Niepełnosprawność intelektualna w stopniu głębokim
Głębokie upośledzenie umysłowe „elementem wspólnym jest uszkodzenie funkcji centralnych, tzn. utrata sprawności ośrodków mózgowych kierujących i koordynujących percepcją, poruszaniem się i integracją wszystkich pozostałych funkcji”.( A. Fröhlich)
„Osoba z głębokim upośledzeniem umysłowym jest całkowicie zależna od innych, nie rozumie otaczającego ją świata, nie potrafi rozwiązać najprostszych problemów dnia codziennego. Często nie umie poruszać się samodzielnie, musi być karmiona, obsługiwana w toalecie. Często nie umie wyrazić swoich potrzeb, uczuć, jest zagubiona nawet pośród bliskich; sposób, w jaki woła o pomoc, jest bowiem niezrozumiały dla otoczenia”.(Orkisz)
Osoby z niepełnosprawnością intelektualną w stopniu głębokim na ogół nie są w stanie przekroczyć okresu inteligencji sensoryczno – motorycznej, która u dziecka o normalnym rozwoju umysłowym przypada na pierwsze dwa lata życia.
STADIA OKRESU ROZOJU INTELIGENCJI SENSORYCZNO-MOTORYCZNEJ
I stadium u prawidłowo rozwijającego się dziecka przypada na pierwszy miesiąc życia. Dziecko ćwiczy tylko swoje odruchy bezwarunkowe.
II stadium przypada na wiek od 1 do 4 – 5 miesiąca życia. Jest to stadium pierwszych nawyków, pierwszych odruchów warunkowych. Dzięki koordynacji czynności narządów zmysłów i rozwojowi ruchów ręki stwarzają się schematy czynnościowe utrwalone przez powtarzanie, skierowane na jakiś cel.
III stadium trwa od 4 – 5 do 7 – 8 miesiąca życia. Jest to stadium koordynacji wzroku i ruchów chwytania. Następuje tu asymilacja przedmiotów za pomocą różnych schematów (np. dziecko ssie przedmiot i manipuluje nim).
IV stadium trwa od 8 – 9 do 11 – 12 miesiąca życia. W tym stadium schematy czynnościowe łączą się i koordynują, a nawet wzajemnie asymilują dając początek czynnościom poszukiwania przedmiotu, który zginął z oczu dziecka. Dziecko zaczyna odróżniać środki od celów i wykonywać określone czynności po to, aby osiągnąć dany efekt. Z połączenia schematów czynnościowych ich wzajemnej koordynacji i asymilacji powstają schematy funkcjonalne.
V stadium trwa od 11 – 12 do 18 miesiąca życia. Schematy funkcjonalne różnicują się w skutek eksperymentowania i eksploracji otoczenia. Dziecko potrafi znaleźć schowany za zasłoną przedmiot, posługując się kijkiem jako narzędziem do przesuwania obiektów odległych itp.
VI stadium przypada na wiek od 18 do 24 miesiąca życia. Występują tu pierwsze objawy interioryzacji czynności, które przechodzą na płaszczyznę myślenia. Dziecko przewiduje realne działania przez eksperyment myślowy, dzięki czemu dochodzi do ostatecznego wyniku bez próbowania na oślep.
„miezależnie od wieku życia badanej jednostki o głębokim upośledzeniu umysłowym świadczą:
a) Ilorazy inteligencji wahające się w granicach od 0 do 19 (…) lub od 0 do 24 (…);
b) Ilorazy rozwoju poszczególnych sprawności intelektualnych, które w zależności do stosowanej techniki pomiaru mogą wahać się w granicach od 0 do 19 (24);
c) Ilorazy dojrzałości społecznej, mierzonej np. Skalą Dojrzałości Społecznej E. Dolla, wahające się w granicach od 0 do 23 bądź bardzo niskie wyniki (…) w Skali Zachowania przystosowawczego dla Dzieci, Młodzieży i Dorosłych K. Nihiry i współpracowników.(J. Kostrzewski)
Jednostki głęboko upośledzone umysłowo, jako dorosłe, na ogół nie przekraczają ogólnego poziomu niepełnosprawności intelektualnej (tj. wieku inteligencji) 3-letniego dziecka, a ich przystosowanie społeczne 4 – letniego dziecka o prawidłowym rozwoju intelektualnym i społecznym”.
Wraz z upośledzeniem umysłowym u osób głęboko niepełnosprawnych intelektualnie często współwystępują wady wzroku, słuchu, niedowłady lub porażenia kończyn.
U osób o ilorazie inteligencji od 14 do 19 zauważamy że:
spostrzegają przedmioty, osoby, sytuacje,
koncentrują uwagę mimowolną na interesujących je przedmiotach, chociaż uwaga ta jest nietrwała,
porozumiewają się prostymi 2 – lub 3 – wyrazowymi zdaniami, choć przeważnie prostymi wyrazami
wykonują proste polecenia,
unikają niebezpieczeństw zagrażających życiu,
czynności samoobsługowe w ramach intensywnej rehabilitacji są opanowane, czyli ubieranie, rozbieranie, samodzielne jedzenie, zaspakajanie pragnienia, wykonywanie prostych prac porządkowych.
W zależności od głębokości upośledzenia obserwuje się dużą rozpiętość rozwoju poszczególnych sprawności i funkcji:
od braku percepcji do zdolności spostrzegania przedmiotów, czynności, sytuacji,
od braku koncentracji uwagi mimowolnej do zdolności skoncentrowania uwagi mimowolnej przez dość długi czas,
od braku zdolności opanowania kilku słów i rozumienia nawet melodii słów do porozumiewania się 2 – lub 3 – wyrazowymi zdaniami oraz rozumienia prostych poleceń, zadań,
od braku zdolności zatrzymania w pamięci jakiejkolwiek treści do utrzymania jej w pamięci przez długi czas.
Istotna jest więc jak najszybsza i jak najlepsza rehabilitacja osoby upośledzonej w stopniu głębokim.
Specyfika edukacji dzieci z głęboką niepełnosprawnością intelektualną:
osiągnięcie jakiegoś konkretnego celu może trwać latami, a czasami może być nieosiągalne,
mogą występować okresy regresu w rozwoju i utrata opanowanych wcześniej umiejętności,
„nadrzędnym celem wszystkich oddziaływań edukacyjnych powinien zawsze być wzrost zachowań adaptacyjnych dziecka. Oznacza to zmianę całościowej organizacji jego zachowania, a nie usprawnianie poszczególnych funkcji”.(M.Piszczek)
Nadrzędnym celem w pracy z osobą głęboko niepełnosprawną „osiągnięcie przez każdego ucznia optymalnego poziomu rozwoju pozwalającego na możliwie największą samodzielność i komfort psychiczny dla niego i otoczenia”.( M. Kwiatkowska)
BIBLIOGRAFIA:
1.Kwiatkowska M. Dzieci głęboko niezrozumiane. Oficyna Literatów i Dziennikarzy „Pod wiatr”, Warszawa 1997.
2.Pilecka W. , Majewicz P., Zawadzki A. Jak wspomagać psychospołeczny rozwój dzieci niepełnosprawnych somatycznie. Wydawnictwo Edukacyjne Kraków 1999.
3.Pilecki J.(red.) Usprawnianie, wychowanie i nauczanie osób z głębszym upośledzeniem umysłowym, Wydaw. Nauk. AP .Kraków 1999.
4.Polkowska I. Praca rewalidacyjna z dziećmi upośledzonymi w szkole życia. W S i P Warszawa 1998.
5.Przewodnik dla nauczycieli – Edukacja uczniów z głębokim upośledzeniem umysłowym. CMPP - P. M.E.N. – Warszawa 2000.
6.Sękowska Z. Wprowadzenie do pedagogiki specjalnej. Wyd. WSPS Warszawa 1998.
7.Sowa J. Pedagogika specjalna w zarysie. Wydawnictwo Oświatowe FOSZE, Rzeszów 1997.
8.Witkowski T. Rozumieć problemy osób niepełnosprawnych. Warszawa 1993.
9. Kielin J. Rozwój daje radość. Gdańsk 1999.