Nikos Kazantzakis, Ostatnie kuszenie Chrystusa – szczegółowe streszczenie.

Zelota ze starożytnego rodu Machabeuszów ma zostać ukrzyżowany. Jest uważany za bohatera i być może Mesjasza (tak suponuje stary rabin). Żaden Izraelczyk nie chce wykonać krzyża, poza młodym cieślą Jezusem (bratankiem rabina). Syn Marii ma koszmary widzi grupkę ludzi, którzy wędrując od miasta do miasta szukają pewnego młodego cieślę - Mesjasza; chcą go zabić. Po jednym z takich snów Jezus budzi się zlany potem. Nienawidzi Boga, walczy ciągle z Nim (nie przyjmuje do wiadomości, że to on jest Wybranym). Wyciosuje krzyż dla zeloty. Zachodzi do niego rudobrody olbrzym, kowal i przyjaciel cieśli – Judasz. Sam konspiruje, próbuje przemówić do rozsądku „zdrajcy” i „rzymskiemu pachołkowi”. Nie rozumie dziwnych słów i zmiany w wyglądzie Jezusa.

Tłum pod wodzą rabina idzie pod rzymskie koszary, gdzie znajduje się zelota. Atmosfera jest napięta, wszyscy czekają na cud – znak, że więzień jest Mesjaszem. Jezus niesie krzyż na własnych barkach. Tłum chce go ukamienować, czemu przeciwstawia się rabin (nie wolno się sprzeciwiać woli Boga). Magdalena, prostytutka, córka rabina i ukochana Jezusa wychodzi od zeloty, któremu chciała się oddać (więzień nie skorzystał). Ladacznica wyzywa i opluwa cieślę. Krzyż pomaga mu nieść Piotr-rybak (rybacy przybyli na ukrzyżowanie). Więzień jest eskortowany na wzgórze. Centurion pyta tłum, jaką karę winien otrzymać morderca. Rabin wykrzykuje: królewską koronę! Zapłakana Maria próbuje przedostać się do syna, który pomaga Cyganom w przygotowaniach do ukrzyżowania. Natomiast matka zeloty błogosławi synowi-męczennikowi. Później przeklina Jezusa i Marię.

Cudu nie było. Rabin pociesza tłum w synagodze, że miał wizję od Boga, jakoby Mesjasz miał pojawić się jeszcze za jego życia (a ma już ponad 80 lat). A co jeśli święty rabin żył będzie lat tysiąc? – pada z sali.

Maria czeka na syna w domu. Józef, sparaliżowany od uderzenia pioruna na dzień przed ślubem z Marią, od rana próbuje coś powiedzieć. Przychodzi rabin (brat Józefa). Maria przypomina sobie, co rzekł Bóg w tragicznym dniu sparaliżowania męża. Kobieta razem z gromem usłyszała błogosławieństwo. Rabin podejrzewa, że Jezus jest prorokiem lub nawet Mesjaszem – obserwuje go od dawna. Wokół Marii dzieją się dziwne rzeczy, a jej syn zmienia się na twarzy – coś ja rozświetla. Przybywa Jezus, mówi, że będzie walczył z Bogiem i pada wijąc się na ziemi. Józef wreszcie wykrzykuje: Adonai! (Pan.)

Jesus budzi się pogodzony z Bogiem. Wyrusza na pustynię do klasztoru, by szukać wśród mnichów Boga. W trakcie marszu jest kuszony: pod topolą powracają wspomnienia pięknej Magdaleny, mija po drodze piękne winnice i pola zboża, od starej baby dostaje kawał bochenka (chce go zatrzymać – mówi, że Boga można znaleźć zakładając rodzinę i płodząc dzieci). Jezus ma wrażenie, że ktoś ciągle podąża za nim (słyszy kroki, ale nikogo nie może zobaczyć). Boi się, próbuje uciec, ale nie może. W końcu zawędrował do Magdali, choć nie zamierzał tutaj trafić. W domu Magdaleny staje w kolejce klientów. Wieczorem idzie do niej po przebaczenie. Dziwka twierdzi, że szuka wśród kochanków ciepła, którego odmówił jej Jezus. Rozpętuje się nawałnica. Cieśla nocuje tu, ale rano odchodzi.

W klasztorze nowicjusz Jan (syn Zebedeusza) czyta rachitycznemu opatowi Joachimowi proroctwo Daniela. Opat jest umierający, każe wezwać pozostałych braci: napomina, aby byli czujni, bo nie wiadomo, kiedy przyjdzie Mesjasz.

Zebedeusz pogania swych pracowników przy łowieniu ryb. Filip, pasterz, opowiada o powodzi, jaka nawiedziła pola. Ojca Jan nic to nie obchodzi, ponieważ jemu powódź nie może zaszkodzić. Przechodzi Judasz. Zebedeusz wyzywa go od rudzielców i mówi, że nie będzie rozmawiał z potomkiem Kaina. Kowal odpowiada hardo bogaczowi, czym imponuje Filipowi. Pastuch dogania rudobrodego, który oferuje młodzieńcowi przystąpienie do bractwa zelotów. Filip się waha. Dowiaduje się przy okazji, że Judasz miał właśnie zabić pewnego zdrajcę – cieślę, ale pojawił się Jakub, syn Zebedeusza…

Jezus spotyka Tomasza, który ostrzega przyjaciela, aby nie szedł do klasztoru, bowiem czeka tam nań Judasz. Tomasz podsłuchał jak kowal szeptał coś o synu Marii z matką ukrzyżowanego zeloty i Barabaszem. Jezus nie schodzi z obranej drogi.

Kiedy przybył do klasztoru, chciał porozmawiać o swoim koszmarnym śnie, ale opat jest umierający. Posłano po rabina, który ma go spróbować uzdrowić. Kiedy przybywa pomoc z miasta, bracia wybiegają zostawiając umierającego samego. Zakrada się do niego cieśla. Opat powtarza kilkakrotnie „przyszedłeś” i umiera ze świetlanym wyrazem twarzy. Rabina zadziwia stan zmarłego. Judasz (jako kowal robił drobne posługi dal braciszków) prosi, aby wstawić pryczę nowoprzybyłego Jezusa do własnej celi. Syn Marii wyjawia rabinowi, co go trapi: że czasami ma siebie samego za syna Boga, że los Magdaleny jest jego winą etc.

Po spowiedzi – rozmowie Jezus czuje się czyściej. Rabin widzi na dworze węże, które się parzą (uważa, iż wyszły one z serca cieśli). Judasz chce zabić zdrajcę, ale gdy widzi, że ten nie obawia się śmierci – zaczyna się wahać. Odejmuje sztylet z jego gardła.

Winobranie. Zebedeusz ma jedyną maszynę do wyciskania gron, więc wszyscy ze wsi są u niego. Judasz po powrocie z pustynnego opactwa jest jakiś inny: małomówny i zamknięty. Przybywa Maria, która od dawna szuka syna. Jan (syn Zebedeusza) mówi, że mnisi chcieli uczynić go swoim opatem, ale Jezus odmówił. Do posiadłości wpada zakrwawiona Magdalena, która ścigają mieszkańcy Magdali. Chcą ukamienować ladacznicę za prostytucję w szabat. Barabasz wyciąga dziwkę za włosy. Żona gospodarza wzywa męża i synów, by ratowali kobietę. Jakub wyzywa na pojedynek Barabasza, ale pojawia się Jezus. Po słowach: kto pierwszy jest bez grzechu niech pierwszy rzuci kamień – wszyscy się cofają, poza Zebedeuszem. Syn Józefa przypomina mu wtedy o tym, jak odwidział okoliczne wdowy – starzec rezygnuje. Barabasz rozwścieczony uderza w policzek Jezusa, a ten nadstawia drugi. Zelota chce się rzucić na syna Marii, ale powstrzymuje go Judasz.

Jezus zgromadził grupkę słuchaczy i przemówił do nich. Nakazał im miłować się wzajemnie. Biedacy, nędznicy i głodni nie tego oczekiwali. Prorocy (także Jan Chrzciciel) mówili o walce i gniewie bożym, a ten szarlatan karze miłować bogaczy i katów? Niektórzy się śmiali, inni drwili, ale większość była wściekła – rozeszli się. Po tym niepowodzeniu Jezus przyrzeka Bogu całkowitą posłuszność. W nocy przychodzi do niego Andrzej z jadłem (jedyny, który o nim pamiętał).

Z Jezusem wędrują: Jan, Andrzej i Judasz. Judasz z nich jest najdziwniejszy, nie jest tak bezwolny jak pozostali. Podczas rozmowy z Rabbim wyjawia mu, że nie zabił go w klasztorze, ponieważ nie wie kim on jest – co jeśli Jezus jest Zbawicielem? Kowal przekonuje, by udać się do Jana Baptysty – niech on się wypowie. Podczas rozmowy ujawnia się także różnica światopoglądowa: Jezus chce zbawienia ludzi, a Judasz – Izraela. Wcześniej Jan zaznacza, że Judasz mu się nie podoba. Zmierzają do Jerozolimy przez grzeszna Samarię. Kowal nie chce jeść „nieczystego” chleba.

W Jerozolimie Jezus witany jest jako prorok. Chce pomodlić się w świątyni, ale smród, brud i grzechy przyprawiają go o mdłości (na dziedzińcu świątynnym handlowano, kopulowano i zarzynano setki zwierząt).

Grupa udaje się w kierunku Morza Martwego. Do Jana Chrzciciela udają się tylko Jezus i Judasz. Prorok Jan rozpoznaje w przybyszu Mesjasza ze swych snów i chrzci go w Jordanie. Obaj rozmawiają trzy dni. Jan chciał przekazać Jezusowi „topór” (symbol walki), ale ten majaczy tylko o miłości.

Mesjasz udaje się na pustynię, gdzie ponownie Jan Chrzciciel daje mu siekierę. Kusi go Lucyfer (Magdaleną, władza ziemską, władzą równą Bogu) – Jezus podołał próbom.

Wkrótce dociera do domu Marii i Marty – sióstr Łazarza. Zaznaje tam gościny. Siostry (stare panny) mają chrapkę na wędrowca. Przybywa Łazarz z wieścią o ścięciu proroka Jana na rozkaz Heroda podkuszonego przez Salome. Uczniowie uciekli znad Jordanu, mają czekać na Rabbiego w gospodzie Szymona Cyrenejczyka w Jerozolimie. Przyszli apostołowie są przerażeni. Chcą wrócić do swych rodzin, aby uniknąć prześladowań. Judasz gardzi nimi i strofuje ich. Do karczmy wpada Barabasz, szuka Jezusa. Iskariota rozkazuje mu odejść (jest wyżej w hierarchii zelotów).

Rabbi wraca zły, karci uczniów za próbę ucieczki. Piotr kłamie, że chcieli wyjść mu na spotkanie. Mistrz jest zmieniony. Mówi, że dostał do Jana „topór”, którym zetnie uschnięte drzewo-świat, aby na jego miejscu mogło wyrosnąć młode, żywe i czyste drzewo (Judasz jest urzeczony takimi słowami). Uczniowie wahają się: obiecane im było wesele a szykuje się wojna. Zostają jednak z Mistrzem.

W Nazarecie nikt nie rozumie posłania Jezusa: słowa o grzechach, karze i ogniu gniewają ludzi. Próbują ukamienować oratora. W jego obronie staje jedynie Judasz. Rabin Szymon (wuj syna Marii) studzi tłum, podąża za Jezusem. Przed opuszczeniem miasta Rabbi przyjmuje Mateusza – celnika i sługusa rzymskiego, ku oburzeniu pozostałych towarzyszy.

W Kanie nachodzi grupę centurion Rufus, którego córka została sparaliżowana. Jezus uzdrawia ją, czym zaskarbia sobie przychylność pazernego Tomasza – wędrownego kramarza. Mateusz zaczyna spisywać żywot Mistrza. Rufus chce wynagrodzić cud. Rabbi tajemniczo mówi, że niedługo obaj spotkają się w Jerozolimie i tam poprosi centuriona o przysługę.

W Magdali wita ich Magdalena. Tłum chromych napiera na Jezusa, by kogoś z nich uzdrowił. Ten odmawia ganiąc nędzników za zbyt małą wiarę.

Kafarnaum, dom Zebedeusza. Mateusz spisuje swą Ewangelię. Filip przyprowadza przyjaciela Nataniela. Szewc przyłącza się do grupy, ale zaznacza, że nie chce umierać na krzyżu. Przybywa stary rabin Szymon z Nazaretu i także zostaje z grupą (Bóg mu tak kazał).

Jezus wskrzesza Łazarza. Plebs ogarnia gorączka podniecenia, a faryzeusze wpadają w gniew. Jeden z kapłanów zleca Barabaszowi zabicie Łazarza. Mesjasz bluźni w świątyni jerozolimskiej, czym doprowadza do furii kapłanów. Rufus zabiera Jezusa i Judasza do Piłata. Uczniowie już kłócą się o podział władzy w nadchodzącym królestwie niebieskim.

Namiestnik wyśmiewa filozofię Mistrza. Ostrzega go przed konsekwencjami ze strony kapłanów i ostatecznie umywa ręce. Rabbi prosi o przysługę centuriona Rufusa – aby w przyszłości nie ratował Jezusa. Judasz staje się powiernikiem Mistrza, który wyjawia przyjacielowi, że zginie ukrzyżowany.

W Betanii, gdzie czekają: Magdalena, Jan, Andrzej, Filip, Nataniel, Piotr, Jakub, Mateusz, Tomasz, rabin Szymon oraz Maria i Łazarz, Jezus oddaje się rozmyślaniom nad śmiercią. Dziwnie się zachowuje: raz jest melancholijny, to znów gniewny. Mateusz pokazuje mu swą Ewangelię. Jezus wpada w gniew, bo widzi wiele przekłamań. Uspokaja się dopiero, kiedy były celnik mówi, że to anioł kieruje jego ręką podczas pisania.

Jezus i Judasz często rozmawiają ukradkiem, co wzbudza zawiść pozostałych uczniów. Mistrz jest już spokojny, pogodzony z losem baranka paschalnego. Iskariota porozumiał się z arcykapłanem Józefem Kajfaszem. Rabin jest umierający, przed śmiercią mówi, że jest zadowolony i wierzy już, że Jezus jest Mesjaszem. Barabasz zabija Łazarza.

Jezus czyni aluzje do przyszłego swego losu. Pojmują je, dzięki intuicji, jedynie kobiety. Towarzysze wyruszają na wieczerzę do Jerozolimy. Podczas uczty Mistrz ustanawia sakrament eucharystii i wyznaje, że zostanie ukrzyżowany. Na jego kiwnięcie Judasz wychodzi. Towarzysze idą się modlić do ogrodu Getsemanii. Filip, Nataniel i Tomasz uciekają. Zostają Andrzej, Jan i Jakub – mają złe przeczucia. Usypiają. Jezus wciąż nie jest pewien, pyta Boga, czy ma wypić kielich, który mu podano. Ukazu się anioł z kielichem. Przychodzą zbrojni. Judasz wskazuje Jezusa – całując go w usta.

Sanhedryn zatwierdza wyrok, Piłat także, ponieważ nie ma wyboru – lud chciał uwolnienia Barabasza (pojmano go po zabójstwie Łazarza). Uczniowie ukrywają się w karczmie Szymona Cyrenejczyka. Kłócą się o to, co robić. Są jednocześnie przerażeni i zawiedzeni. Wpada Szymon i łaje ich za bezczynność, podczas gdy on – zwykły karczmarz a nie uczeń – został poturbowany w obronie Jezusa. Karczmarz pomaga także nieść krzyż skazańcowi. Następuje ukrzyżowanie – Jezus mdleje.

Budzi się i widzi swego anioła stróża, który zabiera go z krzyża i prowadzi do Marii Magdaleny – młodzi biorą symboliczny ślub i kochają się pod drzewem. Byłą prostytutkę zabija jednak Saul, przez ukamienowanie. Anioł mówi, że to Bóg ja zabrał. Zabiera podopiecznego do domu Łazarza, a sam przemienia się w małego Murzyna – niewolnika. Mesjasz bierze ślub z Marią, płodzi z nią – ale i z Martą – stadko dzieci i starzeje się. Przybywa do niego Szymon Cyrenejczyk i wspomina o Piłacie, który został ukrzyżowany. Pyta, czy Jezus znał go. Rabbi ma wątpliwości, ale coś zaczyna mu świtać. Anioł przegania Szymona. Pojawia się Paweł z Tarsu (Saul – morderca Magdaleny). Jezus wyjawia mu kim jest. Wywiązuje się kłótnia. Paweł nie chce dać wiary, że Jezus nie został ukrzyżowany. Anioł go również przegania.

Tuż przed śmiercią Jezusa przybywają jego dawni uczniowie. Judasz nazywa go zdrajcą. Inni podobnie. W końcu do starca dociera, że jego miejsce jest na krzyżu. Budzi go smak octu w ustach. Znowu jest na Golgocie – jest szczęśliwy.

[by szwati]