PROJEKTOWANIE I OCENA SYSTEMÓW INFORMACJI
1) Wykład + konwersatorium
Rodzaje informacji z perspektywy systemów:
Podejście infologiczne (informatologiczne) – informacja traktowana jest w kategoriach znaczenia (sensu, istoty) ściśle związane z osobą twórcy (charakterystyczne dla naszej dyscypliny): „informacja sama w sobie nie ma żadnej wartości, jej wartość jest wartością nadaną jej przez użytkownika”[pryzmat sensu, człowieka]; Postrzeganie informacji w kategoriach jej znaczenia dla człowieka (sens, istota, treść), jaki efekt ona wywrze na odbiorcy (np. behawioralny). Informacja jest subiektywna, jest związana z tym, kto ją nadaje oraz z tym kto ją odbiera (zależność twórca/nadawca-odbiorca)
Podejście datalogiczne – informacja traktowana jest w sposób „odpersonifikowany” jako obiektywnie istniejący obiekt, rozważane są głównie własności informacji, cechy niezależne od obserwatora. [pryzmat ogólny]; Informacja traktowana jako byt sam w sobie, chodzi o coś co obiektywnie istnieje (pakiecik). Nie interesuje nas zależność nadawca-odbiorca.
Wąskie, szersze i najszersze rozumienie informacji.
Wąskie: informacja jako sygnał lub wiadomość do podjęcia decyzji (bez lub z minimalnym elementem kognitywnego przetwarzania)
Szersze: informacja jako coś, co zmienia stan naszego umysłu
Najszersze: informacja w kontekście (sytuacja, problem, motywacje, wykorzystanie, oczekiwania...) [podstawa projektowania]; musimy widzieć cały kontekst
Rodzaje informacji ze względu na treść (według podstawowych postaw ludzkich):
Informacja naukowa (działalność poznawcza): homo doctus
Nie chodzi tylko o czystą informacją wyprodukowaną przez naukę; To treści, które zaspokoją kogoś, kto prowadzi działalność poznawczą, kto chce poznawać/odkrywać nowe rzeczy. Każdy człowiek podejmuje jakieś działania poznawcze. Gdy projektujemy takie systemy musimy zawrzeć rozwiązania umożliwiające poznawanie/odkrywanie nowych treści przez użytkownika. Musimy skupić się na relacjach między informacjami. Relatywizujemy ocenę w stosunku do potrzeb.
Informacja pragmatyczna/operacyjna (działalność pragmatyczna): homo faber
Nie służy rozwijaniu wiedzy, a jakiemuś działaniu potrzebującemu wsparcia informacyjnego.
Informacja ludyczna/estetyczna (potrzeby duchowe i „zabawowe”): homo ludens
Szeroko pojmowana rozrywka jest bardzo poważnym działem w działalności informacyjnej. Systemy informacyjne projektowane na potrzeby rozrywkowe są bardzo poważnymi i wymagającymi projektami. Kierowane do ludzi o specyficznych potrzebach. Obszar bardzo dziewiczy w naszej dziedzinie. Niewiele wiemy o potrzebach ludzi wyszukujących tego typu informacji
Informacja fideistyczna (potrzeby w zakresie mistycznym, etycznym, religijnym, ontologicznym): homo religiosus
Skąd pochodzimy, kim jesteśmy, dokąd zmierzamy, czy świat istnieje – ten rodzaj informacji stara się odpowiadać na tego typu pytania. Szukają tych informacji, by ustabilizować już to, co wybrali. Nasz poziom zrozumienia musi tu być znacznie wyższy.
Do zastanowienia się: informacja medialna (może lepiej byłoby powiedzieć „środowiskowa” kwestia konieczności zaspokojenia stałej ciekawości): homo socius
Informacja środowiskowa. Potrzebna do realizacji naszego „ja” w środowisku. Informatolodzy muszą wiedzieć co człowiek robi w środowisku; Zbierają informacje o otoczeniu, środowisku. Często te informacje wykorzystywane są niekoniecznie celowo.
Najważniejszy jest związek treści z rodzajem działalności jaką człowiek podejmuje! Różne treści służą w różnych aktywnościach. Możemy tworzyć strony wielotreściowe albo dla konkretnych działalności. Ok,
Rodzaje informacji ze względu na przedmiot:
Informacja dokumentacyjna
W informacji naukowej termin używany w opozycji do terminu informacja faktograficzna, obejmujący swym zakresem wszelką metainformację dotyczącą dokumentów, a więc np. opis formalny dokumentu (…), charakterystykę wyszukiwawczą dokumentu, analizę dokumentacyjną. -> informacja o dokumentach, informacja zakodowana na jakimś nośniku. W koncepcjach świata masowego druku pojawiły się narzędzia informacji dokumentacyjnej – katalogi kartkowe, bibliografie etc. - w celach utworzenia przejrzystego spisu o dokumentach. Dzisiaj informacja ta jest wykorzystania w celu usprawnienia zabiegów wyszukiwawczych, standaryzacji. Terminy reprezentatywne dla treści (znajdujemy je np. w abstraktach, opisach). Jeśli znajdziemy je, to jest duża szansa, że w danym źródle znajdziemy informację relewantną do naszego wyszukiwania. Powiązania terminologiczne – charakterystyczne dla tego rodzaju informacji.
Informacja faktograficzna
W informacji naukowej termin używany w opozycji do terminu informacja dokumentacyjna, obejmującym swym zakresem wszelką informację o rzeczywistości, niebędącą informacją dokumentacyjną. -> Dzisiaj informacja ta jest wyszukiwalna sama przez się, więc nie ma potrzeby odrywania jej od informacji dokumentacyjnej.
Był to podział kluczowy w czasie powstawania informatyzacji/masowego druku, czyli późnego XIX wieku.
Techniki używane w projektowaniu
a) Sortowanie kart
• Wykrywa potencjalne błędy
• Nie badamy tylko 1 użytkownika
• Służy do rozpoznawania oczekiwań użytkownika w stosunku do struktury oraz treści
• Technika, która służy pomocą przy projektowaniu serwisu i systemu organizacyjnego, a także systemów nawigacji i etykietowania.
• Służy do lepszego zaprojektowania struktury serwisu, a także systemów architektury
• Pokazuje w jaki sposób widziałby architekturę informacji użytkownik
• Stosujemy:
- na etapie koncepcyjnym (przed prototypem)
- wtedy kiedy mamy prototyp (spróbować go przetestować)
- sytuacja monitorowania ( usprawnienie struktury) – restrukturyzacja
Plan tworzenia techniką sortowania kart
a) Zdefiniowanie grupy docelowej
b) Wybrać reprezentację z grupy docelowej, którą będzie się potem wykorzystywać do badań. Dążymy do tego, by była to grupa reprezentatywna.
c) Badania na grupie reprezentatywnej (badamy poziom wyżej w stosunku do informacji o poziomie, który dajemy do badania)
d) Zbieramy wyniki
e) Eliminujemy błędy (filtrowanie), dajemy drogowskazy
f) Skrajności/sygnały ekstremalne należy rozważyć pod każdym kątem: możemy je wykorzystać by budować oryginalność serwisu; zaadresować serwis
Idealny serwis to taki, w którym większość użytkowników będzie zadowolona, ale mniejszość nie będzie cierpieć.
b) Test użyteczności (usability test)
• wykrywanie błędów w architekturze informacji systemu
• obserwujemy w którym momencie użytkownik ma trudności z serwisem
• warunki laboratoryjne
• trzeba przygotować obserwatorów z formularzami
• użytkownicy dostają zadania które są kluczowe dla projektantów
• standaryzacja obserwacji
• powstaje lista trudności (najczęściej spotykane – do naprawy; trudności do rozważenia, nikłe przypadki)
• stosujemy:
- etap prototypu (już działający lub 1. Wersja)
- w trakcie monitorowania
- gdy zmienią się przyzwyczajenia wyszukiwania wśród użytkowników
- gdy serwis się rozrośnie
- przy przeprojektowywanie serwisu
SIW
System – spójna całość, złożona z elementów połączonych relacjami, taka że zmiana stanu jednego elementu pociąga za sobą zmianę stanu pozostałych. Całości takiej nie można zredukować do sumy części, a łączące je relacje pozwalają na jej wyodrębnienie z otoczenia.
Podejście systemowe – traktowanie obserwowanych obiektów jako systemów czyli zbiorów elementów powiązanych w taki sposób, że tworzą one nową całość, która wyróżnia się w danym otoczeniu.
System Informacyjno-Wyszukiwawczy (SIW) – system przetwarzający informację, który z informacji wejściowych (...) tworzących zbiór informacyjny tworzy odpowiednio ustrukturalizowany zbiór wyszukiwawczy poprzez odpowiednie transformacje, a następnie dokonuje na nich (...) wyszukiwania informacja na podstawie określonej dla danego systemu relacji relewancji technicznej (określającej podobieństwo elementów zbioru wyszukiwawczego do instrukcji wyszukiwawczej, będącej wynikiem transformacji zapytania informacyjnego skierowanego przez użytkownika systemu). Informacja spełniająca warunek relewancji technicznej tworzą zbiór informacji wyjściowej.
Relewancja – zgodność z zapytaniem. Rodzaje relewancji: techniczna, semantyczna, pragmatyczna, logiczna
Pertynencja – zgodny z potrzebą informacyjną użytkownika, zaspokajający potrzeby informacyjne.
Rodzaje SIW
a) Rodzaje SIW ze względu na rodzaj informacji wyjściowej:
systemy informacji dokumentacyjnej
Informacja dokumentacyjna – informacja o dokumentach (informacji utrwalonej na każdym nośniku materialnym)
system informacji faktograficznej
Informacja faktograficzna – wszystkie pozostałe źródła bezpośrednio podające treść (np. słowniki, encyklopedie)
b) Rodzaje SIW ze względu na zakres pola tematycznego:
SIW uniwersalne
SIW dziedzinowe
SIW specjalistyczne
c) Rodzaje SIW ze względu na sposób przetwarzania i wyszukiwania:
SIW manualne: (np. drukowana bibliografia, katalog kartkowy) wyszukiwanie nie jest wspomagane przez urządzenia
SIW zmechanizowane ( np. systemy budowlane z wykorzystaniem różnych form kart preferowanych i urządzeń mechanicznych, w tym specjalnych „wytrząsarek”)
SIW komputerowe
Relacje między systemem informacyjnym a informatycznym:
System informacyjny - to system przetwarzający informacje wejściowe w wyjściowe, z punktu widzenia projektowania to system dostarczający użytkownikowi użytecznej informacji
System informatyczny - jest wydzieloną, skomputeryzowaną częścią systemu informacyjnego.
Etapy budowania systemu (co się robi żeby system był i żył) i nasz udział
1) Etap analiz:
Analiza wstępna – Co? Dla kogo (trzeba poznać grupę docelową ze względu na sposób i możliwości korzystania)? Po co (problem informacyjny)?
Analiza uwarunkowań – Gdzie (środowisko)? Kiedy? Z kim (współpracownicy w wykonaniu)? Za ile (koszty projektowania, istotnym kosztem jest czas pracy wykonawców)?
Jeśli chodzi o koszty, bardzo ważny jest również czas.
2) Etap projektowania:
projekt (w odniesieniu do wyników analiz wstępnych i analizy uwarunkowań) + prototyp (nie zawsze)
tekst + usprawnienie
Na prototypie można dokonać bezpośrednich testów, czy relacje działają, czy użytkownik się nie gubi; potem można system doskonalić. Często zachodzi potrzeba zatrudnienia informatyka. Musimy ściśle współpracować twórcą systemów informatycznych.
3) Etap wykonania, wdrożenia, monitorowania
budowa interfejsu
wprowadzenie zasobów informacyjnych
- odpowiedni hardware i software;
- zrobienie dobrej struktury i wprowadzenie danych
Wdrożenie:
element kluczowy;
wprowadzenie nowego produktu na rynek;
jeśli dla konkretnej firmy, to uruchomienie i zapewnienie funkcjonalności systemu;
przygotować ludzi, zmiana ich kompetencji.
Bardzo ważne: niepowtarzanie informacji!! W przeciwnym razie wzrasta ryzyko błędów.
4) Etap wycofania lub przeprojektowania
reinżyniering
face-lifting – jeśli spada popyt, to trzeba trochę podrasować serwis
Rodzaje dokumentacji
Wstępna: wskazanie i charakterystyka grupy docelowej, opis głównych funkcji realizowanych przez system, opis przetwarzanych przez system zasobów (danych informacji) jeśli to możliwe wraz z informacjami ilościowymi oraz informacjami o przewidywanych efektach jego wdrożenia z perspektywy użytkownika i dostawcy.
Techniczna: powstaje w trakcie projektowania i wdrożenia, dotyczy wszystkich aspektów technicznych, w naszym przypadku przede wszystkim rozwiązań z zakresu architektury informacji (także stosowane formaty opisu, JIW).
System jednolitej identyfikacji wizualnej: zestaw konsekwentnie zaprojektowanych wzorów graficznych elementów identyfikujących firmę lub produkt i reguł ich stosowania (znaki graficzne, typografia, kolorystyka).
Użytkowa: instrukcja obsługi systemu informacyjnego (mogą być różne np. dla wprowadzenia informacji i dla wyszukującego).
Architektura informacji
Architektura informacji - utrwalona forma informacji przybierająca widomą postać graficzną/przestrzenną według pewnego zamysłu.
Projektując, musimy:
1. Brać pod uwagę jak działa pamięć ludzka
2. Brać pod uwagę fizjologię, przyzwyczajenia kulturowe, potrzeby, mody.
3. Wiedzieć do czego serwis będzie służył
4. Wiedzieć dla kogo i po co potrzebny jest ten serwis
5. Jaki problem informacyjny może mieć użytkownik i jak nasz serwis może mu pomóc
6. Musi być hierarchia trudności informacji w serwisie
7. Serwis musi być powiązany ze światem
Systemy architektury informacji:
System nawigacyjny – przemieszczanie się między inf. (podzielonymi) wewnątrz serwisu
System organizacyjny – podział informacji na mniejsze porcje, kategoryzacja, wg jakiś kryteriów.
System etykietowania – nadawanie nazw porcjom informacji (mogą mieć różny charakter, słowny, obrazkowy)
System wyszukiwania
Podsystemy projektowane w architekturze informacji
Systemy nawigacji:
a) Nawigacja wbudowana (jest nierozłączną częścią serwisu; stanowi jego szkielet):
* globalna (przemieszczanie między głównymi działami serwisu,od razu widać zakres serwisu)
* lokalna (przemieszczanie w obrębie jednego działu, poddziału)
* kontekstowa/hipertekstowa (bezpośrednie połączenie elementów związanych ze sobą kontekstowo, ale odległych w strukturze serwisu)
Nawigacja kontekstowa ma dwa podstawowe zadania:
pozwala na bezpośrednie (jednoklikowe) połączenie dwóch porcji informacji odległych od siebie w strukturze serwisu, ale bliskich tematycznie, funkcjonalnie (połączonych ze sobą kontekstowo).
powiązanie bezpośrednie (jednoklikowe) pomiędzy różnymi serwisami, bezpośrednio poprzez łączenie powiązanych ze sobą kontekstowo, funkcjonalnie etc. konkretnych informacji i obiektów informacyjnych z różnych serwisów z pominięciem struktur.
b) Nawigacja wspomagająca (nie musi wystąpić; budowana gdy nawigacja wbudowana nie wystarcza). Stosujemy adekwatnie do potrzeb.
Narzędzia nawigacyjne:
a) mapa serwisu:
- daje szybki ogląd całości zasobów;
- uczy nas struktury, pokazuje co się w czym zawiera;
- powinna być kompletna;
- musi być aktywna (każdy element powinien być klikalny i przenosić bezpośrednio do odpowiednich stron)
Kiedy stosować: gdy ze względów estetycznych lub skalę zasobów strukturalna stronie głównej nie jest czytelna (gdy serwis jest duży i skomplikowany)
b) indeks:
- aby z niego skorzystać musimy znać nazwę szukanego przez nas przedmiotu;
- musi być kompletny;
- stosujemy gdy mamy w serwisie dużo nazw tego samego charakteru;
- nawigowanie jest niezależne od struktury serwisu.
Kiedy stosować: gdy w serwisie mamy do czynienia z dużą liczbą informacji jednostkowych.
c) szybkie linki
- bezpośrednie, jednoklikowe połączenia z głównej strony do zasobów szczególnie często użytkowanych lub które chcemy wypromować, a które są zagłębione w strukturze serwisu;
- nie może ich być dużo;
- muszą być dobrze wyróżnione i odróżniające się od nawigacji wbudowanej.
d) poradnik nawigacji
Systemy Organizacyjne (klasyfikacji, kategoryzacji):
a) Jednoznaczne (dokładne):
- jedna, niepodzielna porcja informacji możemy, bez popełnienia błędu, przyporządkować tylko do jednej kategorii, grupy (np. system/podział alfabetyczny, numeryczny)
- dzielimy na kategorie wg określonych kryteriów
- musimy się zdecydować w jakie grupy będziemy je łączyć i gdzie przyporządkować - np. katalog alfabetyczny (Kowalski tylko do K.)
- użytkownik będzie szukać dokładnie tam, gdzie twórca to umieścił
- wada – małe zastosowanie
- daje nam pewność, że coś jest lub że czegoś nie ma
- zależy od ostrości wyznaczania granic pomiędzy systemami
Rodzaje:
- alfabetyczny
- chronologiczny (gdy granice między okresami są wyznaczone w sposób ostry <daty, wieki – TAK; pojęcia, np. średniowiecze – NIE>)
- geograficzny (gdy granice są wyznaczone w sposób ostry <Warszawa – TAK; Mazowsze – NIE>)
b) Niejednoznaczne
- jedna porcja informacji może być, bez błędu, przyporządkowana do wielu klas/kategorii np. podział tematyczny (ze względu na temat)
- system audytoryjny (informacje dzielimy ze względu na specyfikę grup użytkowników)
- podział zadaniowy
- wady – tracimy pewność że czegoś nie ma, musimy sklejać informacje z różnych miejsc, może się łatwo „rozjechać”
- zalety – rozszerzają możliwości przypadkowego zdobywania/poznawania informacji, w jednym serwisie możemy stosować kilka systemów organizacyjnych
Rodzaje:
- tematyczny (o czym jest)
- zadaniowy (do czego służy)
- audytoryjny (dla kogo jest)
Mogą być dwa systemy organizacyjne w jednym serwisie, ale powinien być jeden. Musi być wszystko uporządkowane bo człowiek lubi porządek i jak jest więcej systemów, to robi się szum informacyjny.
Ocena jakości
Na ocenę jakości składają się:
a) obiektywne cechy produktu
b) indywidualne możliwości, ograniczenia, preferencje oceniającego
Jakość to wypadkowa tych dwóch obszarów. Czasami cechy subiektywne są bardzo drobne, ale ważne. Klient powinien dostać minimalnie więcej niż chce. System nie powinien być gorszy od oczekiwań.
Po co oceniać jakość?
a) żeby wiedzieć czy system jest dobry
b) żeby wiedzieć co poprawić
c) żeby monitorować wrażenia klientów (aby korzystali z naszego serwisu)
d) selekcja
e) doskonalenie serwisu
Dwie drogi mierzenia jakości:
Mierzenie jakości w porównaniu z wzorcami (są cechy S.I., o których wiemy, że klient ich oczekuje, dokonujemy oceny porównania do najlepszych, do liderów):
- Jakość = zgodność z wzorcami
- Określenie cech obiektywnych
- Jeśli tu wyjdzie, że nasz serwis jest świetny, to klient nie musi go tak oceniać
Mierzenie jakości w kategoriach satysfakcji klienta (skłonność do powrotów, polecenia innym):
- Jakość = zadowolenie
- Określenie co ma w głowie klient jest nieuchwytne, subiektywne
- Nie wiemy jak mierzyć
- Mierzymy to, co ważne na rynku
- Musimy szukać pomiarów pośrednich – sygnałów satysfakcji
Jak rozumieć jakość systemu informacyjnego?
a) Nie bierze się wyłącznie z cech
b) stopień zadowolenia użytkowników
c) stopień zgodności z wzorem (wykaz cech pożądanych przez wytwórcę)
Ocena jakości S.I. (konkretne cechy brane pod uwagę)
a) Kompletność a precyzja
b) Relewancja a przypadkowe pozyskiwanie informacji
c) Sprawność a wspieranie kreatywności
d) Funkcjonalność (system powinien być zdolny do realizacji powierzonych mu funkcji) a użyteczność (na ile jest użyteczny w zadaniach codziennych)
e) Ergonomia (jak zrobić, aby system był wygodny w użyciu)
f) Dostępność dla osób niedowidzących i niewidomych
Skąd brać wzorce?
- nie ma jednoznacznego, idealnego wzorca serwisu bazy danych
-możemy wybrać systemy o największej popularności
-nie ma wzorca całościowego, są tylko cząstkowe – zasady, które przestrzegane zadowalają społeczność klientów
-na tych wzorcach nie można robić błędów
-w subiektywnych obszarach mogą wystąpić błędy
Pamięć ludzka a projektowanie
Musimy pamiętać, że nasze działania są warunkowane przez 2 obszary: robimy to dla człowieka, więc musimy myśleć o jego biologii i kulturze. Pamięć jest warunkowana częścią biologiczną. Projektując systemy musimy brać pod uwagę biologię człowieka (nie robimy czegoś co nie jest dostosowane do naszej biologii), a także brać pod uwagę kulturę (zrozumiała treść, terminologia, język). Co my z tym zrobimy zależy od naszych umiejętności i kreatywności. Biologia i kultura nie determinują do końca wyglądu serwisu, a jedynie wysyłają sygnały, które my musimy twórczo interpretować.
Pamięć jest czynnikiem warunkowanym przez biologię.
Podział pamięci:
a) sensoryczna – trwa milisekundy i jest pamięcią na poziomie zmysłów, jest najmniej ważna przy projektowaniu systemów.
b) krótkotrwała – trwa krótko; jest ulotna, bardzo łatwo ulega wyczyszczeniu; służy do bezpośredniego podejmowania decyzji, ale na małych porcjach informacji (mała pojemność) – w tej pamięci możemy zmieścić od 5-8 dobrze wyodrębnionych obiektów i możemy je przekształcać/porównywać, możemy wykonywać operacje na 5-8 dobrze wyodrębnionych elementów.
Musimy wiedzieć co powoduje skasowanie pamięci krótkotrwałej (nie wykonujemy kasowania świadomego, nasza świadomość nie ma wielkiego wpływu na pamięć):
- wszelkie nagłe zjawiska zewnętrzne np. nagły ruch
- nagły, głośny, silny dźwięk
- nagła zmiana barw (wielopowierzchniowa)
Przy projektowaniu nie straszyć, żadnych nagłych, wyskakujących elementów, łagodne, przemyślane reklamy. Nie każmy naszemu użytkownikowi na raz analizować większej liczby obiektów gdyż mu się nie zmieści w głowie (nawigacja na określonym poziomie: pojawianie się nie więcej niż 5 elementów; dobre odróżnianie poszczególnych obiektów, one nie mogą być jeden na drugim, muszą być rozdzielone; można odróżniać graficzne (np. poprzez ikony).
Z małej pojemności wynikają 2 podstawowe elementy:
- grupować treści tak, by jednorazowo użytkownik miał do ogarnięcia 5-8 elementów
- dbać o dobre odróżnienie się tych elementów od siebie
c) długotrwała – na pamięci długotrwałej nie wykonujemy operacji, czerpiemy z niego treści i wrzucamy z powrotem zmienione.
Cechy:
- trwa długo
- zapamiętanie wymaga wysiłku, więc się musi opłacać, musi nam coś dawać, gdyż człowiek nie zapamiętuje czegoś co nie jest dla niego ważne, to wynika z jego natury; nie mówimy o treściach które przekazujemy a o strukturze serwisu, jego nawigacji – użytkownik nie powinien się go uczyć na pamięć, musimy konstruować serwis by nie zmuszać użytkownika do zapamiętywania rzeczy po drodze, minimalizujemy konieczność uczenia się/zapamiętywania ikon
- łatwiej zapamiętuje się nowe informacje jeśli możemy je powiązać z już posiadanymi, wymaga mniej wysiłku a zapamiętywanie jest trwalsze; próbujemy tak konstruować treści – nowe treści podajemy w odniesieniu do starych, staramy się je jak najbardziej logicznie połączyć
- łatwiej zapamiętuje się informacje ustrukturalizowaną w sposób dla nas zrozumiały/oczywisty; musimy dawać wyraźną strukturę, jeśli jest wyraźna struktura treści to łatwiej się zapamiętuje, rozbijamy lite obrazy/teksty, tabelki
- zapamiętywaniu sprzyja powtarzanie (ile i kiedy od momentu pozyskania informacji)
Ogółem: Trwa długo, zapamiętywanie wymaga wysiłku, łatwiej zapamiętuje się powiązane informacje które są ustrukturyzowane. Nie zmuszajmy użytkownika do nadmiernego zapamiętywania nowych rzeczy, łączmy nowe treści ze starymi, strukturyzujmy. Konsekwencja i standaryzacja (znaki, terminy, miejsce, rozmieszczenie)
Jednolita identyfikacja wizualna
Jednolita identyfikacja wizualna – zestaw konsekwentnie zaprojektowanych wzorów graficznych elementów identyfikujących firmę lub produkt i reguł ich stosowania (znaki graficzne, typografia, kolorystyka).
Cele stosowania jednolitej identyfikacji wizualnej:
a) zwrócenie uwagi klienta
b) wywołanie zainteresowania
c) odróżnienie od podobnych systemów
d) nakłonienie do zakupu/do skorzystania z oferty
Narzędzia identyfikacji wizualnej:
a) logo/logotyp – znak graficzny reprezentujący firmę
- logo dosłowne – wydaje się najlepszym rozwiązaniem, ale większość jest pozajmowana lub nie da się czegoś dosłownie wyrazić
- logo symboliczne – powinno kojarzyć się pozytywnie
- logo arbitralne – oderwanie się od skojarzeń
- logo abstrakcyjne – można wymyślić co się chce, ale trzeba je wypromować
b) kolory firmowe
c) typografia firmowa
Jednolita identyfikacja wizualna generuje standard. Bywa że jednolity system identyfikacji wizualnej jest często określany jako zbiór jednolitych wzorców graficznych.
Przy projektowaniu JIW należy wiedzieć:
- jak kolory działają na człowieka – źródła reakcji na kolory: fizjologia (działanie oka) i wzorce kulturowe (biały kolor = miejsce dla użytkownika)
- jak dobrać czcionki
Czym jest:
System – spójna całość
Jednolitej – konsekwencja
Identyfikacji – wyróżnienie
Wizualnej – oddziałujemy graficznie
Jak taki system zrobić?
a) Wzorce:
- konkretne pliki z logo/ logotypem w różnych wersjach
- wzorniki kolorów i czcionek
b) Dokumentacja:
- co kto projektuje
c) Założenia systemu:
- podajemy, co obowiązuje
-nie trzeba podawać, co jest niedozwolone
- na bazie jednego systemu można stosować równe wariacje w stopniu nie szkodzącym jednolitości
Pozycjonowanie
Pozycjonowanie serwisów w sieci – proces, który ma zagwarantować odpowiednie miejsce SI w zbiorze wyników konkretnej wyszukiwarki, po użyciu przez wyszukującego określonych słów, fraz
Dwie drogi:
- robimy to sami – kosztuje nas to trochę czasu i wiedzy
- zlecamy – musimy umieć wynegocjować właściwe warunki i dokładnie wiedzieć czego chcemy
Musimy znać:
- czynniki wpływające na pozycję – jeśli chcemy sami- należy monitorować (Page Rank Google))
- jakich słów używają wyszukujący, na których nam zależy
- z jakich wyszukiwarek korzystają – w każdej trzeba wykonać osobne pozycjonowanie
- rozpoznanie poziomu konkurencyjności – na jakim przedziale miejsc nam zależy
Plan działania – etapy:
Badamy grupę docelową
- jakie wyszukiwarki będą używane (definiujemy)
Musimy wybrać słowa, jakich będą używać nasi użytkownicy
- na podstawie badań grupy reprezentatywnej;
- kiedy użytkownicy wpisują słowa i wchodzą do serwisu – pokazuje tylko, jakich słów użyli ci, którzy nas znaleźli a nie wiem czego użyli ci, którzy nie znaleźli lub weszli do konkurencji
Zhierarchizowane listy słów
- zwykle dotyczy kilku słów (powyżej 10), dbamy o to, aby strona była wysoko kiedy klient użyje tych słów;
- hierarchia częstotliwości
- synonim dla wyszukiwarki to inne słowo, trzeba je też pozycjonować
FIRMA:
Negocjujemy:
- cenę usługi – zależy od liczby wyszukiwarek; liczby słów- powyżej 30 to tzw. Long tail; przedziału miejsc; czasu, pozycjonowanie – okres umowy; czasu reakcji)
- okres umowy – obszar niekonkurencyjny – krótko; obszar konkurencyjny – proces permanentny
- czas reakcji – kiedy wypadamy z przedziału, jak szybko firma ma nas do niego z powrotem przywrócić
SAMODZIELNIE:
- optymalizacja kodu (jeśli będą błędy strona będzie źle indeksowana przez wyszukiwarkę)
- strona ma być wykonana w formie indeksowanej przez wyszukiwarkę (tryb tekstowy – np. Google nie indeksuje Flash’a)
- należy dążyć do wyczyszczenia kodu – rozdzielenie formy i treści
- formę dajemy w pliku CSS i łączymy to z plikiem z treścią i pozycjonujemy tylko ten drugi
- walidacja kodu – sprawdzenie poprawności
- tytuły działów powinny być w formie tekstowej aby mogły być zaindeksowane, nagłówki, mapa strony tak samo
- dbałość o pola nagłówkowe – head, keywords – sprawdzanie ich w innych miejscach strony
- dobry adres – prosty, intuicyjny
- jeżeli wyszukiwarka bierze pod uwagę też inne czynniki, to też musimy brać je pod uwagę, musimy pamiętać o linkach do naszej strony – kampania reklamowa
- zgłaszamy stronę do przeindeksowania
- analizujemy co nam pomogło a co zaszkodziło
Systemy etykietowania
Na systemy etykietowania składają się:
- tytuły całości serwisu
- tytuły poszczególnych stron
- tytuły części stron
- wszelkie linki systemu nawigacyjnego (globalna, lokalna, kontekstowa)
- znak graficzny firmy i inne istotne elementy nazewnictwa stosowane w serwisy (np. specjalne wyróżnienia w treści albo inne znaki które używamy standardowo w naszym serwisie)
Dwie grupy zagadnień przy projektowaniu systemu etykiet:
- projektujemy tekst (jego treść i strukturę)
- projektujemy wygląd
Projektujemy:
- etykiety tekstowe (logotyp): treść, forma językowa, wygląd
- etykiety graficzne (ikony):
* treść
- ikony dosłowne
- ikony symboliczne/abstrakcyjne
- ikony arbitralne
* wygląd
- etykiety graficzno-tekstowe
Zasady w projektowaniu:
konsekwencja;
standaryzacja w zakresie poszczególnych grup etykiet (powinny być standardowe, na jednym poziomie takie same).
Etykiety tekstowe:
- Projektowanie wyglądu: krój, wielkość, kolor czcionki, kolor tła, ewentualnie kształt pola, w którym etykieta jest pisana
- Polskie znaki kodowane wg dwóch standardów: ISO – 8859 – 2 – środkowe – europejskie ISO; Windows – 1250 – środkowo – europejski Windows
- Można wybrać tylko jeden, bo inaczej będą krzaczki.
- Kodowanie formatu – jeśli nie ma danej czcionki, to albo wyświetli się domyślna albo nic. Dziwne czcionki trzeba przesyłać jako obrazki, wtedy na pewno będą dobrze wyświetlone.
- Etykiety to mają być małe JPG. Tekst zawsze przesyłamy w trybie tekstowym, bo mniej waży. Wielkość czcionki powinna współgrać ze znaczeniem
Kapitaliki – czcionki dużych liter alfabetu o wysokości oczka małych liter alfabetu tego samego stopnia, nie posiadające ani dolnych ani górnych wydłużeń
Wersaliki (majuskuły) – duże litery w druku, z których składa się całe słowo lub wiersz
Kolor czcionki: mocno nasycony kolor jest ważniejszy od koloru pastelowego
Kolor i kształt tła: musi grać z kolorem całej strony, nie może się gryźć; prostokąt jest kształtem najbardziej ekonomicznym
Ustalenie jednej formy gramatycznej etykiety: np. nazwy działów głównych to rzeczowniki w Mianowniku
Etykiety Graficzne:
- wyszukiwarki nie indeksują obrazków tylko słowa, a etykiety są ważną informacją
- software’ y do odczytu strony dla osób niewidzących nie odczytują obrazka (więc dodatkowe opisy słowne powinno się robić - dymki)
Dzielimy ikony na trzy rodzaje:
Ikony dosłowne – najbardziej jednoznaczne, przedstawiają obraz tego, co przedstawiają; ikony, które prezentują czynność lub rzecz, do której się odnoszą (obrazki czynności lub rzeczy do których się odnoszą). Są najbezpieczniejsze.
- co się zdarzy, co tam jest; nie ma ich za wiele w sieci
- jednoznaczne interpretacje – zaleta
- niska przydatność – wada (niewiele rzeczy da się tak dosłownie narysować)
- np. ikonka drukarki
Ikony symboliczne – symbolizują to, do czego odsyłają, co nazywają; takie, które symbolizują rzecz lub czynność, do których się odwołują. Są najczęściej stosowanymi ikonkami.
- obiekt posiada pewne cechy, np. ikona lupy symbolizuje powiększenie
- zaleta – większy wybór niż dosłownych
- w jakiś sposób kojarzą się z tym do czego odsyłają
- wada – możliwość odmiennej interpretacji
Ikony arbitralne – swobodne projektowanie, bez związku z treścią, do której odsyłają; przedstawienia graficzne nie przedstawiające bezpośrednio rzeczy, ani w żaden sposób ich nie symbolizują
- zaleta – wygląd graficzny, estetyczny
- wada – mogą być różnie interpretowane
- dla zaufanych, stałych klientów w projektowaniu logo, znaków firmowych są dobre
NIE WOLNO NADUŻYWAĆ ETYKIET GRAFICZNYCH !!
Zawsze, gdy podejrzewamy możliwość błędnej interpretacji ikony – dajemy obok dymek
Kluczowe zasady usability
Zasada przejrzystości – użytkownik zawsze wie, gdzie jest w serwisie, gdzie się może udać oraz wie, co w danej chwili robi serwis (stały dostęp do nawigacji i określenie, w której części nawigacji się obecnie znajduje, informacja zwrotna jak na nasze działanie zareagował serwis)
Zasada komunikatywności – rozumiem, co do mnie mówi (różnymi kanałami) serwis
Zasada spójności i konsekwencji – system nie zaskakuje, jest przewidywalny (układ standardowy, kolorystyka standardowa, terminologia znormalizowana, etc.)
Zasada prewencyjności – trudno zrobić błąd, ale łatwo go naprawić
Zasada adekwatności narzędzi nawigacyjnych - kompletność i aktualność wszystkich narzędzi nawigacyjnych
Zasada sprawności – maksymalny zysk, przy minimalnym nakładzie energii
Zasada sekwencyjności – właściwe porcje informacji (dostosowanie porcji informacji do wielkości ekranu). Postępujemy od rzeczy znanych, do rzeczy nieznanych
Zasada elastyczności – dostosowanie się do indywidualnych potrzeb użytkownika, zindywidualizowanie interfejsu
Zasada aktualności
Badanie stopnia i sposobu wykorzystania informacji pozyskiwanej z systemu
Zmiany w umyśle (wiedza, zdolność do zadawania nowych pytań, światopogląd, itp.), najczęściej zmiana stanu wiedzy (czy się czegoś nauczył, czy go coś zaciekawiło, czy zmienił preferencje wyborcze)
Zmiany behawioralne (działania i decyzje na ich temat) – na ile pozyskana informacja kształtuje bezpośrednie decyzje użytkowników
Zmiany afektywne (odczucia, nastawienia) – zmiana stany uczuć, podejścia do czegoś, można przełamywać niechęć do czegoś
Relewancja a pertynencja
Relewancja techniczna – zgodność syntaktyczna instrukcji wyszukiwawczej z zawartością opisów bibliograficznych
Relewancja pragmatyczna (pertynencja) – określenie na te wyszukane informacje (relewantne bądź nie), które mogą przyczynić się do bezpośredniego zaspokojenia potrzeby informacyjnej będącej podstawową przyczyną danego wyszukiwania.
Funkcjonalność
Funkcjonalność – zbiór atrybutów urządzenia, oprogramowania lub systemu, określających zdolność do dostarczenia funkcji zaspokajających wyznaczone i zakładane potrzeby, podczas używania w określonych warunkach.
5 podcharakterystyk funkcjonalności:
odpowiedniość (suitability)
dokładność (accuracy)
współdziałanie (interoperability)
bezpieczeństwo (security)
zgodność (functionality compliance)
2) Ćwiczenia
Definicja bazy danych
Baza danych - uporządkowany zbiór informacji (danych) z określonej dziedziny lub tematyki zgromadzony według określonej systematyki lub metody, przeznaczony do wyszukiwania. Obecnie termin ten oznacza zazwyczaj komputerową bazę danych. Baza danych składa się z wielu zbiorów (plików), z których najważniejszymi są zbiór główny i indeks (indeksy). Rekordy w bazie oraz pola w rekordach mogą być wzajemnie powiązane. Istnieje wiele modeli danych, ale w praktyce bardzo często przy projektowaniu baz danych stosowane są rozwiązania własne. Rozróżnia się bazy kartotekowe i relacyjne. Najprostsze bazy danych są jednopoziomowe (płaskie) i są tworzone przez plik jednostek o jednolitej strukturze, zwanych rekordami. Rekordy, czyli elementy składowe pliku bazy danych, zawierają pola różnorodnych typów: numeryczne, znakowe, tekstowe, pola walut, a w przypadku baz multimedialnych także pola wskaźnikowe odnoszące się do zapamiętanych w komputerze cyfrowych obrazów, animacji i dźwięków. W zależności od charakteru przedmiotu zainteresowania bazy danych tworzą wielokolumnowe tabele spełniające ścisłe wymogi. Tabele takie określa się mianem relacji, a tworzone przez nie bazy nazywa się relacyjnymi bazami danych. Standardowe języki obsługi baz danych: np. SQL
Hurtownia danych
Hurtownia danych (ang. data warehouse):
1. rodzaj bazy danych, która jest zorganizowana i zoptymalizowana pod kątem pewnego wycinka rzeczywistości
2. zbiór danych wspomagających podejmowanie decyzji:
uporządkowany tematycznie
zintegrowany
zawierający wymiar czasowy
nieulotny
Hurtownia danych ma wspomagać przetwarzanie informacji dla celów strategicznych i analitycznych (w przeciwieństwie do systemów transakcyjnych realizujących przetwarzanie dla celów operacyjnych).
Celowość tworzenia hurtowni danych
zestawienia (zbiorcze, porównawcze, okresowe)
analizy statystyczne
analizy trendów
zależności między danymi
planowanie i kontrola celów
itp.
Składnica danych - (ang. Data Mart), hurtownia tematyczna. Są to wyspecjalizowane minihurtownie danych, zwykle przeznaczone do obsługi tylko wybranych działów przedsiębiorstwa. Dane w różnych składnicach danych mogą się powtarzać i są zwykle silnie zagregowane oraz zdenormalizowane. Struktura data martów jest zoptymalizowana pod katem lokalnie przeprowadzanych analiz. Najczęściej składnice danych zasilane są tylko z jednego źródła danych tj. centralnej hurtowni danych.
Etapy projektowania hurtowni danych:
Model biznesowy
Efekt analizy strategicznej
Identyfikacja miar i wymiarów dla poszczególnych procesów biznesowych
Model logiczny (wymiarowy)
Model abstrakcyjny, konceptualny
Encje i atrybuty (reprezentowane w modelu relacyjnym jako tabele i powiązania między nimi)
Model fizyczny
Wybór sposobu składowania danych
Formaty danych
Strategie partycjonowania
Wybór indeksów
Podziały baz danych ze względu na ich strukturę
1. Relacyjna baza danych:
każdy typ encji jest modelowany jako relacja, zapisana w postaci tabel, a każda encja jest zapisana jako wiersz tabeli, zwany także krotką
atrybutom encji odpowiadają kolumny tabeli
tabele takie można traktować jako relacje w sensie matematycznym i stosować do nich pojęcia z matematycznej teorii relacji
powiązania między relacjami są tworzone przez zapisanie w krotkach jednej tabeli kluczy krotek z innej tabeli
relacyjne bazy danych mogą być w różny sposób realizowane na poziomie fizycznym. W najprostszym przypadku każda tabela jest zapisywana w pliku
aby umożliwić efektywny dostęp, jest niezbędne zdefiniowanie odpowiednich indeksów
do tworzenia relacyjnych baz danych, zapisu ograniczeń i programowania dostępu do nich został opracowany język SQL. Język ten opisuje cel, który należy osiągnąć, a nie konkretne czynności, które należy w tym celu wykonać
system zarządzania relacyjną bazą danych po otrzymaniu polecenia w języku SQL wykonuje je w sposób najlepszy dla danego schematu bazy danych
obecnie najpopolarniejszymi relacyjnymi bazami danych są: DB2, Informix, Oracle, Progress, SQLServer i Sybase
Teoretyczny model tej bazy opracował w roku 1970 E. F. Codd
Relacyjna baza danych (ang. RDB — Relational Database) — system zarządzania bazą danych umożliwiający tworzenie relacyjnych modeli danych: związki między danymi opierają się na wspólnym dla kilku plików polu kluczowym. Teoretyczny model tej bazy opracował w roku 1970 E. F. Codd. Przykładami takich baz są: Ingres, Oracle.
2. Hierarchiczna baza danych:
pozwala zapisywać jedynie związki tworzące drzewo
możliwość prostej organizacji fizycznej: rekordy odpowiadające encjom z różnych poziomów hierarchii mogą być zapisane w jednym pliku, przy czym rekordy podrzędne zapisuje się bezpośrednio za rekordami nadrzędnymi
przetwarzanie informacji zapisanej w takiej bazie jest szybkie
rekordy są uporządkowane według kluczy (posortowane)
przetwarzanie odbywa się grupowo, zgodnie z kolejnością uporządkowania
relacje między rekordami mają formę struktury drzewiastej
rekord może zawierać dane ujęte w związki podległości.
Hierarchiczna baza danych (ang. hierarchical database) — baza danych, w której relacje między rekordami mają formę struktury drzewiastej. Rekord może zawierać dane ujęte w związki podległości.
3. Sieciowa baza danych:
związki (zwane kolekcjami) są definiowane jawnie jako elementy schematu bazy danych
definicja kolekcji określa, które typy rekordów do niej należą.
twórca bazy danych może nałożyć dodatkowe ograniczenia, których przestrzeganie jest zapewniane automatycznie przez system zarządzania bazą danych, niezależnie od programów korzystających z bazy danych.
na poziomie fizycznym encje są zapisywane jako rekordy
do rekordu są dołączane adresy fizyczne innych rekordów należących do tej samej kolekcji
język definiowania takich baz i dostępu do nich jest rozszerzeniem języka Cobol.
4. Obiektowa baza danych:
stanowi rozwinięcie relacyjnej bazy danych
kolumny tabel mogą zawierać obiekty niestandardowe, zdefiniowane przez twórcę bazy danych
dla każdego obiektu określa się zbiór działań, które można na nim wykonać
korzysta się przede wszystkim przy tworzeniu baz danych zawierających teksty dokumentów lub dane multimedialne, np. zdjęcia, nagrania muzyczne, gry i filmy
złożona z obiektów tworzonych zgodnie z paradygmatem programowania obiektowego, np. system O2 (Altair).
Obiektowa baza danych (ang. object database) — baza danych złożona z obiektów tworzonych zgodnie z paradygmatem programowania obiektowego, np. system O2 (Altair).
Podziały baz danych ze względu na ich zawartość
1. baza odsyłająca
1.1. baza bibliograficzna - zawiera informację dokumentacyjną
1.2. baza biblioteczna
2. baza faktograficzna - zawiera informację faktograficzną
3. baza pełnotekstowa
Cele projektów baz danych
Cele dobrego projektu:
• obsługuje uprzednio zdeklarowane, jak również ad hoc tworzone metody czerpania danych
• zawiera efektywnie skonstruowane struktury tabel
• zapewnia efektywnie skonstruowane struktury tabel
• zapewnia integralność danych na poziomie pól, tabel i relacji
• odzwierciedla obsługiwaną strukturę
• umożliwia przyszłą rozbudowę.
Zalety dobrego projektu:
• łatwa obsługa
• proste modyfikowanie danych
• szybkie odczytywanie informacji
• szybka budowa aplikacji użytkowych.
Model konceptualny i implementacyjny
Modele konceptualne - najbardziej zbliżone do naturalnego sposobu analizy modelowanej rzeczywistości, jej obiektów i zależności między nimi, wykonywanej przez projektanta bazy danych. Najczęściej stosowanym modelem konceptualnym jest model związków i encji (encja, z ang. entity-jednostka, element). W modelu tym podstawowymi pojęciami są encje, atrybuty i związki.
Procedura konstrukcji modelu konceptualnego fragmentu rzeczywistości składa się zwykle z trzech kroków:
– Określenie wymagań dla systemu informatycznego z punktu widzenia zamawiającego.
– Zdefiniowanie informacji o obiektach i ich wzajemnych związkach. Rezultatem jest kompletny diagram związków i encji.
– Określenie hierarchii funkcji realizowanych w systemie informatycznym
Modele implementacyjne – służą do reprezentacji określonych na poziomie modelowania konceptualnego encji, atrybutów i związków w konkretnym systemie bazy danych. Najczęściej obecnie stosowanym modelem implementacyjnym w komercyjnych systemach baz danych (Oracle, Ingres, Sybase, Progress, Isis i in.) jest model relacyjny.
System zarządzania bazą danych
System zarządzania bazą danych, SZBD (ang. Database Management System, DBMS) – oprogramowanie bądź system informatyczny służący do zarządzania bazą danych. System zarządzania bazą danych może być również serwerem bazy danych (SBD) lub też może udostępniać bazę danych lokalnie – na określonym komputerze. System zarządzania bazą danych może pozwalać na przeszukiwanie danych obiektowych, np. na odnajdywanie wszystkich dokumentów zawierających kombinację pewnych słów w różnych formach gramatycznych i porządkowanie ich w kolejności wynikającej z liczby wystąpień tych słów. systemy zarządzania bazami danych zawierają programy służące do tworzenia kopii archiwalnych. Jeśli nie jest możliwe zatrzymanie pracy systemu w czasie tworzenia kopii, program kopiujący musi śledzić wszystkie zmiany danych, które nastąpiły w tym czasie, i zapisywać je jako część kopii, aby zapewnić utrzymanie spójności danych.
System bazy danych
System bazy danych - zestaw programów i języków umożliwiających przechowywanie i przetwarzanie dużych zbiorów danych zorganizowanych w bazie danych Od systemów baz danych wymaga się zapewnienia m.in. spójności (integralności) danych, kontroli dostępu do danych, możliwości odtworzenia bazy danych w przypadku awarii. W celu zapewnienia spójności danych stosuje się łączenie działań w tzw. transakcje, czyli ciągi modyfikacji rekordów w bazie danych, które muszą być wykonane w całości. Kontrola dostępu do bazy danych polega na zdefiniowaniu przez twórcę lub właściciela bazy danych listy użytkowników, którzy mają dostęp do poszczególnych rekordów i ich pól; dla tych użytkowników określa się również rodzaj dozwolonych operacji (np. tylko odczyt, odczyt i modyfikacja).
Ustawa o prawie autorskim i prawach pokrewnych z 1994r. (Dz. U. nr. 24 poz. 83).
W Polsce problematykę ochrony baz danych reguluje zarówno ustawa o prawie autorskim i prawach pokrewnych (gdy baza danych spełnia cechy utworu) oraz ustawa z dnia 27 lipca 2001 r. o ochronie baz danych.
Ustawa o prawie autorskim i prawach pokrewnych stwierdza tu wprost, że: „zbiory, antologie, wybory, bazy danych, spełniające cechy utworu są przedmiotem prawa autorskiego, nawet jeśli zawierają niechronione materiały, o ile przyjęty w nich dobór, układ, zestawienie, ma charakter twórczy”.
Ustawa o ochronie baz danych z dnia 27 lipca 2001r.
Ochrona na podstawie przepisów ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych z 1994 r. (Dz. U. nr 24, poz. 83) Art. 3 – zbiory, antologie, wybory, bazy danych, spełniające cechy utworu są przedmiotem prawa autorskiego, nawet jeśli zawierają niechronione materiały, o ile przyjęty w nich dobór, układ, zestawienie, ma charakter twórczy. Ochrona bazy danych jest niezależna od ochrony poszczególnych części składowych bazy danych.
Bazy danych są chronione przez prawo autorskie, jeżeli dostatecznie stwierdzono twórczość intelektualną w selekcji i przygotowaniu ich zawartości;
Przyznanie ochrony uzależnione jest od spełnienia przesłanki oryginalności i indywidualności Nakład finansowy, poświecony czas – jako takie nie stanowią przesłanki udzielenia ochrony na podstawie przepisów ustawy o prawie autorskim. Prawo autorskie – chroni tylko specyficzny –twórczy wybór, układ i zestawienie. Nie zapobiega – w wielu przypadkach –przejmowaniu informacji.
Czas trwania ochrony:
Prawo przysługuje producentowi przez okres 15 lat od sporządzenia bazy danych. Dla wszelkich istotnych zmian w bazie danych okres ochrony liczy się odrębnie.
Podmiot uprawniony:
Prawo sui generis przysługuje producentowi bazy danych, którym jest podmiot ponoszący ryzyko nakładu inwestycyjnego przy tworzeniu bazy danych
Treść prawa producenta bazy danych
Prawo do pobierania danych
Prawo do wtórnego wykorzystania
- W odniesieniu do całości lub istotnej ilościowo lub jakościowo części bazy danych
Jedna informacja – jako taka nie jest chroniona
Producent bazy danych udostępnionej publicznie w jakikolwiek sposób nie może
zabronić użytkownikowi korzystającemu zgodnie z prawem z takiej bazy danych, pobierania lub wtórnego wykorzystania w jakimkolwiek celu nieistotnej, co do jakości lub ilości, części jej zawartości
Praw producenta nie narusza pobierania danych i wtórnego ich wykorzystania w „nieistotnej” części bazy, jeżeli:
- baza jest udostępniona publicznie
- użytkownik korzysta zgodnie z prawem
- nie godzi w słuszne interesy producenta
Korzystanie z baz danych, nie może naruszać normalnego korzystania z baz danych lub godzić w słuszne interesy producenta baz danych (art. 7). Nie jest dozwolone powtarzające się, systematyczne pobieranie lub wtórne wykorzystanie bazy
Wolno korzystać z istotnej, co do jakości lub ilości, części rozpowszechnionej bazy danych:
1) do własnego użytku osobistego, ale tylko z zawartości nieelektronicznej bazy danych,
2) w charakterze ilustracji, w celach dydaktycznych lub badawczych, ze wskazaniem źródła, jeżeli takie korzystanie jest uzasadnione niekomercyjnym celem, dla którego wykorzystano bazę,
3) do celów bezpieczeństwa wewnętrznego, postępowania sądowego lub administracyjnego.
Ocena baz danych
A. Ogólne: zakres, zasięg, wydawca, pochodzenie danych
1. Dostępność opisu bazy danych
2. Zawartość bazy
3. Porównanie zawartości z innymi
4. Zasięg chronologiczny
5. Częstotliwość aktualizacji
6. Zasięg wydawniczy (czasopisma, raporty...)
7. Lista indeksowanych czasopism
8. Metadane
9. Liczba rekordów
10. Przejrzystość informacji o wydawcy bazy i/lub pochodzeniu danych
11. Wiarygodność
12. Obecność wersji testowej bazy
B. Wyszukiwanie
1. Wyszukiwanie proste:
a) słowa kluczowe
b) hasła przedmiotowe
c) przez frazy, cytowania
d) przez różne elementy hasła autorskiego i obcięcie terminów w tym haśle, wildcards
2. Opcje wyszukiwania złożonego:
a) operatory Boole’a i operatory położenia
b) możliwości obcinania terminów wyszukiwawczych, stemmingu (tworzenia trzonu – wspólnej części słów)
c) możliwości ograniczania wyszukiwania (np. ze względu na język publikacji, format, rodzaj)
d) możliwości ustalania pól wyszukiwawczych w rekordach
e) przez klasyfikacje i inne języki informacyjno-wyszukiwawcze, bookmarking
3. Interfejs wyszukiwania i dodatkowe narzędzia:
a) ocena interfejsu wyszukiwawczego
b) rodzaje dostępnych indeksów
c) obecność tezaurusa i słowników kontrolowanych, łatwość przetwarzania rezultatów wyszukiwania
d) opcje po wyszukiwaniu – możliwość modyfikacji strategii
e) wyszukiwanie równoległe w różnych bazach, eliminacja duplikatów
f) historia wyszukiwania
g) łatwość logowania
C. Usługi
1. Opcje pobierania i zachowywania rezultatów wyszukiwania (download):
a) także możliwości współpracy z narzędziami do tworzenia bibliografii, np. EndNote, Reference Manager
b) także limity pobierania i zachowywania rekordów
c) zachowywanie wyników pomiędzy sesjami
d) zachowywanie wyników w trakcie przeszukiwania poszczególnych części serwisu
e) możliwości, funkcjonalność i poprawność drukowania oraz wysyłania wyników e-mailem
2. Aktywność hiperłączy od rekordów w bazie
3. Możliwości dostarczania tekstów wyszukanych dokumentów
4. Opcje porządkowania wyników
D. Użytkownicy i wykorzystanie bazy
1. Liczba i status użytkowników:
a) liczba użytkowników
b) nazwiska zarejestrowanych użytkowników
c) ich kategoria i specjalność
d) liczba nowych użytkowników
2. Wykorzystanie bazy:
a) dzienna liczba użytkowników bazy
b) dzienna liczba jednoczesnego wykorzystania
c) liczba różnych wejść do bazy na dzień
d) ogólna liczba sesji od zaprenumerowania bazy
e) średni czas sesji, wykorzystane zasoby z bazy wraz z informacją, kim jest użytkownik
f) obecność narzędzi do prowadzenia statystyk wykorzystania bazy
3. Koszty wykorzystania:
a) w przeliczeniu na użytkownika
b) na sesję
c) na minutę wykorzystania
E. Funkcjonalność i użyteczność
1. System nawigacji
2. Obecność wersji testowych
3. Interfejs:
a) przejrzysty
b) uporządkowany i bezbłędny
c) wizualnie atrakcyjny
d) intuicyjny
e) jak intensywnego szkolenia wymaga
4. Pomoc:
a) łatwa do zlokalizowania b) przejrzyste i łatwe do wykonania instrukcje
c) prezentuje informacje na dobrych przykładach
d) czy otwiera się w osobnym oknie?
e) czy inne informacje instruktażowe są użyteczne?
f) czy są wskazówki w trakcie korzystania z bazy?
g) czy komunikaty o błędach są zrozumiałe?
5. Ocena systemu:
a) szybkość dostarczania wyników
b) dostępność systemu (czy zdarzają się okresy braku dostępu?)
c) limit jednoczesnego dostępu użytkowników, jak system działa, gdy osiąga limit jednoczesnych użytkowników?
d) ograniczenia dostępu
e) sposób identyfikacji użytkowników
f) formaty dostępnych danych
g) poprawność wydruku wyników
h) dokumentacja techniczna
i) funkcje raportowania i prowadzenia statystyk