ZESPÓŁ 5 – KOSZTY WEDŁUG TYPÓW DZIAŁALNOŚCI I ICH ROZLICZENIE

501 – KOSZTY DZIAŁALNOŚCI PODSTAWOWEJ

506 – KOSZTY WYDZIAŁOWE

509 – KOSZTY SPRZEDAŻY

513 – KOSZTY JEDNOSTEK HANDLU DETALICZNEGO

523 – KOSZTY ZAKUPU

527 – KOSZTY SPRZEDAŻY

530 – KOSZTY DZIAŁALOŚCI POMOCNICZEJ

550 – KOSZTY OGÓLNEGO ZARZĄDU

580 – ROZLICZENIE KOSZTÓW DZIAŁALNOŚCI

Układ rodzajowy i funkcjonalny nie obejmują:

-- pozostałych kosztów operacyjnych

-- kosztów finansowych

-- kosztów inwestycji rozpoczętych

-- strat nadzwyczajnych

Powyższe koszty są ewidencjonowane na osobnych kontach nienależących do żadnego z wymienionych układów ewidencyjnych.

Układ kalkulacyjny grupuje koszty wg celu ich postania.

Za kryterium klasyfikacyjne przyjmuje się ich związek z określonymi produktami.

Ewidencję kosztów w układzie funkcjonalno kalkulacyjnym prowadzi się na kontach wynikowych piątej grupy.

Ewidencja musi być ściśle dostosowana do struktury organizacyjnej podmiotu gospodarczego.

Wszystkie koszty można podzielić na: bezpośrednie i pośrednie

Układ funkcjonalno – kalkulacyjny informuje o miejscach powstania kosztów i produktach, na które zostały poniesione. Nie informuje o rodzajach poniesionych kosztów.

Dopiero połączone układy rodzajowy i funkcjonalny dają w miarę pełny obraz kosztów.

501 – KOSZTY DZIAŁALNOŚCI PODSTAWOWEJ

Konto służy do ewidencji kosztów działalności podstawowej

506 – KOSZTY WYDZIAŁOWE

Działalność podstawowa – polega na wytwarzaniu wyrobów, świadczeniu usług czy też prowadzeniu działalności handlowej.

Jest to działalność polegająca na realizacji zasadniczego przedmiotu działania jednostki

gospodarczej.

Obciążenia (Wn) konta 501 -- poniesione koszty proste dotyczące działalności podstawowej

-- koszty rozliczane w czasie, w części przypadającej na dany miesiąc

Uznanie (Ct) konta 501 -- rzeczywisty koszt wytworzenia produktów gotowych

-- koszty rozliczenia w czasie

-- ewentualne zmniejszenia kosztów prostych

W jednostkach wytwórczych na koniec roku obrotowego konto 501 może wykazywać saldo

Wn wyrażające koszty produktów w toku produkcji.

Jeśli celowe i możliwe jest ujęcie kosztów bezpośrednich i pośrednich każdego rodzaju działalności podstawowej, co ma znaczenie zwłaszcza w wypadku wykonywania działalności wytwórczej, wówczas wyodrębnia się w ewidencji koszty bezpośrednie i wydziałowe.

Do kosztów wydziałowych zalicza się koszty pośrednie komórek wydzielonych (jako odrębne miejsca powstawania kosztów). Są to przede wszystkim koszty utrzymania w ruchu maszyn i urządzeń, kierowania wydziałem, utrzymania pomieszczeń, oświetlenia, ogrzewania itp.

Jeśli natomiast wszystkie koszty bezpośrednie i pośrednie ujmowane są na jednym koncie 501 –

koszty działalności podstawowej, to konieczne jest prowadzenie do niego wieloprzekrojowej

ewidencji analitycznej.

Ewidencja ta powinna umożliwiać ustalenie:

-- wysokości kosztów poszczególnych rodzajów działalności podstawowej, np. kosztów

działalności produkcyjnej, usługowej, handlowej, z dalszym podziałem na koszty:

_ zaliczane do wartości wytworzonych produktów gotowych i produkcji w toku.

_ obciążające wynik finansowy danego okresu, np. koszty handlowe

-- struktury kalkulacyjnej kosztów działalności podstawowej, np. kosztów bezpośrednich

produkcji (materiałów bezpośrednich, płac bezpośrednich, innych kosztów bezpośrednich)

oraz kosztów pośrednich

-- wielkości i struktury kosztów w układzie stanowiskowym

W jednostkach o wysokim stopniu mechanizacji procesów produkcyjnych koszty pośrednie każdego wydziału podstawowego można zróżnicować według stopnia ich zmienności poprzez wyodrębnienie kosztów ruchu maszyn i urządzeń (czyli w uproszczeniu są to koszty utrzymania produkcji) oraz kosztów ogólnowydziałowych.

Jako pozycje analityczne można przyjąć m. in. płace robotników ruchu, płace pozostałych robotników, świadczenia na rzecz pracowników wydziału, materiały zużyte na cele ruchu czy wreszcie energię technologiczną.

W jednostkach wytwórczych produkty w toku, czyli saldo konta Wn konta 501, wycenia się na koniec roku obrotowego zasadniczo wg technicznego kosztu wytworzenia.

Ustawa o rachunkowości dopuszcza jednak wyjątki od tej reguły.

Można je wyceniać także w wysokości bezpośrednich kosztów wytworzenia lub tylko

materiałów bezpośrednich, jeśli nie zniekształca to wyniku finansowego oraz stanu aktywów jednostki.

Można także również w ogóle nie dokonywać wyceny produktów w toku, zwłaszcza gdy nie ma to istotnego znaczenia dla przedstawienia majątku jednostki.

Koszt wytworzenia produktu obejmuje koszty pozostające w bezpośrednim związku danym

produktem oraz uzasadnioną część kosztów pośrednio związanych z wytworzeniem tego produktu.

Koszty bezpośrednie obejmują wartość zużytych materiałów bezpośrednich, koszty pozyskania i przetworzenia związane bezpośrednio z produkcją i inne koszty poniesione w związku z doprowadzeniem produktu do postaci i miejsca, w jakich się znajduje w dniu wyceny.

Do uzasadnionej, odpowiedniej do okresu wytwarzania produktu części kosztów pośrednich

zalicza się zmienne koszty produkcji oraz tę część stałych pośrednich kosztów przy

normalnym wykorzystaniu zdolności produkcyjnych.

Za normalny poziom wykorzystania zdolności produkcyjnych uznaje się przeciętną, zgodną

z oczekiwaniami w typowych warunkach produkcji za dana liczbę okresów lub sezonów, przy

uwzględnieniu planowanych remontów.

Do kosztów wytworzenia produktu nie zalicza się kosztów:

-- będących konsekwencją niewykorzystanych zdolności produkcyjnych i strat produkcyjnych,

-- ogólnego zarządu, które nie są związane z doprowadzeniem produktu do postaci i miejsca,

w jakich znajduje się na dzień wyceny

-- magazynowania wyrobów gotowych i półproduktów, chyba ze poniesienie tych kosztów

jest niezbędne w procesie produkcji

-- sprzedaży produktów

Koszty te wpływają na wynik finansowy okresu sprawozdawczego, w którym zostały poniesione.

Jak policzyć koszt wytworzenia produktu?

Nie będzie to trudne jeśli dobrze będzie zorganizowana ewidencja kosztów.

Trudniej może być rozliczyć koszty pośrednie produkcji (wydziałowe).

Najpierw należy podzielić te koszty na stałe i zmienne.

Kryterium podziału kosztów na stałe i zmienne jest ich zachowanie się względem rozmiarów działalności przedsiębiorstwa.

Te rodzaje kosztów, które wykazują korelacje z rozmiarami działalności przedsiębiorstwa, nazywamy

kosztami zmiennymi.

Natomiast koszty niezależne od rozmiarów działalności są kosztami stałymi.

Rozpatrując podział kosztów na stałe i zmienne, należy uwzględnić czynnik czasu, przedział

wielkości produkcji i sposób ujęcia kosztów:

1/ w bardzo krótkim okresie czasu wszystkie koszty są stałe, a w długim okresie wszystkie

koszty podlegają zmianom.

2/ jeśli nie osiągnie się minimalnej wielkości, bądź przekroczy się wielkość maksymalną, to

wtedy podział na koszty stałe i zmienne może nie odpowiadać istocie tych kosztów.

3/ należy rozróżnić koszty całkowite i jednostkowe.

W przypadku kosztów stałych ich całkowita wartość jest niezależna od rozmiarów

produkcji, natomiast jednostkowy koszt stały maleje, kiedy produkcja rośnie, a wzrasta

kiedy produkcja spada.

Z kolei jednostkowy koszt zmienny nie zależy od wielkości produkcji, a koszty całkowite

zmienne rosną wraz z jej wzrostem, malejąc tym samym, gdy wielkość produkcji spada.

W praktyce najczęściej podziału kosztów na stałe i zmienne dokonuje się, korzystając z nast. metod: -- analizy księgowej -- pomiaru inżynierskiego -- statystyczno-matematycznej

Metoda analizy księgowej wykorzystuje długoletnie doświadczenie pracowników

księgowości, którzy na podstawie obserwacji kształtowania się kosztów w przeszłości są w stanie przewidzieć ich zachowanie stosownie do zdolności produkcyjnych danego przedsiębiorstwa. Je zaletą jest prostota.

Metoda pomiaru inżynierskiego opiera się na znajomości charakteru ponoszonych kosztów przez inżynierów kierujących produkcją, to oni na podstawie swojej wiedzy decydują o kwalifikacji danego rodzaju kosztu do Kostów zmiennych lub stałych.

Metody statystyczno – matematyczne wyodrębniania kosztów zmiennych i stałych wymagają przygotowania materiału statystycznego, szacowania kosztów oraz oceny uzyskanej z funkcji kosztów. Szacowania kosztów dokonuje się za pomocą metody wizualnej, wielkości krańcowych i analizy regresji linowej. Na tej podstawie ocenia się uzyskane funkcje

kosztów.

Po podziale kosztów na stałe i zmienne koszty zostaną zaliczone do kosztu wytworzenia wyrobów w całości.

Koszty stałe natomiast zaliczone będą tylko w części odpowiadającej wykorzystaniu mocy

produkcyjnych. [gdyby wszystkie koszty stałe wpływały zawsze na koszt wytworzenia, tzn. były w całości rozliczane na produkty, to można by zauważyć, ze w miarę wzrostu rozmiarów produkcji w danym okresie przeciętny koszt przypadający na jednostkę produkcji byłby coraz mniejszy.]

Stąd w rozwiązaniach ustawy o rachunkowości przyjmuje się podział na część uzasadnioną kosztów pośrednich, związaną z wytworzoną produkcja, oraz nieuzasadnioną – będącą wyrazem nie wykorzystania zdolności produkcyjnych (koszty te nazywa się także kosztami nieużytecznymi, kosztami pustymi lub kosztami gotowości).

Zgodnie z ustawą do uzasadnionej, odpowiedniej do okresu wytwarzania produktów części kosztów pośrednich zalicza się zmienne pośrednie koszty produkcji oraz tę część stałych kosztów produkcji, które odpowiadają poziomowi tych kosztów przy normalnym

wykorzystaniu zdolności produkcyjnych.

Warto zatem zauważyć, że koszty niewykorzystanych zdolności produkcyjnych będą wynikać wyłącznie z faktu ponoszenia przez jednostkę stałych kosztów pośrednich.

Pośrednie koszty zmienne są bowiem wyrazem zużywania zasobów w sposób elastyczny, w miarę zapotrzebowania do produkcji.

Punktem odniesienia dla analizy są normalne zdolności produkcyjne.

Zgodnie z przepisami za normalny poziom wykorzystania zdolności produkcyjnych uznaje się przeciętną, zgodną z oczekiwaniami w typowych warunkach wielkość produkcji za daną liczbę okresów lub sezonów, przy uwzględnieniu remontów.

Normalny poziom działalności przedsiębiorstwa ustala się zatem na podstawie średniego poziomu

działalności w typowych okolicznościach, oczekiwanego w czasie kilku następnych okresów lub

sezonów.

Uwzględnić należy jednakże utratę zdolności produkcyjnych z tytułu planowanych remontów i

innych sytuacji powodujących, że przedsiębiorstwo nie może w praktyce wykorzystywać teoretycznych zdolności produkcyjnych.

Zdolności produkcyjne wyrażane są dla roku obrotowego najczęściej za pomocą takich mierników, jak: 1/ liczba dostępnych roboczogodzin czasu pracowników

2/ liczba dostępnych maszynogodzin czasu pracy maszyn

3/ liczba godzin dostępnego czasu procesu produkcyjnego

4/ wydajność linii produkcyjnej mierzona rozmiarami produkcji

PRZYKŁAD 1

Koszty poniesione przez przedsiębiorstwo są następujące:

Rodzaj kosztu	Kwota (zł)	Liczba wyprodukowanych sztuk	Koszt na jednostkę (zł)
Koszty bezpośrednie	250 000	5 000	50
Koszty wydziałowe zmienne	500 000	5 000	100
Koszty wydziałowe stałe	300 000	5 000	?

Określony przez jednostkę normalny poziom wykorzystania zdolności produkcyjnych wynosi 7 500 sztuk. Ile wynosi koszt jednostkowy wyprodukowania wyrobu?

Nie ma problemu z obliczeniem kosztów bezpośrednich i zmiennych, które w sumie wynoszą 150 zł.

Dlaczego?

Zarówno koszty bezpośrednie, jak i wydziałowe zmienne mają charakter kosztów stałych na

jednostkę produktu.

Przyjmuje się założenie, że jeśli firma wyprodukuje jedną sztukę, to koszty te w wyniosą

150 zł, jeśli dwie sztuki – 300 zł itd.

Po ustaleniu poziomu produkcji na 7 500 szt (pisane wceśniej0 sprawa okazuje się łatwa.

Otóż wystarczy 300 000 zł podzielić przez 7 500 szt. – wyjdzie nam 40 zł/szt.

Tę kwotę należy dodać do 150 zł i już mamy koszt jednostkowy – 190 zł/szt.

Należy zauważyć, że na koszt wytworzenia wpłynęło jedynie 200 000 zł kosztów stałych wydziałowych (bo 5 000 szt x 40 zł = 200 000 zł)

Pozostałe 100 000 zł zostanie odniesione bezpośrednio w koszty okresu.

A gdyby firma zrobiła właśnie 7 500 szt koszt jednostkowy byłby taki sam!!!

Koszt bezpośredni i zmienny nie zmienia się, więc jest to nadal 150 zł.

Koszty stałe rozliczamy w ten sam sposób, przedstawiony powyżej – więc jest to 40 zł/szt.

A koszt jednostkowy wynosi 190 zł

Jedyna różnica polega na tym, że całe 300 000 zł kosztów stałych wydziałowych wpłynie na koszt wytworzenia (a nie 200 000 zł – jak przy pierwotnym założeniu)

Co będzie jeśli produkcja wyniesie 10 000 szt?

Przy zachowanym poziomie produkcji, na koszt wytworzenia wpłynie 400 000 zł kosztów stałych (40zł x 10 000szt), chociaż w rzeczywistości wydaliśmy tylko 300 000 zł.

Lepiej wtedy zmienić poziom normalnego wykorzystania zdolności produkcyjnych, np. na

10 000 szt koszt jednostkowy się nico obniży.

Koszty bezpośrednie i zmienne – 150 zł/szt

Koszty stałe – 300 000zł/10 000szt = 30 zł/szt

Koszt jednostkowy – 180 zł/szt

509 – KOSZTY SPRZEDAŻY

Służy do ewidencji rzeczywistych kosztów związanych ze sprzedażą przede wszystkim produktów gotowych np. opakowania, koszty załadunków i wyładunków, przewozu, ponoszonych po ich wydaniu z magazynu.

W jednostkach handlowych mogą to być wstrzymania sklepów detalicznych, wysyłki towarów,

dokonywania obrotów miedzy magazynem hurtowym a placówką handlu detalicznego itp.

Do konta 509 należy prowadzić ewidencje, która obejmować wyodrębnione rodzaje

sprzedaży, a w ich ramach między innymi następujące pozycje:

-- materiały pomocnicze i opakowania zużywane do wysyłanych, czyli sprzedawanych

produktów, towarów, materiałów

-- przewozy obejmujące opłaty za usługi przewoźników i spedytorów

-- koszty sprzedaży eksportowej, czyli np. prowizje płacone jednostkom lub agentom

zagranicznym

-- pozostałe koszty sprzedaży

Obciążenia (Wn) -- koszty bieżącego miesiąca związane ze sprzedażą

Uznanie (Ct) -- przeniesienie kosztów sprzedaży

Na dzień bilansowy koszty te są przenoszone w ciężar konta 860 – wynik finansowy (przy

kalkulacyjnym rachunku zysków i strat) lub na konto 490 – rozliczenie kosztów (przy

porównawczym rachunku zysków i strat).

530 – KOSZTY DZIAŁALNOŚCI POMOCNICZEJ

Działalność pomocnicza obejmuje:

-- wytwarzanie na własne potrzeby energii, materiałów i narzędzi

-- świadczenie usług transportowych, sprzętowych, remontowych, komputerowych itp.,

również na rzecz innych komórek tej samej jednostki, jak np. wykonywanie remontów

własnego taboru samochodowego, a w szczególności dla komórek działalności

podstawowej.

Na koncie 530 – ewidencjonuje się wszystkie koszty działalności tego typu – zarówno pośrednie i bezpośrednie.

Grupowane na tym koncie koszty podlegają zwykle prostej kalkulacji podziałowej, a

następnie są rozliczane na ośrodki odpowiedzialności czyli na miejsca powstawania kosztów, które korzystały z usług pomocniczych.

550 – KOSZTY ZARZĄDU

Służy do ewidencji wyodrębnionych kosztów związanych z zarządzaniem jednostką jako całością (są to tzw koszty ogólnozakładowe) oraz kosztów ogólnych dotyczących jednostki jako całości np. kosztów dotyczących utrzymania terenu, ochrony, BHP.

Obciążenie (Wn) -- koszty zarządu przypadające na dany okres

Uznanie (Ct) -- księgujemy przeniesienie kosztów działalności zarządu w korespondencji zwykle w ciężar konta 710 – koszt własny sprzedanych produktów lub konta 640 – rozliczenia międzyokresowe kosztów (jeśli koszty podlegają rozliczeniu w czasie)

w jednostkach, które nie wliczają kosztów zarządu do kosztu własnego produktu uznaje się konto 550 w korespondencji ze stroną Wn konta 490 – rozliczenie kosztów.

Konto 550 nie może wykazywać salda na koniec roku obrotowego!

TYPOWE ZAPISY NA KONCIE 550

Lp.	Nazwa operacji gospodarczej	Wn(Dt)	Ma(Ct)
1	Rozliczone koszty rodzajowe dotyczące zarządu	550	490
2	Rozliczone koszty świadczeń działalności pomocniczej na rzecz zarządu	550	530
3	Koszty rozliczane w czasie, w części przypadającej na dany okres sprawozdawczy	550	640
4	Przeniesienie rozliczonych kosztów zarządu dotyczących działalności produkcyjno – usługowej	710	550
5	Przeniesienie rozliczonych kosztów zarządu w jednostkach handlowych	501	550

490 - rozliczenie kosztów rodzajowych 501 - koszty działalności podstawowej 530 - koszty działalności pomocniczej 550 - koszty ogólnego zarządu 640 - rozliczenie międzyokresowe kosztów 710 - koszt własny sprzedanych produktów

Rozliczenie kosztów zarządu na poszczególne typy i rodzaje sprzedawanych wyrobów gotowych,

usług, robót powinno następować wg przyjętego klucza podziałowego np. proporcjonalnie do kosztów bezpośrednich, technicznego kosztu wytworzenia czy wartości sprzedaży.

W ewidencji analitycznej do konta 550 należy stosować takie przekroje kosztów, które umożliwią ich analizę i kontrolę.

Jednym z możliwych podziałów kosztów zarządu może być podział następujący:

-- koszty ogólno administracyjne:

- wynagrodzenia wraz ze świadczeniami na rzecz pracowników zarządu

- delegacje i przejazdy krajowe i zagraniczne

- opłaty pocztowe i telekomunikacyjne oraz podobne

- zużycie materiałów n cele biurowe - pozostałe koszty

-- koszty ogólne dotyczące jednostki gospodarczej:

- utrzymanie magazynów materiałów, produktów i towarów - BHP

- ochrona majątku firmy ( wynagrodzenia ochrony, zużycie materiałów p/pożarowych itp.)

-- koszty reprezentacji i reklamy

-- koszty sprzedaży, jeśli ze względu na ich niewielki udział w kosztach całkowitych nie ujęto

ich na innym koncie, np. na koncie 509 – koszty sprzedaży

580 – ROZLICZENIE KOSZTÓW DZIAŁALNOŚCI

Służy do porównania rzeczywistego kosztu wytworzenia poszczególnych produktów, ich grup

lub całej gotowej produkcji z cenami ewidencyjnymi tych produktów.

służy do ewidencji rzeczywistych kosztów wytworzenia produktów oraz wartości wyrobów

gotowych i półfabrykatów przyjmowanych do magazynów i ujmowanych w związku z tym

odpowiednio na kontach 601 i 602

-- umożliwia przy tym ewidencję produktów na tych kontach nawet wówczas gdy:

*nie sporządza się kalkulacji kosztów

*sporządza się kalkulacje kosztów ze szczegółowością mniejszą niż ta, z którą

prowadzi się ewidencje kosztów

*sporządza się kalkulację kalkulacje kosztów z opóźnieniem np. kwartalnie lub

Półrocznie

Prowadzenie konta 580 jest zbędne, gdy wprowadzone do magazynu wyroby wycenia się po rzeczywistych kosztach wytworzenia, a także gdy produkty wytworzone w danym okresie uznaje się w całości sprzedane.

Obciążenie (Wn) (W korespondencji z kontem 501 – koszty działalności podstawowej) księguje się rzeczywisty koszt wytworzenia produktów. Odchylenia od cen ewidencyjnych produktów, gdy koszt rzeczywisty jest niższy od cen ewidencyjnych.

Uznanie (Ct) wartość wytworzonych produktów w cenach ewidencyjnych (w korespondencji z kontem 601 – wyroby gotowe) odchylenia od cen ewidencyjnych produktów, gdy koszt rzeczywisty jest wyższy od cen ewidencyjnych.

KSIĘGOWE UJĘCIE KOSZTÓW W UKŁADZIE FUNKCJONALNO – KALKULACYJNYM

Lp.	Nazwa operacji gospodarczej	Wn(Dt)	Ma(Ct)
1	Bieżąca ewidencja kosztów bezpośrednich nierozliczanych w czasie	501	Zesp. 0, 1, 2, 3, 8
2	Bieżąca ewidencja kosztów pośrednich produkcji nierozliczanych w czasie	506	Zesp. 0, 1, 2, 3, 8
3	Bieżąca ewidencja kosztów ogólnozakładowych (zarządu) nierozliczanych w czasie	550	Zesp. 0, 1, 2, 3, 8
4	Bieżąca ewidencja kosztów sprzedaży nierozliczanych w czasie	509	Zesp. 0, 1, 2, 3, 8
5	Okresowe przeniesienie kosztów wydziałowych	501	506
6	Okresowe przeniesienie kosztów zarządów	710	550
7	Okresowe przeniesienie kosztów sprzedaży	710	509
8	Bieżąca ewidencja kosztów rozliczanych w czasie	640	Zesp. 0, 1, 2, 3, 8
9	Przeksięgowanie części (raty) kosztów	Zesp. 5	640

501 – koszty działalności podstawowej 506 – koszty wydziałowe 509 – koszty sprzedaży 550 – koszty ogólnego zarządu 640 – rozliczenie międzyokresowe kosztów 710 – koszt własny sprzedanych produktów

nie księgujemy na koncie 580

-- wyrobów gotowych zwracanych z magazynu lub przez nabywcę do magazynu

-- półfabrykatów przekazanych do dalszej produkcji zakończonych robót i usług

-- zakończonych robót i usług

Do konta 580 nie prowadzi się ewidencji analitycznej.

--Jedynie w przypadku, gdy sporządza się kalkulację kosztów rzeczywistych na poszczególne

wyroby lub ich grupy, można by otworzyć konta analityczne odpowiadające grupowaniu

kosztów tej kalkulacji.

-- wówczas wskazane jest rozliczanie odchyleń od cen ewidencyjnych wyrobów również w

podziale na poszczególne wyroby i grupy

Księgowania na 580 mogą dotyczyć produkcji podstawowej i pomocniczej wytwarzającej

produkty.

Na koniec okresu sprawozdawczego konto 580 nie wykazuje salda!!

TYPOWE ZAPISY NA KONCIE 580 I KONTACH POWIĄZANYCH

Lp	Nazwa operacji gospodarczej	Wn(Dt)	Ma(Ct)
1	Zaksięgowanie obliczonego rzeczywistego kosztu wytworzenia produktów	580	501, 530
2	Zaksięgowanie wartości ewidencyjnej przekazanych do magazynu lub sprzedaży wyrobów gotowych lub półfabrykatów	601, 602, 710	580
3	Kredytowe odchylenia od cen ewidencyjnych produktów (obroty Ma konta 580 są wyższe niż obroty Wn, różnica pomiędzy obrotami to wielkość odchyleń; wyksięgowuje się je ze strony, na której obroty są niższe – dzięki temu suma zapisów po str. Wn jest równa po stronie Ma i konto nie ma salda)	580	620, 710
4	Debetowe odchylenia od cen ewidencyjnych produktów (obroty Wn są wyższe niż obroty Ma)	620, 710	580

501 – koszty działalności podstawowe 530 – koszty działalności pomocniczej 601 – wyroby gotowe

580 – rozliczenie kosztów działalności 601 – wyroby gotowe 602 – półfabrykaty

620 – odchylenia od cen ewidencyjnych wyrobów 710 – koszt własny sprzedanych produktów

KOSZTY W UKŁADZIE RODZAJOWYM I FUNKCJONALNO - KALKULACYJNYM

Koszty w układzie rodzajowo – funkcjonalnym to ewidencjonowanie kosztów w dwóch układach jednocześnie: rodzajowym i funkcjonalno – kalkulacyjnym.

Wspomniane już niedostatki obydwóch układów powodują iż stosowane układy mieszane rodzajowo – funkcjonalne, stanowiące bogatsze źródło informacji .

Koszty są pierwotnie zapisywane na kontach układu rodzajowego, a następnie przenoszone

na inne układy.

Ewidencja i rozliczanie kosztów z kont zespołu 4 i w ramach kont zespołu 5 obejmuje 4 etapy:

1/ wstępna ewidencja kosztów prostych w układzie rodzajowym na kontach zespołu 4, a

także ich podział na koszty:

a/ rozliczane w czasie

b/ działalności podstawowej i pomocniczej bieżącego okresu

c/ działalności handlowej, sprzedaży i ogólnego zarządu

2/ ustalenie kosztów bezpośrednich wytwarzanych w ramach działalności podstawowej

Produktów i usług

3/ zaliczenie części kosztów uprzednio uznanych za rozliczenia między okresowe czynne do

kosztów bieżącego okresu oraz rozliczenia wewnętrznych wzajemnych świadczeń

poszczególnych działalności podmiotu gospodarczego.

4/ ustalenie kosztu produkcji zakończonej i niezakończonej

Struktura kosztów na koncie 501 – koszty działalności podstawowej będzie następująca:

Materiały bezpośrednie (razem z kosztami zakupu) +wynagrodzenia bezpośrednie (wraz z narzutami) + inne koszty bezpośrednie
= razem koszty bezpośrednie
+ części kosztów pośrednich produkcji
= koszt wytworzenia

Układ kalkulacyjny kosztów składa się poszczególnych pozycji połączonych w bardziej złożone

kategorie.

Najistotniejszą z nich jest koszt wytworzenia, za pomocą którego wycenia się wartość wyrobów gotowych oraz produkcji w toku.

KSIĘGOWE UJĘCIE KOSZTÓW W DWÓCH UKŁADACH JEDNOCZEŚNIE

Lp.	Nazwa operacji gospodarczej	Wn(Dt)	Ma(Ct)
1	Bieżąca ewidencja wszystkich ponoszonych kosztów w układzie rodzajowym	zespół 4 bez 490	zespół 0, 1, 2, 3 i 8
2	Równoległa (lub okresowa) ewidencja kosztów w układzie funkcjonalno – kalkulacyjnym	zespół 5	490
3	Bieżąca ewidencja technicznego kosztu wytworzenia wyrobów gotowych, a także okresowe przeniesienie kosztów sprzedaży i kosztów ogólnych	710	zespół 5

ZADANIE

Spółdzielnia produkcyjno – usługowa, będąca podatnikiem VAT, prowadzi ewidencję kosztów w układzie rodzajowym i funkcjonalno – kalkulacyjnym.

Proszę zadekretować i zaksięgować poniższe operacje, a także uzupełnić ewentualne

brakujące dane w tabeli.

Tam gdzie to konieczne, przy księgowaniu należy oznaczyć saldo początkowe konta jako „x”.

Lp.	Treść operacji gospodarczej	Kwota w zł	Kwota Wn	Kwota Ma
1	Zużycie materiałów (dowód Rw), w tym na cele: a/ bezpośrednio produkcyjne b/ pośrednio produkcyjne c/ działalności pomocniczej d/ administracyjne	1 235 800 225 150 60	401 501 506 530 550	310 490 490 490 490
2	Rachunek za reklamę na festynie z okazji 1 maja	110	402 550	200 490
3	Zużycie środków trwałych zgodnie z planem amortyzacji: a/ w wydziałach podstawowych b/ w wydziałach pomocniczych c/ w komórkach zarządu	1 050 600 355 95	408 506 530 550	070 490 490 490
4	Rachunek za opłacone gotówką konsultacje doradcy podatkowego	160	402 550	100 490
5	Zakup programu komputerowego (WB)	1 200	020	131
6	Rozliczenie świadczeń działalności pomocniczej, które: a/ w 60% obciążają wydziały podstawowe b/ w 40% obciążają administrację	303 202	506 550	530 530
7	Przeniesiono koszty wydziałowe	1 128	501	506

Ad operacja 6 – koszty produkcji pomocniczej w sumie wyniosły 505 zł. Po obliczeniu tej

kwoty mnoży się ja przez odpowiedni procent – stąd liczby 303 i 202.

Ad operacja 7 – na koniec okresu koszty wydziałowe przenoszone są na konto 501 – koszty produkcji podstawowej. Ich suma wynosi 1 128 zł (jest to saldo konta 506 – koszty wydziałowe).

310

Sp. X	1 235,- 1/

401

1/ 1 235,-

501

1a/ 800,-
7/ 1 128,-

506

1b/ 225,-	1 128,- 7/
3a/ 600,-
6a/ 303,-

550

1d/ 60,-
2/ 110,-
3c/ 95,-
4/ 160,-
6b/ 220,-

200

	110,- 2/

530 ³ (6 = a +b

1c/ 150,-	505,- 6^3/
3b/ 355,-

402

2/ 110,-
4/ 160,-

070

	1 050,- 3/

408

3/ 1 050,-

100

Sp. X	160,- 4/

490 ² (3 = a + b + c ¹ (1 = a + b + c + d

	1 235,- 1^1/
	110 2/
	1 050,- 3^2/
	160,- 4/

131

Sp. X	1 200,- 5/

020

5/ 1 200,-

Koszt wytworzenia obejmuje koszty bezpośrednie produkcji poszczególnych produktów, a

także zmienne koszty pośrednie oraz część stałych pośrednich kosztów produkcji.

Koszty te ujmuje się na koncie 506 – koszty wydziałowe, a na koniec okresu przeksięgowuje

się je na konto 501 – koszty działalności podstawowej.

Natomiast jednostkowy koszt wytworzenia czyli koszt wytworzenia jednej sztuki produktu (lub usługi) oblicza się zastosowaniu znanych metod (Jak policzyć koszt wytworzenia produktu? – patrz zespół 5)

Przez ceny sprzedaży netto należy rozumieć cenę sprzedaży be podatku VAT, dodatkowo

pomniejszoną o rabaty, skonta i inne opusty, należny podatek akcyzowy oraz koszty związane z przystosowaniem składnika majątku do sprzedaży i doprowadzenia jej do skutku oraz powiększona o należną dotację przedmiotową.

Stosowanie stałych cen ewidencyjnych upraszcza ewidencję szczegółową (ilościowo –

wartościową), stwarza możliwość bieżącego księgowania w ujęciu wartościowym

przychodów i rozchodów produktów.

[w przeciwnym razie można by to robić dopiero po rozliczeniu kosztów produkcji czyli jedynie raz w miesiącu, a nawet raz w roku!]

Stosowanie stałych cen ewidencyjnych ułatwia też kontrolę kosztów (np. analizę odchyleń, które sygnalizują o ile koszty rzeczywiste różnią się od planu).

Stosowanie w ewidencji rzeczywistego kosztu wytworzenia wymaga wyceny rozchodu stanu i stanu końcowego wg metod i cen przeciętnych, LIFO, FIFO lub szczegółowej identyfikacji.

W przypadku gdy przedsiębiorstwo stosuje stałe ceny ewidencyjne, w celu ustalenia rzeczywistej wartości zapasów oraz rozchodów produktów musi rozliczyć odchylenia od stałych cen ewidencyjnych produktów.

Odchylenia od stałych cen ewidencyjnych – są to różnice pomiędzy stałą ceną ewidencyjną a rzeczywistym kosztem wytworzenia produktu.

Stan końcowy produktów gotowych wg kosztu wytworzenia ustala się, korygując saldo konta 601 – wyroby gotowe o saldo konta 620 – odchylenia od cen ewidencyjnych wyrobów.

Saldo kredytowe ujemnie koryguje wartość produktów, zaś debetowe zwiększa tę wartość.