Rosyjska szkoła geopolityki

- informacje dot. geopolityki były poddawane cenzurze, jeśli jej treści były niezgodne z aktualną linią partii,

- początkowo traktowano geopolitykę jako dziedzinę pseudonaukową,

- ich opracowania, które powstawały w poprzednim stuleciu często są nacechowane nacjonalizmem,

- mistycyzm i misjonizm, Rosja państwem do wykonania wielkich celów,

- idea trzeciego Rzymu (monarchia absolutna, prawosławie, naród rosyjski),

- mit ,,Świętej Rus'' - państwa wybranego przez opatrzność,

- Moskwa jako ,,Nowe Jeruzalem'',

Twórcy rosyjskiej historiografii

- Mikołaj Karamzin - uzasadnił, że położenie Rosji na wielkiej Nizinie Wschodnioeuropejskiej zmuszało władze moskiewskie do ekspansji terytorialnej. Był zwolennikiem determinizmu geograficznego. Według jego przekonania warunki środowiska przyrodniczego decydowały o skali i tempie ekspansji rosyjskiej. Stał się prekursorem poglądów, później bardzo popularnych w dziełach twórców niemieckiej geopolityki przełomu XIX

i XX wieku, piszących o tzw. przestrzeni życiowej i usprawiedliwiających każdą agresję. Uważał, że państwo powinno posiadać jak największe terytorium, które świadczyłoby o jego potędze. Gloryfikował Rosję, a Polskę uważał za twór, który nie powinien istnieć,

- Mikołaj Polewoj - założenie o nieustannej walce żywiołu azjatyckiego z europejskim. Konfrontacja wynikała

z odmienności warunków geograficznych, a jej rezultatem było utworzenie się przeciwstawnych cywilizacji. Pomiędzy nimi usytuowana jest Rosja, położona między Polakami i Mongołami. Był twórcą oryginalnej periodyzacji dziejów Rosji, podzielił je na trzy „epoki”. Pierwsza z nich to historia rosyjskiego narodu, druga – historia carstwa, zaś trzecia to historia imperium,

- Sergiej Uwarow - twórca maksymy: „prawosławie, samodzierżawie, narodowość”. Postulowała jedność religii, władzy i narodu. Ta doktryna ideologiczna miała także wyraz geograficzny – wrogość do Europy, a jednocześnie wiązała się z przychylnym nastawieniem do kultury azjatyckiej,

- Sergiej Sołowiow - wykazywał, że środowisko geograficzne determinowało kierunek, tempo i sposób zagospodarowania ziem podbijanych przez Rosję. Na rozległej Nizinie Wschodnioeuropejskiej musiało powstać rozległe państwo, stworzone przez jeden naród. Sołowiow podkreślał, że Polska przestała spełniać swoją misję dziejową na skutek własnej słabości,

- Wasilij Kluczewski - Podboje dokonywane w okresie wielkoruskim, które zmierzały do zjednoczenia ziem ruskich oraz uzyskania granic naturalnych, dogodnych do obrony, uznał za działania pozytywne. Późniejsze aneksje o charakterze kolonialnym ocenił natomiast krytycznie, powodowały one osłabienie państwa

i narodu rosyjskiego, który ulegał rozproszeniu na rozległym terytorium eurazjatyckim. Negatywnie odnosił się do likwidacji państwa polskiego.

Prekursorzy rosyjskiej geopolityki

- Fiodor Tutczew - autor traktatu pt. Rosja i Zachód oraz artykułów Rosja i Niemcy oraz Rosja i rewolucja. Dowodził, że zachodnia Europa ulega rozkładowi, a winę za to ponosi katolicyzm. Jedyną ostoją jest prawosławie oraz Cesarstwo Rosyjskie. W skład tego imperium, którego jedynym władcą powinien być car Rosji, należałoby włączyć Bałkany, Węgry i wschodnie Niemcy aż po Łabę. Umożliwi to stworzenie Wschodniego Imperium Rzymskiego ze stolicą w Konstantynopolu. Mówiąc o geograficznym zasięgu Rosji, Tutczew wymienia jej granice: od Nilu do Newy, od Łaby do Chin, od Wołgi po Eufrat i od Gangesu do Dunaju,

- Mikołaj Danilewski - autor cyklu artykułów wydanych w 1871 r. pod wspólnym tytułem Rosja i Europa. Pogląd na kulturalne i polityczne stosunki świata słowiańskiego z grecko-romańskim. Dla autora Rosja była częścią świata, wielkim jednolitym kontynentem. Uważa, że między Europą a Rosją istnieje stała konfrontacja interesów połączona z rozbieżnością postaw ideowych. Powoduje to, że Europa nie rozumie Rosji i odnosi się do niej z wrogością. Porównuje cywilizację wytworzoną przez prawosławną Słowiańszczyznę do tej, która powstała w państwach romańsko-germańskich. Ta pierwsza jest predysponowana do zrealizowania wielkich przedsięwzięć. Rozróżnia rodzaje działalności charakteryzujące każdą formację cywilizacyjną, tzn. religijną, kulturową, polityczno-ekonomiczną. Spełnienie ich wszystkich zapewnia dopiero związek narodów słowiańskich, oparty na prawosławiu oraz tradycyjnym solidaryzmie społecznym.

Twórcy rosyjskiej geopolityki

- Władimir Łamański - prekursor idei eurazjatyzmu. Przyjął założenie, że kontynent eurazjatycki dzieli się na trzy części: Europę, Rosję i Azję. W przyszłości Europa utraci znaczenie polityczne i kulturowe, a Rosja zajmie większą część Europy oraz 2/5 Azji. Tylko ona jest powołana do stworzenia uniwersalnego państwa (trzeciego Rzymu). Konkurentem są państwa anglosaskie, które dążą do podziału pozostałych części świata,

- Aleksiej Wandam - traktował każde państwo jak organizm biologiczny, który aby istnieć musi wchłaniać nowe obszary. Gwarancją umożliwiającą realizację tych ekspansjonistycznych celów musi być silna armia i flota. Jego koncepcja była zgodna z teorią darwinowską – wojnę między państwami ujmował jak normalną biologiczną konkurencję, w której zwycięża mocniejszy. Za głównego przeciwnika Rosji uważał Anglików i Amerykanów,

- Georgij Trubecki - rozpatrując wszelkie warianty staje na stanowisku neutralności i niebrania udziału w konflikcie europejskim. Twierdzi, że przyszłość Rosji wiąże się z kierunkiem azjatyckim. Konfrontacja z Japonią

i Chinami zadecyduje o pozycji mocarstwowej Rosji na świecie. Priorytetem dla Rosji jest opanowanie zachodniego wybrzeża Pacyfiku i zapewnienie bezpieczeństwa dla magistrali syberyjskiej,

- Weniamin Siemionow Tian-Szański - Przypomina tu o dualistycznym podziale na państwa lądowe i morskie. Rangę faktycznego mocarstwa w skali światowej osiąga państwo będące potęgą na lądzie i morzu. Sformułował trzy geograficzne zasady tworzenia i funkcjonowania politycznej potęgi państwa. Pierwsza z nich to forma „pierścieniowata” – panowanie zamyka się w pierścieniu (w okręgu) wokół akwenu śródziemnomorskiego (np. Rzym lub Bizancjum). Drugą jest forma rozproszona – kolonialna; obok określonego centrum władzy

i dyspozycji znajdują się liczne posiadłości kolonialne w formie wysp (przykład Anglii, Hiszpanii ). Trzecia forma imperialna państwa, najbardziej doskonała, mająca możliwości zdobycia dominacji nad światem, to mocarstwo położone między morzami (np. Rosja lub Stany Zjednoczone). Proponuje stworzyć cztery wielkie bazy rozwoju kulturalno-ekonomicznego kraju: uralską, ałtajską, północno-turkiestańską z Siedmiorzeczem i bajkalską,

- Iwan Dusinski - autor Podstawowe zadania zagranicznej polityki Rosji w związku z programem naszej polityki wojenno-morskiej. Podstawowym celem politycznym Rosji jest utrzymanie dotychczasowej rangi potężnego mocarstwa europejskiego. Zadaniem bliższej i dalszej perspektywy jest dalsza ekspansja terytorialna

i stworzenie z Rosji imperium decydującego o losach całego świata. Był zwolennikiem idei Wielkiej Rosji. Zdecydowanie odrzuca projekty oderwania się Królestwa Polskiego od imperium. Przeciwnikiem przyznania niepodległości jakiejkolwiek części ziem polskich. Nie jest zwolennikiem uzyskania przez Polaków autonomii.

Ukraińska szkoła geopolityki

- początkowo kraj ulegał wpływom polskim i rosyjskim,

- Mykoła Michnowśkyj - jako pierwszy zaproponował utworzenie niezależnego państwa ukraińskiego,

Samostijna Ukraina Mikołaja Michnowskiego

- zakładał, że jedyną drogą na uratowanie narodu ukraińskiego jest utworzenie suwerennego państwa ukraińskiego,

- uważał, że Rosja i ukraina powinny respektować swoją suwerenność,

- jego zdaniem przewaga ekonomiczna ziemiaństwa polskiego nad ukraińskim chłopstwem jest niesprawiedliwa,

- przyszła Ukraina ma mieć ustrój republikański, respektujący swobody obywatelskie (tj. wolna Kozaczyzna),

- był autorem hasła ,,Ukraina dla Ukraińców'', które nie miało eksterministycznego zabarwienia.

Geografia Ukrainy Stefana Rudnickiego

- autor Ukraina und die Ukrainer i Ukraina. Land und Volk.

- uważał, że Ukraina ma mniejszy potencjał demograficzny jedynie od Rosjan i Niemców,

- zakładał, że na terenie Austro - Węgier i Rosji mieszka znaczna ilość Ukraińców,

- wykonał podział polityczno - geograficzny Europy Wschodniej na 5 regionów: Bałtycki, Uralski, Polarny, Moskiewski i Ukraiński,

- chciał utworzenia federacji państw, tj. Ukrainy, Białorusi, Litwy, Łotwy, Estonii i Finlandii. Ukraina miała być najsilniejszym państwem i rdzeniem tego sojuszu.

Integralny nacjonalizm ukraiński Dymitra Doncowa

- zwolennik darwinizmu społecznego i narodowego,

- traktował nieustanne wojny o przewagę jako rzecz naturalną i uważał, że eliminacja słabszych społeczności przez silniejsze jest warunkiem postępu,

- w jego ideach nie ma zasad etycznych i moralnych, brak humanizmu i wartości chrześcijańskich, propagując koncepcję szowinistyczną,

- u podstaw jego rozumowania stoi pojęcie ,,nacji'' w znaczeniu wiążącym z państwem i jest terminem politycznym, czynnikiem spajającym nację wspólna idea, misja,

- wierzy w istnienie hegemonii jednej nacji, o jej wartości świadczy motywacja do ekspansji i budowania potęgi,

- odnosi się wrogo do poglądów demoktatyczno - liberalnych oraz organizacji głoszących humanizm i internacjonalizm, propaguje idee oparte na posłuszeństwie i apoteozie potęgi,

- nacja podlega hierarchizacji i polaryzacji, powinna składać się z ,,mniejszości inicjatywnej'' nazywanej ,,arystokracją'' oraz ,,mas'',

- wydziela pięć ras i typów antropologicznych: rasę nordycką (która wg Doncova stworzyła naród ukraiński),

- przed I WŚ reprezentował poglądy umiarkowane, w przeddzień wybuchu wojny poglądy antyrosyjskie i proaustriackie, później nastąpiłaby polityczna separacja ziem ukraińskich i utworzenie niepodległego państwa.

- autor: Miźnarodne położenia Ukrajiny i Rosija oraz Ukrajinska derźavna dumka i Jevropa,

- głosił skrajnie nacjonalistyczną koncepcję utworzenia potężnego imperialnego państwa ukraińskiego,

- dzięki książce, pt. Nacjonalizm staje się ojcem duchowym kierunku ideowego ,,integralny nacjonalizm ukraiński'',

Soborna Ukraina Włodzimierza Kubijowicza

- zajmował się geodemografią, problematyką rozsiedlenia przestrzennego ludności ukraińskiej oraz stosunku do najbliższych sąsiadów, tj. Rosjan, Polaków, Rumunów, Żydów, Białorusinów i Słowaków; głównie zajmował się określeniem geograficznego zasięgu etnicznych ziem ukraińskich,

- priorytetem była ,,soborność'', czyli połączenie wszystkich obszarów zamieszkałych przez Ukraińców w jeden organizm polityczny,

- zwolennik skrajnego determinizmu etnicznego,

Czarnomorska Ukraina Jerzego Lipy

- twórca doktryny geopolitycznej wskazującej, że Ukraina jest państwem czarnomorskim i jej przyszłość polityczna jest związana z państwami basenu czarnomorskiego i powinna być ich liderem,

Polska szkoła geopolityki

- informacje dotyczące geopolityki przed I WŚ były poddawane manipulacji, a jej koncepcje były krytykowane,

W Polsce geopolityka akademicka narodziła się bardzo wcześnie, bo na przełomie XIX i XX wieku. Ojcem geopolityki polskiej był Eugeniusz Romer, którego sztandarowe dzieła takie jak Rola rzek w historii i geografii narodów (1901), czy Ziemia i państwo. Kilka uwag geopolitycznych (1939) po dziś dzień nie straciły swojej aktualności. Polska geopolityka wyłoniła się z naukowego sporu między Eugeniuszem Romerem oraz Wacławem Nałkowskim. Ten ostatni stworzył tezę badawczą o przejściowym charakterze ziem polskich, zarówno w znaczeniu komunikacyjnym jak i kulturowym. Romer odniósł się do niej bardzo krytycznie, wskazując na pomostowy charakter ziem polskich, usytuowanych między Morzem Bałtyckim a Morzem Czarnym.

Do akademickich geopolityków polskich zaliczają się także m.in.: Michał Janiszewski, Maria Kiełczewska, Ignacy Matuszewski, Leszek Moczulski, Jerzy Niezbrzycki (ps. Ryszard Wraga), Andrzej Piskozub, Władysław Studnicki, Zygmunt Wojciechowski, Tomasz Gabiś^[10].

W Polsce działa Polskie Towarzystwo Geopolityczne, Instytut Geopolityki, Europejskie Centrum Analiz Geopolitycznych, odbywają się zjazdy geopolityków.