Osobowość Nauczyciela
Pedeutologia – wyraz ten posiada dwa znaczenia. Może oznaczać naukę o nauczycielu, wychowawcy, bądź naukę o sposobie kształcenia wychowawcy. Jako pierwszy, termin ten wprowadził do literatury włoski pedagog Eusebietti w dziele „Pedagogika generale”, które zostało wydane w 1914 roku.
W badaniach psychologiczno-pedagogicznych nad nauczycielem uwzględniono dwa kierunki:
Normatywny – przedstawiciele tego kierunku starali się wypracować ideał nauczyciela na podstawie istniejących współcześnie teorii i poglądów, zaś z analizy celów, istoty oraz przebiegu procesu wychowania próbowali wyprowadzić pożądane dla nauczyciela cechy psychofizyczne.
Przedstawiciele:
- J.W. Dawid – Uważał, że ważny jest emocjonalny i intelektualny stosunek do nauczyciela do ucznia („miłość dusz ludzkich”).
- M. Kreutz – rozwinął myśl Dawida w dziele pt. „Osobowość nauczyciela-wychowawcy”.
b) Empiryczny – stwierdzenie rzeczywistych cech nauczycieli. Oraz uzyskanie odpowiedz na pytania: Jacy są wychowawcy? Dzięki czemu odnoszą sukcesy? Przedstawiciele:
- F. Schneider, N. Ulrich.
W Polsce przedstawiciele empiryczni to:
- S. Baley
- Z. Mysłakowski
- S. Szuman
- W. Okonia – napisał zbiór rozpraw „Osobowość nauczyciela”.
Osobowość nauczyciela wychowania fizycznego ma, podobnie jak w przypadku zwykłego nauczyciela, charakter empiryczny i normatywny.
Dominują jednak cechy normatywno-spekulatywne.
Przedstawiciele:
- W. Osmolski
- E. Piasecki
b) Nieco później powstają pracę, o charakterze normatywno-empirycznym. Przedstawiciele:
- E. Krak
- W. Sikorski
- M. Krawczyk
- O. Żawrocki – wyróżnia następujące typy wychowawców:
- typ T (trener)
- typ P (pedagog)
- typ O (organizator)
- typ I (Improwizator)
- T. Krajewski
- Z. Żukowska - Postuluje model nauczyciela wychowania fizycznego, w którym zostały wyróżnione następujące składniki: merytoryczno-motywacyjny, metodyczno-organizacyjny, społeczno-kulturotwórczy.
Style Nauczania
1. Style nauczania:
a) Pierwsza Klasyfikacja:
- Styl zamknięty – nauczyciel pełni rolę kierowniczą, dzielnie materiały na małe porcje, unikanie tematów pobocznych, kontakt między N a U cechuje dystans, zadaniem uczniów jest słuchać i wykonywać polecenia, atmosfera poważna pełna wysiłku i ciężkiej pracy, przeważa nauczanie frontalne, osobowość N nie jest uzewnętrzniana.
- Styl ramowy – wspomaganie indywidualnego rozwoju ucznia. Nauczyciel w centrum uwagi stawia potrzeby i zainteresowania ucznia. N udziela U pomocy w odkrywaniu faktów. Uczeń jest traktowany jak badacz, który korzysta z różnorodnych źródeł. Proces odbywa się w małych grupach, w parach, indywidualnie, ważne są techniki aktywnego uczenia się.
b) Druga Klasyfikacja:
- Styl kierowniczy – N kieruje procesem kształcenia się, materiałem i czynnościami ucznia, celem jego pracy jest wyposażenie ucznia w określone wiadomości i umiejętności.
- Styl terapeutyczny – charakteryzuje się empatią ze strony nauczyciela, ułatwia U zrozumienie siebie i akceptację. W tym stylu U ma być odpowiedzialny za swój rozwój przez dokonywanie świadomych wyborów.
- Styl wyzwalający – kluczowym składnikiem jest szeroko rozumiany materiał nauczania tzn. U uczy się również tego w jaki sposób przekazywana jest mu wiedza, a nie tylko sam materiał.
3. Style kierowania zespołem:
a) Styl demokratyczny – stosowanie tego stylu owocuje wytworzeniem u zawodników postawy samodzielnej i twórczej aktywności. Ważną rolę odgrywa odpowiednia atmosfera psychiczna w zespole. Wychowanek jest traktowany podmiotowo, razem z kierownikiem ustalają pewne rzeczy. Do wad należy brak dyscypliny, oraz na wynik trzeba czekać dosyć długo.
b) Styl autokratyczny – ten styl przyczynia się do uległości, przekory i rozdrażnienia w zespole. Wielu uczonych uważa, że więcej pozytywów i wyższości posiada styl demokratyczny nad autokratycznym. Wychowanek tutaj jest traktowany przedmiotowo. Do zalet należy na pewno łatwość stosowania, utrzymuje dyscyplinę i wynik przychodzi szybko.
Ogniwa Procesu Nauczania
1. Ogniwa procesu nauczania to są elementy procesy nauczania. Wyróżniamy:
a)Uświadamianie uczniom celów i zadań – stworzenie ładu wewnętrznego i zewnętrznego. Ład zewnętrzny obejmuje elementy materialne i nie materialne. Do niematerialnych zaliczamy np. zdyscyplinowanie klasy, a do materialnych np. pomoce szkolne. Ład wewnętrzny – wewnętrzna możność działania i umotywowanie.
b) Poznanie faktów – uczeń może poznawać fakty w sposób pośredni (przez film, pomoce dydaktyczne), lub w bezpośredni (obserwacje, dotyk).
c) Nabywanie nowych pojęć – odbywa się za pomocą różnych obserwacji myślowych. Etapy w procesie nabywania nowych pojęć:
- zestawienie przedmiotu przez uczniów, rozróżnienie go spośród innych
- wyszukiwanie cech wspólnych
- wyodrębnienie cech różnych
- wytworzenie przez uczniów sobie danego pojęcia
- zastosowanie przez uczniów nowego pojęcia
d) Poznawanie prawidłowości i systematyzowanie wiedzy – dokonuje się to w dwóch etapach:
- pierwszy etap – wykrywa się i formułuje prawidłowości
-drugi etap – zestawienie ze sobą kilku prawidłowości, co może prowadzić do wykrycia nowej prawidłowości
e) Przechodzenie od teorii do praktyki – oprócz zdobywania wiedzy, uczeń musi wykształcić umiejętności i nawyki.
Umiejętność – to sprawności w posługiwaniu się właściwymi regułami podczas wykonywania zadań. Wielokrotnie powtarzane umiejętności przekształcają się w nawyki.
Nawyki – są to zautomatyzowane czynności wykonywane bez udziały świadomości.
f) Wykonywanie zadań praktyczno-wytwórczych – drugi etap przechodzenia od teorii do praktyki.
g) Sprawdzanie i ocena osiągnięć szkolnych.
Kontrola i Ocena Wyników Nauczania
Metody kontroli:
Ustna
Pisemna
Graficzna
Praca z tekstem
Obserwacje
Zajęcia i ćwiczenia praktyczne
Funkcje Sprawdzania:
Diagnostyczna – pozwala ustalić stopień opanowania przez uczącego się wiadomości i umiejętności w stosunku do programu nauczania.
Profilaktyczna – eliminuje wyniki negatywne wpływające na efekty procesy kształcenia.
Prognostyczna – pozwala na przewidzenie dalszych osiągnieć ucznia.
Dydaktyczna – porządkowanie posiadanej wiedzy przez uczącego się, korygowanie błędnych wiadomości i umiejętności oraz ich uzupełnienie.
Selektywna – sprawdzenie jest podstawą do sklasyfikowania danej grupy uczących się, w wyniku której dokonuje się selekcji uczniów.
Poznawcza – polega na systematycznym, jasnym i precyzyjnym gromadzeniu informacji na temat procesu kształcenia się.
Kształcąca – aktywizujący stymulator uczniów, zwiększa ich wysiłki, motywuje do dalszych działań.
Wychowawcza – oddziałuje w sferę osobowości, kształtowanie postaw i zachowań.
Formy sprawdzania:
Sprawdzanie wstępne – przed rozpoczęciem procesu kształcenia, cel to diagnozowanie wiedzy i umiejętności, stosować przed rozpoczęciem nauczania danego przedmiotu i na początku roku szkolnego.
Sprawdzanie bieżące – dość często w semestrze, systematyczne sprawdzanie na każdej lekcji postępu uczniów, orientacja co do indywidualnego postępu uczniów, ustalenie sposobu działań korekcyjnych.
Sprawdzanie końcowe – to co miało miejsce na poszczególnych etapach, podsumowanie rezultatów pracy ucznia wciągu okresu lub roku szkolnego.
Ocena konwencjonalnych metod sprawdzania:
Zalety – zachowanie bezpośredniego kontaktu N z U, wgląd w funkcjonowanie procesów myślowych U, możliwość oceny umiejętności rozwiązywania problemów przez U, prostota i łatwość stosowania, szybkość ocenienia U.
Wady – brak kryterium i norm sprawdzania (subiektywizm ocen), brak możliwości dokonywania i próbowania pomiaru osiągnięć szkolnych, niereprezentatywność pytań, negatywny wpływ emocji.
Ocena – pełni funkcje dydaktyczną i wychowawczą, żeby je pełnić musi jednak spełniać takie cechy jak:
Jawność – N powinien poinformować U i rodziców o sposobie oceniania i wymagania przedmiotu.
Obiektywność – ogólnoszkolne normy i kryteria zapewniają obiektywność i należy się do nich stosować.
Ocenianie wewnątrzszkolne i zewnątrzszkolne.
Wewnątrzszkolne – polega na opisywaniu poziomu i postępów ucznia w odniesieniu do założeń edukacyjnych dla konkretnego poziomu edukacyjnego. Odpowiada za to N.
Cele: przekazanie uczniowi informacji dotyczącej jego poziomu wiedzy i umiejętności, dostarczenie uczniowi motywacji i mobilizacji, pomoc uczniowi w rozwijaniu osobowości, przekazanie informacji o postępach ucznia.
Ocenianie zewnątrzszkolne:
Sprawdzian poziomu opanowania wiedzy w ostatniej klasie szkoły podstawowej.
Egzamin po trzeciej klasie gimnazjum z umiejętności i wiadomości z zakresu przedmiotów humanistycznych i matematyczno-przyrodniczych.
Egzamin zawodowy jest przeprowadzany po ukończeniu szkoły zawodowej lub policealnej, składa się z części praktycznej i teoretycznej.
Egzamin maturalny, który stanowi ocenę poziomu wykształcenia ogólnego.
Metody Nauczania
Dobór metod nauczania zależy od:
Wieku uczniów
Treści nauczania
Celów i zadań pracy dydaktyczno-wychowawczej
Organizacja i środki, których zamierza użyć nauczyciel
Podział metod:
Metody słowne – przekaz gotowych wiadomości za pomocą słowa mówionego, a później pisanego. Wyróżniamy:
Opowiadanie – polega na zaznajomieniu uczniów z jakimiś rzeczami w formie słownego opisu.
Wykład – służy przekazywaniu uczniom informacji z zakresu różnych dziedzin naukowych.
Pogadanka – swoista rozmowa nauczyciela z uczniami.
Dyskusja – polega na wymianie poglądów na określony temat.
Opis – jest najprostszym sposobem zaznajomienia uczniów z nieznanymi rzeczami.
Praca z książką – jeden z najważniejszych sposobów poznawania i utrwalania wiadomości.
Metody problemowe – organizują treści kształcenia w modele rzeczywistych zjawisk. Wyróżniamy:
Klasyczna – jej istota sprowadza się do kierowania przez nauczyciela procesem rozwiązywania problemu, który wcześniej został wywołany w wyniku wytworzenia sytuacji problemowej.
Sytuacyjna – polega na przeanalizowaniu przed zajęciami opisu sytuacji, a następnie dyskusji nad problemem i przyjęciu określonego rozwiązania.
Indywidualnych przypadków – polega na rozpatrzeniu przez grupę uczniów, jakiegoś przypadku skojarzonego z problemem.
Burza mózgów – przeznaczona jest do samodzielnego, szybkiego wymyślania przez uczniów zbioru hipotez przy wykorzystaniu myślenia intuicyjnego.
Gry dydaktyczne – opiera się na grze, zabawie prowadzonej według ściśle ustalonych reguł.
Metody waloryzacyjne – jest to uczenie się przez przeżywanie.
Impresyjne – polega na uczestniczeniu dzieci w eksponowanych wartościach związanych z przeżywaniem dzieła sztuki, piękna itp.
Ekspresyjne – polega na wyrażaniu własnych przeżyć, doznać, uczuć w konkretnej działalności.
Metody praktyczne – jest to uczenie się przez działanie.
Pokaz –polega na demonstrowaniu uczniom naturalnych przedmiotów lub modeli.
Ćwiczenia przedmiotowe – polega na wielokrotnych wykonywaniu czynności dla nabycia wprawy.
Ćwiczenia laboratoryjne – samodzielne przeprowadzania eksperymentów przez uczniów.
Formy Organizacyjne Kształcenia
Podział:
Szkolne
Lekcyjne:
Zajęcia edukacyjne
Zajęcia klasowo- lekcyjne
Zajęcia w klasach- pracowniach
Pozalekcyjne:
Zajęcia wyrównawcze
Koła zainteresowań
Zajęcia świetlicowe
Pozaszkolne:
Praca domowa
Wycieczka
Zajęcia w domach kultury, klubach
Zajęcia pozalekcyjne:
Rozwijają zainteresowania w różnych dziedzinach nauki, techniki, sztuki i sportu.
Wyrabiają umiejętności i nawyki, dając możliwość stosowania wiedzy w praktyce oraz rozwijania talentów i uzdolnień.
Rozwijają aktywność i samodzielność oraz umiejętności życia w szkole.
Dobrowolne, brak jednolitych programów- tematyka wykracza poza program.
Nauczyciel jest organizatorem i prowadzącym.
Brak kontroli wyników.
Łączenie tematyki zajęć z programami nauczania.
Nauczyciel dba o realizację planu (inicjuje go wraz z członkami), wskazuje metody pracy, Udziela porad uwag i wyjaśnień.
Podział zajęć pozalekcyjnych:
Praca masowa - organizacja zbiorowych zajęć kulturalnych, imprez, rozrywek itp.
Praca grupowa (koła zainteresowań) – organizacja zajęć mające na celu poszerzenie i pogłębienie wiedzy oraz umiejętności związanych z określoną dziedziną
Zajęcia indywidualne.
Koła zainteresowań:
Przedmiotowe – organizacja spotkań dla uczniów zainteresowanych określonym przedmiotem.
Techniczne – celem spotkań jest zdobycie przez uczniów praktycznych umiejętności i sprawności.
Artystyczne – gromadzą młodzież pragnąca doskonalić sztukę, koła muzyki, rzeźby, śpiewu.
Sportowe – rozwój fizyczny oraz wzrost zdrowotności.
Metody pracy (zajęć pozalekcyjnych)
czytanie lektury, referaty, spotkania.
dyskusje, wycieczki, pokazy.
konstruowanie, montaż, olimpiady, konkursy.
samodzielne studiowanie problemu.
Trudności i Niepowodzenia Dydaktyczne i Wychowawcze
Etapy powstawania niepowodzeń:
Powstanie drobnej luki w wiadomościach.
Narastanie braków.
Pierwsze oceny niedostateczne.
Próby nadrabiania zaległości. osłabienie ambicji ucznia z uwagi na fakt niemożności poradzenia sobie z zaległościami.
Dalsze oceny niedostateczne, agresja ucznia.
Drugoroczność.
Przerwanie nauki szkolnej.
Przyczyny niepowodzeń dydaktycznych:
Społeczno- ekonomiczne:
Niepełna rodzina.
Złe warunki mieszkaniowe.
Niewłaściwe odżywianie.
Niskie dochody rodziców.
Udział dzieci w pracy zarobkowej i zajęciach domowych.
Biopsychiczne:
Ogólny stan zdrowia dziecka.
Wady fizyczne.
Zaburzenia układu nerwowego.
Brak uzdolnień wykazywanych przez ucznia;
Dydaktyczne:
Organizacyjne (drugoroczność, zbyt liczne klasy, brak pomocy dydaktycznych, zły plan zajęć).
Metodyczne (błędy metodyczne i rzeczowe, złe przygotowanie przedmiotowe nauczyciela, nieznajomość procesu nauczania, niedostateczna znajomość uczniów).
Środki eliminowania niepowodzeń szkolnych:
Profilaktyka pedagogiczna (stosowanie aktywizujących metod pracy).
Diagnoza pedagogiczna (prowadzenie permanentnej obserwacji i indywidualnych rozmów z uczniami).
Terapia pedagogiczna (praca z uczniem z wykorzystaniem różnorakich metod, praca indywidualna lub grupowa).