Zagadnienia egzaminacyjne

1. Elementarne pojęcia i przedmiot ekonomii (różne definicje ekonomii, ekonomia polityczna, ekonomia jako profesja, czy ekonomia jest nauką? Hayek o ekonomii, ‘ekonomia w jednej lekcji’), ekonomia pozytywna i normatywna. Mikro- i makroekonomia

Ekonomia jest „nauką o procesach gospodarczych, tzn. procesach produkcji, podziału, wymiany i konsumpcji środków zaspokajania ludzkich potrzeb. (Milewski)

Ekonomia jest nauką, która bada w jaki sposób społeczeństwo gospodarujące decyduje o tym, co, jak i dla kogo wytwarzać. (Begg)

Ekonomia – nauka o społecznych prawach gospodarczych w warunkach ograniczonych zasobów i wielości celów’ (Encyklopedia Popularna PWN, wyd. 1992)

Ekonomia polityczna - ‘polityczna’ w XVIII wieku miało podkreślić, że jest to nauka zajmującą się analizą procesów gospodarczych w ogólnym kontekście procesów społecznych. ‘Polityczna’ w tym okresie znaczyła tyle co ‘społeczna’, odnosząca się do życia gospodarczego obserwowanego w całym społeczeństwie. Obecnie: Ekonomia polityczna zajmuje się badaniem sposobu podejmowania decyzji przez państwo. (Begg str 514)

Ekonomia jako profesja:

• Homer w Iliadzie „ekonomiści pelasgiańsky” ; również wspomina się o ekonomistach uczestniczących w kampanii wojennej Aleksandra Wielkiego,

• W Słowniku Oxfordzkim wspomina się rok 1586 jako datę pierwszego użycia tego terminu, natomiast Słownik Webstera podaje datę 1580-90.

• W angielskim nadal (a jest to długa tradycja) ekonomikę polityczną określa się jako the dismal science – ‘ponura nauka’ krytyk brytyjski Thomas Carlyle in the 1850s.

• Edmund Burke w napisanych w 1790 roku Rozważaniach dotyczących rewolucji we Francji, pisząc o sytuacji we Francji w końcu XVIII wieku stwierdził, że „czasy rycerstwa przeminęły. Nastały czasy sofistów, ekonomistów i kalkulatorów, a chwała Europy zgasła na zawsze.” (Slajd 38, I prezentacja)

Czy ekonomia jest nauką?: Ekonomia jest najmłodszą z nauk. Wprawdzie w ciągu ostatnich dwustu lat z dyscyplin znanych już starożytnym Grekom wyodrębniło się wiele gałęzi nauk, nie były to jednak nowe dziedziny wiedzy, lecz specjalizacje istniejące już w obrębie systemu nauk, które uzyskały autonomię. Dokonano precyzyjniejszego podziału pola badań pomiędzy poszczególne nauki i zastosowano nowe metody badawcze. Dzięki temu odkryto nieznane dotąd sfery zagadnień, a ludzie zaczęli dostrzegać nowe aspekty rzeczywistości. Samo pole badań nie poszerzyło się jednak. Dopiero wraz z pojawieniem się ekonomii przed nauką otworzyły się obszary do tej pory niedostępne, których istnienia nawet nie podejrzewano. Odkrycie reguł rządzących zjawiskami rynkowymi, ich następstwami i powiązaniami, wykraczało poza horyzont tradycyjnego systemu nauki. Odsłoniła się wiedza, której nie można było uznać za gałąź logiki, matematyki, psychologii, fizyki czy biologii.

Hayek o ekonomii: „Osobliwym zadaniem ekonomii jest pokazanie ludziom jak mało w istocie wiedzą o tym, co w ich mniemaniu da się zaprojektować”.

„w pewnym sensie działalność, jaką ekonomia pragnie wyjaśnić, nie odnosi się do zjawisk fizycznych, ale do ludzi. Wartości ekonomiczne są interpretacją faktów fizycznych widzianych w kategoriach obiektów fizycznych, służących w szczególnych sytuacjach zaspokojeniu ludzkich potrzeb. Zatem można by ekonomię określić ... jako metateorię, teorię o teoriach jakie ludzie tworzą po to, by w sposób najefektywniejszy odkryć i wykorzystać środki, jakimi dysponują dla zróżnicowanych celów.”

Ekonomia w jednej lekcji: „Zły ekonomista widzi tylko to, co bezpośrednio uderza wzrok; dobry ekonomista patrzy także dalej. Zły ekonomista widzi tylko bezpośrednie konsekwencje proponowanego kierunku polityki; dobry ekonomista spogląda także na konsekwencje dalsze i pośrednie. Zły ekonomista widzi tylko skutki, jakie dana polityka przyniosła lub przyniesie pewnej konkretnej grupie; dobry ekonomista bada także skutki, jakie polityka przyniesie wszystkim grupom.”

W swej istocie ekonomia jest bardzo prostą nauką, której sedno można przedstawić w jednej lekcji, a całość tej lekcji zawrzeć w jednym zdaniu:

• „Sztuka ekonomii polega na tym, by spoglądać nie tylko na bezpośrednie, ale i na odległe skutki danego działania czy programu; by śledzić nie tylko konsekwencje, jakie dany program ma dla jednej grupy, ale jakie przynosi wszystkim.”

Ekonomia pozytywna i normatywna

• Pozytywna – obiektywne, naukowe wyjaśnianie zasad funkcjonowania gospodarki.

• Normatywna – zalecenia i rekomendacje oparte na subiektywnych sądach wartościujących.

Mikroekonomia i Makroekonomia

• mikroekonomia - szczegółowe badanie indywidualnych decyzji podmiotów gospodarczych (przedsiębiorstw, gospodarstw domowych) dotyczące pojedynczych towarów.

• makroekonomia – nacisk na wzajemne związki w gospodarce jako całości.

1. Różnorodność a rozwój. Zróżnicowanie dobrobytu w skali międzynarodowej i w skali kraju; krzywa Lorenza i współczynnik Giniego.

Stopień nierówności wyraża się na przykład przez stosunek dochodów najniższego decyla (kwintyla) do najwyższego. Inna miarą jest tzw. krzywa Lorenza wyrażająca odchylenie od linii podziału równomiernego, albo też pochodny tej miary współczynnik Giniego).

Krzywa Lorenza – w statystyce krzywa opisująca stopień koncentracji (nierównomierności podziału globalnego zasobu cechy) jednowymiarowego rozkładu zmiennej losowej o wartościach nieujemnych.

Jest ona często wykorzystywana w ekonometrii do liczbowego wyrażania koncentracji kapitału i nierównomierności zarobków. Krzywa nachylona pod kątem 45 stopni przedstawia równomierny rozkład dochodów w społeczeństwie. Równomierny rozkład dochodów oznacza np., że 80% dochodów otrzymuje 80% społeczeństwa (punkt E). Przykładem nierówności może być fakt, że 80% ludności dysponuje zaledwie 50% dochodów (Punkt E'). Natomiast jeżeli dochody ludności zostaną opodatkowane punkt E' przesunie się w lewo.

Współczynnik Giniego, indeks Giniego, wskaźnik Giniego – stosowana w statystyce (i jej zastosowaniach, takich jak ekonometria) miara koncentracji (nierównomierności) rozkładu zmiennej losowej. Właściwości:

• współczynnik Giniego przyjmuje wartości z przedziału [0; 1], często jednak wyraża się go w procentach,

• wartość zerowa współczynnika wskazuje na pełną równomierność rozkładu,

• wzrost wartości współczynnika oznacza wzrost nierówności rozkładu,

• wartość 1 współczynnik Giniego przyjąłby w sytuacji gdyby tylko jedna obserwacja uzyskała dodatnią wartość zmiennej (np. tylko jedno gospodarstwo domowe posiadało dochody) przy nieskończonej liczbie obserwacji.

• Współczynnik Giniego należy interpretować w ten sposób, że im jest wyższy tym nierówności w dochodach w danym kraju są większe.

1. Narzędzia analizy ekonomicznej (dane (szeregi czasowe, dane przekrojowe), wskaźniki, wielkości nominalne i realne, modele, symulacja komputerowa, analiza statyczna i dynamiczna). Model a rzeczywistość (sposoby oceny ‘dobroci’ modelu). Opinia Marshall’a nt. wykorzystania podejścia matematycznego w ekonomii. Różne rodzaje trendów. Krzywa logistyczna, sigmoidalna. Wskaźnik cen detalicznych – sposób liczenia.

Szereg czasowy – zawiera kolejne wartości przyjmowane przez daną zmienną w różnych momentach. Pokazuje jak dana wielkość zmienia się w czasie. Tego rodzaju zmiany można przedstawić za pomocą tablic lub rysunków.

Dane przekrojowe – wartość wybranej zmiennej w różnych miejscach dla jednej chwili czasowej.

Wskaźnik – wyraża względną wartość danej zmiennej odniesioną do jej wartości w okresie podstawowym (bazowym).

Wartości nominalne wyrażamy w cenach bieżących. Wartości realne uzyskujemy korygując wartości nominalne o zmiany poziomu cen.

Wielkości:

• nominalne – mierzone w aktualnych jednostkach pieniężnych (np. koszty nominalne)

• realne – wartości nominalne skorygowane przez wskaźnik poziomu cen. Koszty realne (niekiedy nazywane kosztami względnymi)

Model – zbiór złożeń na podstawie których wnioskuje się o zachowaniu podmiotów ekonomicznych; przemyślane uproszczenie rzeczywistości.
Kryteria:

• poprawność – wyniki modelu powinny być możliwie najbliżej wyników obserwacji lub eksperymentów.

• spójność – model powinien być nie tylko spójny wewnętrznie ale także zgodny (spójny) z ogólnie akceptowanymi teoriami, które odnoszą się do badanego problemu.

• uniwersalność – konsekwencje danego modelu powinny odnosić się do szerszej grupy zjawisk niż ten pojedynczy problem, który był inspiracją budowy danego modelu.

• prostota – model powinien przyczyniać się do tworzenia porządku w obrębie badanej klasy zjawisk;

• płodność – model powinien rzucić nowe światło na dobrze znane zjawiska, powinien stymulować nowe odkrycia.

• użyteczność – to praktyczne kryterium dominuje w naukach stosowanych.

Analiza statyczna zwana też analizą równowagi jest to badanie stanu równowagi i obejmuje między innymi formułowanie warunków, jakie muszą być spełnione aby stan równowagi miał miejsce oraz wyznaczanie wartości zmiennych modelu, dla których model będzie znajdował się w tym stanie. Głównym zadaniem analizy statycznej jest znalezienie wartości równowagi zmiennych endogenicznych występujących w modelu. Podstawowym problemem, przy takiej analizie, jest rzeczywisty proces dostosowania i ponownego dostosowywania zmiennych prowadzący ostatecznie do stanu równowagi (jeśli jest on w ogóle osiągalny).

Analiza dynamiczna polega na śledzeniu i zbadaniu szczególnych ścieżek czasowych dla zmiennych, albo zbadanie, czy – jeśli wystarczy czasu – te zmienne będą dążyć do pewnych wartości równowagi. W analizie dynamicznej rozpatruje się problem „osiągalności” położenia równowagi zamiast pozbywania się go za pomocą założeń. Bardzo ważną cechą analizy dynamicznej jest datowanie zmiennych, co powoduje, że w sposób jawny uwzględniamy czas. Można to uczynić dwoma sposobami: czas można traktować jako zmienną ciągłą lub jako zmienną dyskretną. W pierwszym przypadku coś dzieje się ze zmienną w każdym momencie (np. ciągła kapitalizacja odsetek); w drugim przypadku zmienna podlega zmianie tylko raz w ciągu danego okresu (np. odsetki są dodawane tylko na końcu każdego półrocza).

1. Gospodarka naturalna i towarowa (wymiana barterowa i wymiana pieniężna). Społeczny podział pracy. Kapitalizm. Schumpeter o kapitaliźmie. Dobro gospodarcze. Zasób rzadki. Cena a koszty, czynniki wpływające na ustalenie się ceny wg Pierre de Jean Olivi. Trzy funkcje ceny (wg Friedmana).

Gospodarka naturalna – nastawiona na zaspokajanie potrzeb wytwórców (wymiana jeśli zachodzi ma charakter przymusowy –np. danina chłopa pańszczyźnianego na rzecz właściciela ziemskiego).

Gospodarka towarowa – taka, której produkty są przeznaczone na sprzedaż. producenci przekazują produkty swojej pracy innym podmiotom w drodze ekwiwalentnej wymiany (kupna i sprzedaży)

Wymiana barterowa – w której nie występuje środek wymiany. Jedne dobra są wymieniane na drugie.

Wymiana pieniężna – towar-pieniądz-towar (dzięki czemu może być rozdzielenie w czasie i przestrzeni kupna i sprzedaży towaru)

Społeczny podział pracy

Podział pracy istniał już w społeczeństwach prehistorycznych - był to naturalny podział pracy, wynikający z płci i wieku. Wzrost ilości i różnicowanie się wytwarzanych dóbr doprowadziły do społecznego podziału pracy, który przebiegał w trzech fazach: pierwszy społeczny podział pracy polegał na rozdzieleniu się uprawy roli i pasterstwa, miał miejsce u schyłku wspólnoty pierwotnej.

Drugi społeczny podział pracy doprowadził do wyodrębnienia się we wczesnym niewolnictwie rzemiosła z rolnictwa. W wyniku trzeciego społecznego podziału pracy, u schyłku niewolnictwa, powstała grupa ludzi zajmująca się wyłącznie pośrednictwem w wymianie towarowej - kupcy. W każdej z wyodrębnionych grup dokonywały się dalsze podziały polegające na specjalizacji w wytwarzaniu płodów rolnych, produktów rzemieślniczych, usług i handlu określonymi produktami.

‘społeczny podział pracy’, wyodrębnienie się producentów i własności prywatnej (własności środków produkcji). zbieractwo, pasterstwo, rolnictwo, rzemiosło, kupiectwo, ... <wykład>

Kapitalizm, system społeczno-gospodarczy oparty na prywatnej własności, w którym oprócz rynku dóbr i usług jest rozwinięty rynek pracy, a działalność gospodarcza odznacza się trwałą tendencją do wzrostu; W bardziej potocznym ujęciu przez kapitalizm rozumie się system wolnej przedsiębiorczości bądź społeczeństwo wysoko rozwiniętej gospodarki rynkowej. Charakterystyczną cechą gospodarki kapitalistycznej jest dążenie do maksymalizacji korzyści ekonomicznych z jednostki posiadanego kapitału; w konsekwencji powstaje mechanizm konkurencji, której wynikiem jest wysoka innowacyjność produkcji, obniżenie jej kosztów, urozmaicona struktura asortymentowa, przy pewnych zjawiskach negatywnych, jak niewykorzystanie części zasobów, np. siły roboczej (bezrobocie). Kapitalizm kształtował się w Europie od XVI w.

Schumpeter o kapitalizmie:

„Cywilizacja kapitalistyczna jest racjonalistyczna i „antybohaterska”. Jedno z drugim oczywiście ściśle się łączy. Powodzenie w przemyśle i handlu wymaga wielkiej wytrwałości, ale działalność przemysłowa i handlowa jest zasadniczo niebohaterska w rycerskim sensie; nie ma tu żadnego wymachiwania mieczem, nie ma specjalnej fizycznej dzielności, trudno tu o galopy na pokrytym pancerzem rumaku na szyki wroga, najlepiej heretyka lub poganina; ideologia wysławiająca idee walki dla samej walki i zwycięstwa, dla samego zwycięstwa więdnie jakoś w biurze, wśród kolumn liczb, i trudno się temu dziwić. Dlatego też, dysponując aktywami, które mogą przyciągnąć rabusia lub poborcę podatkowego, i nie podzielając, a nawet wręcz odrzucając ideologię wojownika, sprzeczną z „racjonalnym” utylitaryzmem, burżuazja przemysłowa i handlowa jest nastawiona z gruntu pokojowo i skłonna jest nalegać na stosowanie reguł moralnych życia prywatnego do stosunków międzynarodowych.”

Dobro gospodarcze – (dobra ekonomiczne) wszystkie dobra materialne wytworzone przez człowieka w procesie produkcji w celu zaspokojenia ludzkich potrzeb. Produkty pracy, czyli przeciwieństwo dóbr wolnych, czerpanych przez człowieka bezpośrednio z przyrody.

Zasób rzadki – (ograniczony), przy cenie równej zeru popyt nań przewyższa dostępną podaż

Zależność między ceną a kosztem

Obowiązuje tutaj zasada mówiąca, iż koszty są dostosowane do ceny, określonej na podstawie wielu czynników mających wpływ na jej poziom, a nie odwrotnie. Dlatego koszty determinują jedynie opłacalność poszczególnych propozycji cenowych. Wówczas przedsiębiorstwo dąży do obniżki kosztów, gdyż to przyczyni się do wzrostu opłacalności oferowanych przez nie produktów.

Kształtowanie ceny na podstawie kosztów

Jest to najbardziej elementarna metoda ustalanie ceny. Obejmuje ona kalkulacje wszystkich kosztów związanych z danym produktem, zarówno stałych jak i zmiennych, powiększoną o daną marżę ustaloną przez kierownictwo firmy. Jest to metoda bardzo prosta, która nie wymaga badania popytu występującego na rynku, uwzględniania konkurencji, czy też rozpatrywania innych czynników, które mogą mieć wpływ na cenę. Metoda ta wymaga jedynie konsultowania zapisów księgowych i wyników finansowych firmy.

Koszty traktowane są jako najważniejszy determinant zachowań cenowych firmy, które z kolei powinny zapewnić pokrycie tych kosztów i realizacje pożądanej zyskowności.

Inną ważną korzyścią kosztowego podejścia do ceny jest uzasadnienie dyskryminacji cenowej. Sprzedawca może usprawiedliwić stosowanie różnych cen różnicami kosztów. Zatem odpowiednia ewidencja kosztów może być traktowana jako dowód lub usprawiedliwienie dla różnic cenowych opartych na kosztach. Pojęcie kosztów i oszczędności kosztowych jest także usprawiedliwieniem przy stosowaniu rabatów ilościowych.

Wady kosztowego podejścia do ceny:

• ignorowanie konsumentów

• błędna lub zniekształcona informacja kosztowa

• związki przyczynowo - skutkowe

• prognozowanie sprzedaży

• nieuwzględnianie sił konkurencyjnych

• nie traktowanie ceny jako opcji strategicznej

Znaczenie kosztów w procesie kształtowania cen

Koszty odgrywają ważną rolę w kształtowaniu cen, czego dowodem jest wielka liczba decyzji cenowych opartych całkowicie na kosztach. Producent nie będzie wytwarzał produktu, jeżeli wszystkie koszty nie zostaną pokryte a on nie osiągnie zadowalającego zysku. Niewątpliwie koszty są ważnym elementem decyzji cenowych. Nie jest to jedyny element. Ścisłe stosowanie się do kosztów w procesie kształtowanie cen może doprowadzić do usztywnienia systemu cen i destrukcji innowacyjności, które są charakterystyczne dla systemów wolnej przedsiębiorczości.

Ważną rolą kosztów jest wskazywanie kierownictwu dolnej granicy cen. Poszukiwanie ceny powinno się kształtować pomiędzy górną granicą, jaka są skłonni zaakceptować klienci, a dolną granica ustaloną przez poziom cen. Ceny produktów i różnice w ich kształtowaniu nie są najbardziej skutecznym sposobem reagowania na konkurencję i zmiany w zachowaniach klientów. Bez możliwości porównywania kosztów i oceny preferencji klientów wysiłki kierownictwa byłyby nieproduktywne i nieefektywne.

Czynniki wpływające na ustalenie się ceny wg Pierre de Jean Olivi

• rzadkość (raritas),

• użyteczność (virtuositas),

• chęć posiadania (pragnienia) (complacibilitas).

Trzy funkcje ceny wg Friedmana

• funkcja informacyjna – ceny niosą informacje (od konsumenta do producenta i odwrotnie, oraz między producentami);

• bodźce do efektywnego działania – zachęcają do wykorzystywania najtańszych metod produkcji oraz pozwalają jednocześnie na wykorzystywanie zasobów w sposób najodpowiedniejszy,

• redystrybucja – umożliwiają sprawiedliwy podział dochodów

1. Krzywa możliwości produkcyjnych – konstrukcja, warunek wypukłości krzywej możliwości produkcyjnych. Prawo malejących przychodów. Koszt alternatywny.

Krzywa możliwości produkcyjnych – przedstawia, przy każdej wielkości produkcji jednego dobra maksymalną możliwą produkcję pozostałych dóbr przy założeniu danych zasobów czynników produkcji i danym poziomie wiedzy technicznej.

Ilustruje ona problem wyboru – więcej jednego dobra za cenę zmniejszenia ilości drugiego dobra. Punkty położone nad krzywą są nieosiągalne. Punkty pod krzywą oznaczają produkcję nieefektywną.

Krzywa jest wypukła bo w rzeczywistości gospodarczej obecne jest prawo malejących przychodów.

Prawo malejących przychodów – jednakowe przyrosty zmiennego czynnika produkcji prowadzą do spadku jego produktu krańcowego przy stałej wielkości nakładów pozostałych czynników. Sprawia ono, że od pewnego poziomu nakładów czynnika zmiennego jego produkcyjność krańcowa stale się zmniejsza.

Koszt alternatywny ilość danego dobra, z jakiej należy zrezygnować aby otrzymać dodatkową jednostkę innego dobra.

1. Rynek – definicja, cechy rynku. Zasada 20/80 (zasada Pareto) a skuteczność działań rynkowych. Koncepcja ‘Niewidzialnej ręka’ u Adama Smitha. Systemy gospodarcze (od gospodarki nakazowej do rynkowej). Rewolucja marginalistyczna (marginalna) - twórcy, prawo Gossena i ‘drugie prawo Gossena. Warunek maksymalizacji wg Jevonsa (użyteczność pracy vs. przykrość pracy).

Rynek – mechanizm koordynujący zachowania nabywców i sprzedawców, uczestniczących w procesie wymiany dóbr i usług.

Cechy rynku:

• własność prywatna

• konkurencja

• podaż-popyt-cena

• podział pracy

• spontaniczność rozwoju

• przedsiębiorca-przedsiębiorczość

• swoboda wejścia i wyjścia

Zasada Pareto – przedstawił ją po raz pierwszy w 1897 włoski ekonomista-socjolog Vilfredo Pareto. W tym czasie zajmował się on badaniem rozkładu dochodów pomiędzy różnymi grupami społecznymi. Z jego obserwacji rozkładu dochodów w różnych okresach historycznych i w różnych krajach wynikało, że dobrym przybliżeniem jest właśnie proporcja 80:20. Zasada Pareto oznacza po prostu istnienie w rozkładzie danej cechy silnej koncentracji statystycznej, mierzonej np. przez indeks Giniego. Zasada Pareto w tym ujęciu mówi, że krzywa koncentracji przechodzi przez punkt (0,8; 0,2). Np. ‘80% następstw jest wywołanych przez 20% przyczyn’, ‘20% wysiłku potrzebne jest po to by uzyskać 80% rezultatów’, ‘20% klientów przynosi firmie 80% zysków’, ‘80% zysków firm pochodzi ze sprzedaży 20% wyrobów;

Niewidzialna ręka – przekonanie iż dążenie jednostek do realizacji własnych interesów w ramach wolnego rynku prowadzi do efektywnej alokacji zasobów z punktu widzenia całego społeczeństwa.

Gospodarka nakazowa – taka, w której wszystkie decyzje dotyczące produkcji i konsumpcji są podejmowane przez państwo. Eliminuje ona oddziaływanie rynku na procesy gospodarcze: dokonuje się na nim obrót tylko dobrami konsumpcyjnymi (produkcyjne podlegają centralnemu rozdzielnictwu), a i w tym zakresie jest on sterowany przez państwo, które decyduje o ich podaży, cenach a w pewnym stopniu i popycie (regulacja dochodów gosp. domowych). Cechy:

• Bariera informacyjna

• Zła struktura bodźców

• Brak konkurencji (brak innowacyjności)

• Regulatorem jest plan państwa a nie rynek

• Dominacja własności państwowej

• Izolacja od gosp. światowej i mała elastyczność gospodarki

W gospodarce mieszanej państwo i sektor prywatny współuczestniczą w rozwiązywaniu procesów gospodarczych. Państwo kontroluje znaczną część produkcji za pomocą podatków płatności transferowych oraz dostarczania dóbr i usług publicznych takich jak obrona narodowa czy bezpieczeństwo wewn.

Gospodarka rynkowa – taka, w której decyzje dotyczące zakresu i sposobu produkcji podejmowane są przez podmioty gospodarcze (gosp. domowe, przedsiębiorstwa, instytucje finansowe, rząd) kierujące się własnym intersem i postępujące zgodnie z zasadami racjonalności gospodarowania. Podstawą podejmowania decyzji są informacje płynące z rynku m.in. ceny dóbr i usług, ceny czynników wytwórczych , płace stopy procentowe itp.

Rewolucja marginalistyczna:

Twórcy:

• William Stanley Jevons

• Carl Menger

• Léon Walras

I prawo Gossena: wraz z konsumpcją kolejnej jednostki dobra użyteczność krańcowa spada

II prawo Gossena: Dana osoba maksymalizuje użyteczność wtedy, kiedy rozporządzalną sumę pieniędzy rozdziela na zakup różnych dóbr w taki sposób, aby z ostatniej jednostki pieniądza skierowanej na zakup każdego z dóbr osiągnąć jednakowy przyrost satysfakcji. (czyli: Konsument powinien tak rozporządzać swoim dochodem aby dążyć do zrównania użyteczności krańcowej dóbr w ich ceną.)
U_Kx/C_x=U_Ky/C_y
U_K=U_Cx/Q_x

Zasada maksymalizacji: kiedy określony zasób czegoś mamy rozdzielić między szereg rywalizujących ze sobą zastosowań, z warunku "efektywności" alokacji wynika wymaganie takiego rozdysponowania każdej jednostki dzielonego zasobu, aby korzyść wynikająca z jej przeniesienia do jednego zastosowania była dokładnie równa stracie związanej z jej wycofaniem z zastosowania alternatywnego.

Przykrość pracy wg Jevonsa
teoria podaży pracy: jeżeli wysiłek ludzki ma jakąś dodatnią wartość ze względu na swoją uciążliwość, to dany osobnik będzie skłonny oferować swoją prace tak długo, jak długo jest zdania, że osiągana satysfakcja przewyższa odczuwalną przykrość wysiłku. Przy założeniu, że owa przykrość, tj. ujemna użyteczność pracy (na jednostkę produktu), w miarę trwania wysiłku maleje a potem rośnie (dolny wykres), natomiast krańcowa użyteczność pracy monotonicznie maleje (górny wykres)

1. Popyt i podaż – dobra ‘dyskretne’ i ‘ciągłe’, krzywa popytu rynkowego a krzywe popytu indywidualnego. Czy liniowe krzywe popytu indywidualnego mogą ‘wygenerować’ nieliniową krzywą popytu rynkowego? Cena równowagi rynkowej. Zasada ceteris paribus. Czynniki kształtujące funkcje popytu. Efektywność w sensie Pareto.

Popyt – ilość dobra, jaką nabywcy są gotowi kupić przy różnym poziomie ceny.

Podaż – ilość dobra, jaką sprzedawcy są gotowi zaoferować przy różnym poziomie cen

Dobra dyskretne – dobra policzalne (kupowane w sztukach np. telewizor)

Dobra ciągłe – dobra niepoliczalne (np. cukier)

Czy liniowe krzywe popytu indywidualnego mogą ‘wygenerować’ nieliniową krzywą popytu rynkowego?
Tak, krzywa popytu rynkowego jest sumą indywidualnych krzywych popytu. Nawet jeśli indywidualne krzywe popytu są liniowe to rynkowa krzywa popytu jest nieliniowa.

Cena równowagi rynkowej – cena, przy której ilość oferowanego dobra równa się wielkości zapotrzebowania. Jest to cena równoważąca rynek. Oznacza to, że przy tej cenie rozmiary zapotrzebowania (ilość nabywana) są równe ilości oferowanej, czyli popyt (D) zrównuje się z podażą (S).

Krzywa popytu – obrazuje zależność między ceną a wielkością zapotrzebowania przy innych czynnikach niezmienionych.

Krzywa podaży – obrazuje zależność między ceną a ilością oferowanego towaru przy innych czynnikach niezmienionych.

Równowaga występuje w pkt E. Gdy cena jest mniejsza od ceny równowagi rynkowej, następuje nadwyżka popytu nad podażą, powodująca nacisk na podwyższenie ceny. W przypadku powstania ceny wyższej od ceny równowagi rynkowej występuje nadwyżka podaży nad popytem, stwarzająca nacisk na obniżenie ceny.

Pojawienie się nadwyżki popytu - z jednej strony, lub nadwyżki podaży z drugiej ujawnia siły zmierzające do ustalenia ceny równowagi i przedstawia cała istotę działania rynku.

Ceteris paribus (przy pozostałych czynnikach niezmienionych) – założenie pozwalające badać związek między dwiema zmiennymi dzięki wyłączeniu wpływu pozostałych zmiennych

Czynniki mające związek z krzywą popytu:

• Ceny innych dóbr powiązanych z danym dobrem

• Dochody konsumentów

• Gusty i preferencje konsumentów

Efektywność w sensie Pareta – dla danego zbioru gustów konsumentów, zasobów produkcji i poziomu techniki alokacja jest efektywna jeśli niemożliwe jest przejście do innej alokacji, która polepszyłaby położenie niektórych ludzi bez szkody dla innych.

1. Elastyczność cenowa popytu – definicja, zmiana elastyczności dla liniowej funkcji popytu, funkcja popytu o stałej elastyczności cenowej, elastyczność cenowa dla różnego rodzaju dóbr, dobra elastyczne i nieelastyczne, typowy rozkład częstotliwości dóbr o różnej elastyczności. Wpływ elastyczności cenowej na zmianę położenia stanu równowagi. Krótki i długi okres – definicje i różnica w wartościach elastyczności.

Elastyczność cenowa popytu – stosunek względnej (procentowej) zmiany wielkości zapotrzebowania na dane dobro do względnej (procentowej)zmiany jego ceny.

Elastyczność cenowa dla różnego rodzaju dóbr – żywność=-0,52, podróże zagr.=-1,67 (im mniej elastyczne tym bardziej niezbędne)

Dobra elastyczne – takie, na które popyt zmienia się wraz ze zmianą ceny

Dobra nieelastyczne – takie, na które popyt nie zmienia się wraz ze zmianą ceny.

Wpływ elastyczności cenowej na zmianę położenia stanu równowagi:

• Popyt elastyczny – gdy elastyczność cenowa przyjmuje wartości mniejsze od -1 to popyt czuły jest na zmianę ceny. Przesunięcie krzywej podaży wywołuje dużą zmianę ilości i małą zmianę ceny równowagi. Gdy podzielimy dużą zmianę ilości przez małą zmianę ceny otrzymamy duże wartości na minusie. Spadek ceny powoduje wzrost łącznej wartości wydatków poniesionych przez nabywcę i odwrotnie.

• Popyt nieelastyczny – gdy elastyczność cenowa przyjmuje wartości od -1do 0 to popyt jest nieczuły na zmianę ceny. Przesunięcie krzywej podaży wywołuje małą zmianę ilości i dużą zmianę ceny równowagi. Gdy podzielimy małą zmianę ilości przez dużą zmianę ceny równowagi otrzymamy małe wartości na minusie. Spadek ceny powoduje spadek łącznej wartości wydatków poniesionych przez nabywcę i odwrotnie.

Krótki i długi okres – elastyczność cenowa jest z reguły niska w krótkim okresie a wyższa w długim gdy zwiększają się możliwości substytucyjne produktów, których cena wzrosła.

• długi okres – czas niezbędny do dostosowania się nabywców do zmiany (np. cen). Może być liczony w miesiącach lub latach (w zależności od produktu)

• krótki okres – czas tuż po wprowadzeniu zmiany.

1. Elastyczność mieszana popytu – definicja, substytucyjność, komplementarność. Elastyczność dochodowa popytu – definicja, dobra normalna i niższego rzędu. Wartości szacunkowe dla różnego rodzaju dóbr.

Mieszana elastyczność cenowa popytu na dobro i względem zmiany ceny dobra j to relacja między względną (procentową) zmianą zapotrzebowania na dobro i a względną (procentową) zmianą ceny dobra j.

Mieszana elastycznośc cenowa popytu może być dodatnia lub ujemna. Jest ona dodatnia jeśli wzrost ceny dobra j zwiększa wielkość zapotrzebowania na dobro i, a ujemna jeśli wzrost ceny dobra j zmniejsza wielkość zapotrzebowania na dobro i. Mieszana elastycznośc cenowa popytu jest na ogół dodatnia w przypadku dóbr substytucyjnych a ujemna w przypadku dóbr komplementarnych.

Elastyczność dochodowa popytu – to stosunek względnej (procentowej) zmiany wielkości zapotrzebowania na określone dobro do względnej (procentowej) zmiany dochodu.

E_Dp=P_p/P : D/D

E_Dp= 0 Popyt sztywny (nie reaguje na żadną zmianę dochodu):

• Dobra podrzędne - E_Dp<0 Popyt spada, bo wybieramy dobra lepsze jakościowo (substytuty); wzrost dochodu=spadek popytu

• Dobra normalne - E_Dp>0 Nie zastępujemy ich innymi dobrami; wzrost dochodu=spadek popytu

E_Dp= 1 Wzrost dochodu o 10% powoduje wzrost popytu o 10%

Elastyczność wzorcowa:

• Dobra niższego rzędu (podstawowe) - E_Dp<1 Udział dóbr zmniejsza się gdy dochód zwiększa się.

• Dobra wyższego rzędu (luksusowe) E_Dp>1 Popyt i dochód rosną ale popyt jest większy od dochodów.

Wartości szacunkowe dla różnego rodzaju dóbr : tytoń=-0,5; alkohol=1,14; mleko=0,53; warzywa=0,77

Dobra podrzędne dobra normalne

0

Dobra podstawowe 1 dobra luksusowe, wyższego rzędu

1. Równowaga rynkowa – statyka i proste modele dynamiczne (modele pajęczynowe i warunki stabilności, cykl dla warunku liniowego i nieliniowego; model symulacyjny i rola zapasów w ustalaniu się warunków równowagi). Skutki ustalania ceny maksymalnej i ceny (płacy) minimalnej.

Równowaga rynkowa – ukształtowanie takiego poziomu ceny przy której nabywcy sa skłonni kupić dany towar a sprzedawcy zaoferować go do sprzedaży.