Organizacja szkolnictwa dla dzieci niepełnosprawnych umysłowo w stopniu lekkim.
Zadaniem systemu kształcenia specjalnego dzieci upośledzonych umysłowo jest stworzenie pełnych warunków dla ich rozwoju na miarę indywidualnych możliwości każdej jednostki odchylonej od normy.
Podstawowym celem kształcenia specjalnego jest zabezpieczenie każdemu dziecku odchylonemu od normy właściwych warunków do wszechstronnego rozwoju powodującego pełną aktywizacje możliwości psychofizycznych poszczególnych jednostek. Jednym z podstawowych zadań placówek specjalnych jest zapewnienie swoim uczniom korzystnych warunków przezwyciężania trudności w osiągnięciu pozytywnych wyników pracy dydaktyczno-wychowawczej.
Cele kształcenia dzieci i młodzieży upośledzonych umysłowo (wg H. Borzyszkowskiej)
-korygowanie zaburzonych, usprawnianie niezaburzonych funkcji psychicznych
-wyrabianie sprawności ruchowych i umiejętności potrzebnych do wykonywania zawodu
-kształtowanie nawyków i praktycznych umiejętności niezbędnych w życiu społecznym i zawodowym
-kształcenie właściwej postawy społecznej oraz wpajanie podstawowych zasad kultury życia codziennego
-wyrabianie samoobsługi i samodzielności w różnych przejawach życia codziennego
Program szkoły specjalnej dla dzieci upośledzonych umysłowo w stopniu lekkim zakłada realizację celów nauczania poprzez:
-łączenie procesów dydaktyczno-wychowawczych z życiem środowiska
-organizowanie procesu nauczania i wychowania zgodnie z najnowocześniejszymi osiągnięciami pedagogiki specjalnej
-zapewnianie każdemu uczniowi korzystnych warunków do rozwoju osobowości
-współodpowiedzialność całego personelu szkoły za realizację celów nauczania i wychowania
-kontakty z poradniami specjalistycznymi w zakresie diagnostyki i profilaktyki
-stworzenie odpowiedniej bazy materiałowej, stałe jej wzbogacanie w sprzęt i nowoczesne środki dydaktyczne
-stałą współpracę z rodzicami, organizacjami społecznymi, młodzieżowymi i zakładami pracy
Organizacja pracy dydaktyczno wychowawczej
Celem ukazania skoordynowanego charakteru charakteru oddziaływania na osobę upośledzoną umysłowo posługujemy się terminem „system rewalidacji”, głównymi elementami organizacyjnymi systemu rewalidacji są placówki medyczne, dom rodzinny wraz z najbliższym otoczeniem dziecka.
W systemie kształcenia i opieki specjalnej dla dzieci upośledzonych umysłowo w stopniu lekkim działają:
1. Publiczne szkoły specjalne z internatami i bez internatów
2. Klasy specjalne przy szkołach ogólnodostępnych
3. Szkoły specjalne zawodowe z internatami i bez internatów
4. Klasy i szkoły integracyjne
5. Indywidualne nauczanie w środowisku rodzinnym
Szkoła podstawowa specjalna swoją działalność pedagogiczną realizuje poprzez jednolitość procesów poznawczych, kształtujących i wychowawczych o charakterze terapeutycznym. Oznacza to, ze wszystko co podporządkowane jest nauczaniu, kształceniu i wychowaniu musi służyć przygotowaniu uczniów do życia społecznego.
Szkoła podstawowa specjalna dąży do doprowadzenia rozwoju każdego ucznia do maksymalnego poziomy w ramach jego indywidualnych możliwości
Podstawę organizowania szkół specjalnych stanowi statut specjalnej szkoły podstawowej i specjalnego zakładu wychowawczego oraz specjalnego ośrodka szkolno-wychowawczego.
Publiczne szkoły podstawowe specjalne
Założenia programu:
-wszechstronne rozwijanie uczniów, przysposobienie ich do pracy i udziału w życiu społecznym\
-przygotowanie do dalszej nauki w szkole zawodowej specjalnej, zdobywanie kwalifikacji w procesie pracy
-wychowanie uczniów w poczuciu obowiązku i dyscypliny
Szkoła podstawowa specjalna swoją działalność realizuje przez jednolitość procesów poznawczych, kształcących i wychowawczych o charakterze terapeutycznym, oznacza to, ze wszystko co w codziennej pracy podporządkowane jest nauczaniu, kształceniu i wychowaniu musi służyć przygotowaniu uczniów do życia społecznego.
Szkoła podstawowa specjalna dąży do doprowadzenia rozwoju każdego ucznia do maksymalnego poziomu w granicach jego indywidualnych możliwości. Osiągnięcie tego założenia jest możliwe dzięki maksymalnemu usprawnieniu niezaburzonych funkcji psychofizycznych oraz równoczesnym korygowaniu i kompensowaniu nieprawidłowości rozwojowych.
Organizację pracy powinna cechować elastyczność form i metod dostosowanych do potrzeb i możliwości dziecka upośledzonego umysłowo.
Klasy specjalne dla dzieci upośledzonych umysłowo przy szkołach podstawowych.
Placówki te zwracają uwagę na duże wartości uspołeczniania dzieci upośledzonych w integracji z dziećmi pełnosprawnymi, w korzystaniu z nauki w oddziałach specjalnych w szkołach podstawowych.
Klasy specjalne przy szkołach normalnych uważa się za najlepsza drogę adaptacji społecznej upośledzonych umysłowo, ponieważ wyniki badań podkreślają ujemne skutki izolowania dzieci upośledzonych umysłowo od rodziny i środowiska normalnych rówieśników. Możliwość uzyskania oczekiwanych korzyści przez ulokowanie klas specjalnych w szkołach podstawowych uzależniona jest od poziomu kultury dzieci normalnych oraz od troski nauczyciela chroniącego dzieci upośledzone od upokorzeń.
Sytuacja klas specjalnych istniejących w szkołach, nie jest korzystna. Składa się na to szereg czynników, które kumulując się składają się na specyficzny układ warunków:
Brak odpowiedniej ilości sal (klasy specjalne musza przemieszczać się z klasy do klasy), brak odpowiedniego wyposażenia klas, uczniom dojeżdżającym do szkoły nie zapewnia się opieki podczas oczekiwania na transport.
Brak odpowiednich kwalifikacji wśród kadry nauczycielskiej
Niekorzystny klimat dla klas specjalnych (zarówno wśród dzieci jak i nauczycieli). Często pozytywne opinie o klasach istnieniu las specjalnych w szkołach normalnych nie pokrywają się z podejmowanymi działaniami. Nauczyciele niechętnie chodzą na zastępstwa do klas specjalnych, nie rozmawiają z uczniami swoich klas na temat dzieci upośledzonych (co w takich szkołach jest niezbędne)w związku z czym zachowanie uczniów jest nietolerancyjne, często sami nauczyciele mają wadliwy obraz osoby upośledzonej, pojmują je jako osoby, które źle się uczą, nie chcą się uczyć. Integracja dzieci upośledzonych w szkołach specjalnych jest na ogół pozorna. Wywołuje wręcz uboczne skutki wychowawcze- kształtowanie się u wielu uczniów klas normalnych wyższości, pogardy dla niepełnowartościowych i słabych
Kształcenie specjalne ma: wyposażyć uczniów upośledzonych umysłowo w zasób wiedzy, umiejętności i sprawności wyznaczone programem; przygotować do życia, uspołecznić; rozwijać ich osobowość. Podstawowa funkcja dydaktyczna nie może być realizowana, ponieważ większość nauczycieli klas specjalnych nie ma wiadomości o upośledzeniu umysłowym, metodyce nauczania specjalnego oraz rewalidacji. Nawet osoby z odpowiednim zasobem wiedzy mają problemy spowodowane brakiem odpowiednich środków dydaktycznych. Sytuacja uspołeczniania uczniów klas specjalnych przedstawia się również niekorzystnie. pozornie dzieci upośledzone sa wychowywane razem z dziećmi zdrowymi faktycznie jednak na ogół nie dopuszcza się ich do uczestniczenia w życiu szkoły, uważając że się do tego nie nadają, z drugiej strony niechętna postawa uczniów z klas normalnych przyczynia się do postawania wobec nich wrogich i nieufnych postaw.
Brak pomocy specjalistycznej, jaka jest w szkołach specjalnych (psycholog, logopeda)
PODSUMOWANIE: badane klasy specjalne w szkołach normalnych nie zawsze mają warunki do prawidłowego funkcjonowania i nie spełniają należycie roli rewalidacyjnej.
Warunki integracji uczniów upośledzonych umysłowo z dziećmi normalnymi ( H. Boszyszkowska)
Odpowiedni klimat wobec problemów dziecka upośledzonego wśród kierowników, nauczycieli i uczniów szkół normalnych a także wśród rodziców
Odpowiednie warunki lokalowe dla klas specjalnych
Włączenie klas specjalnych w ogólnoszkolny program pracy dydaktyczno-wychowawczej szkoły normalnej
Eksponowanie nauczycielom i uczniom szkoły normalnej osiągnięć uczniów klas specjalnych
Do tych potrzeb A. Hulek dodaje jeszcze potrzebę zapewnienia usług medyczno-terapeutycznych i systemu doradztwa.
Szkoły zawodowe specjalne
Nauczanie i wychowanie w szkole specjalnej zawodowej ma na celu
Zapewnienie uczniom wykształcenia ogólnego i zawodowego niezbędnego do wykonywania zawodu i, o ile to możliwe, przygotowanie do dalszej nauki w innych szkołach, a także doskonalenia w zawodzie, w systemie kształcenia ustawicznego.
Wszechstronny rozwój i rewalidację uczniów oraz wychowanie ich na świadomych i twórczych obywateli.
„Głównym celem kształcenia ogólnego jest wyposażenie uczniów w wiadomości o przyrodzie, społeczeństwie i kulturze, potrzebne do właściwego organizowania życia oraz postrzegania społecznie akceptowalnych norm” (fragment wstępu do programu zasadniczej szkoły zawodowej)
Aby pobudzić zainteresowanie zawodowe uczniów szkoły specjalnej ich przyszłą pracą, należy stosować różne formy preorientacji zawodowej. Wybór odpowiedniego zawodu powinien stać się przedmiotem największej troski nauczycieli. Tylko w zawodzie właściwie dobranym mogą się realizować plany życiowe młodzieży upośledzonej umysłowo.
Najbardziej popularnymi kierunkami kształcenia w zawodowych szkołach specjalnych są mechaniczny, odzieżowy, budowlany, ogrodniczy, krawiecki.
Kształcenie zawodowe upośledzonych umysłowo stanowi odrębna formę przygotowania do życia i pracy. Od jakości przygotowania do pracy w dużej mierze zależą dalsze losy absolwentów i ich powodzenie życiowe
Sieć szkół zawodowych specjalnych nie odpowiada jeszcze potrzebom w tym zakresie. W 1976 roku zostały wydane wytyczne, które zobowiązują poszczególne ogniwa administracji szkolnej do zapewnienia wszystkim absolwentom podstawowych szkół specjalnych odpowiednich warunków do przygotowania zawodowego młodzieży. Zaleca się w tym celu organizować:
Zasadnicze szkoły zawodowe specjalne z własnymi warsztatami dla poszczególnych kategorii upośledzeń
Zasadnicze szkoły zawodowe specjalne bez warsztatów szkolnych, których uczniowie będą pobierać praktyczną naukę zawodów w warsztatach normalnych szkół zawodowych albo w warsztatach przemysłu terenowego i zakładach produkcji rolnej lub w warsztatach spółdzielni inwalidzkiej
Przyzakładowe zasadnicze szkoły zawodowe specjalne w zakładach pracy przemysłu terenowego
Przyzakładowe zasadnicze szkoły zasadnicze specjalne w zakładach pracy spół dzielności inwalidzkiej dla młodocianych posiadających jedną z grup inwalidzkich
Klasy zawodowe specjalne w normalnych szkołach zawodowych, bądź szkołach podstawowych specjalnych z zapewnieniem praktycznej nauki zawodu poza szkołą
Nauczanie indywidualne w środowisku rodzinnym
Aby zbadać ten rodzaj nauczania przeprowadzono badania, którymi objęto 50 indywidualnie nauczanych dzieci. Analiza dotyczyła również nauczycieli i rodziców dzieci niepełnosprawnych.
Nauczyciel, pracując z dzieckiem upośledzonym umysłowo w środowisku rodzinnym, napotyka różnorodne trudności. Można je podzielić na organizacyjne, metodyczne i emocjonalne. Trudności natury organizacyjnej były związane z dalekimi i uciążliwymi dojazdami nauczyciela do ucznia oraz brakiem umiejętności planowania pracy indywidualnej w środowisku rodzinnym (12 nauczycieli)
17 nauczycieli odczuwało trudności metodyczne. Wynikały one głównie z braku instruktażu oraz umiejętności planowania pracy dydaktyczno-wychowawczej w obrębie zajęć przedmiotowych objętych indywidualnym nauczaniem.
W grupie trudności z natury emocjonalnej wymieniono: zniechęcenie wobec nikłych efektów pracy z dzieckiem (8 nauczycieli), zniechęcenie związane z zachowaniem ucznia (10 nauczycieli), zniechęcenie wobec braku zainteresowania ucznia przedmiotem (8 nauczycieli).
Następne pytanie brzmiało: Jak oceniają pomoc dydaktyczna ze strony dyrekcji szkoły i ośrodków dydaktycznych? 35 nauczycieli uważa że ta pomoc jest wystarczająca, natomiast 15, ze nie.
Nauczyciele wskazują na potrzebę organizowania spotkań z rodzicami oraz powoływania zespołu samokształceniowego w celu doskonalenia pracy indywidualnej z dzieckiem specjalnej troski.
Oceny efektów pracy z dzieckiem przez nauczycieli: (50 badanych)
-satysfakcjonująca 25
-uciążliwa 15
-stresująca 11
Propozycje nauczycieli, którzy realizują program nauczania indywidualnego dotyczą:
-pomocy w przygotowaniu różnorodnych materiałów metodycznych
-możliwości zastosowania w pracy środków audiowizualnych wspierających proces edukacyjny
-wprowadzenie rehabilitacji fizycznej dla dzieci z porażeniem mózgowym i niepełnosprawnych fizycznie
-zacieśnianie współpracy między innymi nauczycielami nauczania indywidualnego, a także z lekarzami i psychologami
-zwiększenie kontaktu dzieci ze szkoła poprzez udział w imprezach szkolnych, wycieczkach itp.
-organizowanie wspólnych lekcji dla dzieci nauczanych indywidualnie i kształconych w szkole na tym samym poziomie
Uwagi o nauczaniu indywidualnym:
-kryterium do przydzielania uczniów do nauczania indywidualnego powinny stanowić wady fizyczne, niepełnosprawność ruchowa, a nie stopnień upośledzenia umysłowego
-dyrekcje szkół powszechnych powinny wykazać większe zainteresowanie kształceniom indywidualnym dzieci niepełnosprawnych
-rodzice musza mięć większy i bardziej systematyczny kontakt ze szkołą macierzystą
-należy prowadzić terapię rodziców
-zwiększyć kontakt uczniów nauczanych w domu z innymi nauczycielami, przez co zmniejszy się przywiązanie uczniów do jednego nauczyciela
-każdy nauczyciel pracujący indywidualnie, powinien również prowadzić lekcje w szkole z równorzędną klasą
-prowadzić kształcenie w zakresie techniki komputerowej
-organizować więcej imprez rekreacyjnych uczniom niepełnosprawnym
-badać poziom edukacji dziecka również na końcu roku szkolnego
-utworzenia nowych kierunków nauki zawodu pn.: ceramika, hodowla zwierząt
-stworzenie dla tych uczniów specjalnych oddziałów w ramach szkoły zawodowej
-zorganizowanie specjalnych placówek łączących pracę z rehabilitacją
-umożliwienie przyuczania do zawodu w zakładach rzemieślniczych
-organizowanie zajęć w grupach
Nauczanie indywidualne jest jedną z trudniejszych metod kształcenia dzieci i młodzieży. Pozbawione jest wielu cech, które posiada nauczanie iw wychowanie w placówkach szkolnych.
Rodzice wyrażają pozytywną opinię o tej formie kształcenia ich dzieci, stwierdzają, ze często „jest to jedyna możliwość ukończenia przez ich dzieci szkoły”
Można stwierdzić, iż pozytywna atmosfera domu rodzinnego stanowi połowę sukcesu w wychowaniu dzieci niepełnosprawnych. Integracja społeczna w środowisku zamieszkania pozostawia wiele zastrzeżeń, które wynikają z małej świadomości i znajomości ich potrzeb. Zniesienie barier architektonicznych to najważniejsze zadanie, które ułatwi edukację specjalną dzieci w warunkach domowych.