?

45. Czy w KDA znajdują się takie same dokumenty anonimowe lub podpisane takim samym pseudonimem?

46. Ile osób sporządziło dokumenty anonimowe?

47. Na ilu maszynach do pisania sporządzono dokumenty anonimowe?

48. Jakiej marki maszyny użyto do wykonania dokumentu anonimowego?

49. Jakiego rodzaju kopiarek lub powielaczy użyto do sporządzenia dokumentów anonimowych?

50. Jakiego rodzaju czcionek użyto do wydrukowania dokumentów anonimowych?

51. Czy zadrukowane opakowania papierosów zostały wykonane za pomocą dowodowych matryc offsetowych¹¹³?

¹¹³ To pytanie i następne mogą być przydatne w sprawach dotyczących ujawnienia materiałów służących do produkcji fałszywych wyrobów tytoniowych. W skład materiału badawczego mogą wchodzić: matryce offsetowe, arkusze kartonu z nadrukowanymi opakowaniami papierosów, odcięte jednostkowe opakowania papierosów, w pełni skonfekcjonowane paczki papierosów.

52. Czy wszystkie zadrukowane opakowania (na arkuszach i na w pełni skonfekcjonowanych paczkach papierosów) zostały wykonane przy użyciu dowodowych matryc offsetowych¹¹⁴?

¹¹⁴ To pytanie i następne mogą być przydatne w przypadku zabezpieczenia materiału dowodowego w dwóch różnych miejscach. Jeżeli w toku badań zostanie ustalone, że jednostkowe opakowania papierosów, zabezpieczone w różnych miejscach, posiadające takie same cechy indywidualne jak matryce i arkusze kartonu z nadrukowanymi opakowaniami papierosów, to oznaczać to będzie, że źródło pochodzenia opakowań papierosów jest takie samo.

53. Czy jednostkowe opakowania papierosów zabezpieczone podczas przeszukania w magazynach (określić miejsce) oraz zabezpieczone podczas przeszukania na terenie posesji (określić miejsce) pochodzą z tego samego źródła?

10. Badania fonoskopijne¹¹⁵

¹¹⁵ S. Błasikiewicz, W. Wójcik, A. Miściuk, Podstawowy zakres badań fonoskopijnych prowadzonych w Zakładzie Kryminalistyki KG MO , PK 1967, nr 67-68; S. Błasikiewicz, Metoda odsłuchu szeptu i mowy intensywnie zakłóconej, PK 1971, nr 90; S. Błasikiewicz, Osiągnięcia i perspektywy polskiej fonoskopii w walce z przestępczością, PK 1976, nr 123; S. Błasikiewicz, W. Bednarczyk, Metoda badań autentyczności zapisu magnetofonowego, PK 1978, nr 131; S. Błasikiewicz, Komputerowe metody kryminalistycznych badań fonoskopijnych, PK 1989, nr 183-184; G. Góralewska-Łach, Porównawcze badania fonetyczno-akustyczne zespołów cech i parametrów mowy naturalnej oraz celowo zniekształconej dla celów identyfikacji i wnioskowania o NN osobie, PK 1991, nr 191-192. Zob. też Cz. Biegański, S. Ośródka, J. Kurczewski, Podstawy prawne..., s. 29; J. Rzeszotarski, Kompendium..., s. 181 i n.

 

1. Czy utrwalona na taśmie magnetofonowej wypowiedź pochodzi od wskazanej osoby?

2. Ile osób brało udział w rozmowie utrwalonej na taśmie magnetofonowej?

3. Które rozmowy zostały przeprowadzone przez te same osoby¹¹⁶?

¹¹⁶ To pytanie ma sens wtedy, gdy zachodzi potrzeba ustalenia powiązań osób występujących w innych rozmowach dowodowych.

4. Czy przekazany do badań zapis jest autentyczny?

5. Czy w przekazanym do badań materiale dowodowym występują ślady zaburzeń zapisu?

6. Czy treść wypowiedzi nie uległa sfałszowaniu?

7. Czy na taśmie magnetofonowej zarejestrowano całą rozmowę (wypowiedź, zdanie), czy tylko fragmenty rozmowy (wypowiedzi, zdania)?

8. Czy po nagraniu nie wyeliminowano z zapisu magnetofonowego fragmentów rozmowy, wypowiedzi, zdań, słów, sylab, głosek?

9. Czy nie naruszono chronologii zapisu rozmowy, wypowiedzi, zdań, słów, sylab, głosek?

10. Czy montaż wykonano z jednej lub kilku rozmów (wypowiedzi)?

11. Czy były one zarejestrowane na tych samych urządzeniach, w tym samym czasie i w tych samych warunkach akustycznych?

12. Czy przedmiotowy zapis magnetofonowy wykonano w określonych okolicznościach?

13. Czy na podstawie analizy treści rozmowy można wnioskować o stanie emocjonalnym rozmówców?

14. Jakie są źródła i charakter odgłosów towarzyszących wypowiedziom?

16. Jaka jest treść rozmowy (dotyczy nagrań intensywnie zakłóconych)?

16. Czy przedmiotowy zapis nagrano na urządzeniach przesłanych do badań?

11. Badania wypadków drogowych¹¹⁷

¹¹⁷ Zob. J. Gryglewski, Powypadkowe oględziny..., s. 195 i n.; J. Bieniek, Identyfikacja pojazdów... , s. 373 i n.; J. Gryglewski, Znaczenie badań..., s. 511; J. Boćkowski, L. Pilcicki, Kryminalistyczna rekonstrukcja... , s. 112-113; J. Gryglewski, J. Polony, Opinie biegłych..., s. 399 i n.; J. Mucha, Możliwości odczytu..., s. 165 i n.; J. Gryglewski, Kryminalistyczne aspekty..., s. 253 i n.; J. Siwczyński, J. Sobkowiak, G. Pasik, R. Tlolka, M. Michalska, B. Tomaszewska, Mały napad..., s. 603; A. Filewicz, Krytyczne uwagi..., s. 51; T. Hojarczyk, Analiza cech... , s. 60; W. Stępień, Upozorowanie awarii..., s. 109; A. Gościmiński, Opiniowanie wypadków..., s. 37; A. Bodzioch, J. Cyboroń, Identyfikacja rozdzielonej..., s. 65. Zob. Cz. Biegański, S. Ośródka, J. Kurczewski, Podstawy prawne..., s. 33 i 40-41.

 

1. Jakie elementy pojazdu uległy uszkodzeniu w chwili zderzenia i od czego, jakie po zderzeniu oraz jakie wady występowały w pojeździe przed wypadkiem?

2. Czy niesprawność układu hamulcowego wystąpiła wskutek wypadku, czy istniała już przed wypadkiem?

3. Czy istniejące ustawienie kół przednich wynika ze skręcenia koła kierownicy, czy też z rozłączenia lub deformacji elementów układu kierowniczego?

4. Czy uszkodzenie drążka reakcyjnego mogło nastąpić w trakcie jazdy na skutek wad materiału, zmęczenia materiału, czy w trakcie wypadku¹¹⁸?

¹¹⁸ W odniesieniu do tego pytania warto zaznaczyć, że nierzadko pełną odpowiedź organ procesowy może otrzymać wtedy, gdy oprócz biegłego z zakresu wypadków drogowych włączy do badań biegłego z zakresu metaloznawstwa.

5. Czy pęknięcie pióra (piór) resoru nastąpiło w trakcie jazdy (poprzedzającej wypadek) na skutek wad materiałowych lub zmęczenia materiału¹¹⁹?

¹¹⁹ Zob. przypis poprzedni.

6. Czy w momencie uszkodzenia żarówki włączone były światła mijania, czy światła drogowe?

7. Jakie światła były włączone w pojeździe w chwili wypadku?

8. Czy i który z żarników świecił się w chwili wypadku?

9. Czy możliwe jest ustalenie, w jakim czasie po odłączeniu napięcia nastąpiło pęknięcie bańki żarówki¹²⁰?

¹²⁰ Uzyskanie odpowiedzi na to pytanie może mieć znaczenie wtedy, gdy bezpośrednio przed wypadkiem nastąpiło przełączenie żarników ze świateł mijania na światła drogowe bądź odwrotnie.

10. Które z zabezpieczonych żarówek (dowody rzeczowe nr ) świeciły się w pojeździe w chwili zderzenia (wypadku) samochodów (pojazdów)¹²¹?

¹²¹ Odpowiedzi na pytania nr 7-10 należy oczekiwać od biegłego z zakresu metaloznawstwa.

11. Czy zabezpieczona do badań opona (koło z oponą) pojazdu (dowód rzeczowy nr ) uległa uszkodzeniu przed wypadkiem, czy też w trakcie zaistniałego wypadku i jaki miało to wpływ na ruch pojazdu¹²²?

¹²² Odpowiedzi na to pytanie po części udzieli biegły z zakresu mechanoskopii.

12. Jaka była przyczyna uszkodzenia ogumienia pojazdu uczestniczącego w wypadku¹²³?

¹²³ W przypadkach typowych uszkodzeń mechanicznych (np. pęknięcie, rozerwanie) odpowiedzi udzieli biegły z zakresu mechanoskopii. Gdy oprócz mechanicznego uszkodzenia będą występować inne ślady (przebarwienia, otarcia obcą substancją), potrzebna będzie pomoc biegłego z zakresu fizykochemii.

13. Czy istniejące uszkodzenie (określić) ma związek z wypadkiem, czy nastąpiło już po wypadku¹²⁴?

¹²⁴ W zależności od rodzaju uszkodzenia może być potrzebna pomoc innego biegłego, np. z zakresu metaloznawstwa. Biegły dokonujący powypadkowych oględzin pojazdu może, a właściwie powinien pomóc organowi procesowemu przez wskazanie zakresu badań, jakim powinny być poddane uszkodzone elementy.

14. Czy oddzielone (uszkodzone) elementy pojazdu (określić jakie) pochodzą od pojazdu współuczestniczącego w wypadku?

15. Czy na podstawie zabezpieczonych w toku oględzin miejsca wypadku oddzielonych elementów pojazdu można ustalić markę samochodu?

16. Czy odpryski powłoki lakierniczej zabezpieczone w toku oględzin miejsca wypadku pochodzą od samochodu (określić dokładnie którego)?

17. Czy na podstawie zabezpieczonego na miejscu wypadku materiału dowodowego w postaci odłamków szkła i kawałków materiału z tworzywa sztucznego możliwa jest identyfikacja pojazdu?

18. Czy fragment szkła (plastiku) zabezpieczony w toku oględzin miejsca wypadku stanowił jedną całość z lampą (zderzakiem) nadesłaną jako materiał porównawczy¹²⁵?

¹²⁵ Odpowiedzi na pytania nr 14-18 mogą być udzielone przez biegłego z zakresu mechanoskopii i/lub metaloznawstwa, i/lub fizykochemii.

19. Od czego mogą pochodzić ślady i uszkodzenia? W jakich warunkach powstały¹²⁶?

¹²⁶ W zależności od rodzajów śladów i uszkodzeń może być powołany biegły z określonego zakresu bądź włączony do badań kompleksowych. Wyjaśnienie to obejmuje również pytanie następne.

20. Czy otarcia kurzu i/lub zarysowania na pojeździe pochodzą od pojazdu bądź rowerzysty lub pieszego?

21. Czy na podstawie zdjęć (fotogramy nr) istnieje możliwość określenia długości śladów hamowania pojazdu?

22. Czy na podstawie zdjęcia możliwe jest wyliczenie odległości śladu hamowania od jednej z krawędzi jezdni?

23. Czy na podstawie odległości odrzucenia pieszego (rozrzutu odłamków szkła, miejsca zatrzymania pojazdu, śladów niekontrolowanego ruchu pojazdu po kolizji) można ustalić szybkość pojazdu w chwili wypadku?

24. Czy na podstawie zapisu w protokole oględzin, dokumentacji fotograficznej istnieje możliwość określenia miejsca zderzenia pojazdów na drodze?

25. Czy na podstawie śladów zarysowań i żłobień w nawierzchni drogi możliwe jest określenie miejsca zderzenia pojazdów?

26. Czy w czasie zaistniałego wypadku słońce mogło oślepić kierującego pojazdem?

27. Jakie było wzajemne usytuowanie pojazdów w momencie wypadku?

28. Jaki był kierunek ruchu pojazdów bezpośrednio przed wypadkiem?

29. Jaki był tor ruchu i przebieg hamowania pojazdów?

30. Jaki był tor ruchu i prędkość poruszania się pojazdów?

31. Który z pojazdów w chwili wypadku poruszał się z większą szybkością?

32. Który z pojazdów w momencie wypadku stał?

33. Czy na podstawie zabezpieczonych nakładek gumowych pedałów i butów osób przebywających w samochodzie możliwe jest ustalenie osoby kierującej pojazdem w chwili wypadku¹²⁷?

¹²⁷ W udzielaniu odpowiedzi na pytanie nr 33 i 34 powinien uczestniczyć biegły z zakresu traseologii.

34. Czy istnieje możliwość ustalenia, jakich pedałów używał kierujący pojazdem, na podstawie zabezpieczonych nakładek gumowych z tego pojazdu i butów kierującego?

35. W jakiej pozycji znajdował się pieszy (rowerzysta, motocyklista) w chwili potrącenia i w jakim kierunku poruszał się przed wypadkiem?

36. Czy odcisk śruby ujawniony na zderzaku (innym elemencie) pochodzi od śruby naciągowej łańcucha zabezpieczonego roweru¹²⁸?

¹²⁸ Odpowiedzi na to pytanie należy oczekiwać od biegłego z zakresu mechanoskopii.

37. Czy zabrudzenia (zaplamienia) na odzieży ofiary wypadku pochodzą od smaru (oleju samochodowego)¹²⁹?

¹²⁹ Odpowiedzi na to pytanie udzieli biegły z zakresu fizykochemii.

38. Czy ślady krwi (tkanek, włosów) ujawnione na pojeździe pochodzą od poszkodowanego¹³⁰?

¹³⁰ To pytanie powinno być skierowane do biegłego z zakresu biologii (np. w ramach ekspertyzy kompleksowej).

39. Czy odwzorowania obuwia (elementów odzieży) ujawnione na pojeździe pochodzą od poszkodowanego¹³¹?

¹³¹ Na to pytanie przede wszystkim odpowie biegły z zakresu traseologii.

40. Od jakich elementów pojazdu pochodzą obrażenia poszkodowanego¹³²?

¹³² Odpowiedzi na to pytanie może udzielić oprócz biegłego z zakresu medycyny sądowej biegły z zakresu wypadków drogowych i traseologii.

41. Czy obrażenia poszkodowanego powstały w wyniku wypadku, czy przed zaistnieniem wypadku¹³³?

¹³³ To pytanie powinno być adresowane do biegłego z zakresu medycyny sądowej.

42. Czy przebieg wypadku i ślady mogą świadczyć o zakłóceniach stanu psychomotorycznego kierującego¹³⁴?

¹³⁴ Do udzielenia odpowiedzi na to pytanie należy włączyć również biegłego z zakresu psychologii, a nawet psychiatrii.

43. Czy położenie zwłok w pojeździe utrwalone na fotogramach dokumentacji poglądowej i opisane w protokole oględzin świadczy o tym, że denat był osobą kierującą pojazdem¹³⁵?

¹³⁵ W celu wyjaśnienia takiej okoliczności do badań może być włączony biegły z zakresu medycyny sądowej.

44. Czy kierujący samochodem (pojazdem) w warunkach nocnych zachował bezpieczną prędkość, wynikającą z warunków widoczności drogi lub nieoświetlonych przeszkód?

45. Czy prędkość pojazdu w podanych warunkach i okolicznościach odpowiada pojęciu prędkości bezpiecznej?

46. Czy manewry wykonane przez kierowcę (określić sytuację) można uznać za bezpieczne?

47. Jakie były możliwości uniknięcia wypadku?

48. Czy w czasie bezpośrednio poprzedzającym wypadek pojazd był sprawny technicznie?

49. Jeżeli pojazd nie był sprawny technicznie, które ze stwierdzonych po wypadku wad i usterek oraz uszkodzeń powstały przed wypadkiem, a które są następstwem wypadku?

50. Czy te wady, usterki i uszkodzenia, które nie są następstwem wypadku, mogły mieć wpływ na powstanie wypadku?

51. Czy istniejące przed wypadkiem wady, usterki i uszkodzenia dawały symptomy (różnego rodzaju odgłosy) w taki sposób, że kierowca mógł i powinien zdawać sobie sprawę z ich istnienia?

52. Czy uszkodzenie części pojazdu nastąpiło przed wypadkiem i mogło mieć wpływ na jego spowodowanie¹³⁶?

¹³⁶ W odniesieniu do odpowiedzi na pytania nr 52-55 niezbędna może okazać się pomoc biegłego z zakresu metaloznawstwa.

53. Czy uszkodzenie części pojazdu nastąpiło w czasie wypadku i było jedynie skutkiem wypadku?

54. Czy uszkodzenia części pojazdu dokonano celowo?

55. Czy uszkodzenie części pojazdu nosi cechy uszkodzenia eksploatacyjnego, czy powstałego w wyniku wypadku?

56. Jaki był mechanizm powstania uszkodzeń i czy można wskazać kierunek siły odkształcającej?

57. Czy na podstawie badań sekcyjnych zwłok można ustalić mechanizm odniesionych obrażeń¹³⁷?

¹³⁷ Oprócz biegłego z zakresu medycyny sądowej odpowiedzi może udzielić biegły z zakresu wypadków drogowych. Cenne mogą okazać się informacje, które lekarzowi dokonującemu sekcji udzieli specjalista uczestniczący w oględzinach miejsca wypadku i również uczestniczący w sekcji zwłok.

58. Które z odniesionych obrażeń mogły powstać w wyniku kontaktu z nadwoziem samochodu, a które są wynikiem upadku na podłoże¹³⁸?

¹³⁸ Na to pytanie odpowiedzi udzielają biegli z zakresu wypadków drogowych i medycyny sądowej.

59. Które z uwidocznionych uszkodzeń nadwozia mogły powstać w wyniku kontaktu z ciałem człowieka¹³⁹?

¹³⁹ Na to pytanie odpowiedzi mogą udzielać (oprócz biegłego z zakresu wypadków drogowych) biegli z zakresu mechanoskopii, fizykochemii, a nawet biologii.

60. Które z ujawnionych śladów na odzieży denata mogą pochodzić od elementów nadwozia¹⁴⁰?

¹⁴⁰ Na to pytanie - w zależności od okoliczności - odpowiedzi mogą udzielać biegli z zakresu wypadków drogowych, metaloznawstwa i fizykochemii.

12. Badania broni palnej i balistyczne¹⁴¹

¹⁴¹ Zob. M. Kulicki, Dowodowa problematyka..., s. 224 i n.; tegoż, Kryminalistyka..., s. 408 i 410; Z. Czeczot, T. Tomaszewski, Kryminalistyka... , s. 350-351. Zob. też Cz. Biegański, S. Ośródka, J. Kurczewski, Podstawy prawne..., s. 22-24.

 

1. Czy przedmiot przesłany do badań jest bronią palną?

2. Jaki jest rodzaj i wzór broni palnej przesłanej do badań?

3. Czy broń palna przesłana do badań jest sprawna i przydatna do strzelania nabojami?

4. Czy możliwe jest oddanie strzału z broni palnej przesłanej do badań (podać dane) bez nacisku na język spustowy?

5. Jaki jest stan techniczny broni i czy mógł on mieć wpływ na przypadkowe odpalenie?

6. Czy zabezpieczone naboje są sprawne technicznie i nadają się do strzelania z broni palnej?

7. Do jakiego typu i wzoru należy nabój przesłany do badań?

8. Od jakiego typu i wzoru nabojów pochodzi łuska przesłana do badań?

9. Od jakiego typu i wzoru nabojów pochodzi pocisk przesłany do badań?

10. Czy nadesłana do badań łuska i pocisk pochodzą z tego samego naboju?

11. Czy naboje nadesłane do badań pochodzą z tej samej serii produkcyjnej?

12. Czy na podstawie dowodowej łuski (pocisku) można określić rodzaj, wzór i system oraz kaliber broni palnej, z której odstrzelono tę łuskę (pocisk)?

13. Czy wszystkie łuski (pociski) zabezpieczone na miejscu zdarzenia wystrzelono z jednego egzemplarza broni palnej?

14. Czy łuski (pociski) zabezpieczone na miejscu zdarzenia wystrzelono z broni?

15. Czy wystrzelona łuska i pocisk pochodzą z tego samego naboju?

16. Czy dowodowa łuska i pocisk pochodzą od naboju odstrzelonego z egzemplarza broni przesłanego do badań?

17. Czy łuski zabezpieczone na miejscu zdarzenia odstrzelono z egzemplarza broni zarejestrowanej jako utracona?

18. Z jakiego rodzaju i typu naboju pochodzi łuska (proch, pocisk, fragmenty pocisku)?

19. Jakiego narzędzia i materiału użyto do wykonania loftek (siekańców)?

20. Jaki był tor lotu pocisku po strzale oddanym z większej odległości?

21. Czy pocisk ugodził człowieka (przedmiot) bezpośrednio czy rykoszetem?

22. Z jakiej odległości od przeszkody i pod jakim kątem padł strzał?

23. W jakiej kolejności nastąpiły uszkodzenia przestrzałowe?

24. Jakiego rodzaju ślady użycia broni palnej występują na przeszkodzie?

25. Czy ślad (określić) na twardej przeszkodzie pochodzi od uderzenia pocisku z broni palnej?

26. Z jakiej odległości oddano strzał?

27. Czy uszkodzenia występujące na odzieży (wycinkach skóry) spowodowano bronią palną? Jeżeli tak - z jakiego rodzaju pocisku pochodzą?

28. Jaki jest kierunek kanału pocisku w zabezpieczonym przedmiocie? Która ze stron jest wlotem, a która wylotem?

29. Czy na podstawie ustalenia otworu wylotowego i wlotowego, uszkodzeń odzieży oraz toru i kierunku lotu pocisku można ustalić pozycję ofiary w momencie oddania strzału?

30. Ile sztuk pocisków spowodowało uszkodzenie w zabezpieczonym przedmiocie?

31. Jakie było położenie broni i przeszkody podczas strzału?

32. W jakiej pozycji względem toru pocisku (pocisków) znajdował się przestrzelony obiekt?

33. Czy uszkodzenie szyby nastąpiło na skutek wystrzelenia pocisku z broni palnej, czy uderzenia przedmiotu (np. kamienia)?

34. Jeżeli uszkodzenie nastąpiło na skutek wystrzelenia pocisku, to iloma pociskami (wystrzałami) zostało spowodowane?

35. Czy dowodowy ślad mógł być spowodowany pociskiem broni palnej i ewentualnie jakim?

36. Czy broń palna - zabezpieczona podczas przeszukania mieszkania podejrzanego - jest efektem przerobienia z innego narzędzia, nieprzeznaczonego do wystrzeliwania pocisków?

37. Czy urządzenia - zabezpieczone w toku przeszukania pomieszczeń gospodarczych należących do podejrzanego - mogły służyć do produkcji broni palnej lub amunicji?

38. Czy przedmiot - zabezpieczony podczas przeszukania mieszkania podejrzanego - jest urządzeniem broniopodobnym i mógł służyć do spowodowania ciężkich obrażeń lub śmierci człowieka?

39. Czy elementy przedmiotów - zabezpieczone podczas przeszukania mieszkania podejrzanego - stanowią elementy urządzenia broniopodobnego?

40. Czy zabezpieczony podczas przeszukania przedmiot o zewnętrznych cechach broni palnej nadaje się do wystrzeliwania pocisków z energią zdolną spowodować ciężkie obrażenia ciała lub śmierć człowieka?

41. Czy przesłany do badań egzemplarz broni palnej figuruje w rejestrze broni utraconej?

42. Czy przesłana do badań broń palna była wcześniej użyta w innych zdarzeniach?

43. Czy broń, z której pochodzą elementy naboju zabezpieczonego na miejscu zdarzenia, była użyta wcześniej w innych zdarzeniach?

44. Czy broń, z której przesłany do badań pocisk został odstrzelony, była wcześniej używana w innych zdarzeniach?

45. Czy pocisk zabezpieczony na miejscu zdarzenia odstrzelono z egzemplarza broni zabezpieczonego w toku przeszukania mieszkania podejrzanego?

46. Czy strzelnica (określić) jest bezpieczna i wyklucza opuszczenie jej rejonu przez pocisk wystrzelony zgodnie z przepisami?

13. Badania biologiczne¹⁴²

¹⁴² B. Młodziejowski, Badania tkanki..., s. 581-582; A. Du Chesne, Prostaglandyna E w wymazach... , s. 68-69; A. Tucholska-Lenart, H. Miąskiewicz, W. Suszczewski, J. Wujec, Zastosowanie analizy..., s. 5; L. Pater, Pierzaste dowody..., s. 30; S. Waganowski, Ocena czasu..., s. 27-29; M. Nałęcka, S. Kuczyński, Z problematyki badań... , s. 17-18; S. Kuczyński, Badania włosów..., s. 29 i n.; P. Rabczyński, M. Bogusz, Niedopałek papierosa..., s. 65; M. Zegarek, Częściowe wydzielanie..., s. 112; L. Kroczak, Wartość dowodowa..., s. 18 i n.; E. Majchrzak, Kryminalistyczne znaczenie..., s. 67 i n.; zob. też Cz. Biegański, S. Ośródka, J. Kurczewski, Podstawy prawne..., s. 19-22; M. Tomaszewska, Z. Włodarczyk, M. Szeląg, J. Sołtyszewski, Ślady pochodzenia botanicznego..., s. 16 i n.

 

1. Czy na zabezpieczonej odzieży (przedmiotach) oznaczonej jako dowód rzeczowy nr znajdują się plamy krwi?

2. Czy jest to krew ludzka, czy zwierzęca?

3. Do jakiego gatunku należy krew zwierzęca występująca na nadesłanym dowodzie rzeczowym?

4. Jakie są cechy grupowe dowodowej krwi w układzie ABO?

5. Czy nadesłana do badań krew pochodzi od podejrzanego JK?

6. Od której osoby pochodzi krew zabezpieczona na miejscu rozboju (wypadku, kradzieży z włamaniem itp.)?

7. Jaka jest płeć osoby, od której krew pochodzi?

8. Jakie było źródło krwawienia?

9. Która z osób mogła oddać krew do badań na zawartość alkoholu w zastępstwie kierowcy XY?

10. Czy na podstawie wyznaczenia fenotypów układów PGM1 i ACP w dowodowym śladzie krwi (komórek nabłonkowych, śliny, nasienia, fragmentów naskórka) można ustalić, od której osoby pochodzi ślad?

11. W jakiej pozycji znajdowała się ofiara w chwili śmierci, czy mogła się bronić, czy zaistniał fakt obrony¹⁴³?

¹⁴³ To pytanie i dwa następne należą do grupy pytań związanych z rekonstrukcją zdarzenia. W udzielaniu odpowiedzi mogą współuczestniczyć biegli z zakresu biologii.

12. Czy XY przed śmiercią znajdował się w pozycji pozwalającej mu na obronę?

13. Jaki był mechanizm powstania śladów krwi na miejscu zdarzenia i na dowodach rzeczowych (oględziny z udziałem biegłego lub na podstawie akt sprawy)?

14. Czy na podstawie przeprowadzenia obliczeń retrospektywnych możliwe jest określenie stężenia alkoholu u sprawcy wypadku w momencie jego zaistnienia?

15. Czy w wymazach z pochwy (zabrudzeniach/plamach na odzieży/bieliźnie) występuje sperma świadcząca o odbytym stosunku płciowym?

16. Czy sperma może pochodzić od XY?

17. Jeżeli jest to sperma - czy występują w niej plemniki?

18. Jeżeli nie - czy w tych wymazach występuje prostoglandyna E (pochodząca z pęcherzyków nasiennych), mogąca świadczyć o odbytym stosunku płciowym przez osobnika chorego na azoospermię?

19. Czy dowodowe plamy spermy nadają się do badań grupowych w układzie ABO?

20. Czy dowodowe plamy spermy mogą pochodzić od XY?

21. Czy na niedopałkach papierosów (kopertach, znaczkach pocztowych, gumie do żucia itp.) występuje ślina?

22. Jaka jest jej (śliny) przynależność grupowa w układzie ABO?

23. Czy ślina występująca na niedopałkach papierosów (kopertach, znaczkach pocztowych, gumie do żucia itp.) pochodzi od osoby podejrzanej, od której pobrano materiał porównawczy w postaci śliny i krwi?

24. Czy zabezpieczone na miejscu zdarzenia włosy są włosami ludzkimi?

25. W jaki sposób włosy oddzielono od skóry?

26. Czy zabezpieczone włosy nadają się do badań genetycznych?

27. Czy zabezpieczone włosy pochodzą od ofiary lub od osoby podejrzanej?

28. Z jakiej okolicy ciała pochodzą przesłane do badań włosy?

29. Czy są to włosy kobiety, czy mężczyzny?

30. Czy są to włosy wyrwane, odcięte lub urwane?

31. Czy na włosach znajdują się zanieczyszczenia (zmiany chorobowe)? Jeżeli tak, to jakie?

32. Czy w substancji spod paznokci znajdują się ślady biologiczne (inne zanieczyszczenia)?

33. Jeżeli w substancji spod paznokci występują ślady biologiczne, to jakie i czy nadają się do identyfikacji?

34. Czy zabezpieczony materiał kostny jest pochodzenia ludzkiego, czy zwierzęcego?

35. Czy na podstawie zabezpieczonego materiału kostnego możliwe jest ustalenie czasu, jaki upłynął od momentu zgonu osobnika?

36. Czy ujawnione w różnych miejscach fragmenty kości ludzkich pochodzą od jednego czy kilku osobników?

37. Od ilu osobników pochodzą znalezione w ziemi kości ludzkie?

38. Czy na podstawie zabezpieczonego materiału kostnego możliwa jest identyfikacja nieznanych zwłok?

39. Czy zabezpieczone na miejscu zdarzenia włosy (cebulki włosów), plamy krwi, ślina, nasienie, komórki nabłonkowe, fragmenty naskórka, tkanka kostna itp. nadają się do przeprowadzenia badań DNA (genetycznych)?

40. Jeżeli tak, czy na podstawie wyizolowanego DNA można stwierdzić, iż pochodzi od osoby podejrzanej?

41. Czy zabezpieczony materiał dowodowy stanowią pióra (sierść, łuski), jeżeli tak - do jakiego gatunku należą?

42. Czy pióra (sierść, łuski) ujawnione na miejscu przestępstwa wykazują takie same cechy, jak pióra (sierść, łuski) zabezpieczone na odzieży podejrzanego?

43. Czy na zabezpieczonych przedmiotach (odzieży) znajdują się cząstki (fragmenty, nasiona) roślin?

44. Jeżeli tak - od jakiego gatunku rośliny pochodzą?

45. W jakim rejonie i środowisku występuje ten gatunek roślin?

46. Jaka część składowa rośliny występuje w materiale dowodowym?

47. Czy zabezpieczony materiał dowodowy (fragment rośliny, nasiona) pochodzi z tego samego środowiska, z którego pobrano materiał porównawczy?

48. Czy materiał roślinny zabezpieczony z odzieży denatki i podejrzanego wykazuje zgodność w obrębie rodzaju, gatunku i odmiany¹⁴⁴?

¹⁴⁴ Odpowiedź na to pytanie może wskazać na związek podejrzanego z ofiarą. Odpowiedź na dwa następne pytania może pozwolić na weryfikację wyjaśnień podejrzanego.

49. Czy roślinność pobrana z miejsca znalezienia zwłok wykazuje zgodność w obrębie rodzaju, gatunku i odmiany z materiałem zabezpieczonym z odzieży denatki i podejrzanego?

50. Jeżeli nie - to czy roślinność pobrana z ogrodu działkowego podejrzanego wykazuje zgodność w obrębie rodzaju, gatunku i odmiany z materiałem zabezpieczonym z odzieży denatki i podejrzanego?

51. Czy na zabezpieczonych elementach odzieży (swetrze, spodniach) występują pyłki roślin¹⁴⁵?

¹⁴⁵ To pytanie i dwa następne należą do grupy pytań przydatnych do potwierdzenia (wykluczenia) faktu przebywania osoby w danym środowisku. W przypadku badań pyłków podstawą jest znajomość ich budowy. Wynikiem przystosowania się rozmaitych roślin do różnych sposobów przenoszenia pyłków jest wykształcenie rozmaitych typów ich budowy. To właśnie pozwala ustalić, z jakiej rośliny pochodzi dany pyłek. W przypadku niektórych rodzin - na podstawie pyłku - można określić gatunki, a nawet odmiany.

52. Jeżeli tak - to z jakiej rośliny one pochodzą?

53. Czy możliwe jest określenie gatunku i odmiany roślin, z których pochodzą pyłki?

54. Czy możliwe jest oznaczenie gatunku drzewa na podstawie przesłanych do badań drobin drewna zabezpieczonych z karoserii pojazdu¹⁴⁶?

¹⁴⁶ To pytanie i dwa następne mogą być wykorzystane w sprawach wypadków komunikacyjnych. W toku analizy tego rodzaju materiału pod uwagę są brane cechy makroskopowe (strukturalne i fizyczne, jak np. barwa, twardość) i cechy mikroskopowe (budowa komórkowa drewna).

55. Czy cechy makroskopowe drobin drewna odpowiadają cechom makroskopowym wycinków drewna drzewa, w które uderzył pojazd?

56. Czy fragmenty drewna zabezpieczone z kołpaków samochodu pochodzą od uszkodzonego drzewa brzozy?

57. Jaki jest skład jakościowy i ilościowy mieszanki ziołowej?

58. Czy na zabezpieczonym pocisku znajdują się substancje inne niż produkty wystrzału (np. komórki roślinne, tkanki zwierzęce)?

59. Czy na dowodowym pocisku znajdują się ślady biologiczne? Jeżeli tak, to jakie i czy nadają się do identyfikacji?

14. Badania fizykochemiczne¹⁴⁷

¹⁴⁷ Zob. J.B. Błaszczyk, W. Krawczyk, Środki drażniące..., s. 14-18; E. Miron, W. Krawczyk, Jakościowa i ilościowa..., s. 40-42; J.B. Błaszczyk, W. Krawczyk, Profilowanie narkotyków..., s. 16; R. Grabowska, Z. Sokołowska-Jabłońska, Analiza substancji... , s. 8 i n.; G. Piotrowski, W. Krawczyk, D. Wejman, J.B. Błaszczyk, Heroina. Metody..., s. 15; Z. Sokołowska-Jabłońska, J. Nowak, M. Dębski, Wykrywanie i identyfikacja..., s. 7; A. Jeżewski, Wykrywalność płynów..., s. 29-31; J. Feluś, Badania mechanoskopijne..., s. 37-38; J. Marzec-Leśniewska, T. Paździorek, J. Ślusarz, Postęp w technice..., s. 5; zob. też Cz. Biegański, S. Ośródka, J. Kurczewski, Podstawy prawne..., s. 33-37; M. Pietryszyk, Ł. Matyjasek, M. Wachowicz, Badania identyfikacyjne..., s. 5.

 

1. Czy zabezpieczony materiał dowodowy jest włóknem; jeżeli tak, to jakiego typu?

2. Jakie właściwości mają włókna przesłane do badań?

3. Do produkcji jakiego typu wyrobów włókienniczych mogą służyć przesłane do badań włókna?

4. Czy na podstawie wyglądu uszkodzeń odzieży i analizy chemicznej można określić rodzaj substancji (kwasu, ługu, innych żrących), która spowodowała uszkodzenia?

5. Czy przesłana do badań farba jest farbą emulsyjną, czy też mieszaniną farby emulsyjnej z inną farbą (np. suchą)?

6. Jeżeli jest to mieszanina, to o ile została obniżona zawartość substancji organicznej na skutek dodania innej farby?

7. Ile wynosi liczba i grubość poszczególnych, nałożonych powłok lakierniczych?

8. Czy przesłana do badań próbka z karoserii jest mieszaniną obcej substancji z warstwami uszkodzonej powłoki lakierniczej¹⁴⁸?

¹⁴⁸ To pytanie może być przydatne w razie zabezpieczenia śladów na karoserii samochodowej, która została zniszczona poprzez częściowe lub całkowite uszkodzenie powłoki malarskiej. Będzie ono stawiane wtedy, gdy zajdzie potrzeba ustalenia, czy uszkodzenia karoserii powstały z przyczyn naturalnych, czy na skutek działania przestępczego.

9. Czy przedmiot (jego fragment lub otarcie) jest gumą?

10. Czy przesłany do badań materiał dowodowy wykazuje podobieństwo fizykochemiczne z porównawczym przedmiotem gumowym?

11. Czy przesłany do badań materiał jest olejem smarnym, roślinnym, zwierzęcym, smarem plastycznym lub tłuszczem stałym?

12. Czy możliwe jest określenie przynależności nadesłanego materiału do określonego gatunku mineralnych środków smarnych lub tłuszczów?

13. Jakiej jakości jest przesłany do badań środek smarny (dot. zmieszania produktu tańszego i droższego)?

14. Czy przesłana do badań substancja jest klejem?

15. Jeżeli przesłana do badań substancja jest klejem, jakiego rodzaju jest to klej?

16. Czy zaklejone powierzchnie przedmiotu (przedmiotów) były odklejane i ponownie zaklejane?

17. Jakie jest podobieństwo fizykochemiczne przesłanych do badań klejów?

18. Czy nadesłane do badań szkło może skupiać promienie słoneczne?

19. Do jakich celów mogło być stosowane przesłane do badań szkło?

20. Czy przesłane do badań szklane pojemniki są odporne na działanie określonych chemikaliów i wysokiej temperatury?

21. Czy napis wykonano pomadką do ust czy innym środkiem?

22. Czy otarcie (rozmaz) spowodowano pastą do butów, kremem, czy inną substancją?

23. Czy przesłany do badań proszek jest materiałem pirotechnicznym, czy wyrobem drogeryjnym?

24. Czy przesłana do badań ciecz o intensywnym zapachu jest wodą kolońską?

25. Czy zabezpieczony materiał jest narkotykiem lub czy zawiera domieszkę środka narkotycznego?

26. Czy na podstawie zanieczyszczeń występujących w narkotyku (amfetamina, heroina, kokaina itp.) można określić źródło pochodzenia partii lub próbki tego narkotyku?

27. Czy zabezpieczone rośliny zawierają związki odurzające?

28. Czy zabezpieczony płyn koloru brunatnego (naczynie z brunatnymi osadami lub mazistymi pozostałościami, tampony z waty, strzykawki) zawiera substancje narkotyczne i mógł służyć do produkcji narkotyków?

29. Czy zabezpieczony płyn (alkohol, sok itp.) zawiera środki odurzające, psychotropowe (leki) i w jakiej ilości; jaki jest ich wpływ na organizm ludzki?

30. Czy w zabezpieczonym od ofiary XY moczu i krwi znajdują się produkty rozpadu środków odurzających (psychotropowych)?

31. Jaka jest ilość substancji odurzającej (psychotropowej) we krwi?

32. Czy zażyta przez ofiarę dawka środka stanowiła w określonym przedziale czasowym dawkę leczniczą, czy też dawka ta była wielokrotnie zawyżona? Jeżeli dawka była zawyżona, jaki to mogło mieć wpływ na zachowanie ofiary?

33. Czy na zabezpieczonej odzieży (plamy, otarcia) znajduje się gleba?

34. Czy gleba zabezpieczona na odzieży podejrzanego (częściach motocykla, samochodu) ma skład chemiczny odpowiadający składowi chemicznemu gleby, której próbki jako materiał porównawczy pobrano z miejsca oględzin (napadu, kradzieży z włamaniem, wypadku, miejsca znalezienia zwłok itp.)?

35. Czy ziemia znajdująca się na zabezpieczonych butach podejrzanego odpowiada pod względem składu chemicznego ziemi zabezpieczonej w toku oględzin miejsca kradzieży z włamaniem do sklepu w X, gdzie znajdowały się ślady obuwia?

36. Czy w nadesłanym do badań płynie znajduje się alkohol i w jakim stężeniu?

37. Czy alkohol powstał w wyniku celowo przeprowadzonej fermentacji?

38. Czy możliwe jest określenie surowca zastosowanego do produkcji alkoholu?

39. Jaka jest zawartość metanolu i kwasów organicznych w przesłanym do badań płynie?

40. Jaka jest zawartość ekstraktu w badanym płynie i czy wykazuje on takie same cechy, jak wzorzec (np. koniak)?

41. Czy na podstawie zawartości poszczególnych komponentów możliwe jest określenie rodzaju badanego alkoholu i jego zgodności z oryginalnym alkoholem wzorcowym?

42. Czy przesłany do badań płyn zawiera substancje skażające alkohol?

43. Czy pojemnik aerozolowy zawiera środek drażniący (łzawiący, paraliżujący)?

44. Jeżeli pojemnik zawiera środek drażniący (łzawiący, paraliżujący), jaki jest jego skład chemiczny?

45. Czy skład chemiczny zabezpieczonego środka drażniącego jest taki sam, jak na odzieży poszkodowanego?

46. Czy na zabezpieczonej odzieży (dowód rzeczowy nr ) znajdują się ślady środka drażniącego wchodzącego w skład miotacza gazowego (typ ) lub naboju gazowego (typ )?

47. Czy łuski (naboje) wykazują obecność środków drażniących?

48. Czy na powierzchni taśmy klejącej (stolika mikroskopowego) przykładanej do dłoni osoby podejrzanej znajdują się mikroślady pozostałości powystrzałowych (GSR)?

49. Czy wśród zabezpieczonych śladów znajdują się GSR?

50. Czy wśród śladów są ślady prochów (pozostałości po wystrzale z broni palnej)?

51. Czy na odzieży (nożu) zabezpieczonej podczas przeszukania u XY znajdują się mikrowłókna, które odpowiadają pod względem fizykochemicznym odzieży ofiary?

52. Czy na dłoniach (odzieży) znajdują się mikroślady metali, jeżeli tak - to jakich?

53. Czy skład chemiczny tych metali odpowiada składowi chemicznemu przewodów telefonicznych (energetycznych itp.)?

54. Czy na podstawie zabezpieczonych kawałków rur metalowych pochodzących z instalacji gazowej można ustalić przyczynę pęknięcia rur¹⁴⁹?

¹⁴⁹ Odpowiedzi na pytania nr 54, 55, 58-60 będą udzielane przez biegłego z zakresu metaloznawstwa. Warto wyjaśnić, że dział metaloznawstwa zajmujący się badaniem struktury metali i ich stopów (m.in. metodą makroskopową i mikroskopową) nosi nazwę metalografii. Oprócz badań makroskopowych i mikroskopowych wykonuje się badania mikroanalityczne składu chemicznego. Ze względu na to, że metaloznawstwo jest ściśle związane z chemią fizyczną, zdecydowano o zamieszczeniu wskazanych pytań właśnie w tym miejscu.

55. Czy na zbiorniku elektrycznego ogrzewacza wody są widoczne ślady naprawiania (korozji lub innych uszkodzeń wpływających na wytrzymałość zbiornika), mogącego być przyczyną wybuchu?

56. Czy zabezpieczone elementy elektrycznego ogrzewacza wody mogą świadczyć o niesprawności zaworu bezpieczeństwa (przyczynach niezadziałania termoregulatora i ogranicznika temperatury), będącej przyczyną wybuchu?

57. Jaka była przyczyna pożaru?

58. Jaki był stan techniczny zabezpieczonych urządzeń (elementów instalacji) oraz ich położeń technologicznych przed i w czasie pożaru (np. badania zaworów, zbiorników ciśnieniowych)?

59. Jaki był stan techniczny zaworów gazowych oraz czy możliwe było ulatnianie się gazu przy zakręconym zaworze (dotyczy to m.in. butli gazowych), co mogło być przyczyną wybuchu (pożaru)?

60. Czy uszkodzenie urządzenia (np. gazomierza) nastąpiło w wyniku działania wysokiej temperatury w czasie pożaru, czy w wyniku naprężeń wewnętrznych spowodowanych eksploatacją?

61. Czy przyczyną pożaru mogło być wyładowanie elektryczności statycznej?

62. Czy na zabezpieczonym materiale dowodowym (kawałki nadpalonego drewna, ziemia, tkaniny, cegła, beton itp.) występują pozostałości substancji łatwopalnych lub pochodzących ze środków pirotechnicznych; jeżeli tak - jakie to są substancje?

63. Jaki materiał uległ zapaleniu i za pomocą jakiego czynnika?

64. Jakie było przeznaczenie i pochodzenie zabezpieczonych przedmiotów oraz jaki był ich związek z zaistniałym pożarem?

65. Jaki był wpływ zabezpieczonych przedmiotów na wadliwe działanie urządzeń lub sprzętu mechanicznego albo na niewłaściwy przebieg procesu technologicznego?

66. Czy w zabezpieczonym urządzeniu (określić jakim) mogła wytworzyć się w procesie fizycznym energia cieplna (w wyniku tarcia lub uderzenia) zdolna do spowodowania zapłonu znajdujących się w pobliżu materiałów zapalnych lub łatwopalnych?

67. Czy ujawnione w trakcie oględzin starcia (wypracowania, przebarwienia termiczne) na elementach urządzenia (silnika elektrycznego, przenośnika taśmowego cięgnowego itp.) mogły być przyczyną pożaru?

68. Jaka jest podatność materiałów znajdujących się w miejscu pojawienia się pożaru na samozapalenie?

69. Czy przyczyną pożaru mógł być samozapłon siana (nawozów sztucznych, miału/pyłu węglowego, płynów łatwopalnych itp.)?

70. Czy przyczyną zaistniałego pożaru samochodu (określić jakiego) była niesprawność układu hamulcowego (wydechowego, paliwowego)¹⁵⁰?

¹⁵⁰ To pytanie bywa najczęściej wykorzystywane w wypadku zlecania badań kompleksowych.

71. Jaki jest związek przyczynowy między naruszeniem norm i przepisów przeciwpożarowych a powstaniem pożaru i jego następstwami?

72. Czy zabezpieczone urządzenie jest urządzeniem wybuchowym?

73. Jeżeli jest to urządzenie wybuchowe, jakiego materiału użyto do jego wykonania?

74. Czy urządzenie wybuchowe zostało wykonane w warunkach domowych, czy też jest to urządzenie fabryczne?

75. Czy można określić poziom przygotowania technicznego konstruktora urządzenia wybuchowego oraz sprawcy w zakresie umiejętności posługiwania się materiałami i urządzeniami wybuchowymi?

76. W jaki sposób miał być zainicjowany materiał wybuchowy?

77. Czy do zainicjowania materiału wybuchowego użyto urządzenia zwłocznego; jeżeli tak - jakiego użyto sposobu uzyskania zwłoki?

78. Jakiego materiału wybuchowego użyto do spowodowania eksplozji?

79. W jaki sposób dokonano zainicjowania materiału wybuchowego?

80. Czy zabezpieczone na miejscu wybuchu fragmenty tektury (kawałki metalu, plastiku) mogły stanowić elementy urządzenia wybuchowego, jeżeli tak - to jakiego?

81. Czy można określić miejsce założenia ładunku wybuchowego (w budowlach, obiektach, urządzeniach)?

82. Czy materiały użyte do konstrukcji urządzenia wybuchowego są łatwo dostępne; gdzie i do jakich celów są używane?

83. Czy osmaliny (okopcenia) na przedmiotach (określić jakich) są śladami produktów rozkładu materiału wybuchowego; jeżeli tak - od jakiego materiału wybuchowego mogą pochodzić?

84. Czy próbki podłoża (gleby) zabezpieczone z miejsca wybuchu zawierają produkty rozkładu materiału wybuchowego; jeżeli tak - to jakiego?

85. Jaka była przyczyna wybuchu, który nastąpił w samochodzie (marka, nr rejestracyjny)?

86. Czy zabezpieczona substancja jest masą pirotechniczną?

87. Jakie właściwości miotające wykazuje masa pirotechniczna?

88. Czy zabezpieczona masa pirotechniczna wykazuje cechy samorzutnego rozkładu i może spowodować samoistny wybuch (pożar)?

89. Czy masa pirotechniczna jest wrażliwa na działanie czynników mechanicznych (cieplnych)?

90. Jaka jest siła wybuchu zabezpieczonej masy pirotechnicznej oraz jakie uszkodzenia ciała może spowodować nieostrożne obchodzenie się z nią?

91. Jakie zagrożenie dla życia i zdrowia wielu osób albo mienia w wielkich rozmiarach mógł stworzyć wybuch urządzenia¹⁵¹?

¹⁵¹ To pytanie i następne coraz częściej są formułowane przez prowadzących sprawy przestępstw przeciwko bezpieczeństwu powszechnemu. W art. 164 k.k. określona została odpowiedzialność za przestępstwo polegające na sprowadzeniu bezpośredniego niebezpieczeństwa pożaru lub katastrofy, opisanej w art. 163 k.k. Jedną z postaci katastrofy - ujętej w art. 163 k.k. - jest eksplozja materiałów wybuchowych. Odpowiedzialność z art. 164 nie jest zależna od skutku; wystarczy samo zagrożenie. Dlatego właśnie odpowiedź na pytanie: jakie zagrożenie...? - staje się niezwykle potrzebna zarówno podczas prowadzonego postępowania przygotowawczego, jak i w toku trwającego postępowania sądowego.

92. Jakie zagrożenie dla życia i zdrowia wielu osób albo mienia w wielkich rozmiarach mogła stworzyć eksplozja materiału wybuchowego?

15. Badania elektrotechniczne¹⁵²

¹⁵² Zob. R. Zieliński, Ślady zjawisk..., s. 187 i n.; Z. Skorek, Wybuchy elektrycznych..., s. 406; F. Pawłowski, Kryminalistyczne badania..., s. 606 i n.; R. Zieliński, Badania instalacji..., s. 135-138; J. Feluś, Badania mechanoskopijne..., s. 37-38; R. Bogdan, Ekspertyza elektronicznego..., s. 48; J. Feluś, Pożar Teatru..., s. 71 i n.; R. Zieliński, Zainicjowanie ognia..., s. 47. Zob. też Cz. Biegański, S. Ośródka, J. Kurczewski, Podstawy prawne..., s. 29-32.

 

1. Czy widoczne na zabezpieczonej siekierze (nożycach, szczypcach) nadtopienia o czerwonobrązowej barwie powstały w trakcie przecinania przewodu miedzianego, przez który płynął prąd o dużym natężeniu?

2. Czy na podstawie przesłanego do badań urządzenia można ustalić przyczynę porażenia (uszkodzenie urządzenia elektrycznego, nieuwaga użytkownika, nieprawidłowa eksploatacja, błędne połączenie układu elektrycznego)?

3. Czy stan przesłanego do badań urządzenia elektrycznego stanowił przyczynę porażenia prądem elektrycznym?

4. Czy przyczyną powstania pożaru mogła być wadliwie działająca instalacja elektryczna?

5. Czy na zabezpieczonych fragmentach instalacji elektrycznej występują ślady zjawisk termicznych spowodowanych przepływem prądu elektrycznego (przeciążenia, iskrzenia, dużej oporności stykowej)?

6. Czy zwarcie instalacji elektrycznej nastąpiło przed pożarem, czy też jest następstwem pożaru?

7. Czy w czasie pożaru urządzenia (żelazko, kuchenka elektryczna itp.) działały i były włączone do sieci; jeżeli tak - czy mogły być przyczyną pożaru?

8. Czy ujawnione w trakcie oględzin wytopienia i ubytki materiału o zaokrąglonych brzegach na (podać element: stojak dachowy, obudowa urządzenia itp.) zostały spowodowane działaniem łuku elektrycznego; jeżeli tak - czy działanie łuku elektrycznego mogło spowodować pożar?

9. Czy osmalone wgłębienia z miejscowymi śladami działania wysokiej temperatury ujawnione na tynku (cegłach, betonie) wystąpiły pod wpływem łuku elektrycznego; jeżeli tak - czy działanie łuku elektrycznego mogło spowodować pożar?

10. Czy zabezpieczone elementy instalacji alarmowej są sprawne technicznie?

11. Czy zadziałanie wkładek topikowych nastąpiło w czasie trwania pożaru, czy też ich wcześniejsza niesprawność mogła być przyczyną braku reakcji systemu alarmowego?

12. Czy na instalacji alarmowej istnieją ślady świadczące o wyłączeniu jej w inny sposób niż za pomocą manipulatora szyfrowego?

13. Jaki jest stan techniczny przesłanego do badań urządzenia elektrycznego?

14. Czy stan techniczny przesłanego do badań urządzenia elektrycznego mógł mieć wpływ na powstanie pożaru?

15. Czy przesłane do badań urządzenie elektryczne było podczas pożaru włączone do sieci elektrycznej pozostającej pod napięciem?

16. Czy na podstawie śladów występujących na urządzeniu elektrycznym można ustalić, że mogło być ono (było) przyczyną powstania pożaru?

17. Czy urządzenie elektryczne przesłane do badań jest sprawne technicznie; jeżeli nie - czy uszkodzenie mogło powstać przed pożarem i było jego przyczyną, czy też uszkodzenie to nastąpiło podczas pożaru?

18. Czy uszkodzenie urządzenia elektrycznego nastąpiło w wyniku niewłaściwej eksploatacji, nieodpowiedniej konserwacji czy wady materiałowej?

19. Czy przesłane do badań urządzenie elektryczne było eksploatowane zgodnie z zaleceniami producenta (obowiązującymi przepisami)?

20. Czy na uzwojeniach silnika znajdują się ślady zwarć elektrycznych; jeżeli tak - czy mogły być przyczyną powstania pożaru?

21. Czy na łożyskach silnika elektrycznego znajdują się ślady intensywnego tarcia, mogącego stanowić przyczynę powstania pożaru?

22. Czy przesłany do badań materiał stanowi pozostałości urządzenia elektrycznego; jeżeli tak - to jakiego?

23. Czy urządzenie było wykonane zgodnie z obowiązującymi przepisami o budowie urządzeń elektrycznych?

24. Czy w zabezpieczonych urządzeniach występują ślady zjawisk termicznych (iskrzenie, duża oporność, zwarcie elektryczne, łuk elektryczny, przeciążenie); jeżeli tak - to jaka była przyczyna wystąpienia tych zjawisk i czy zjawiska te mogły doprowadzić do powstania pożaru?

25. Czy na zabezpieczonych odcinkach przewodów elektrycznych występują ślady świadczące o wystąpieniu w obwodach zwarcia elektrycznego?

26. Czy stopienia występujące na przewodach elektrycznych powstały na skutek zwarcia elektrycznego?

27. Jaka mogła być przyczyna wystąpienia zwarcia elektrycznego?

28. Czy stopienia występujące na przewodach elektrycznych powstały w wyniku zadziałania wysokiej temperatury?

29. Czy zwarcie elektryczne powstało przed pożarem i mogło być (było) jego przyczyną?

30. Czy zwarcie elektryczne powstało w wyniku działania wysokiej temperatury?

31. Czy na podstawie przesłanych do badań odcinków przewodu i bezpiecznika możliwe jest ustalenie przeciążenia obwodu instalacji przepływającym prądem elektrycznym?

32. Czy na przesłanych do badań przewodach elektrycznych linii napowietrznej znajdują się ślady iskrzenia, mogące być przyczyną powstania pożaru?

33. Czy w przesłanej do badań instalacji elektrycznej znajdują się ślady jej przeciążenia?

34. Czy przewody w przesłanej do badań instalacji były właściwie dobrane pod względem obciążalności i odpowiednio zastosowane w określonych warunkach?

35. Czy w przesłanej do badań instalacji elektrycznej występują ślady świadczące o dużych opornościach stykowych w obwodzie prądu elektrycznego; jeżeli tak - czy mogło to stanowić przyczynę pożaru?

36. Czy w przesłanej do badań instalacji elektrycznej występują ślady świadczące o dużych opornościach stykowych w obwodzie prądu elektrycznego; jeżeli tak - jakie były przyczyny wystąpienia tego zjawiska?

37. Czy osprzęt elektroinstalacyjny wykorzystany w instalacji elektrycznej (podać dane) jest zgodny z obowiązującymi przepisami i normami?

38. Jaki jest stan techniczny przesłanego do badań osprzętu (puszek odgałęźnych, łączników, gniazd wtykowych lub bezpiecznikowych, oprawek oświetleniowych)?

39. Czy ślady występujące na osprzęcie przesłanym do badań świadczą o tym, iż mógł on być przyczyną pożaru?

40. Czy przesłane do badań fragmenty osprzętu elektrycznego (np. teleradiotechnicznego) uległy uszkodzeniu w wyniku działania pożaru, czy wskutek nieprawidłowej eksploatacji?

41. Czy zabezpieczenia w instalacji elektrycznej były prawidłowo dobrane?

42. Czy zadziałanie zabezpieczeń nastąpiło w wyniku zwarcia elektrycznego lub przeciążenia, czy uszkodzenie ich nastąpiło na skutek działania wysokiej temperatury ognia?

43. Czy na gnieździe wtykowym występują ślady świadczące o tym, iż w czasie pożaru tkwiła w nim wtyczka?

44. Czy na wtyczce sznura przyłączeniowego (przedłużacza) znajdują się ślady wskazujące na to, iż w czasie pożaru znajdowała się ona w gnieździe wtykowym?

45. W jakiej pozycji podczas pożaru ustawiony był przesłany do badań łącznik (wyłącznik, przełącznik)?

46. Czy przesłane do badań urządzenie grzejne było włączone do sieci podczas pożaru i grzało?

47. Czy włączone do sieci elektrycznej urządzenie grzejne mogło być przyczyną powstania pożaru?

48. Po upływie jakiego czasu na powierzchni urządzenia grzejnego, stykającego się z powierzchnią materiału (podać jakiego), wytworzy się temperatura wystarczająca do zapalenia tego materiału?

49. Jaka temperatura wytworzy się na powierzchni urządzenia grzejnego i po jakim czasie oraz czy jest ona wystarczająca do zapalenia materiału stykającego się z powierzchnią?

50. W jakiej odległości od urządzenia grzejnego może dojść do zapalenia się danego materiału?

51. Po upływie jakiego czasu dane urządzenie grzejne (czajnik elektryczny, żelazko, grzałka), pracujące w określonych warunkach (podać jakich), może doprowadzić do powstania pożaru?

52. Jaka temperatura wytworzy się na powierzchni żarówki (o danej mocy) i po upływie jakiego czasu?

53. Z jakiej odległości od powierzchni żarówki może się zapalić dany materiał palny (np. abażur)?

54. Czy termoregulator (ogranicznik temperatury) urządzenia grzejnego w czasie pożaru był sprawny technicznie; jeżeli nie - jaka była przyczyna jego uszkodzenia?

55. Czy przesłane do badań części (fragmenty) urządzenia grzejnego uległy uszkodzeniu na skutek nieprawidłowej eksploatacji urządzenia, czy w wyniku działania wysokiej temperatury zaistniałego pożaru?

56. Czy stan techniczny przesłanego do badań urządzenia zapewnia bezpieczną eksploatację; jeżeli nie - czy mógł on stanowić przyczynę porażenia prądem elektrycznym?

57. Czy w urządzeniu przesłanym do badań znajdowały się środki ochrony przed porażeniem?

58. Jakie było przeznaczenie i pochodzenie znalezionych w pobliżu ogniska pożaru przedmiotów (lub elementów urządzeń) oraz jaki był ich związek z zaistniałym pożarem¹⁵³?

¹⁵³ Pytanie to otwiera grupę pytań dotyczących badań mechanoskopijnych materiału dowodowego pośrednio lub bezpośrednio związanego z powstaniem pożaru. W pracowniach elektrotechnicznych (określanych też elektromechanicznymi) wykonywane są głównie badania materiału dowodowego związanego z miejscem pożaru. Stąd tę grupę pytań - adresowanych wprawdzie do ekspertów mechanoskopii - umieszczono tuż za typowymi pytaniami do ekspertów o specjalności elektrotechnika. Dodatkowym argumentem tak przyjętego rozwiązania było łatwiejsze odszukanie przykładów pytań do biegłego przez osobę prowadzącą sprawę dotyczącą zaistniałego pożaru.

59. Jaki był wpływ zabezpieczonych przedmiotów na wadliwe działanie urządzeń lub sprzętu?

60. Czy w zabezpieczonym urządzeniu mogła wytworzyć się w procesie fizycznym energia cieplna (np. w wyniku tarcia, uderzenia) zdolna do spowodowania zapłonu znajdujących się w pobliżu materiałów zapalnych lub łatwo zapalnych?

61. Czy ujawnione w trakcie oględzin starcia, wypracowania i przebarwienia termiczne na elementach urządzenia (np. silnika elektrycznego, przenośnika taśmowego) mogły być przyczyną powstania pożaru?

62. Czy przyczyną pożaru samochodu (podać jakiego) była niesprawność układu hamulcowego (wydechowego, paliwowego)?

63. Czy uszkodzenie urządzenia (np. gazomierza) nastąpiło w wyniku działania wysokiej temperatury w czasie pożaru, czy w wyniku naprężeń wewnętrznych spowodowanych eksplozją?

64. Czy na zbiorniku elektrycznego ogrzewacza wody widoczne są ślady naprawiania (korozji lub innych uszkodzeń mających wpływ na wytrzymałość zbiornika), mogące być przyczyną wybuchu?

65. Czy zabezpieczone w toku oględzin miejsca pożaru odcinki rury stanowiły wcześniej konstrukcyjnie jedną całość oraz co było przyczyną ich rozdzielenia?

16. Badania teleinformatyczne¹⁵⁴

¹⁵⁴ A. Knast, Zmiana numeru service code na pasku magnetycznym. Skimming kart płatniczych. Wprowadzanie do obrotu podrobionych kart kredytowych (w:) Przestępczość z wykorzystaniem elektronicznych instrumentów płatniczych, Szczytno 2003, s. 113 i n.; R. Piotrowski, Przestępczość kartowa w aspekcie analizy kryminalnej i kryminalistycznej (w:) Przestępczość z wykorzystaniem..., s. 121 i n.; G.M. Mazurkiewicz, Internet jako źródło i narzędzie wymiany informacji dla przestępców wykorzystujących elektroniczne instrumenty płatnicze (w:) Przestępczość z wykorzystaniem..., s. 131 i n.; P. Robinson, Rola dowodów elektronicznych w prowadzeniu dochodzenia (w:) Przestępczość teleinformatyczna, Szczytno 2002, s. 13 i n.; A. Niemiec, Praktyka zbierania dowodów incydentów (w:) Przestępczość teleinformatyczna..., s. 105 i n.; M. Musil, Nieuprawniona działalność teleinformatyczna a odzyskiwanie danych jako skuteczny sposób jej przeciwdziałania (w:) Przestępczość teleinformatyczna..., s. 127 i n.; A. Filipowska, Podpis elektroniczny, Gazeta IT 2002, nr 5; A. Adamski, Prawne problemy przeciwdziałania pornografii dziecięcej i pedofilii w Internecie (w:) Przestępczość teleinformatyczna. Materiały seminaryjne, red. J. Kosiński, Szczytno 2004, s. 23 i n.; J. Krzemiński, J. Markiewicz, "Kidsex" - specyfika analizy zasobów informatycznych zawierających treści o charakterze pedofilskim (w:) Przestępczość teleinformatyczna. Materiały seminaryjne..., s. 80 i n.; W. Sobala, Informatyczne dowody rzeczowe w postępowaniach karnych, Palestra 2003, nr 5-6, s. 48 i n.

 

1. Czy przekazana do badań karta jest autentyczna¹⁵⁵?

¹⁵⁵ To pytanie może dotyczyć zarówno cech fizycznych, wyglądu zewnętrznego, hologramu, mikrodruków oraz nadruków, jak również zmian elektronicznych na pasku magnetycznym. W tym miejscu należy podkreślić to, że karta i pasek magnetyczny nie łączą się w żaden sposób z PIN-em. Błędem zatem jest zadawanie biegłemu pytania dotyczącego ustalenia numeru PIN karty.

2. Jeżeli nie - jaką techniką dokonano sfałszowania¹⁵⁶?

¹⁵⁶ Warto wyjaśnić, że w przypadku kart płatniczych techniki fałszowania obejmują dwa obszary: elektroniczny i mechaniczny. Jeżeli sfałszowania dokonano jedynie w obszarze elektronicznym, to badania wykonują biegli z zakresu informatyki. Natomiast gdy sfałszowania dokonano również w innym obszarze, to do badań powinni być włączeni biegli z określonej dziedziny, np. z zakresu mechanoskopii (określanie rodzaju użytego narzędzia przy produkcji kart, identyfikacja narzędzia użytego do produkcji kart o określonym kształcie i rozmiarach, identyfikacja urządzenia, na którym wykonywano karty), fizykochemii (identyfikacja i określenie właściwości fizykochemicznych materiału w postaci wyrobów lakierniczych, tworzyw sztucznych).

3. Czy karta ta - po dokonaniu sfałszowania - mogła zachowywać się w systemie rozliczeniowym jak karta kredytowa¹⁵⁷?

¹⁵⁷ Nie jest wówczas konieczna autoryzacja PIN-em przy transakcjach bezgotówkowych. Następuje automatyczna autoryzacja, rozliczenie karty i obciążenie rachunku.

4. Czy przy użyciu - zabezpieczonego w toku przeszukania - komputera dokonano przerobienia kart płatniczych przekazanych do badań¹⁵⁸?

¹⁵⁸ To pytanie dotyczy kwestii elektronicznych.

5. Czy skopiowania pasków magnetycznych kart płatniczych dokonano przy użyciu laptopa (z przystawką) zabezpieczonego podczas przeszukania?

6. Czy na zabezpieczonej stacji dysków zainstalowane jest oprogramowanie służące do odczytu i zmiany zapisu paska magnetycznego kart płatniczych?

7. Czy zapis na pasku magnetycznym poszczególnych kart jest identyczny z cechami zewnętrznymi tych kart¹⁵⁹?

¹⁵⁹ Jeszcze niedawno można było opierać się na stwierdzeniu: jeżeli zapis na pasku magnetycznym karty jest identyczny z cechami zewnętrznymi karty, to można ją zakwalifikować jako środek płatniczy; natomiast gdy cechy zewnętrzne są niezgodne z bankowym oryginałem, to można ją zakwalifikować jako fałszywą kartę płatniczą. Odpowiedź na to pytanie mogła być przydatna przy określaniu kwalifikacji prawnej czynu. Sprawca może posługiwać się oryginalną kartą, ale wcześniej skradzioną (art. 278 § 5 k.k.); sprawca może być "producentem" fałszywej karty (art. 310 § 1 k.k.); sprawca może posługiwać się fałszywą kartą (art. 310 § 2 k.k.). Dzisiaj wygląda to nieco inaczej. Praktyka coraz częściej potwierdza, iż wyspecjalizowane grupy przestępcze są w stanie podrobić cechy zewnętrzne i zapis elektroniczny na pasku magnetycznym w taki sposób, że będą one zbieżne. Szczególnym przykładem jest przypadek funkcjonowania w obiegu dwóch kart: jednej autentycznej (należącej do prawowitego właściciela) i drugiej sfałszowanej. Dopiero w wyniku czynności wykonanych przez innych uczestników postępowania można potwierdzić fakt funkcjonowania w obiegu obu kart.

8. Czy na podstawie analizy paska magnetycznego możliwe jest ustalenie rodzaju urządzenia, które wykorzystywano przy kopiowaniu karty¹⁶⁰?

¹⁶⁰ Brak pierwszej ścieżki lub jej modyfikacja może oznaczać, że zastosowano urządzenie do nagrywania kart magnetycznych. Przy niezmodyfikowanej pierwszej ścieżce mogło być zastosowane urządzenie kopiujące, posiadające bufor pamięci.

9. Czy na przekazanej do badań karcie płatniczej występują ślady świadczące o jej elektronicznym wykorzystaniu¹⁶¹?

¹⁶¹ Przez elektroniczne wykorzystanie należy rozumieć wykorzystanie w terminalu czy bankomacie. Pytanie to ma zastosowanie w przypadku sfałszowanych kart płatniczych. Udzielona na to pytanie odpowiedź pozwoli ukierunkować dalsze czynności operacyjno-śledcze u agentów rozliczeniowych.

10. Czy przekazane do badań urządzenie jest urządzeniem do sczytywania i kodowania pasków magnetycznych?

11. Czy przekazane do badań urządzenie może służyć do nadruku szaty graficznej karty¹⁶²?

¹⁶² Na to pytanie i trzy następne odpowiedzi może udzielić biegły z zakresu badań mechanoskopijnych.

12. Jeżeli tak - to czy przy użyciu tego urządzenia dokonano nadruku szaty graficznej kart przekazanych do badań?

13. Czy urządzenie do embossingu - zabezpieczone podczas przeszukania - mogło służyć do wytłoczenia nadruków na kartach przekazanych do badań?

14. Czy krawędzie przesłanych do badań kart płatniczych wykazują ślady cięcia pochodzące od gilotyny przekazanej jako materiał porównawczy?

15. Czy przy użyciu zabezpieczonego komputera, skanera, drukarki dokonano sfałszowania przekazanych do badań dokumentów (np. kart płatniczych, czeków)?

16. Czy system komputerowy przekazany do badań był wykorzystywany jako baza danych sprzedawcy narkotyków?

17. Czy w komputerze przekazanym do badań przechowywano kradzione informacje o kartach kredytowych?

18. Czy zabezpieczony do badań komputer był wykorzystywany (przez hakerów) do atakowania innych systemów?

19. Czy zabezpieczony do badań komputer zawiera chronione prawem informacje?

20. Czy zabezpieczony do badań komputer posiada nielegalne oprogramowanie?

21. Czy podczas przeszukania systemu komputerowego wykryto kopie oprogramowania, którego pochodzenie może być kwestionowane¹⁶³?

¹⁶³ Pytanie to i poprzednie dotyczy badań legalności oprogramowania.

22. Jakie programy znajdują się na przekazanej do badań płycie CD i kto ma do nich prawa autorskie i materialne¹⁶⁴?

¹⁶⁴ To i następne pytanie dotyczy badań pirackich kopii oprogramowania.

23. Czy na zabezpieczonych do badań nośnikach znajduje się nielegalne oprogramowanie?

24. Czy istnieje możliwość ustalenia dokładnego czasu usunięcia danych?

25. Czy istnieje możliwość odzyskania usuniętych danych?

26. Czy istnieje możliwość ustalenia, z konta jakiego użytkownika dokonano usunięcia danych?

27. Czy na komputerze oznaczonym jako dowód rzeczowy nr dokonywano powielania oprogramowania?

28. Czy oprogramowanie (określić jakie) było wykorzystywane przez użytkownika komputera zabezpieczonego w toku przeszukania domku letniskowego?

29. Czy kopie programu zabezpieczone w toku przeszukania pomieszczeń gospodarczych wykonano na komputerze zabezpieczonym podczas przeszukania mieszkania podejrzanego?

30. Czy na dyskach twardych komputerów zabezpieczonych podczas przeszukania sklepu komputerowego zainstalowane zostały nielegalne kopie oprogramowania?

31. Z jakich komputerów zlecono obciążenie karty o numerze (podać)¹⁶⁵?

¹⁶⁵ To i dwa następne pytania mogą być przydatne w sytuacji, gdy osoba zauważyła na zestawieniu transakcji dziwne pozycje i zgłosiła podejrzane operacje.

32. Na czyj adres przesłano zamówione produkty?

33. Kiedy dokonano transakcji?

34. Czy wiadomość pochodzi od osoby, która podpisała się elektronicznie pod wiadomością¹⁶⁶?

¹⁶⁶ To i następne pytanie wiąże się z dwiema cechami podpisu elektronicznego. Chodzi o autentyczność i integralność. Może być wykorzystane w sytuacji, gdy odbiorca otrzymał drogą elektroniczną wiadomość, której oryginalność budzi wątpliwości. W normalnej (typowej) sytuacji nadawca przekazuje do odbiorcy drogą elektroniczną wiadomość wraz z podpisem elektronicznym. Przesłana zostaje wiadomość razem z jej zaszyfrowanym skrótem, tzn. plik zawierający właściwą treść wraz z załącznikiem zawierającym podpis elektroniczny dla danej wiadomości. Innymi słowy - każda wiadomość posiada pewien właściwy dla niej skrót, a każda modyfikacja oryginalnej wiadomości powoduje zmianę wartości tego skrótu, a zatem jest możliwa do wykrycia.

35. Czy wiadomość nie została zmodyfikowana w drodze od nadawcy¹⁶⁷?

¹⁶⁷ Podpis elektroniczny gwarantuje integralność danych, do których został dołączony. Ta cecha (integralność) odróżnia podpis elektroniczny od tradycyjnego.

36. Czy podpis elektroniczny został utworzony z użyciem klucza prywatnego odpowiadającego kluczowi publicznemu¹⁶⁸?

¹⁶⁸ To pytanie dotyczy określenia pochodzenia komunikatu z zapewnieniem autentyczności źródła. Dotyczy takich kwestii jak uwierzytelnianie i niezaprzeczalność. Podpis elektroniczny uniemożliwia nadawcy lub odbiorcy komunikatu zaprzeczenie faktu jego przesłania. Ma to szczególne znaczenie w przypadku np. zamówień kierowanych do sklepów internetowych. Jeśli zamawiający zaprzecza przesłaniu zamówienia, to sklep bez problemu może wykazać, że dana wiadomość została podpisana kluczem prywatnym danego nadawcy. Nie jest w tym momencie istotne, kto się tym kluczem posłużył; nie są też istotne personalia osoby. W domyśle - danym kluczem prywatnym posługuje się osoba do tego upoważniona.

37. Kto faktycznie zarejestrowany jest jako właściciel danego klucza prywatnego¹⁶⁹?

¹⁶⁹ Dla uzyskania odpowiedzi na to pytanie należy wykorzystać centra certyfikacji. Publiczne centra certyfikacji to: PolCert (obsługuje komunikacje między bankami), SigNet (związane jest z TPSA) i Unizeto (obsługuje ZUS). Należy jednak brać pod uwagę, że nadawca mógł pozyskać swój certyfikat pod pseudonimem.

38. Czy zaszyfrowany przy użyciu klucza prywatnego organu certyfikacji klucz publiczny subskrybenta jest poprawny¹⁷⁰?

¹⁷⁰ Przy tym pytaniu warto wyjaśnić, czym jest certyfikat. Jest to elektroniczne zaświadczenie, z którego pomocą dane służące do weryfikacji podpisu elektronicznego są przyporządkowane do określonego użytkownika (osoba fizyczna, serwer, witryna WWW), składającego podpis elektroniczny i potwierdzają jego tożsamość.

39. Czy certyfikat klucza publicznego jest poprawny?

40. Czy certyfikat ten znajduje się na liście unieważnionych certyfikatów¹⁷¹?

¹⁷¹ Organ certyfikacji dysponuje listą certyfikatów unieważnionych.

41. Czy na podstawie danych służących do weryfikacji i zawartych w certyfikacie można potwierdzić ważność i prawdziwość podpisu elektronicznego¹⁷²?

¹⁷² To pytanie - jak sugerują zawarte w nim słowa - dotyczy ważności i prawdziwości podpisu.

42. Czy podpis umożliwia identyfikację podpisującego?

43. Czy podpis ten został utworzony przez podpisującego?

44. Czy z danego adresu mailowego korzysta osoba, która używała go do tej pory¹⁷³?

¹⁷³ To pytanie odnosi się do certyfikatów przeznaczonych do podpisywania prywatnej poczty e-mail.

45. Czy w przekazanych do badań logach systemowych¹⁷⁴ nie ma "dziur czasowych"¹⁷⁵?

¹⁷⁴ Logi systemowe to najczęściej pliki tekstowe, w których zapisywane są wiersz po wierszu przez system operacyjny określone wydarzenia.

¹⁷⁵ To pytanie (i kolejne) może okazać się przydatne w przypadku zajścia okoliczności wprowadzenia do komputera "nieprawdziwych postaci" lub "martwych duszyczek" dla osiągnięcia korzyści majątkowych. Najczęściej manipulacji dokonuje pracownik firmy.

46. Jeżeli nie - to czy nie ma innych symptomów mogących wskazywać na nieautoryzowaną modyfikację logów systemowych¹⁷⁶?

¹⁷⁶ Logi systemowe podatne są na zmiany, podmianę oraz skasowanie.

47. Czy na serwerze (podać nazwę administratora) utrwalone są pomyślne próby wejścia do systemu określonego użytkownika?

48. Czy wśród zarejestrowanych w systemie użytkowników znajduje się użytkownik korzystający z komputera o określonym adresie?

49. Czy na podstawie zapisu zawartego w logach systemowych w danym okresie (od/do) można ustalić listę zalogowanych pomyślnie użytkowników z adresem ich komputera?

50. Jeżeli tak - to jaki w danym okresie był przebieg i czas ich pracy?

51. Do którego z katalogów i plików mieli dostęp poszczególni użytkownicy?

52. Czy w logach systemowych znajduje się zapis świadczący o wprowadzeniu lub modyfikacji danych znajdujących się w bazie¹⁷⁷?

¹⁷⁷ To pytanie może być przydatne w sytuacji, gdy osoba ma prawo dostępu tylko do odczytu.

53. Jeżeli tak - to na jakiej podstawie (w jaki sposób) otrzymała prawo dostępu do wprowadzenia lub modyfikacji danych¹⁷⁸?

¹⁷⁸ Gdy pracownik firmy nie ma formalnego prawa dostępu do wprowadzania lub modyfikacji danych, możliwe są sytuacje: pierwsza - pracownik oszukuje administratora (zapewnia, że posiada prawo dostępu); druga - jest on w zmowie z administratorem; trzecia - sam dokonuje modyfikacji praw dostępu. W tej ostatniej sytuacji ma dwie możliwości: może to zrobić z głównego komputera obsługiwanego przez administratora lub dokonać włamania z innego komputera (domowego, należącego do innej osoby).

54. Czy w zabezpieczonym komputerze znajdują się pliki (zdjęcia) z kategorii pornografii dziecięcej¹⁷⁹?

¹⁷⁹ W tym miejscu warto przypomnieć, że w art. 202 § 4 k.k. ustawodawca zawarł zakaz utrwalania, sprowadzania, przechowywania lub posiadania treści pornograficznych z udziałem małoletniego.

55. Jeżeli tak - to czy możliwe jest ustalenie pochodzenia tych plików¹⁸⁰?

¹⁸⁰ Prawidłowo przeprowadzona analiza danych o ruchu w sieci może pozwolić na ustalenie pochodzenia plików.

56. Czy w zabezpieczonym w mieszkaniu podejrzanego komputerze (dysku twardym, nośnikach danych informatycznych) znajdują się zapisy treści pornograficznych z udziałem małoletnich?

57. Czy materiał w postaci zdjęć o charakterze pornografii dziecięcej znalazł się na dysku przypadkowo, czy został na nim zgromadzony (sprowadzony) i/lub przetwarzany w sposób świadomy?

58. Czy w komputerze zabezpieczonym do badań zainstalowane są programy, które były wykorzystywane do wymiany materiałów zawierających pornografię dziecięcą?

59. Czy możliwe jest odzyskanie danych skasowanych?

60. Czy na podstawie odzyskanych danych można wykazać kolejne etapy przetwarzania zdjęć?

61. Czy możliwe jest odzyskanie danych ze zniszczonego nośnika danych informatycznych?

62. Czy możliwe jest ustalenie czasu skasowania danych lub ich modyfikacji?

63. Czy możliwe jest określenie hasła dostępu do danych zaszyfrowanych?

64. Czy zabezpieczony do badań komputer posiada modem lub kartę sieciową, lub inne urządzenie służące do komunikacji z siecią komputerową¹⁸¹?

¹⁸¹ Obecność modemu lub karty sieciowej sugeruje, że gromadzone treści były sprowadzane (rozpowszechniane) drogą elektroniczną. Z kolei dwie karty sieciowe zainstalowane w komputerze mogą sugerować, że stanowił on serwer dla większej liczby komputerów, tworząc lokalną podsieć. Warto wyjaśnić, że istotne będzie, czy komputer połączony jest z urządzeniami łączącymi go z sieciami rozległymi, takimi jak: Router, Firewall, Proxy-Server itp. Urządzenia te posiadają tzw. MAC Adress. Identyfikuje on urządzenie i pozostawia w sieci ślady. Wskazuje również na występowanie podsieci.

65. Czy zabezpieczony do badań komputer posiada kartę video (montażową) lub inne karty?

66. Jeżeli posiada inne karty, to czy dają one możliwość wczytywania sygnału wizyjnego (analogowego lub cyfrowego)¹⁸²?

¹⁸² Karty takie mogą być wykorzystywane do ewentualnego dalszego przetwarzania materiałów filmowych z kaset video lub kamer.

67. Czy zabezpieczony do badań komputer posiada urządzenie do sczytywania kart pamięci¹⁸³?

¹⁸³ To pytanie może być przydatne również do prowadzonych postępowań dotyczących pornografii dziecięcej. Należy wyjaśnić, że karty te wykorzystywane są jako nośnik w aparatach i kamerach cyfrowych.

68. Czy zabezpieczony do badań komputer posiada nagrywarkę DVD-R/W, CD-R/W¹⁸⁴?

¹⁸⁴ Urządzenia te dają możliwość powielania i rozpowszechniania treści zawartych w komputerze.

69. Czy na przekazanych do badań dyskach twardych znajdują się zasoby o treściach pornografii dziecięcej?

70. Czy daty utworzenia plików świadczą o systematycznym ich uzupełnianiu¹⁸⁵?

¹⁸⁵ Odpowiedź na to pytanie pozwoli ocenić, czy materiał o charakterze pornografii dziecięcej znalazł się na dysku przypadkowo, czy był wprowadzany (gromadzony) i przechowywany w sposób świadomy.

71. Czy w danym okresie (od/do) użytkownik miał dostęp do stron internetowych o określonym adresie¹⁸⁶?

¹⁸⁶ Szczegółowa analiza zawartości dysku może doprowadzić do ustalenia gdzie i jak często logował się użytkownik komputera. Ujawnione fragmenty plików cookies mogą pozwolić na ustalenie, w jakich okresach użytkownik komputera korzystał z usług serwisów zawierających treści pornograficzne.

72. Czy jest możliwe uzyskanie nagłówków adresu IP komputera¹⁸⁷, z którego przesłano korespondencję¹⁸⁸?

¹⁸⁷ Nie zawsze jest możliwe ustalenie tego adresu. W przypadku gdy sprawca korzysta przy wysyłaniu poczty ze strony WWW firmy (udostępniającej konto umożliwiające przesyłanie i odbieranie poczty elektronicznej), dane dotyczące komputera, z którego zostały wysłane, nie są umieszczone w nagłówku. Inny przypadek to celowe "spreparowanie" nagłówków adresu.

¹⁸⁸ To pytanie i trzy następne mogą być przydatne wtedy, gdy pokrzywdzony otrzyma e-mailem pismo i po bezrefleksyjnej lekturze prześle określoną kwotę pieniędzy na podane w nim konto. Klasycznym przykładem może być pismo, w którym nieistniejący organ kontroli skarbowej stwierdza, że adresat nieprawidłowo rozliczył się z podatku PIT za określony rok. Konsekwencją tego jest niedopłata o określonej kwocie i naliczone od tej kwoty odsetki. Nadawca uspokaja adresata, uznając to za "oczywistą pomyłkę pisarską". Informuje również, ze adresat nie musi wypełniać i składać żadnych korygujących druków we właściwym urzędzie skarbowym. Wreszcie "poucza", że w jego przypadku wystarczy uregulowanie brakującej kwoty podatku poprzez wpłacenie na podane w piśmie konto. Inny przykład wykorzystania sformułowanych pytań dotyczy maniakalnego "elektroterrorysty" (podającego się za określoną postać, nawołującego do zabicia - najczęściej - znanej osoby). Swoją działalność realizuje poprzez maile kierowane do powszechnie znanych instytucji.

73. Z jakiego konta e-mail została wysłana korespondencja¹⁸⁹?

¹⁸⁹ Nie należy utożsamiać uwidocznionych danych adresowych - wyświetlonych w programie pocztowym - z rzeczywistymi danymi konta (tego, z którego faktycznie została wysłana korespondencja).

74. Jaki jest identyfikator wiadomości (message Id)?

75. Czy identyfikator interesującej nas wiadomości pojawił się na serwerze pocztowym¹⁹⁰?

¹⁹⁰ To pytanie może okazać się przydatne w toku analizy danych serwera pocztowego (skąd została wysłana wiadomość). Na podstawie tego identyfikatora dostawca usługi jest w stanie zidentyfikować źródło pochodzenia tego maila.

76. Czy na zabezpieczonym do badań komputerze znajdują się ślady włamania¹⁹¹?

¹⁹¹ To pytanie i dwa następne mogą być przydatne, gdy włamywacz wykrada z komputera ofiary hasła umożliwiające elektroniczny dostęp do rachunku bankowego.

77. Czy na zabezpieczonym do badań komputerze znajduje się oprogramowanie umożliwiające przechwytywanie informacji?

78. Czy możliwe jest ustalenie źródła ataku (adres IP)?

SKOROWIDZ RZECZOWY

 

A

Administrator danych

DNA

informatycznych

Adres

konta poczty elektronicznej

sieciowy komputera (adres IP)

Adres IP

celowe spreparowanie

możliwość ustalenia

rzeczywiste dane konta

uwidocznione dane konta

AFIS (system automatycznej identyfikacji)

rodzaje porównań

zawartość

Akta sprawy

Alarmowa instalacja

manipulator szyfrowy

przyczyna braku reakcji

sprawność techniczna elementów

Alkohol

fermentacja

rodzaj

stężenie

substancje skażające

surowiec

zgodność z oryginalnym alkoholem wzorcowym

Amunicja

kaliber

okres produkcji

producent

rodzaj

rok produkcji

wzór

Armatura (gazowa, parowa)

Audiodokumentów badania odsłuchowe

cel

zakres

Audiodokumentów badania techniczne, cel

materiał dla biegłych

rodzaj materiału badawczego

zakres

B

Badania eliminacyjne, patrz daktyloskopijne badania

Badania identyfikacyjne

Badania kryminalistyczne

kolejność zlecania badań

wykorzystanie wyników badań

zlecenie wykonania badań

Banknot

Bankomat

Baza danych, patrz logi systemowe

Baza Danych DNA

okres przechowywania

podstawa wprowadzenia informacji do zbioru

próbki biologiczne

rodzaj informacji

udostępnianie zgromadzonych danych

udostępnianie zgromadzonych informacji

wprowadzanie danych osobowych

wprowadzanie profili DNA

wyniki analizy kwasu dezoksyrybonukleinowego (DNA)

Biegły

granice inicjatywy

kryteria wyboru

kwestionowanie bezstronności

podawanie w wątpliwość wiedzy

przesłuchanie

udział w oględzinach

wezwanie

Biologia

klasyczna

Biologiczne badania

cel

genetyczne

klasyczne a genetyczne

materiał dla biegłych

morfologiczne włosów

zakres

Broni kartoteki

Kartoteka Broni Utraconej

Zbiór Broni i Amunicji

Zbiór Łusek i Pocisków

Broni palnej badania i balistyka

cel

materiał dla biegłych

zakres

Broń

Broń palna, patrz strzał

GSR (pozostałości powystrzałowe)

identyfikacja

język spustowy

kaliber

przestrzelina

przydatność do strzelania

przypadkowe odpalenie

rodzaj

sprawność

sprawność techniczna

stan techniczny

system

typ

uszkodzenia postrzałowe

wzór

zdolność użytkowa

Brzeszczot

Butla gazowa

C

Cechownik

Cechówka

Centra certyfikacji, patrz certyfikat

Certyfikat, patrz organ certyfikacji

dane w nim zawarte

dane służące weryfikacji

lista unieważnionych

Cheiloskopia

wyjaśnienie terminu

Cheiloskopijna karta

Cheiloskopijne badania

cel

materiał dla biegłych

rodzaje materiału badawczego5

zakres

Cheiloskopijne ślady

rodzaj substancji śladotwórczej

wiek

zabezpieczanie

Chejroskopijna karta

Cięgła

CRD (Centralna Registratura Daktyloskopijna)

rodzaje podzbiorów

wykorzystanie zbiorów

Czajnik elektryczny

Czek

Czerwieni wargowej ślady, patrz cheiloskopijne ślady

D

Daktyloskopia

specjalność

wyjaśnienie terminu

Daktyloskopijna karta

Daktyloskopijne badania

badania eliminacyjne

cel

materiał dla biegłych

rodzaje materiału badawczego

zakres

Daktyloskopijne ślady

kwestionowanie autentyczności

mechanizm powstawania

stóp

wiek

wykorzystanie zbiorów

Daktyloskopijne zbiory, patrz CRD

Dane informatyczne

czas ich usunięcia

hasło dostępu do nich

modyfikacja

możliwość ich odzyskania

wprowadzanie

zaszyfrowane

Datownik

DNA (kod genetyczny)

badania

Dokument

anonimowy

autentyczny

dowodowy

elektroniczny

kombinowany

komputerowy

kopia

maszynowy

niezidentyfikowany

nośnik

oryginalny

podrobiony

przerobiony

ręczny

rodzaj czcionki

spalony

sporny

środek kryjący

technika wykonania

technika wytwarzania

urządzenie służące do wykonania

wiek

wymagający ujawnienia treści

zabezpieczenia

zalany

zamazany

zżuty

Dokumentów badania

Dokumentów badania klasyczne

cel

materiał dla biegłych

rodzaj materiału badawczego

wyjaśnienie terminu

zakres

Dokumentów badania techniczne

cel

materiał dla biegłych

rodzaj materiału badawczego

wyjaśnienie terminu

zakres

Dowód rejestracyjny

Drewno

Druk

elektroniczny

poligraficzny

Drut

Drzewo

Dyscypliny kryminalistyczne

w praktyce policyjnej

Dziurkacz biurowy

E

Ekspertyza

przedmiot

zakres

Ekspertyza kompleksowa

Ekspertyza kryminalistyczna

Elektrotechniczne badania

cel

materiał dla biegłych

zakres

Elektrotechnika

Elektryczna instalacja

bezpiecznik

dobór przewodów

duża oporność stykowa

iskrzenie

osprzęt elektroinstalacyjny

przeciążenia obwodu

przyczyny uszkodzenia osprzętu

stan techniczny osprzętu

ślady na osprzęcie

ślady zjawisk termicznych

wtyczka

wtykowe gniazdo

zabezpieczenia

zwarcie

Elektryczne instalacje

osprzęt

porażenia

urządzenia

zwarcie

Elektryczne urządzenie

niewłaściwa eksploatacja

przyczyna porażenia

stan techniczny

ślady

ślady zjawisk termicznych

uszkodzenie

Elektryczne zwarcie

okoliczność powstania

przyczyna wystąpienia

Elektryczny łuk

skutki działania

Elektryczny prąd, patrz urządzenie grzejne

Etapy postępowania ze śladami

F

Fałszerstwo

kart płatniczych

komputerowe

Farba

emulsyjna

mieszanina

Fizykochemia

Fizykochemiczne badania

cel

materiał dla biegłych

rodzaje

zakres

Fonoskopia

specjalność

wyjaśnienie terminu

Fonoskopijne badania

cel

materiał dla biegłych

rodzaj materiału badawczego

uprawnienia do utrwalenia głosu

zakres

Formy zabezpieczania materiału dowodowego

zabezpieczenie formalnoprocesowe

zabezpieczenie techniczno-kryminalistyczne

Fotografowanie śladów, patrz sposoby technicznego zabezpieczania, patrz zdjęcia

G

Gantiskopia

wyjaśnienie terminu

Gantiskopijne badania

cel

materiał dla biegłych

rodzaje materiału badawczego

zakres

Gantiskopijne ślady

forma występowania

mechanizm powstania

nietypowe

Gazomierz

Gazowe butle

Gazowe zawory

Gilotyna

Gleba

skład chemiczny

Grzałka

Guma

Guma do żucia

H

Hologram, patrz karta płatnicza

I

Identyfikacja kryminalistyczna

wyjaśnienie terminu

Informatyczne badania

Informatyczne systemy

Informatyczne technologie

Informatyka

Internet

K

Karta kredytowa

Karta pamięci

Karta płatnicza

autentyczna

cechy zewnętrzne

elektroniczne wykorzystanie

komputerowy nośnik informacji

obszary technik fałszowania

pasek magnetyczny

podrobiona

przerobiona

Karta sieciowa

Karta video

KDA (Kartoteka Dokumentów Anonimowych)

rejestracja

rodzaje dokumentów

rodzaje skorowidzów

sprawdzanie

wykorzystanie zbiorów

Kierujący pojazdem, patrz pojazdem kierujący

Klej

podobieństwo fizykochemiczne

Klucz

dopasowany

dorobiony

nieoryginalny

oryginalny

Klucz prywatny, patrz podpis elektroniczny

rejestracja właściciela

użycie

właściciel

Klucz publiczny, patrz podpis elektroniczny

poprawny

zaszyfrowany

Klucze samochodowe

mikrokontroler

nieoryginalne

oryginalne

transponder

zawartość elektroniczna

Kłódka

Koła pojazdu

Komputer

badania techniczne sprzętu

elementy dodatkowe

elementy wyposażenia

kable

liczba kart sieciowych

miejsce przechowywania chronionych informacji

miejsce przechowywania kradzionych informacji

nagłówki adresu IP

narzędzie do atakowania innych systemów

narzędzie do fałszowania kart

nielegalne oprogramowanie

ślady włamania

urządzenia łączące

urządzenia peryferyjne

Koń

Koperta

Kopiarka

Korespondencja elektroniczna, patrz poczta elektroniczna

Krem

Krew

cechy grupowe w układzie ABO

dokumentowanie pobrania

fenotyp układu PGM1 i ACP

ludzka

oddanie do badań w zastępstwie

osoba uprawniona do pobrania

płeć

stężenie alkoholu

układy grupowe

zawartość substancji odurzającej

zawartość substancji psychotropowej

zwierzęca

źródło krwawienia

Krwi ślady

mechanizm powstania

KSIP (Krajowy System Informacyjny Policji)

Kuchenka elektryczna

L

Lakier

grubość powłok

liczba powłok

Lek

Lewarek

Lina

Linii papilarnych ślady, patrz daktyloskopijne ślady

Loftka

materiał

narzędzie

Logi systemowe

dziury czasowe

modyfikacja danych w bazie (istniejących)

nieautoryzowana modyfikacja danych w bazie

wprowadzanie nowych danych

zawartość zapisów

Ł

Łom

Łuska

naboju

obecność środków drażniących

typ naboju

wzór naboju

Łuska rybia

M

Magnetofon

Magnetofonowa taśma, patrz zapis na magnetofonowej taśmie

Małżowina uszna, patrz otoskopijne badania

Masa pirotechniczna, patrz materiał pirotechniczny

samoistny wybuch

samorzutny rozkład

siła wybuchu

właściwości miotające

wrażliwość na czynniki zewnętrzne

Maszyna do pisania

marka

model

typ

Maszynopis

Materiał

łatwopalny

roślinny

Materiał badawczy

kompletowanie dla biegłych

rodzaje

sprawdzanie pochodzenia

Materiał dowodowy

kontrola

odpowiedzialność

przyczyny dyskwalifikacji

sprawdzanie pochodzenia

uzyskiwanie

wymagający szybkiego przekazania do biegłego

zabezpieczanie, patrz formy zabezpieczania

Materiał kontrolny

cel pobrania

pobierający materiał

postacie

Materiał kostny

czas zgonu osobnika

liczba osobników

możliwość identyfikacji zwłok

pochodzenia ludzkiego

pochodzenia zwierzęcego

Materiał pirotechniczny

Materiał porównawczy

forma występowania

ogólne zasady pobierania

postacie

sposoby uzyskiwania

sprawdzenie pochodzenia

uprawnienia do uzyskiwania

wymagający niezwłocznego poszukiwania

Materiał wybuchowy

produkty rozkładu

rodzaj

sposób inicjacji

sposób uzyskania zwłoki

urządzenie zwłoczne

zagrożenie

Materiał wzorcowy

postacie

sposoby uzyskiwania

Monety

offsetowe

Mechaniczne urządzenie zamykające

Mechanoskopia

specjalność

wyjaśnienie terminu

Mechanoskopijne badania

cel

materiał dla biegłych

rodzaje materiału badawczego

zakres

Mechanoskopijne ślady

Mechanoskopijne zbiory

podrobionych znaczników probierczych

wykorzystanie

złamanych wkładek bębenkowych zamków

Mennica przy Narodowym Banku Polskim

zbiory podrobionych monet obiegowych i pamiątkowych

Metal

opiłki

rodzaj

właściwości fizyczne

właściwości fizykochemiczne

Metale

mikroślady

skład chemiczny

stopy

ślady

Metalografia

Metaloznawcze badania

cel

materiał dla biegłych

rodzaj materiału badawczego

zakres

Metaloznawstwo

wyjaśnienie terminu

Metryczka śladowa

Mikrodruk, patrz karta płatnicza

Mikrofon

Mikrokontroler, patrz kluczyki samochodowe

Mikroślady

Mikrowłókna

Miotacz gazowy

Mocz

produkty rozpadu

Modem

Moneta

falsyfikat

matryce

narzędzia do wytwarzania falsyfikatów

obiegowa

pamiątkowa

stanowisko do produkcji

Motocyklista

czas doznania obrażeń

kierunek poruszania przed wypadkiem

pochodzenie obrażeń powypadkowych

pozycja w chwili potrącenia

Mowa

analiza

celowo zniekształcona

intensywnie zakłócona

naturalna

szept

zapis dźwiękowy

N

Nabój

gazowy

łuska

obecność środków drażniących

pocisk

przydatność do strzelania

seria produkcyjna

sprawność

sprawność techniczna

typ

wzór

Nagrywarka

Narkotyk

amfetamina

heroina

kokaina

zanieczyszczenia

źródło pochodzenia

Narzędzia

rodzaje śladów

Narzynka

Niedopałek papierosa

Nośniki dokumentów

Nożyce

Nóż

Numer na przedmiocie

Numerator

O

Obcinarka

Obuwie

odwzorowania na skórze

typ

wyściółka

Odontologia

wyjaśnienie terminu

Odontoskopia

wyjaśnienie terminu

Odontoskopijne badania

cel

materiał dla biegłych

rodzaje materiału badawczego

uprawnienia do pobrania odcisków

zakres

Odontoskopijne ślady

pochodzenie

Otoskopia

Wyjaśnienie terminu

Otoskopijne badania

cel

materiał dla biegłych

rodzaje materiału badawczego

zakres

Otoskopijne ślady

pochodzenie

Odzież

Oględziny

cel

miejsca zdarzenia

odpowiedzialność za dokumentowanie

odpowiedzialność za przebieg

osoby

podstawowa forma dokumentacji, patrz protokół - dokumentacji pomocnicza forma

udział biegłego

udział specjalisty

wnioskowanie z wyników

zwłok

Olej

roślinny

smarny

zwierzęcy

Opakowania papierosów

Jednostkowe

zadrukowane na arkuszach

zadrukowane na konfekcjonowanych paczkach

Opinia biegłego

analiza treści opinii

cel kontroli opinii w postępowaniu przygotowawczym

elementy części sprawozdawczej

niejasna

niepełna

rola dokumentacji poglądowej

sprawozdanie a wnioski

uzupełniająca

wydanie

wykorzystanie akt

wymogi ustawowe

Opona

odwzorowanie bieżnika

rodzaj

typ

Organ certyfikacji, patrz certyfikat

Organ procesowy

Orzecznictwo

Ościeżnica drzwiowa

P

Pasek magnetyczny, patrz karta płatnicza

kopiowanie

odczyt

zmiany zapisu

Pasta do butów

Paszport

Paznokcie

Pieczątka

Pieczęć

odcisk autentyczny

odcisk sfałszowany

Pies tropiący

Pieszy

czas doznania obrażeń

kierunek poruszania przed wypadkiem

pochodzenie obrażeń powypadkowych

pozycja w chwili potrącenia

PIN

Pióro

ptasie

resoru

Pismo

bezwpływowe

dowodowe

kreślone na polecenie

maszynowe

porównawcze

ręczne

Plomba

Plombownica

Płyta CD

lustra wtryskarki

maszyny

Pocisk

kierunek lotu

tor lotu

typ naboju

ugodzenie bezpośrednie

ugodzenie rykoszetem

wzór naboju

Podpis elektroniczny, patrz certyfikat

autentyczność

dane służące do jego weryfikacji

identyfikacja osoby składającej

integralność danych

pochodzenie

utworzenie

ważność

Podpis

autentyczny

dowodowy

porównawczy

Pojazd, patrz uszkodzenie części pojazdu, patrz ślady na pojeździe, pojazdu ślady

bańka żarówki

bezpieczna prędkość

drążek reakcyjny

kierujący pojazdem

koło kierownicy

koło z oponą

licznik kilometrów

nakładki gumowe pedałów

numer silnika

opona

pióro resoru

sprawność techniczna

szybkość w chwili wypadku

światła drogowe

światła mijania

układ hamulcowy

układ kierowniczy

uszkodzenia nadwozia

uszkodzenie ogumienia

współuczestniczący w wypadku

żarnik żarówki

żarówka

Pojazdem kierujący

mechanizm powstania obrażeń

możliwość oślepienia słońcem

położenie zwłok w pojeździe

stan psychomotoryczny

ustalenie osoby kierującej

ustalenie rodzaju używanych pedałów

wykonywane manewry

zachowanie bezpiecznej prędkości

Pojazdu ślady

długość drogi hamowania

kawałki tworzywa

niekontrolowanego ruchu

odłamki szkła

odpryski powłoki lakierniczej

uszkodzenia powłoki malarskiej

zarysowania

żłobienia

Pojazdy

kierunki ruchu

miejsce zderzenia

prędkość poruszania

przebieg hamowania

wzajemne usytuowanie

Pomadka do ust

Pornografia dziecięca

daty tworzenia plików

gromadzenie materiału

pochodzenie plików

przetwarzanie materiałów

wymiana materiałów

Postanowienie o dopuszczeniu dowodu z opinii biegłego

czynności poprzedzające wydanie

konsekwencje błędów popełnianych w formułowaniu pytań

korzystanie z przykładów pytań

korzyści płynące ze sporządzenia uzasadnienia

najczęściej popełniane błędy

zasady formułowania pytań

Postępowanie przygotowawcze

Postępowanie sądowe

Powielacz

Powypadkowe badania pojazdu

cel

kryminalistyczne

materiał dla biegłych

techniczne

zakres

Pożar

a naruszenie norm i przepisów przeciwpożarowych

duża oporność stykowa

masa pirotechniczna

niesprawność wkładki topikowej

przyczyna powstania

przyczyna pożaru samochodu,

samozapalenie materiałów

samozapalenie materiału łatwopalnego

samozapalenie miału/pyłu węglowego

samozapalenie nawozu sztucznego

samozapalenie siana

stan techniczny elementów instalacji

stan techniczny urządzeń

ślady iskrzenia

ślady tarcia

ślady zjawisk termicznych

ślady zwarć elektrycznych

wady instalacji elektrycznej

wady urządzeń elektrycznych

zwarcie instalacji elektrycznej

Pręt metalowy

Produkty

mieszanie

Profilowanie środków odurzających

Protokół oględzin

dokumentowanie innych czynności dowodowych

wady

wymogi dotyczące zapisu

wymóg odczytania

wymóg podpisania

Przedmiot

numer na nim

odklejanie powierzchni

przyczyna uszkodzenia

sposoby rozdzielenia

urządzenia do wytworzenia

wpływ na wadliwe działanie elektrycznych urządzeń

zaklejanie powierzchni

znaleziony w pobliżu ogniska pożaru

z usuniętymi znakami

Przeszukanie

wskazówki praktyczne

Przewód

antenowy

gumowy

Przewód gazowy

Przewód instalacji elektrycznej

R

Resor, patrz pióro

Rękawiczek ślady, patrz gantiskopijne badania, patrz gantiskopijne ślady

Rękawiczka

Roślina

fragmenty

gatunek

gatunku środowisko

nasiona

pyłki

zawartość środków odurzających

Rowerzysta

czas doznania obrażeń

kierunek poruszania przed wypadkiem

pochodzenie obrażeń powypadkowych

pozycja w chwili potrącenia

S

Samochód

ustalenie marki

Sekcja zwłok

mechanizm powstania obrażeń powypadkowych

Serwer

Siekaniec

materiał

narzędzie

Siekiera

Sierść

Silnik elektryczny

Skóra ludzka

badania, patrz daktyloskopijne badania

odwzorowania

Specjalista

kierowanie jego pracą

kwalifikacje

nadzór nad jego pracą

przesłuchanie

wezwanie

Specjalności biegłych sądowych

amunicja

badania fonoskopijne

badania mechanoskopijne

biologia kryminalistyczna

elektrotechnika

fizykochemia

informatyka

kryminalistyczne badania dokumentów (grafoskopia) i pisma (grafologia)

kryminalistyczne badanie układu linii papilarnych (daktyloskopia) i inne

łowiectwo i broń

metaloznawstwo

pożarnictwo i zabezpieczenia przeciwpożarowe

technika samochodowa i ruch drogowy

wypadki drogowe

Specjalność kryminalistyczna

specjalność w praktyce policyjnej

specjalność według spisu biegłych sądowych

Specjalność kryminalistyczna w praktyce policyjnej

Sperma

obecność plemników

Sposoby technicznego zabezpieczania

a efekty przeprowadzonych badań

a możliwości przeprowadzenia badań

a wykorzystanie wyników badań

przeniesienie śladu na folie

sporządzenie repliki

wykonanie zdjęcia fotograficznego

zabezpieczenie w całości

zabezpieczenie wraz z podłożem

Stempel

odcisk autentyczny

odcisk sfałszowany

Stopa ludzka

bosa

odziana

Strzał

bez nacisku na język spustowy

kąt padania

kolejność uszkodzeń przestrzałowych

odległość od przeszkody

położenie broni

położenie przeszkody

Substancja pirotechniczna

Szczypce

Szkic

roboczy

właściwy

Szkło

odporność na działanie chemikaliów

odporność na działanie temperatury

reflektora

zastosowanie

zdolność skupiania promieni słonecznych

Sznur przyłączeniowy

Szyba

samochodowa

wystawowa

Szyny

Ś

Ślady linii papilarnych, patrz daktyloskopijne ślady

Ślady na pojeździe

elementów odzieży

krwi

odwzorowania obuwia

otarcia kurzu

tkanek

włosów

zarysowania

Ślady pojazdu, patrz pojazdu ślady

Ślina

Środek smarny

Środki

drażniące

kryjące

łzawiące

odurzające

paraliżujące

pirotechniczne

psychotropowe

smarne

wywołujące uzależnienie

znakujące

Śrubokręt

Śrut

loftki

siekańce

Świadectwo

T

Taśma magnetofonowa, patrz magnetofonowa taśma

Teleinformatyczne badania

cel

materiał dla biegłych

zakres

Teleinformatyka

Termoregulator

Terminal

Testament

Tkanki

części narządów

fragmenty skóry

kawałki mięśni

kości

krew

rośliny

włosy

Tłuszcze

Transponder, patrz kluczyki samochodowe

ID

kod

przynależność

typ

Traseologia

wyjaśnienie terminu

Traseologiczne badania

cel

materiał dla biegłych

rodzaje materiału badawczego

zakres

Traseologiczne ślady

Tropy zwierząt

Tworzywa sztuczne

U

Ubiór, patrz odzież

Umowa

Urządzenie broniopodobne

Urządzenie elektryczne

pozostałości

włączone do sieci

Urządzenie grzejne

przyczyny powstania pożaru

przyczyny uszkodzenia

sprawność termoregulatora

stan techniczny

temperatura zapłonu

Urządzenie łączące, patrz komputer

Urządzenie peryferyjne, patrz komputer

Urządzenie wybuchowe

dostępność użytych materiałów

określenie miejsca założenia

poziom przygotowania technicznego konstruktora

pozostałości po wybuchu

rodzaj materiału użytego do wykonania

zagrożenie

Uszkodzenie części pojazdu

dokonane celowo

eksploatacyjne

kierunek siły odkształcającej

mechanizm powstania

powstałe w wyniku wypadku

przed wypadkiem

w czasie wypadku

wpływ na spowodowanie wypadku

V

VIN (komputerowa baza danych oznaczeń identyfikacyjnych pojazdów)

W

Wiadomość, patrz poczta elektroniczna

identyfikator wiadomości

możliwość ustalenia adresu IP

pochodzenie

Wiertło ślimakowe

Włosy

dokumentowanie pobrania

ludzkie

odcięte

określenie okolicy pochodzenia

określenie płci

osoba uprawniona do pobrania

sposób oddzielenia od skóry

urwane

wyrwane

zanieczyszczenia

Włókna

typ

typ wyrobów

właściwości

Wojewódzkie Registratury Daktyloskopijne

rodzaj podzbioru

zawartość

Wybuch, patrz masa pirotechniczna, patrz urządzenie wybuchowe

przyczyna

rodzaj

skutki

zagrożenie

Wybuchowe urządzenia

konstrukcja

sprawność

Wybuchu miejsce

próbki podłoża

Wydaliny

kał

mocz

smółka płodowa

wymiociny

Wydzieliny

dokumentowanie pobrania

nasienie

osoba uprawniona do pobrania

pot

ślina

Wymaz z pochwy

Wymaz ze śluzówki policzków

dokumentowanie pobrania

uprawnienia do pobierania

Wypadek drogowy

położenie osoby

próba hamowania

próby ruchowe

rekonstrukcja

Wypadków drogowych badania, patrz powypadkowe badania pojazdów

Wyroby

alkoholowe

lakiernicze

włókiennicze

Wyroby jubilerskie

cechy

cechy probiercze

oznaczenia probiercze

wzorce-matki

znaki

Z

Zabezpieczanie techniczne a badanie

cząstek GSR

dokumentów

fragmentów tkanek

kart płatniczych

komputera

metali i śladów metali

nasienia

nośników danych

paznokci

potu

roślin

sprzętu komputerowego

substancji niszczących powłoki malarskie

szkła

śladów czerwieni wargowej

śladów krwi

śladów linii papilarnych

śladów narzędzi

śladów rękawiczek

śladów użycia broni palnej

śliny

włosów

wymiocin

wyrobów lakierniczych

żarówek pojazdów mechanicznych

Zabezpieczanie techniczno-kryminalistyczne

znaczenie procesowe, patrz sposoby technicznego zabezpieczania

Zabezpieczenie formalnoprocesowe

podstawowa forma dokumentacji

pomocnicza forma dokumentacji

rola właściwego udokumentowania

Zamek

wkładka bębenkowa

Zapis na magnetofonowej taśmie

chronologia zapisu

eliminacja części zapisu

okoliczności wykonania

rejestracja ciągła

rejestracja przerywana

wypowiedzi intensywnie zakłócone

źródła i charakter odgłosów

Zawór (gazowy, parowy)

Zbiornik ciśnieniowy

Zbiornik elektryczny

Zbiory danych genetycznych, patrz genetyczna baza danych

Zdarzenie

miejsce

osoba zabezpieczająca

osoba zawiadamiająca

rodzaj

świadek

uzyskanie informacji

Zdjęcia

fragmentaryczne

orientacyjne

sytuacyjne

szczegółowe

Zębów ślady, patrz odontoskopijne ślady

Zęby

Ziemia, patrz gleba

Ziołowa mieszanka

skład ilościowy

skład jakościowy

Znaczek

pocztowy

skarbowy

Znaczniki

Znaki firmowe

Zszywacz

Zszywka metalowa

Zwierzęta

Ż

Żarówka

Żarówki samochodowe

Żelazko

——————

¹ Zob. M. Kulicki, Kryminalistyka. Wybrane problemy teorii i praktyki śledczo-sądowej, Toruń 1994, s. 291 i n.

² Ustawa z dnia 6 czerwca 1997 r. - Kodeks postępowania karnego (Dz. U. Nr 89, poz. 555 z późn. zm.).

³ Zob. A. Leciak, Utrwalanie przebiegu i wyników oględzin miejsca zdarzenia, Prok. i Pr. 1998, nr 9, s. 105 i n.

⁴ Tamże, s. 107; tegoż, Oględziny miejsca zdarzenia, utrwalanie ich przebiegu i wyników w nowym K.P.K. oraz orzecznictwie Sądu Najwyższego (w:) Nowoczesność oględzin procesowo-kryminalistycznych. Studia i materiały, Szczytno 1999, s. 26-27.

⁵ Zob. J. Jerzewska, Ekspertyza kryminalistyczna. Zarys wykładu dla techników kryminalistyki, Legionowo 2000, s. 44-45.

⁶ Zob. J. Gurgul, O wnioskowaniu z wyników oględzin, PK 1971, nr 94, s. 852 i n.; tegoż, Oględziny - niektóre aspekty teoretyczne i praktyczne, PK 1995, nr 207, s. 26.

⁷ Zob. K. Witkowska, Procesowe i kryminalistyczne aspekty oględzin osoby, Prok. i Pr. 2008, nr 2, s. 139 i n.

⁸ Zob. tejże, Wartość dowodowa oględzin zwłok, Prok. i Pr. 2007, nr 10, s. 131 i n.

⁹ Zob. T. Nowak, Dowód z dokumentu w polskim procesie karnym, Warszawa 1982, s. 124 i n.

¹⁰ Zob. J. Gurgul, Oględziny - niektóre..., s. 28.

¹¹ Ustawa z dnia 14 czerwca 1960 r. - Kodeks postępowania administracyjnego (tekst jedn.: Dz. U. z 2000 r. Nr 98, poz. 1071 z późn. zm.).

¹² Ustawa z dnia 17 listopada 1964 r. - Kodeks postępowania cywilnego (Dz. U. Nr 43, poz. 296 z późn. zm.).

¹³ Zob. J. Jerzewska, Czynności przeprowadzane z udziałem specjalisty (w:) Problemy współczesnej kryminalistyki, red. E. Gruza, T. Tomaszewski, M. Goc, t. X, Warszawa 2006, s. 81 i n.

¹⁴ Zob. J. Gurgul, Instytucja specjalisty w procesie karnym (Artykuł dyskusyjny), Prok. i Pr. 1998, nr 11-12, s. 113 i n.

¹⁵ Tamże. Zob. też J. Jerzewska, Biegły a specjalista (w:) Problemy współczesnej kryminalistyki, red. E. Gruza, T. Tomaszewski, t. III, Warszawa 2000, s. 129-135.

¹⁶ Zob. S. Kozdrowski, Oględziny miejsca zdarzenia. Dokumentowanie przebiegu i wyników oględzin, cz. 2, Legionowo 1991, s. 86.

¹⁷ Za taki uzasadniony przypadek można uznać pobieranie odbitek linii papilarnych od osób z zaawansowaną chorobą skóry.

¹⁸ Sposób traktowania technika sygnalizowano wcześniej. Zob. J. Jerzewska , Biegły a specjalista (w:) Problemy współczesnej..., t. III, s. 132.

¹⁹ Zob. J.Gurgul, Standardy postępowania dla kierujących oględzinami miejsca zdarzenia. Próba komentarza, cz. 1, Prok. i Pr. 2000, nr 10, s. 127.

²⁰ Na cele procesowego zabezpieczania dowodów rzeczowych zwraca uwagę J. Zaforymski, Procesowe zabezpieczanie śladów i innych dowodów rzeczowych, PK 1973, nr 103-104, s. 351-352.

²¹ Zob. G. Kędzierska, Ogólna charakterystyka śladów kryminalistycznych (w:) Technika kryminalistyczna, t. I, Szczytno 1993, s. 19-21.

²² Zob. M. Owoc, Fotografia barwna w praktyce kryminalistycznej, Poznań 1975, s. 58-60.

²³ Zob. J. Zaforemski, Procesowe zabezpieczanie..., s. 359.

²⁴ Wprawdzie ustawodawca nie stawia wymogu złożenia na metryczce śladowej podpisu świadka czynności procesowej, jednak w praktyce wykorzystywane są wzory metryczek zawierające taki element (podpis świadka). Nie ulega wątpliwości, że metryczki śladowe muszą być przytwierdzone do zabezpieczonego śladu (dowodu rzeczowego) w sposób uniemożliwiający ich oddzielenie bez naruszenia pieczęci. Podpis świadka na metryczce śladowej - przytwierdzonej w taki właśnie sposób - zapobiegnie powstaniu jakichkolwiek przypuszczeń, co do pochodzenia śladu, w toku dalszego postępowania karnego.

²⁵ Zob. G. Kędzierska, Identyfikacja kryminalistyczna (w:) Technika kryminalistyczna, t. I, Szczytno 1993, s. 23-29.

²⁶ W znaczeniu kryminalistycznym pojęcie śladu definiowane jest z punktu widzenia kryterium związku z przestępstwem. Właśnie to kryterium oddziela ślady kryminalistyczne od innych. Zabezpieczony na miejscu oględzin nóż może wykazywać pozornie logiczny związek z zaistniałym zdarzeniem. Jeżeli w toku później wykonywanych czynności zostanie ustalone, że zabezpieczony pod względem techniczno-kryminalistycznym i formalnoprocesowym nóż nie był narzędziem, którym sprawca zadawał ofierze ciosy, to nóż ten zostanie wyeliminowany jako ślad niemający związku z przestępstwem.

²⁷ Zob. T. Widła, Ocena dowodu z opinii biegłego, Katowice 1992, s. 32.

²⁸ Zgodnie z § 3 ust. 2 zarządzenia nr 294 Komendanta Głównego Policji z dnia 28 marca 2007 r. w sprawie uprawnień do samodzielnego wydawania opinii w policyjnych laboratoriach kryminalistycznych (Dz. Urz. KGP Nr 6, poz. 54), Dyrektor Centralnego Laboratorium Kryminalistycznego Komendy Głównej Policji określa w formie decyzji wykaz dyscyplin i specjalności. W załączniku nr 1 do decyzji nr 32 Dyrektora Centralnego Laboratorium Kryminalistycznego Komendy Głównej Policji z dnia 16 maja 2007 r. w sprawie określenia wykazu dyscyplin, w zakresie których wydawane są opinie w policyjnych laboratoriach kryminalistycznych, oraz specjalności, w zakresie których nadaje się uprawnienia do samodzielnego wydawania opinii, typowych zakresów badań dla poszczególnych specjalności, a także minimalnej liczby projektów opinii do wykonania przez kandydata na eksperta kryminalistyki pod nadzorem eksperta prowadzącego z zakresu specjalności, w odniesieniu do której przewiduje się nadanie uprawnień do samodzielnego wydawania opinii, znajduje się wykaz dyscyplin, w zakresie których wydawane są opinie w policyjnych laboratoriach kryminalistycznych oraz specjalności, w zakresie których nadaje się uprawnienia do samodzielnego wydawania opinii. Por. zarządzenie nr 1 Komendanta Głównego Policji z dnia 12 stycznia 2004 r. w sprawie nadawania i weryfikacji uprawnień do wykonywania w Policji ekspertyz kryminalistycznych (Dz. Urz. KGP Nr 2, poz. 5). Poprzednie rozwiązanie, tzn. przyjęte w nieobowiązującym już obecnie zarządzeniu nr 1 Komendanta Głównego Policji z dnia 12 stycznia 2004 r. było zdecydowanie lepsze. Zapewniało - poprzez elektroniczny system informacji prawnej - bezpośredni dostęp do wykazu dyscyplin i specjalności.

²⁹ W niniejszej pracy wykorzystano spis specjalności biegłych sądowych przy Sądzie Okręgowym w Warszawie.

³⁰ Zob. Cz. Grzeszyk, Daktyloskopia, Warszawa 1992.

³¹ Zob. E. Łabaj, J. Gościcki, Ślady małżowin usznych w praktyce Laboratorium Kryminalistycznego Komendy Stołecznej Policji, PK 1995, nr 209, s. 40-46; S. Kamieniak, B. Weber, Identyfikacja osób na podstawie poletkowej budowy skóry, PK 1996, nr 212, s. 66-70.

³² Warto wyjaśnić, że pobieranie odcisków linii papilarnych może być dokonywane w celu rejestracyjnym, identyfikacyjnym, ustalenia (potwierdzenia, weryfikacji) tożsamości osoby i ustalenia (potwierdzenia, weryfikacji) tożsamości zwłok. Szerzej na ten temat zob. J. Jerzewska, ABC daktyloskopowania, Legionowo 2006, s. 15-16.

³³ Szerzej na ten temat J. Jerzewska, ABC daktyloskopowania..., s. 10 i n.

³⁴ Tamże.

³⁵ J. Jerzewska, Gantiskopia, niepublikowana praca doktorska, Uniwersytet Warszawski, Wydział Prawa i Administracji, Instytut Prawa Karnego, Warszawa 1997.

³⁶ Zob. tejże, Gantiskopia, Z Zagadnień Nauk Sądowych 1995, z. XXXII, s. 120.

³⁷ Tejże, Gantiskopia kryminalistyczna. Wybrane zagadnienia , Legionowo 2006. Zawarto tam podstawowe informacje dotyczące klasyfikacji i form śladów rękawiczek, metod i sposobów ujawniania, zabezpieczania technicznego i procesowego, materiału porównawczego, możliwości badawczych i wykorzystania wyników badań.

³⁸ Zob. J. Kasprzak, Cheiloskopia kryminalistyczna, Warszawa 1991, s. 10 i n.

³⁹ Zob. J. Kasprzak, Otoskopia kryminalistyczna. System identyfikacji. Zagadnienia dowodowe , Olsztyn 2003, s. 15 i n.

⁴⁰ Zob. A. Buczek, Identyfikacja sprawców na podstawie śladów zębów, PK 1976, nr 120, s. 194-202; J. Kasprzak, Zabezpieczanie śladów zębów na ciele człowieka, PK 1991, nr 191-192, s. 1215; J. Kasprzak, Wybrane zagadnienia identyfikacji człowieka na podstawie śladów zębów (w:) Problemy współczesnej..., t. III, s. 137-156.

⁴¹ Zob. L. Rodowicz, Kryminalistyczne badania śladów obuwia, niepublikowana praca doktorska, Uniwersytet Warszawski, Wydział Prawa i Administracji, Instytut Prawa Karnego, Warszawa 1999. Zob. również tejże, Przyczynek do identyfikacji śladów obuwia na skórze ludzkiej, PK 1995, nr 210, s. 34-44; K. Borkowski, Możliwość wydania opinii kategorycznej na podstawie badań śladów stopy wewnątrz obuwia, PK 1996, nr 213, s. 55-58; L. Rodowicz, Polska metodyka identyfikacji kryminalistycznej śladów obuwia, PK 1997, nr 218, s. 21-27.

⁴² Zob. J. Kurczewski, Ślady mechanoskopijne, Legionowo 1994, s. 7 i n. Zob. też M. Kulicki, Kryminalistyka...; Z. Czeczot, T. Tomaszewski, Kryminalistyka ogólna, Toruń 1996.

⁴³ Zob. B. Rydz, Badania mechanoskopijne płyt CD, PK 1999, nr 224, s. 43-48.

⁴⁴ Zob. M. Kulicki, Kryminalistyka..., s. 412 i n.; Z. Czeczot, T. Tomaszewski, Kryminalistyka..., s. 272 i n.; W. Wójcik, Identyfikacja pisma, dokumentów i audiodokumentów, Warszawa 1977, s. 7 i n.; W. Wójcik, Metody oznaczania wieku dokumentów, PK 1988, nr 182, s. 473-491.

⁴⁵ Zob. przypis poprzedni.

⁴⁶ Zob. S. Błasikiewicz, W. Wójcik, A. Miściuk, Podstawowy zakres badań fonoskopijnych prowadzonych w Zakładzie Kryminalistyki KG MO, PK 1967, nr 67-68, s. 308-326; S. Błasikiewicz, Metoda odsłuchu szeptu i mowy intensywnie zakłóconej, PK 1971, nr 90, s. 159-182; tegoż, Osiągnięcia i perspektywy polskiej fonoskopii w walce z przestępczością, PK 1976, nr 123, s. 496-512; S. Błasikiewicz, W. Bednarczyk, Metoda badań autentyczności zapisu magnetofonowego, PK 1978, nr 131, s. 34-49; S. Błasikiewicz, Komputerowe metody kryminalistycznych badań fonoskopijnych, PK 1989, nr 183-184, s. 13-22; G. Góralewska-Łach, Porównawcze badania fonetyczno-akustyczne zespołów cech i parametrów mowy naturalnej oraz celowo zniekształconej dla celów identyfikacji i wnioskowania o NN osobie, PK 1991, nr 191-192, s. 18-20; J. Rzeszotarski, Materiał porównawczy do badań fonoskopijnych, Prok. i Pr. 2006, nr 6, s. 128 i 133; tegoż, Kompendium badań fonoskopijnych, Prok. i Pr. 2007, nr 7-8, s. 181 i n.

⁴⁷ Zob. przypis poprzedni.

⁴⁸ Zob. J. Gryglewski, Powypadkowe oględziny pojazdów, PK 1969, nr 78, s. 195-213; J. Bieniek, Identyfikacja pojazdów na podstawie nietypowych śladów, PK 1971, nr 91-92, s. 369-379; J. Gryglewski, Znaczenie badań mechanoskopijnych w rekonstrukcji wypadku drogowego, PK 1973, nr 105, s. 510-520; M. Stochaj, T. Marcinkowski, Zabójstwo czy wypadek drogowy, PK 1973, nr 106, s. 800-816; J. Kurczewski, Mechanoskopijna ekspertyza lakieru dowodem w sprawie wypadku drogowego, PK 1973, nr 106, s. 791-796; J. Boćkowski, L. Pilcicki, Kryminalistyczna rekonstrukcja wypadku drogowego, PK 1975, nr 113, s. 103-113; J. Gryglewski, J. Polony, Opinie biegłych w sprawach o wypadki drogowe z udziałem pieszych, PK 1975, nr 115-116, s. 397-411; J. Mucha, Możliwości odczytu odległości na podstawie zdjęć niemetrycznych, PK 1976, nr 120, s. 158-173; J. Gryglewski, Kryminalistyczne aspekty powypadkowych oględzin pojazdów, PK 1977, nr 126, s. 249-262; J. Siwczyński, J. Sobkowiak, G. Pasik, R. Tlolka, M. Michalska, B. Tomaszewska, Mały napad padaczkowy jako przyczyna wypadku drogowego, PK 1986, nr 174, s. 601-605; A. Filewicz, Krytyczne uwagi do sposobu zabezpieczania żarówek pojazdów mechanicznych podczas oględzin miejsca wypadku drogowego, PK 1993, nr 200-201, s. 49-52; P.T. Sahs, Odwzorowanie odcisków butów na nakładkach pedałów samochodowych, Biuletyn Informacyjny CLK KGP 1993, nr 90, s. 48-49; T. Hojarczyk, Analiza cech przełomów piór resora rozstrzyga sporną kwestię dotyczącą wypadku drogowego, Biuletyn Informacyjny CLK KGP 1994, nr 95, s. 60-62; W. Stępień, Upozorowanie awarii układu kierowniczego w celu ukrycia prawdziwej przyczyny wypadku, Biuletyn Informacyjny CLK KGP 1996, nr 103, s. 109-110; A. Gościmiński, Opiniowanie wypadków drogowych zaistniałych w warunkach ograniczonej widoczności, Biuletyn Informacyjny CLK KGP 1997, nr 106, s. 37-39; A. Bodzioch, J. Cyboroń, Identyfikacja rozdzielonej osłony-owiewki z tworzywa sztucznego z kaskiem motocyklowym, Biuletyn Informacyjny CLK KGP 1997, nr 107, s. 65-66; W. Kinicki, Określanie miejsca zderzenia pojazdów na drodze na podstawie śladów zarysowań i żłobień w nawierzchni drogi, Biuletyn Informacyjny CLK KGP 1998, nr 108, s. 30-34.

⁴⁹ Zob. M. Kulicki, Dowodowa problematyka współczesnej broni strzeleckiej, Kraków 2001, s. 196 i n.; tegoż, Kryminalistyka..., s. 347 i n.; Z. Czeczot, T. Tomaszewski, Kryminalistyka..., s. 331 i n.

⁵⁰ Zob. B. Młodziejowski, Badania tkanki kostnej metodą immunofluorescencji przeciwciał , PK 1976, nr 123, s. 575-582; A. Du Chesne, Prostaglandyna E w wymazach pochwowych - możliwości wykrycia spermy przy azoospermii, PK 1993, nr 200-201, s. 68-69; A. Tucholska-Lenart, H. Miąskiewicz, W. Suszczewski, J. Wujec, Zastosowanie analizy markerów genetycznych w badaniach biologicznych śladów kryminalistycznych, PK 1995, nr 207, s. 5-7; L. Pater, Pierzaste dowody. Badanie piór ptaków, Biuletyn Informacyjny CLK KGP 1993, nr 89, s. 29-32; S. Waganowski, Ocena czasu zalegania materiału kostnego w środowisku naturalnym, Biuletyn Informacyjny CLK KGP 1993, nr 90, s. 27-29; M. Nałęcka, S. Kuczyński, Z problematyki badań biologicznych, Biuletyn Informacyjny CLK KGP 1994, nr 92, s. 13-19; S. Kuczyński, Badania włosów - wczoraj, dziś, jutro, Biuletyn Informacyjny CLK KGP 1995, nr 97, s. 28-37; P. Rabczyński, M. Bogusz, Niedopałek papierosa jako dowód rzeczowy, Biuletyn Informacyjny CLK KGP 1996, nr 103, s. 65-69; J. Frydrych, Przydatność oznaczania układu fosfoglukomutazy (PGM1) w wykrywaniu przestępstw związanych z podmianą krwi, Biuletyn Informacyjny CLK KGP 1996, nr 103, s. 75-79; M. Zegarek, Częściowe wydzielanie czynników grupowych układu AB0 do płynów ustrojowych , Biuletyn Informacyjny CLK KGP 1996, nr 103, s. 111-112; L. Kroczak, Wartość dowodowa sądowo-lekarskiej opinii z obliczeń retrospektywnych zawartości alkoholu etylowego we krwi, Biuletyn Informacyjny CLK KGP 1997, nr 105, s. 17-24; E. Majchrzak, Kryminalistyczne znaczenie wnioskowania z mechanizmu powstania śladów krwi na miejscu zdarzenia, Biuletyn Informacyjny CLK KGP 1997, nr 106, s. 67-71; J. Babecka, Badania DNA a ujawnianie i zabezpieczanie śladów biologicznych (w:) Nowoczesność oględzin procesowo-kryminalistycznych. Studia i materiały, Szczytno 1999, s. 227-233; M. Tomaszewska, Z. Włodarczyk, M. Szeląg, J. Sołtyszewski, Ślady pochodzenia botanicznego w ekspertyzach kryminalistycznych , PK 2003, nr 242, s. 16 i n.

⁵¹ Ustawa z dnia 6 czerwca 1997 r. - Kodeks karny (Dz. U. Nr 88, poz. 553 z późn. zm.).

⁵² Zob. J.B. Błaszczyk, W. Krawczyk, Środki drażniące w kryminalistycznej praktyce laboratoryjnej, PK 1993, nr 200-201, s. 14-18; E. Miron, W. Krawczyk, Jakościowa i ilościowa analiza alkoholi, PK 1993, nr 200-201, s. 40-46; J.B. Błaszczyk, W. Krawczyk, Profilowanie narkotyków, PK 1993, nr 202, s. 16-19; R. Grabowska, Z. Sokołowska-Jabłońska, Analiza substancji odurzających i psychotropowych w laboratoriach kryminalistycznych, PK 1995, nr 207, s. 8-20; G. Piotrowski, W. Krawczyk, D. Wejman, J.B. Błaszczyk, Heroina. Metody analizy i porównywania próbek, PK 1995, nr 209, s. 5-15; Z. Sokołowska-Jabłońska, J. Nowak, M. Dębski, Wykrywanie i identyfikacja psylocybiny i psylocyny w grzybach halucynogennych, PK 1995, nr 210, s. 7-10; A. Jeżewski, Wykrywalność płynów ropopochodnych w materiale zabezpieczonym na miejscu pożaru, PK 1994, nr 206, s. 29-31; J. Feluś, Badania mechanoskopijne w ustalaniu przyczyn pożarów, PK 1994, nr 204, s. 37-38; J. Marzec-Leśniewska, T. Paździorek, J. Ślusarz, Postęp w technice kryminalistycznych badań materiałów wybuchowych, PK 1999, nr 223, s. 5-11; J. Murak, A. Ciołek, Identyfikacja metodą TLC substancji narkotycznych występujących w bieluniu dziędzierzawie, PK 1999, nr 223, s. 41-43; Z. Ruszkowski, Fizykochemia kryminalistyczna, Warszawa 1993.

⁵³ Zob. R. Zieliński, Ślady zjawisk termicznych w instalacjach elektrycznych ujawniane na miejscu pożaru, PK 1986, nr 172, s. 179-212; Z. Skorek, Wybuchy elektrycznych ogrzewaczy wody, PK 1986, nr 173, s. 395-406; F. Pawłowski, Kryminalistyczne badania miejsca pożaru , PK 1986, nr 174, s. 606-615; R. Zieliński, Badania instalacji elektrycznej na miejscu pożaru, Warszawa 1992, s. 124 i n.; J. Feluś, Badania mechanoskopijne w ustalaniu przyczyn pożarów, PK 1994, nr 204, s. 37-38; R. Bogdan, Ekspertyza elektronicznego systemu alarmowego, PK 1994, nr 206, s. 47-54; J. Feluś, Pożar Teatru Polskiego - oględziny i wstępne ustalenia, Biuletyn Informacyjny CLK KGP 1995, nr 99, s. 71-74; R. Zieliński, Zainicjowanie ognia od łuku elektrycznego powstałego w wyniku rozdzielenia się żyły przewodu będącego pod obciążeniem, PK 1995, nr 209, s. 47-51.

⁵⁴ Zob. Uniwersalny słownik języka polskiego, red. S. Dubisz, t. I, Warszawa 2003, s. 1213.

⁵⁵ Uniwersalny słownik języka polskiego..., t. IV, s. 42.

⁵⁶ Nie sposób - w ramach niniejszego opracowania - poruszyć wszystkich problemów związanych z tymi badaniami. Ograniczono się zatem do omówienia tych najważniejszych.

⁵⁷ J. Jerzewska, Gantiskopia, niepublikowana praca doktorska..., s. 100-110.

⁵⁸ Zob. J. Kurczewski, Ślady mechanoskopijne..., s. 19-29.

⁵⁹ Zob. M. Kaczmarek, Broń palna i ślady jej użycia, Piła 2000, s. 41 i n.

⁶⁰ Na temat ograniczenia pola zbierania tego rodzaju materiału do badań wypowiada się A. Filewicz, Wykrywanie i badanie śladów powstających po wystrzale z broni palnej, tzw. GSR (w:) Nowoczesność oględzin procesowo-kryminalistycznych. Studia i materiały, Szczytno 1999, s. 168.

⁶¹ Zob. tegoż, Krytyczne uwagi do sposobu zabezpieczania żarówek pojazdów mechanicznych..., s. 49-52.

⁶² Na błędy związane z zabezpieczaniem śladów biologicznych oraz konsekwencje popełnianych uchybień zwraca uwagę J. Babecka, Badania DNA... , s. 227-233.

⁶³ Z. Ruszkowski, Fizykochemia..., s. 27-28.

⁶⁴ M. Pietryszyk, Ł. Matyjasek, M. Wachowicz, Badania identyfikacyjne wybranych substancji niszczących powłoki lakiernicze, PK 2008, nr 260, s. 23.

⁶⁵ Z. Ruszkowski, Fizykochemia... , s. 48.

⁶⁶ Tamże, s. 52.

⁶⁷ Zob. M. Adamczyk, M. Antas, Zabezpieczanie materiału dowodowego do badań komputerowych (w:) Przestępczość teleinformatyczna. Materiały seminaryjne, red. J. Kosiński, Szczytno 2004, s. 198 i n. Zob. też A. Mochnacz, Gromadzenie i zabezpieczanie materiału dowodowego w zakresie przestępstw komputerowych (w:) Przestępczość teleinformatyczna..., s. 174-175.

⁶⁸ Zob. J. Jerzewska, ABC daktyloskopowania..., s. 15 i n.

⁶⁹ Zob. tamże, s. 31 i n.

⁷⁰ Szerzej na ten temat zob. H. Borkowska, K. Tomaszycki, Wpływ sposobu pobierania odbitek porównawczych i ujawniania śladów linii papilarnych na obraz i czytelność minucji, PK 2008, nr 260, s. 79 i n.

⁷¹ Por. przepis § 13 ust. 3 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości w sprawie poddawania badaniom lub wykonywania czynności z udziałem oskarżonego oraz osoby podejrzanej z przepisem § 14 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 26 lipca 2005 r. w sprawie sposobu postępowania przy wykonywaniu niektórych uprawnień policjantów.

⁷² Zob. S. Flasiński, Przeszukanie - istota, cel, zadania i ustawowy zakres (w:) Studia Kryminologiczne, Kryminalistyczne i Penitencjarne, 1988, t. XIX, s. 173.

⁷³ Z. Doda, A. Gaberle, Dowody w procesie karnym, Warszawa 1995, s. 79.

⁷⁴ J. Gurgul, Czynności poprzedzające wydanie postanowienia o powołaniu biegłego, PK 1993, nr 200-201, s. 19-21; tegoż, Wybrane zagadnienia metodyki postępowania przygotowawczego, Prok. i Pr. 1997, nr 3, s. 108.

⁷⁵ W. Gutekunst, Kryminalistyka. Zarys systematycznego wykładu, Warszawa 1965, s. 228-229.

⁷⁶ T. Tomaszewski, Dowód z opinii biegłego w procesie karnym, Kraków 1998, s. 70-73.

⁷⁷ Por. T. Tomaszewski, Dowód..., s. 85-88.

⁷⁸ J. Gurgul przypomina, że "niepełną jest opinia nie zawierająca sprawozdania z przeprowadzonych badań (co, jak i czym badano), pozbawiona uzasadnienia". Zob. Art. 182 k.p.k. w praktyce, orzecznictwie SN i doktrynie , cz. 1, PK 1991, nr 195-196, s. 9.

⁷⁹ Zwraca na to uwagę T. Widła, Ocena... , s. 41.

⁸⁰ Zob. T. Tomaszewski, Przesłuchanie biegłego w postępowaniu karnym , Warszawa 1988, s. 35; J. Gurgul, Art. 182 k.p.k. w praktyce..., s. 7. Zob. też T. Widła, Ocena..., s. 44.

⁸¹ J. Sehn, Sędzia a biegły. Z zagadnień kryminalistyki, t. II, Warszawa 1967, s. 28.

⁸² Z. Doda, A. Gaberle, Dowody..., s. 101.

⁸³ Zob. T. Widła, Ocena..., s. 61.

⁸⁴ M. Owoc, Kontrola opinii biegłego - superopinia (w:) Z zagadnień teorii biegłego , red. J. Widacki, s. 26; J. Gurgul, Art. 182 k.p.k. w praktyce..., s. 9.

⁸⁵ Jedną z przyczyn niejasności opinii może być brak podbudowy wniosków w treści sprawozdania. Zwraca na to uwagę J. Gurgul. Zob. Art. 182 k.p.k. w praktyce..., s. 20.

⁸⁶ Zob. Cz. Biegański, S. Ośrodka, J. Kurczewski, Podstawy prawne i zakres wykonywania ekspertyz kryminalistycznych , Łódź 1988, s. 25. Zob. też, K. Baniuk, Ustalanie wieku śladów linii papilarnych w praktyce kryminalistycznej, PK 1978, nr 135, s. 527; J. Jarosz, J. Trześniowski, Krytyczna ocena ekspertyzy kryminalistycznej, Palestra 1990, nr 8-9, s. 56; E. Łabaj, J. Gościcki, Ślady małżowin..., s. 40-46; S. Kamieniak, B. Weber, Identyfikacja osób..., s. 66-70.

⁸⁷ Praktyka dowodzi, że pytania nr 7, 8 i 9 najczęściej pojawiają się w postanowieniach wydawanych przez sąd. Podstawowym powodem stawiania biegłemu tego rodzaju pytań jest kwestionowana autentyczność materiału dowodowego w postaci śladów zabezpieczonych z reguły w toku oględzin. Udzielenie rzetelnej odpowiedzi na którekolwiek z pytań wymaga udostępnienia biegłemu choćby części akt sprawy. Należy podkreślić, że potrzeba udzielenia odpowiedzi na wskazane pytania może wystąpić nie tylko w odniesieniu do śladów linii papilarnych.

⁸⁸ Sama nazwa "badania eliminacyjne" sugeruje, że są to badania związane z eliminacją, a zatem wyłączaniem, usuwaniem pewnych elementów spośród innych. Tymi elementami są zabezpieczone - w toku różnych czynności procesowych - ślady linii papilarnych. Spośród wielu (czasami tylko kilku) śladów, spełniających kryterium kwalifikujące do identyfikacji, w toku badań porównawczych wyłącza się ślady, które nie mają związku z zaistniałym zdarzeniem. Brak tego związku wynika z faktu, iż osoba, od której pochodzi ślad, jest osobą pokrzywdzoną albo jej krewnym lub znajomym, osobą zatrudnioną w danym miejscu, osobą mogącą pozostawić ślady w miejscu ich ujawnienia z innych względów, usprawiedliwionych okolicznościami. Warto dodać, że używane w środowisku policyjnym określenie "pełna eliminacja" oznacza, że sporządzono pełną listę osób wytypowanych do tzw. eliminacji, pobrano od nich odbitki linii papilarnych, przesłano do badań porównawczych, w wyniku przeprowadzonych badań identyfikacyjnych - spośród wszystkich śladów nadających się do identyfikacji - wyeliminowano ślady, które od nich pochodzą.

⁸⁹ Należy również uwzględnić ślady linii papilarnych, które nie pochodzą od palców rąk i dłoni, a odpowiadają pod względem wielkości i charakterystycznych cech budowy układowi linii papilarnych stóp.

⁹⁰ Należy uwzględnić fakt, że obok (zamiast) linii papilarnych zostaną ujawnione odwzorowania struktury skóry ludzkiej.

⁹¹ Aneks do niepublikowanej pracy doktorskiej J. Jerzewskiej, Gantiskopia. Zob. też Cz. Biegański, S. Ośródka, J. Kurczewski, Podstawy prawne..., s. 25-26.

⁹² Tj. w śladach brak jest odwzorowań struktury materiału.

⁹³ J. Kasprzak, Cheiloskopia..., s. 111 i n. Zob. też Cz. Biegański, S. Ośródka, J. Kurczewski, Podstawy prawne..., s. 26.

⁹⁴ Określenie rodzaju substancji, którą pozostawiono ślad, należy do kompetencji biegłego z zakresu fizykochemii.

⁹⁵ Odpowiedzi na to pytanie może udzielić biegły z zakresu fizykochemii.

⁹⁶ Odpowiedzi na to pytanie może udzielić biegły z zakresu badań biologicznych.

⁹⁷ Zob. J. Kasprzak, Otoskopia kryminalistyczna..., s. 161.

⁹⁸ Niekiedy spod pędzla daktyloskopijnego "wychodzą" inne odwzorowania niż linie papilarne, np. ślady małżowiny usznej.

⁹⁹ A. Buczek, Identyfikacja sprawców..., s. 197; J. Kasprzak, Zabezpieczanie śladów zębów..., s. 12-15. Zob. też Cz. Biegański, S. Ośródka, J. Kurczewski, Podstawy prawne..., s. 26.

¹⁰⁰ Zob. C. Biegański, S. Ośródka, J. Kurczewski, Podstawy prawne..., s. 25; L. Rodowicz, Kryminalistyczne badania śladów obuwia, niepublikowana praca doktorska, Uniwersytet Warszawski, Wydział Prawa i Administracji, Instytut Prawa Karnego, Warszawa 1999.

¹⁰¹ Zob. Cz. Biegański, S. Ośródka, J. Kurczewski, Podstawy prawne..., s. 37-40. Zob. też J. Kurczewski, Ślady mechanoskopijne, Legionowo 1994, s. 84 i n. Zob. też Z. Czeczot, T. Tomaszewski, Kryminalistyka ogólna, Toruń 1996, s. 328-329. Zob. także S. Małecki, P. Pałubicki, Badania mechanoskopijne wyrobów jubilerskich, PK 2005, nr 248, s. 57 i n.; B. Mazur, Po nitce do kłębka... Identyfikacja jednostkowych opakowań papierosów na podstawie matryc z użytkami, PK 2007, nr 255, s. 55 i n.; J. Dobrowolski, Czy warto interesować się kluczami samochodowymi?, PK 2007, nr 257, s. 67-68; H. Oleksy, Identyfikacja monet i sposoby ich fałszowania, cz. 1, PK 2007, nr 255, s. 43 i n.; A. Augustyn, H. Oleksy, Fałszowanie i identyfikacja monet, cz. 2, PK 2007, nr 256, s. 63 i n.

¹⁰² To pytanie i następne mogą być przydatne w sprawach fikcyjnych kradzieży samochodów w celu wyłudzenia nienależnych odszkodowań od firm ubezpieczeniowych. W udzielaniu odpowiedzi powinni uczestniczyć zarówno biegli z zakresu mechanoskopii, jak i z zakresu elektroniki. Chodzi o to, że nie tylko wygląd klucza i materiał, który został użyty do jego produkcji, decydują o jego oryginalności. Istotna rola przy rozstrzyganiu problemu przypada zawartości elektronicznej klucza.

¹⁰³ Można to ocenić m.in. za pomocą odpowiednich czytników. Brak transpondera (zminiaturyzowanego urządzenia elektronicznego zdolnego do aktywnej transmisji informacji cyfrowej przekazywanej bezstykowo z określonej odległości do czytnika) w jednym z kluczy lub obecność marki transpondera, która nie została przypisana określonemu pojazdowi, świadczyć będzie o tym, że klucze nie są oryginalne. W kluczykach samochodowych nowej generacji zamiast transpondera występuje mikrokontroler, tj. scalony układ cyfrowy, który poza wbudowaną jednostką centralną posiada zintegrowaną pamięć i układy wspomagające.

¹⁰⁴ Badania przeprowadza Narodowy Bank Polski.

¹⁰⁵ Eksperci mechanoskopii nie wypowiadają się, czy moneta jest falsyfikatem, tylko badają, czy moneta została wykonana narzędziem dostarczonym do badań.

¹⁰⁶ Na to pytanie i dwa następne odpowiadają biegli dopiero po sklasyfikowaniu monet przez Narodowy Bank Polski.

¹⁰⁷ Wyroby jubilerskie posiadają cechy, które powstały w wyniku procesu technologicznego. Umożliwiają one przeprowadzenie identyfikacyjnych badań mechanoskopijnych. Przeprowadzenie takich badań może pozwolić rozstrzygnąć problem postawiony w pytaniu. Warto dodać, że w przypadku takich badań materiał porównawczy stanowią wzorce-matki przechowywane jako wzór własnego wyrobu danej pracowni jubilerskiej.

¹⁰⁸ Dotyczy cech produkcyjnych i eksploatacyjnych.

¹⁰⁹ Producent podejrzany o nielegalną produkcję płyt CD.

¹¹⁰ Zob. Cz. Biegański, S. Ośródka, J. Kurczewski, Podstawy prawne..., s. 37.

¹¹¹ Pytanie to może być szczególnie przydatne w dwóch wypadkach: zbrodniczego działania lub uszkodzenia części przez sprawców wypadków w celu wykazania, że przyczyną wypadku była niesprawność pojazdu.

¹¹² Zob. Cz. Biegański, S. Ośródka, J. Kurczewski, Podstawy prawne..., s. 26-28. Zob. też Z. Czeczot, T. Tomaszewski, Kryminalistyka ogólna, Toruń 1996; M. Kulicki, Kryminalistyka. Wybrane problemy teorii i praktyki śledczo-sądowej, Toruń 1994; W. Wójcik, Identyfikacja pisma, dokumentów i audiodokumentów, Warszawa 1977; W. Wójcik, Metody oznaczania wieku dokumentów , PK 1988, nr 182, s. 473-491; B. Mazur, Po nitce do kłębka... Identyfikacja jednostkowych opakowań papierosów na podstawie matryc z użytkami, PK 2007, nr 255, s. 55 i n.

¹¹³ To pytanie i następne mogą być przydatne w sprawach dotyczących ujawnienia materiałów służących do produkcji fałszywych wyrobów tytoniowych. W skład materiału badawczego mogą wchodzić: matryce offsetowe, arkusze kartonu z nadrukowanymi opakowaniami papierosów, odcięte jednostkowe opakowania papierosów, w pełni skonfekcjonowane paczki papierosów.

¹¹⁴ To pytanie i następne mogą być przydatne w przypadku zabezpieczenia materiału dowodowego w dwóch różnych miejscach. Jeżeli w toku badań zostanie ustalone, że jednostkowe opakowania papierosów, zabezpieczone w różnych miejscach, posiadające takie same cechy indywidualne jak matryce i arkusze kartonu z nadrukowanymi opakowaniami papierosów, to oznaczać to będzie, że źródło pochodzenia opakowań papierosów jest takie samo.

¹¹⁵ S. Błasikiewicz, W. Wójcik, A. Miściuk, Podstawowy zakres badań fonoskopijnych prowadzonych w Zakładzie Kryminalistyki KG MO , PK 1967, nr 67-68; S. Błasikiewicz, Metoda odsłuchu szeptu i mowy intensywnie zakłóconej, PK 1971, nr 90; S. Błasikiewicz, Osiągnięcia i perspektywy polskiej fonoskopii w walce z przestępczością, PK 1976, nr 123; S. Błasikiewicz, W. Bednarczyk, Metoda badań autentyczności zapisu magnetofonowego, PK 1978, nr 131; S. Błasikiewicz, Komputerowe metody kryminalistycznych badań fonoskopijnych, PK 1989, nr 183-184; G. Góralewska-Łach, Porównawcze badania fonetyczno-akustyczne zespołów cech i parametrów mowy naturalnej oraz celowo zniekształconej dla celów identyfikacji i wnioskowania o NN osobie, PK 1991, nr 191-192. Zob. też Cz. Biegański, S. Ośródka, J. Kurczewski, Podstawy prawne..., s. 29; J. Rzeszotarski, Kompendium..., s. 181 i n.

¹¹⁶ To pytanie ma sens wtedy, gdy zachodzi potrzeba ustalenia powiązań osób występujących w innych rozmowach dowodowych.

¹¹⁷ Zob. J. Gryglewski, Powypadkowe oględziny..., s. 195 i n.; J. Bieniek, Identyfikacja pojazdów... , s. 373 i n.; J. Gryglewski, Znaczenie badań..., s. 511; J. Boćkowski, L. Pilcicki, Kryminalistyczna rekonstrukcja... , s. 112-113; J. Gryglewski, J. Polony, Opinie biegłych..., s. 399 i n.; J. Mucha, Możliwości odczytu..., s. 165 i n.; J. Gryglewski, Kryminalistyczne aspekty..., s. 253 i n.; J. Siwczyński, J. Sobkowiak, G. Pasik, R. Tlolka, M. Michalska, B. Tomaszewska, Mały napad..., s. 603; A. Filewicz, Krytyczne uwagi..., s. 51; T. Hojarczyk, Analiza cech... , s. 60; W. Stępień, Upozorowanie awarii..., s. 109; A. Gościmiński, Opiniowanie wypadków..., s. 37; A. Bodzioch, J. Cyboroń, Identyfikacja rozdzielonej..., s. 65. Zob. Cz. Biegański, S. Ośródka, J. Kurczewski, Podstawy prawne..., s. 33 i 40-41.

¹¹⁸ W odniesieniu do tego pytania warto zaznaczyć, że nierzadko pełną odpowiedź organ procesowy może otrzymać wtedy, gdy oprócz biegłego z zakresu wypadków drogowych włączy do badań biegłego z zakresu metaloznawstwa.

¹¹⁹ Zob. przypis poprzedni.

¹²⁰ Uzyskanie odpowiedzi na to pytanie może mieć znaczenie wtedy, gdy bezpośrednio przed wypadkiem nastąpiło przełączenie żarników ze świateł mijania na światła drogowe bądź odwrotnie.

¹²¹ Odpowiedzi na pytania nr 7-10 należy oczekiwać od biegłego z zakresu metaloznawstwa.

¹²² Odpowiedzi na to pytanie po części udzieli biegły z zakresu mechanoskopii.

¹²³ W przypadkach typowych uszkodzeń mechanicznych (np. pęknięcie, rozerwanie) odpowiedzi udzieli biegły z zakresu mechanoskopii. Gdy oprócz mechanicznego uszkodzenia będą występować inne ślady (przebarwienia, otarcia obcą substancją), potrzebna będzie pomoc biegłego z zakresu fizykochemii.

¹²⁴ W zależności od rodzaju uszkodzenia może być potrzebna pomoc innego biegłego, np. z zakresu metaloznawstwa. Biegły dokonujący powypadkowych oględzin pojazdu może, a właściwie powinien pomóc organowi procesowemu przez wskazanie zakresu badań, jakim powinny być poddane uszkodzone elementy.

¹²⁵ Odpowiedzi na pytania nr 14-18 mogą być udzielone przez biegłego z zakresu mechanoskopii i/lub metaloznawstwa, i/lub fizykochemii.

¹²⁶ W zależności od rodzajów śladów i uszkodzeń może być powołany biegły z określonego zakresu bądź włączony do badań kompleksowych. Wyjaśnienie to obejmuje również pytanie następne.

¹²⁷ W udzielaniu odpowiedzi na pytanie nr 33 i 34 powinien uczestniczyć biegły z zakresu traseologii.

¹²⁸ Odpowiedzi na to pytanie należy oczekiwać od biegłego z zakresu mechanoskopii.

¹²⁹ Odpowiedzi na to pytanie udzieli biegły z zakresu fizykochemii.

¹³⁰ To pytanie powinno być skierowane do biegłego z zakresu biologii (np. w ramach ekspertyzy kompleksowej).

¹³¹ Na to pytanie przede wszystkim odpowie biegły z zakresu traseologii.

¹³² Odpowiedzi na to pytanie może udzielić oprócz biegłego z zakresu medycyny sądowej biegły z zakresu wypadków drogowych i traseologii.

¹³³ To pytanie powinno być adresowane do biegłego z zakresu medycyny sądowej.

¹³⁴ Do udzielenia odpowiedzi na to pytanie należy włączyć również biegłego z zakresu psychologii, a nawet psychiatrii.

¹³⁵ W celu wyjaśnienia takiej okoliczności do badań może być włączony biegły z zakresu medycyny sądowej.

¹³⁶ W odniesieniu do odpowiedzi na pytania nr 52-55 niezbędna może okazać się pomoc biegłego z zakresu metaloznawstwa.

¹³⁷ Oprócz biegłego z zakresu medycyny sądowej odpowiedzi może udzielić biegły z zakresu wypadków drogowych. Cenne mogą okazać się informacje, które lekarzowi dokonującemu sekcji udzieli specjalista uczestniczący w oględzinach miejsca wypadku i również uczestniczący w sekcji zwłok.

¹³⁸ Na to pytanie odpowiedzi udzielają biegli z zakresu wypadków drogowych i medycyny sądowej.

¹³⁹ Na to pytanie odpowiedzi mogą udzielać (oprócz biegłego z zakresu wypadków drogowych) biegli z zakresu mechanoskopii, fizykochemii, a nawet biologii.

¹⁴⁰ Na to pytanie - w zależności od okoliczności - odpowiedzi mogą udzielać biegli z zakresu wypadków drogowych, metaloznawstwa i fizykochemii.

¹⁴¹ Zob. M. Kulicki, Dowodowa problematyka..., s. 224 i n.; tegoż, Kryminalistyka..., s. 408 i 410; Z. Czeczot, T. Tomaszewski, Kryminalistyka... , s. 350-351. Zob. też Cz. Biegański, S. Ośródka, J. Kurczewski, Podstawy prawne..., s. 22-24.

¹⁴² B. Młodziejowski, Badania tkanki..., s. 581-582; A. Du Chesne, Prostaglandyna E w wymazach... , s. 68-69; A. Tucholska-Lenart, H. Miąskiewicz, W. Suszczewski, J. Wujec, Zastosowanie analizy..., s. 5; L. Pater, Pierzaste dowody..., s. 30; S. Waganowski, Ocena czasu..., s. 27-29; M. Nałęcka, S. Kuczyński, Z problematyki badań... , s. 17-18; S. Kuczyński, Badania włosów..., s. 29 i n.; P. Rabczyński, M. Bogusz, Niedopałek papierosa..., s. 65; M. Zegarek, Częściowe wydzielanie..., s. 112; L. Kroczak, Wartość dowodowa..., s. 18 i n.; E. Majchrzak, Kryminalistyczne znaczenie..., s. 67 i n.; zob. też Cz. Biegański, S. Ośródka, J. Kurczewski, Podstawy prawne..., s. 19-22; M. Tomaszewska, Z. Włodarczyk, M. Szeląg, J. Sołtyszewski, Ślady pochodzenia botanicznego..., s. 16 i n.

¹⁴³ To pytanie i dwa następne należą do grupy pytań związanych z rekonstrukcją zdarzenia. W udzielaniu odpowiedzi mogą współuczestniczyć biegli z zakresu biologii.

¹⁴⁴ Odpowiedź na to pytanie może wskazać na związek podejrzanego z ofiarą. Odpowiedź na dwa następne pytania może pozwolić na weryfikację wyjaśnień podejrzanego.

¹⁴⁵ To pytanie i dwa następne należą do grupy pytań przydatnych do potwierdzenia (wykluczenia) faktu przebywania osoby w danym środowisku. W przypadku badań pyłków podstawą jest znajomość ich budowy. Wynikiem przystosowania się rozmaitych roślin do różnych sposobów przenoszenia pyłków jest wykształcenie rozmaitych typów ich budowy. To właśnie pozwala ustalić, z jakiej rośliny pochodzi dany pyłek. W przypadku niektórych rodzin - na podstawie pyłku - można określić gatunki, a nawet odmiany.

¹⁴⁶ To pytanie i dwa następne mogą być wykorzystane w sprawach wypadków komunikacyjnych. W toku analizy tego rodzaju materiału pod uwagę są brane cechy makroskopowe (strukturalne i fizyczne, jak np. barwa, twardość) i cechy mikroskopowe (budowa komórkowa drewna).

¹⁴⁷ Zob. J.B. Błaszczyk, W. Krawczyk, Środki drażniące..., s. 14-18; E. Miron, W. Krawczyk, Jakościowa i ilościowa..., s. 40-42; J.B. Błaszczyk, W. Krawczyk, Profilowanie narkotyków..., s. 16; R. Grabowska, Z. Sokołowska-Jabłońska, Analiza substancji... , s. 8 i n.; G. Piotrowski, W. Krawczyk, D. Wejman, J.B. Błaszczyk, Heroina. Metody..., s. 15; Z. Sokołowska-Jabłońska, J. Nowak, M. Dębski, Wykrywanie i identyfikacja..., s. 7; A. Jeżewski, Wykrywalność płynów..., s. 29-31; J. Feluś, Badania mechanoskopijne..., s. 37-38; J. Marzec-Leśniewska, T. Paździorek, J. Ślusarz, Postęp w technice..., s. 5; zob. też Cz. Biegański, S. Ośródka, J. Kurczewski, Podstawy prawne..., s. 33-37; M. Pietryszyk, Ł. Matyjasek, M. Wachowicz, Badania identyfikacyjne..., s. 5.

¹⁴⁸ To pytanie może być przydatne w razie zabezpieczenia śladów na karoserii samochodowej, która została zniszczona poprzez częściowe lub całkowite uszkodzenie powłoki malarskiej. Będzie ono stawiane wtedy, gdy zajdzie potrzeba ustalenia, czy uszkodzenia karoserii powstały z przyczyn naturalnych, czy na skutek działania przestępczego.

¹⁴⁹ Odpowiedzi na pytania nr 54, 55, 58-60 będą udzielane przez biegłego z zakresu metaloznawstwa. Warto wyjaśnić, że dział metaloznawstwa zajmujący się badaniem struktury metali i ich stopów (m.in. metodą makroskopową i mikroskopową) nosi nazwę metalografii. Oprócz badań makroskopowych i mikroskopowych wykonuje się badania mikroanalityczne składu chemicznego. Ze względu na to, że metaloznawstwo jest ściśle związane z chemią fizyczną, zdecydowano o zamieszczeniu wskazanych pytań właśnie w tym miejscu.

¹⁵⁰ To pytanie bywa najczęściej wykorzystywane w wypadku zlecania badań kompleksowych.

¹⁵¹ To pytanie i następne coraz częściej są formułowane przez prowadzących sprawy przestępstw przeciwko bezpieczeństwu powszechnemu. W art. 164 k.k. określona została odpowiedzialność za przestępstwo polegające na sprowadzeniu bezpośredniego niebezpieczeństwa pożaru lub katastrofy, opisanej w art. 163 k.k. Jedną z postaci katastrofy - ujętej w art. 163 k.k. - jest eksplozja materiałów wybuchowych. Odpowiedzialność z art. 164 nie jest zależna od skutku; wystarczy samo zagrożenie. Dlatego właśnie odpowiedź na pytanie: jakie zagrożenie...? - staje się niezwykle potrzebna zarówno podczas prowadzonego postępowania przygotowawczego, jak i w toku trwającego postępowania sądowego.

¹⁵² Zob. R. Zieliński, Ślady zjawisk..., s. 187 i n.; Z. Skorek, Wybuchy elektrycznych..., s. 406; F. Pawłowski, Kryminalistyczne badania..., s. 606 i n.; R. Zieliński, Badania instalacji..., s. 135-138; J. Feluś, Badania mechanoskopijne..., s. 37-38; R. Bogdan, Ekspertyza elektronicznego..., s. 48; J. Feluś, Pożar Teatru..., s. 71 i n.; R. Zieliński, Zainicjowanie ognia..., s. 47. Zob. też Cz. Biegański, S. Ośródka, J. Kurczewski, Podstawy prawne..., s. 29-32.

¹⁵³ Pytanie to otwiera grupę pytań dotyczących badań mechanoskopijnych materiału dowodowego pośrednio lub bezpośrednio związanego z powstaniem pożaru. W pracowniach elektrotechnicznych (określanych też elektromechanicznymi) wykonywane są głównie badania materiału dowodowego związanego z miejscem pożaru. Stąd tę grupę pytań - adresowanych wprawdzie do ekspertów mechanoskopii - umieszczono tuż za typowymi pytaniami do ekspertów o specjalności elektrotechnika. Dodatkowym argumentem tak przyjętego rozwiązania było łatwiejsze odszukanie przykładów pytań do biegłego przez osobę prowadzącą sprawę dotyczącą zaistniałego pożaru.

¹⁵⁴ A. Knast, Zmiana numeru service code na pasku magnetycznym. Skimming kart płatniczych. Wprowadzanie do obrotu podrobionych kart kredytowych (w:) Przestępczość z wykorzystaniem elektronicznych instrumentów płatniczych, Szczytno 2003, s. 113 i n.; R. Piotrowski, Przestępczość kartowa w aspekcie analizy kryminalnej i kryminalistycznej (w:) Przestępczość z wykorzystaniem..., s. 121 i n.; G.M. Mazurkiewicz, Internet jako źródło i narzędzie wymiany informacji dla przestępców wykorzystujących elektroniczne instrumenty płatnicze (w:) Przestępczość z wykorzystaniem..., s. 131 i n.; P. Robinson, Rola dowodów elektronicznych w prowadzeniu dochodzenia (w:) Przestępczość teleinformatyczna, Szczytno 2002, s. 13 i n.; A. Niemiec, Praktyka zbierania dowodów incydentów (w:) Przestępczość teleinformatyczna..., s. 105 i n.; M. Musil, Nieuprawniona działalność teleinformatyczna a odzyskiwanie danych jako skuteczny sposób jej przeciwdziałania (w:) Przestępczość teleinformatyczna..., s. 127 i n.; A. Filipowska, Podpis elektroniczny, Gazeta IT 2002, nr 5; A. Adamski, Prawne problemy przeciwdziałania pornografii dziecięcej i pedofilii w Internecie (w:) Przestępczość teleinformatyczna. Materiały seminaryjne, red. J. Kosiński, Szczytno 2004, s. 23 i n.; J. Krzemiński, J. Markiewicz, "Kidsex" - specyfika analizy zasobów informatycznych zawierających treści o charakterze pedofilskim (w:) Przestępczość teleinformatyczna. Materiały seminaryjne..., s. 80 i n.; W. Sobala, Informatyczne dowody rzeczowe w postępowaniach karnych, Palestra 2003, nr 5-6, s. 48 i n.

¹⁵⁵ To pytanie może dotyczyć zarówno cech fizycznych, wyglądu zewnętrznego, hologramu, mikrodruków oraz nadruków, jak również zmian elektronicznych na pasku magnetycznym. W tym miejscu należy podkreślić to, że karta i pasek magnetyczny nie łączą się w żaden sposób z PIN-em. Błędem zatem jest zadawanie biegłemu pytania dotyczącego ustalenia numeru PIN karty.

¹⁵⁶ Warto wyjaśnić, że w przypadku kart płatniczych techniki fałszowania obejmują dwa obszary: elektroniczny i mechaniczny. Jeżeli sfałszowania dokonano jedynie w obszarze elektronicznym, to badania wykonują biegli z zakresu informatyki. Natomiast gdy sfałszowania dokonano również w innym obszarze, to do badań powinni być włączeni biegli z określonej dziedziny, np. z zakresu mechanoskopii (określanie rodzaju użytego narzędzia przy produkcji kart, identyfikacja narzędzia użytego do produkcji kart o określonym kształcie i rozmiarach, identyfikacja urządzenia, na którym wykonywano karty), fizykochemii (identyfikacja i określenie właściwości fizykochemicznych materiału w postaci wyrobów lakierniczych, tworzyw sztucznych).

¹⁵⁷ Nie jest wówczas konieczna autoryzacja PIN-em przy transakcjach bezgotówkowych. Następuje automatyczna autoryzacja, rozliczenie karty i obciążenie rachunku.

¹⁵⁸ To pytanie dotyczy kwestii elektronicznych.

¹⁵⁹ Jeszcze niedawno można było opierać się na stwierdzeniu: jeżeli zapis na pasku magnetycznym karty jest identyczny z cechami zewnętrznymi karty, to można ją zakwalifikować jako środek płatniczy; natomiast gdy cechy zewnętrzne są niezgodne z bankowym oryginałem, to można ją zakwalifikować jako fałszywą kartę płatniczą. Odpowiedź na to pytanie mogła być przydatna przy określaniu kwalifikacji prawnej czynu. Sprawca może posługiwać się oryginalną kartą, ale wcześniej skradzioną (art. 278 § 5 k.k.); sprawca może być "producentem" fałszywej karty (art. 310 § 1 k.k.); sprawca może posługiwać się fałszywą kartą (art. 310 § 2 k.k.). Dzisiaj wygląda to nieco inaczej. Praktyka coraz częściej potwierdza, iż wyspecjalizowane grupy przestępcze są w stanie podrobić cechy zewnętrzne i zapis elektroniczny na pasku magnetycznym w taki sposób, że będą one zbieżne. Szczególnym przykładem jest przypadek funkcjonowania w obiegu dwóch kart: jednej autentycznej (należącej do prawowitego właściciela) i drugiej sfałszowanej. Dopiero w wyniku czynności wykonanych przez innych uczestników postępowania można potwierdzić fakt funkcjonowania w obiegu obu kart.

¹⁶⁰ Brak pierwszej ścieżki lub jej modyfikacja może oznaczać, że zastosowano urządzenie do nagrywania kart magnetycznych. Przy niezmodyfikowanej pierwszej ścieżce mogło być zastosowane urządzenie kopiujące, posiadające bufor pamięci.

¹⁶¹ Przez elektroniczne wykorzystanie należy rozumieć wykorzystanie w terminalu czy bankomacie. Pytanie to ma zastosowanie w przypadku sfałszowanych kart płatniczych. Udzielona na to pytanie odpowiedź pozwoli ukierunkować dalsze czynności operacyjno-śledcze u agentów rozliczeniowych.

¹⁶² Na to pytanie i trzy następne odpowiedzi może udzielić biegły z zakresu badań mechanoskopijnych.

¹⁶³ Pytanie to i poprzednie dotyczy badań legalności oprogramowania.

¹⁶⁴ To i następne pytanie dotyczy badań pirackich kopii oprogramowania.

¹⁶⁵ To i dwa następne pytania mogą być przydatne w sytuacji, gdy osoba zauważyła na zestawieniu transakcji dziwne pozycje i zgłosiła podejrzane operacje.

¹⁶⁶ To i następne pytanie wiąże się z dwiema cechami podpisu elektronicznego. Chodzi o autentyczność i integralność. Może być wykorzystane w sytuacji, gdy odbiorca otrzymał drogą elektroniczną wiadomość, której oryginalność budzi wątpliwości. W normalnej (typowej) sytuacji nadawca przekazuje do odbiorcy drogą elektroniczną wiadomość wraz z podpisem elektronicznym. Przesłana zostaje wiadomość razem z jej zaszyfrowanym skrótem, tzn. plik zawierający właściwą treść wraz z załącznikiem zawierającym podpis elektroniczny dla danej wiadomości. Innymi słowy - każda wiadomość posiada pewien właściwy dla niej skrót, a każda modyfikacja oryginalnej wiadomości powoduje zmianę wartości tego skrótu, a zatem jest możliwa do wykrycia.

¹⁶⁷ Podpis elektroniczny gwarantuje integralność danych, do których został dołączony. Ta cecha (integralność) odróżnia podpis elektroniczny od tradycyjnego.

¹⁶⁸ To pytanie dotyczy określenia pochodzenia komunikatu z zapewnieniem autentyczności źródła. Dotyczy takich kwestii jak uwierzytelnianie i niezaprzeczalność. Podpis elektroniczny uniemożliwia nadawcy lub odbiorcy komunikatu zaprzeczenie faktu jego przesłania. Ma to szczególne znaczenie w przypadku np. zamówień kierowanych do sklepów internetowych. Jeśli zamawiający zaprzecza przesłaniu zamówienia, to sklep bez problemu może wykazać, że dana wiadomość została podpisana kluczem prywatnym danego nadawcy. Nie jest w tym momencie istotne, kto się tym kluczem posłużył; nie są też istotne personalia osoby. W domyśle - danym kluczem prywatnym posługuje się osoba do tego upoważniona.

¹⁶⁹ Dla uzyskania odpowiedzi na to pytanie należy wykorzystać centra certyfikacji. Publiczne centra certyfikacji to: PolCert (obsługuje komunikacje między bankami), SigNet (związane jest z TPSA) i Unizeto (obsługuje ZUS). Należy jednak brać pod uwagę, że nadawca mógł pozyskać swój certyfikat pod pseudonimem.

¹⁷⁰ Przy tym pytaniu warto wyjaśnić, czym jest certyfikat. Jest to elektroniczne zaświadczenie, z którego pomocą dane służące do weryfikacji podpisu elektronicznego są przyporządkowane do określonego użytkownika (osoba fizyczna, serwer, witryna WWW), składającego podpis elektroniczny i potwierdzają jego tożsamość.

¹⁷¹ Organ certyfikacji dysponuje listą certyfikatów unieważnionych.

¹⁷² To pytanie - jak sugerują zawarte w nim słowa - dotyczy ważności i prawdziwości podpisu.

¹⁷³ To pytanie odnosi się do certyfikatów przeznaczonych do podpisywania prywatnej poczty e-mail.

¹⁷⁴ Logi systemowe to najczęściej pliki tekstowe, w których zapisywane są wiersz po wierszu przez system operacyjny określone wydarzenia.

¹⁷⁵ To pytanie (i kolejne) może okazać się przydatne w przypadku zajścia okoliczności wprowadzenia do komputera "nieprawdziwych postaci" lub "martwych duszyczek" dla osiągnięcia korzyści majątkowych. Najczęściej manipulacji dokonuje pracownik firmy.

¹⁷⁶ Logi systemowe podatne są na zmiany, podmianę oraz skasowanie.

¹⁷⁷ To pytanie może być przydatne w sytuacji, gdy osoba ma prawo dostępu tylko do odczytu.

¹⁷⁸ Gdy pracownik firmy nie ma formalnego prawa dostępu do wprowadzania lub modyfikacji danych, możliwe są sytuacje: pierwsza - pracownik oszukuje administratora (zapewnia, że posiada prawo dostępu); druga - jest on w zmowie z administratorem; trzecia - sam dokonuje modyfikacji praw dostępu. W tej ostatniej sytuacji ma dwie możliwości: może to zrobić z głównego komputera obsługiwanego przez administratora lub dokonać włamania z innego komputera (domowego, należącego do innej osoby).

¹⁷⁹ W tym miejscu warto przypomnieć, że w art. 202 § 4 k.k. ustawodawca zawarł zakaz utrwalania, sprowadzania, przechowywania lub posiadania treści pornograficznych z udziałem małoletniego.

¹⁸⁰ Prawidłowo przeprowadzona analiza danych o ruchu w sieci może pozwolić na ustalenie pochodzenia plików.

¹⁸¹ Obecność modemu lub karty sieciowej sugeruje, że gromadzone treści były sprowadzane (rozpowszechniane) drogą elektroniczną. Z kolei dwie karty sieciowe zainstalowane w komputerze mogą sugerować, że stanowił on serwer dla większej liczby komputerów, tworząc lokalną podsieć. Warto wyjaśnić, że istotne będzie, czy komputer połączony jest z urządzeniami łączącymi go z sieciami rozległymi, takimi jak: Router, Firewall, Proxy-Server itp. Urządzenia te posiadają tzw. MAC Adress. Identyfikuje on urządzenie i pozostawia w sieci ślady. Wskazuje również na występowanie podsieci.

¹⁸² Karty takie mogą być wykorzystywane do ewentualnego dalszego przetwarzania materiałów filmowych z kaset video lub kamer.

¹⁸³ To pytanie może być przydatne również do prowadzonych postępowań dotyczących pornografii dziecięcej. Należy wyjaśnić, że karty te wykorzystywane są jako nośnik w aparatach i kamerach cyfrowych.

¹⁸⁴ Urządzenia te dają możliwość powielania i rozpowszechniania treści zawartych w komputerze.

¹⁸⁵ Odpowiedź na to pytanie pozwoli ocenić, czy materiał o charakterze pornografii dziecięcej znalazł się na dysku przypadkowo, czy był wprowadzany (gromadzony) i przechowywany w sposób świadomy.

¹⁸⁶ Szczegółowa analiza zawartości dysku może doprowadzić do ustalenia gdzie i jak często logował się użytkownik komputera. Ujawnione fragmenty plików cookies mogą pozwolić na ustalenie, w jakich okresach użytkownik komputera korzystał z usług serwisów zawierających treści pornograficzne.

¹⁸⁷ Nie zawsze jest możliwe ustalenie tego adresu. W przypadku gdy sprawca korzysta przy wysyłaniu poczty ze strony WWW firmy (udostępniającej konto umożliwiające przesyłanie i odbieranie poczty elektronicznej), dane dotyczące komputera, z którego zostały wysłane, nie są umieszczone w nagłówku. Inny przypadek to celowe "spreparowanie" nagłówków adresu.

¹⁸⁸ To pytanie i trzy następne mogą być przydatne wtedy, gdy pokrzywdzony otrzyma e-mailem pismo i po bezrefleksyjnej lekturze prześle określoną kwotę pieniędzy na podane w nim konto. Klasycznym przykładem może być pismo, w którym nieistniejący organ kontroli skarbowej stwierdza, że adresat nieprawidłowo rozliczył się z podatku PIT za określony rok. Konsekwencją tego jest niedopłata o określonej kwocie i naliczone od tej kwoty odsetki. Nadawca uspokaja adresata, uznając to za "oczywistą pomyłkę pisarską". Informuje również, ze adresat nie musi wypełniać i składać żadnych korygujących druków we właściwym urzędzie skarbowym. Wreszcie "poucza", że w jego przypadku wystarczy uregulowanie brakującej kwoty podatku poprzez wpłacenie na podane w piśmie konto. Inny przykład wykorzystania sformułowanych pytań dotyczy maniakalnego "elektroterrorysty" (podającego się za określoną postać, nawołującego do zabicia - najczęściej - znanej osoby). Swoją działalność realizuje poprzez maile kierowane do powszechnie znanych instytucji.

¹⁸⁹ Nie należy utożsamiać uwidocznionych danych adresowych - wyświetlonych w programie pocztowym - z rzeczywistymi danymi konta (tego, z którego faktycznie została wysłana korespondencja).

¹⁹⁰ To pytanie może okazać się przydatne w toku analizy danych serwera pocztowego (skąd została wysłana wiadomość). Na podstawie tego identyfikatora dostawca usługi jest w stanie zidentyfikować źródło pochodzenia tego maila.

¹⁹¹ To pytanie i dwa następne mogą być przydatne, gdy włamywacz wykrada z komputera ofiary hasła umożliwiające elektroniczny dostęp do rachunku bankowego.