Zagadnienia egzaminacyjne

1. Elementarne pojęcia i przedmiot ekonomii (różne definicje ekonomii, ekonomia polityczna, ekonomia jako profesja, czy ekonomia jest nauką? Hayek o ekonomii, ‘ekonomia w jednej lekcji’), ekonomia pozytywna i normatywna. Mikro-  i makroekonomia.

2. Różnorodność a rozwój. Zróżnicowanie dobrobytu w skali międzynarodowej i w skali kraju; krzywa Lorenza i współczynnik Giniego.

3. Narzędzia analizy ekonomicznej (dane (szeregi czasowe, dane przekrojowe), wskaźniki, wielkości nominalne i realne, modele, symulacja komputerowa, analiza statyczna i dynamiczna). Model a rzeczywistość (sposoby oceny ‘dobroci’ modelu). Opinia Marshall’a nt. wykorzystania podejścia matematycznego w ekonomii. Różne rodzaje trendów. Krzywa logistyczna, sigmoidalna. Wskaźnik cen detalicznych – sposób liczenia.

4. Gospodarka naturalna i towarowa (wymiana barterowa i wymiana pieniężna). Społeczny podział pracy. Kapitalizm. Schumpeter o kapitaliźmie. Dobro gospodarcze. Zasób rzadki. Cena a koszty, czynniki wpływające na ustalenie się ceny wg Pierre de Jean Olivi. Trzy funkcje ceny (wg Friedmana).

5. Krzywa możliwości produkcyjnych – konstrukcja, warunek wypukłości krzywej możliwości produkcyjnych. Prawo malejących przychodów. Koszt alternatywny.

6. Rynek – definicja, cechy rynku. Zasada 20/80 (zasada Pareto) a skuteczność działań rynkowych. Koncepcja ‘Niewidzialnej ręka’ u Adama Smitha. Systemy gospodarcze (od gospodarki nakazowej do rynkowej). Rewolucja marginalistyczna (marginalna)  - twórcy, prawo Gossena i ‘drugie prawo Gossena. Warunek maksymalizacji wg Jevonsa (użyteczność pracy vs. przykrość pracy).

7. Popyt i podaż – dobra ‘dyskretne’ i ‘ciągłe’, krzywa popytu rynkowego a krzywe popytu indywidualnego. Czy liniowe krzywe popytu indywidualnego mogą ‘wygenerować’ nieliniową krzywą popytu rynkowego? Cena równowagi rynkowej. Zasada ceteris paribus. Czynniki kształtujące funkcje popytu. Efektywność w sensie Pareto.

8. Elastyczność cenowa popytu – definicja, zmiana elastyczności dla liniowej funkcji popytu, funkcja popytu o stałej elastyczności cenowej, elastyczność cenowa dla różnego rodzaju dóbr, dobra elastyczne i nieelastyczne, typowy rozkład częstotliwości dóbr o różnej elastyczności. Wpływ elastyczności cenowej na zmianę położenia stanu równowagi. Krótki i długi okres – definicje i różnica w wartościach elastyczności.

9. Elastyczność mieszana popytu – definicja, substytucyjność, komplementarność. Elastyczność dochodowa popytu – definicja, dobra normalna  i niższego rzędu. Wartości szacunkowe dla różnego rodzaju dóbr.

10. Równowaga rynkowa – statyka i proste modele dynamiczne (modele pajęczynowe i warunki stabilności, cykl dla warunku liniowego i nieliniowego; model symulacyjny i rola zapasów w ustalaniu się warunków równowagi). Skutki ustalania ceny maksymalnej i ceny (płacy) minimalnej.

11. Wydatki a elastyczność popytu – interpretacja graficzna i analityczna. Przychód krańcowy a wydatki. Podatki a cena -  podatek od ilości, podatek od wartości (ad valorem), pusta strata z tytułu podatku.

Wydatki a elastyczność popytu:

• Stosując odwrócone funkcje popytu i podaży możemy napisać:

  • jeśli podatek nałożony na dostawców:

  • jeśli na producentów:

(q* - produkcja równowagowa bez podatku),

PRAWO ENGLA:

a) wraz ze wzrostem dochodu spada udział wydatków na żywność; 0 < E <1

b) wraz ze wzrostem dochodu, udział wydatków na odzież, książki się nie zmienia E= 1

c) wydatki na samochody, meble, podróże wzrastają szybciej od tempa wzrostu dochodu; E >1

• zatem korzystając z definicji elastyczności przychody (wydatki) będą rosły przy wzroście ceny jeśli

• czyli wtedy kiedy elastyczność jest zawarta pomiędzy (-1,0), zatem dla rynków nieelastycznych.

• Analogicznie wykazać można, że przychody (wydatki) będą malały przy wzroście ceny dla rynków elastycznych (e<-1).

Wydatek, w ujęciu ekonomicznym, jest to każdy rozchód środków pieniężnych z kasy lub rachunku bankowego jednostki gospodarczej, w związku z zapłatą za określone dobra lub usługi w związku z regulowaniem różnych zobowiązań jednostki. Istnieje tu zasada, że nie każdy wydatek jest kosztem, ale każdy koszt wiąże się z wydatkiem (niekoniecznie w tym samym czasie co powstanie kosztu).

PODATKI:

a) od ilości – nakładany w równej wysokości od jednostki towaru

Pd= Ps + t

Pd- cena z podatkiem

Ps- cena towaru bez podatku

t- podatek

b) od wartości- nałożony na cenę dobra nabywanego, a nie na ilość

Pd= Ps ( 1 + ł)

ł- stopa procentowa

Pusta strata

Argument zwolenników podatków: podatki nałożone na producentów nie dotykają zysków, ponieważ firmy przerzucają je na konsumentów.

Możemy powiedzieć, że podatek podwyższa cenę płacona przez konsumentów, ale też obniża cenę otrzymywaną przez firmy. Rozłożenie tych kosztów zależy od charakterystyki podaży i popytu.

1. Teoria wyboru konsumenta – elementy charakteryzujące konsumenta, ograniczenia budżetowe, zbiór budżetowy, dobro złożone, linia budżetowa, numeraire, racjonowanie i ograniczenia budżetowe, dotacje (np. bony żywnościowe) i opodatkowanie konsumpcyjne a ograniczenia budżetowe. Gusty konsumenta – założenia, krzywe obojętności, zbiór słabo preferowany. Czy krzywe obojętności mogą się przecinać? Przykłady preferencji (substytuty doskonałe, doskonała komplementarność, dobra niechciane, dobra neutralne, ‘błogostan’).

KONSUMENT- suwerenny podmiot gospodarczy, zdolny do podejmowania decyzji dotyczących konsumpcji na podstawie własnych preferencji i obiektywnych warunków rynkowych. Domeną konsumenta (gospodarstwa domowego) jest organizowanie konsumpcji i jej realizacja.

Poziom konsumpcji zależy od: wysokości dochodów, cen nabywanych dóbr i możliwości wykorzystania jego zasobu pracy, gustu konsumenta.

Twierdzenia teorii zachowania się konsumenta:

• Konsument maksymalizuje swoje zadowoleni- użyteczność, zachowując się logicznie

• Konsument woli mieć więcej niż mniej

• Konsument wie o istnieniu wszystkich możliwych do nabycia koszyków dóbr i potrafi je ocenić

UŻYTECZNOŚĆ- suma zadowolenia, jaką daje konsumentowi posiadanie danego dobra; im intensywniej dobro zaspokaja naszą potrzebę tym jest intensywniejsze

Możliwości konsumenta- zdolności konsumenta do nabywanie dóbr zależy od dochodu i cen.

Narzędzia opisu preferencji konsumenta:

• MAPA GUSTÓW- składa się z krzywych objętości,

FUNKCJA UŻYTECZNOŚCI- to reguła, która koszykom dóbr przyporządkowuje tym większe liczby (wskaźniki użyteczności) im wyżej ocenia je konsument. Funkcja użyteczności stanowi tylko wygodny zapis wyników obserwacji zachowania konsumenta na rynku. Znając ją wiemy który z 2 koszyków wybierze konsument.

LINIA OGRANICZENIA BUDŻETOWEGO- wskazuje najlepsze (największe) koszyki dóbr, które może nabyć konsument, rozporządzający określonym dochodem. Wzór:

I- dochód

Px- cena dobra X

Py- cena dobra Y

X- liczba dóbr nabywanych x

Y- liczba dóbr nabywanych y

Numéraire - dobro za pomocą którego wyznacza się ceny innych dóbr. W praktyce cenie jednego dobra przypisujemy wartość=1, wtedy cena numeraire wyznacza cenę względna, która mierzy wartość pierwszego dobra.

Jakie właściwości ma krzywa obojętności?

Krzywa obojętności łączy takie kombinacje dwóch dóbr, które są tak samo preferowane przez konsumenta. Jest wypukła względem początku układu współrzędnych, co świadczy o jej ujemnym nachyleniu wynikającym z faktu, że jeśli wzrasta w koszyku ilość dobra X, to musi maleć ilość dobra Y (warunek jednakowej preferencji koszyków).

Krzywe obojętności oddalające się w prawo od układu współrzędnych wyznaczają koszyki dóbr bardziej preferowane przez konsumenta.

Krzywe obojętności nie mogą się przecinać.

Maksymalizacja wg Jeronsa- pracujemy, aż do momentu gdy ‘przykrość’ pracy przewyższy wynagrodzenie.

Przykrość (disutility) pracy wg Jevonsa:

teoria podaży pracy: jeżeli wysiłek ludzki ma jakąś dodatnią wartość ze względu na swoją uciążliwość, to dany osobnik będzie skłonny oferować swoją prace tak długo, jak długo jest zdania, że osiągana satysfakcja przewyższa odczuwalną przykrość wysiłku. Przy założeniu, że owa przykrość, tj. ujemna użyteczność pracy (na jednostkę produktu), w miarę trwania wysiłku maleje a potem rośnie (dolny wykres), natomiast krańcowa użyteczność pracy monotonicznie maleje (górny wykres)

Kiedy ab równa się bc, użyteczność produktu jest równa ujemnej użyteczności pracy potrzebnej do jej wytworzenia; a zatem ilość pracy oferowanej w stanie równowagi jest wyznaczona przez Ob jednostek produktu.

Zbiór budżetowy:

• Zestawy dóbr na który stać konsumenta przy danych cenach P.

• często ograniczamy się do rozważań dwóch dóbr – jedno dobro to dobro które nas interesuje, a drugie to „wszystkie inne dobra” (mówimy wtedy, że jest to dobro złożone).

• Linia budżetowa – maksymalne kombinacje różnych dóbr, które może kupić konsument.

SUBSTYTUTY DOSKONAŁE

DOBRA DOSKONALE KOMPLEMENTARJNE

DOBRA NIECHCIANE

DOBRA NEUTRALNE

Trzy aksjomaty:

1. Zupełność – zakładamy, że każde dwa koszyki dóbr mogą być porównywalne. Przy dowolnym koszyku X oraz dowolnym koszyku Y zakładamy, że (x₁, x₂) ≥ (y₁, y₂) albo (y₁, y₂)≥ (x₁, x₂), albo zachodzi jednocześnie jedno i drugie, który to przypadek oznacza obojętność konsumenta względem tych koszyków;

2. Zwrotność – zakładamy, że koszyk jest przynajmniej tak samo dobry jak on sam (x₁, x₂) ≥ (x₁, x₂);

3. Przechodniość – jeśli (x₁, x₂) ≥ (y₁, y₂ ) oraz (y₁, y₂)≥ (z₁, z₂), to zakładamy, że (x₁, x₂)≥ (z₁, z₂).

Symbol > - ściśle preferowany

Symbol ~ - obojętny

Symbol ≥ - co najmniej tak samo bobry jak, słabo preferuje

Dobro złożone

Służy w przykładzie do opisania wszystkich innych dóbr poza rozpatrywanym. Reprezentuje wszystkie inne produkty, które można konsumować. Np. jeśli chcielibyśmy zbadać popyt konsumenta na mleko, możemy przyjąć, że x₁ mierzy jego spożycie mleka w litrach na miesiąc, natomiast x₂ reprezentuje wszystkie inne produkty, które może on konsumować.

Krzywe obojętności

Okazuje się, że cała teoria wyboru konsumenta może być sformułowana w kategoriach preferencji, które spełniają trzy poprzednio opisane aksjomaty oraz parę technicznych założenie. Wygodnie jest również opisać preferencje graficznie, używając konstrukcji opisanej jako krzywe objętości.

Rys.: Zbiór słabo preferowany. Obszar zacieniowany obejmuje wszystki0e koszyki, które są przynajmniej tak dobre jak koszyk (x_1, x₂)

Rozpatrzmy rysunek, narysowaliśmy dwie osie reprezentujące spożycie przez konsumenta dóbr 1 i 2. Wybierzmy pewien koszyk konsumpcji (x_1, x₂). Jest to zbiór słabo preferowany. Koszyki są na granicy tego zbioru – koszyki, które są dla konsumenta obojętne w porównaniu z (x_1, x₂) – tworzą krzywą obojętności.

Krzywą obojętności możemy narysować dla każdego koszyka konsumpcji. Krzywa obojętności przechodząca przez koszyk konsumpcji składa się ze wszystkich koszyków dóbr, które w porównaniu z danym koszykiem są obojętne dla konsumenta. Jednym z problemów powstających przy posługiwaniu się krzywymi obojętności jest to, ze pokazują one koszyki postrzegane przez konsumenta jako obojętne, nie pokazują natomiast, które koszyki są lepsze a które gorsze. Czasami dobrze jest narysować małe strzałki na krzywych obojętności, by pokazać w którym kierunku należy szukać koszyków preferowanych.

Krzywe reprezentujące wyróżnione poziomy preferencji nie mogą się przecinać. Aby to udowodnić wybierzmy trzy koszyki X, Y, Z takie, że X leży tylko na jednej krzywej obojętności, Y leży tylko na drugiej, a Z leży w punkcie przecięcia obu krzywych. Z założenia krzywe obojętności reprezentują różne poziomy preferencji, a zatem jeden z koszyków, powiedzmy X, jest ściśle preferowany względem innego koszyka Y. Wiemy, że X ~ Z oraz Y~ Z, aksjomat przechodniości zaś implikuje, że X ~ Y. Przeczy to założeniu, że X > Y. Ta sprzeczność dowodzi prawdziwości naszego stwierdzenia – krzywe obojętności reprezentujące różne poziomy preferencji nie mogą się przecinać.

Dobra niechciane

To takie dobra, których konsument nie lubi. Załóżmy np., że rozpatrywanymi dobrami są ostre kiełbaski pepperoni i pikantnie przyrządzone rybki anchovies, konsument uwielbia kiełbaski i nie lubi rybek . Załóżmy jednak, że istnieje możliwość wymiany między tymi dobrami, tzn. pewna ilość kiełbasek na pizzy skompensowała by konsumentowi konieczność zjedzenia danej ilości rybek.

Wybierzmy koszyk (x_1, x₂) składający się z pewnej ilości kiełbasek i rybek. Jeśli damy konsumentowi więcej rybek, to co powinniśmy zrobić z kiełbaskami, aby utrzymać go na tej samej krzywej obojętności? Jasne, że powinniśmy mu dać więcej kiełbasek, by skompensować zmuszanie się do rybek. A zatem krzywe obojętności tego konsumenta muszą być skierowane w górę i w prawo.

Wzrost preferencji odbywa się w kierunku dół i prawo, czyli w stronę spadku spożycia rybek i wzrostu spożycia kiełbasek, co pokazują strzałki na rysunku.

Błogostan (stan nasycenia)

Możemy jeszcze rozpatrzyć sytuacje prowadzącą do błogostanu, gdzie istnieje jakiś jeden z najlepszych koszyków, a im bliżej tego koszyka znajduje się konsument, tym większą odzuwa satysfakcję, wyrażoną w kategoriach preferencji. Przypuścimy np., że konsument ma jakiś najbardziej preferowany koszyk dóbr (x₁,x₂) i im dalej jest od tego koszyka tym gorzej się czuje. W tym przypadku powiemy, że (x₁,x₂) jest punktem błogostanu albo punktem nasycenia. Krzywe obojętności takiego konsumenta wyglądają tak, jak przedstawiono na rysunku. Najlepszy jest punkt (x₁,x₂), punkty położone dalej od tego punktu szczęśliwości leżą na „niższych” krzywych obojętności.

W tym przypadku krzywe obojętności maja „zbyt mało” albo „zbyt dużo” obydwu dóbr, a nachylenie dodatnie gdy „zbyt dużo” jednego dobra”. Nadmiar jednego dobra powoduje, że staje się ono niechciane – redukcja konsumpcji tego dobra przesuwa konsumenta bliżej punktu szczęśliwości. Jeśli zaś ma zbyt dużo obydwu dóbr, wtedy obydwa są niechciane, tak że obniżka spożycia każdego z nich również przesuwa naszego konsumenta bliżej „punktu szczęśliwości”. Przypuśćmy np., że te dwa dobra to ciastko czekoladowe i lody. Mogłaby istnieć jakaś optymalna ilość ciastek czekoladowych i lodów, którą chcielibyście zjeść w ciągu tygodnia. Każda mniejsza ilość uczyniła by was mniej zadowolonymi, ale każda większa ilość również pogorszyłaby Wasza samopoczucie.

Gdy zastanowimy się na tym, okaże się, że większość dóbr przypomina ciastko czekoladowe i lody – prawie każdego można mieć za dużo. Zwykle jednak ludzie nie wybiorą dobrowolnie wariantu. Który dawałby im zbyt dużo konsumowanych dóbr.

0Z punktu widzenia wyboru ekonomicznego interesująca jest sytuacja gdy posiadamy mniej dóbr, niż chcielibyśmy mieć. Tylko taki wybór jest przedmiotem troski ludzi i takimi sytuacjami będziemy się tu zajmowali.

1. Funkcja użyteczności, przykłady, użyteczność krańcowa, krańcowa stopa substytucji. Krańcowa stopa substytucji a gusty konsumenta. Optymalny wybór konsumenta, wpływ gustów na wybór dokonywany przez konsumenta. Wpływ wzrostu dochodu i ścieżka wzrostu dochodu. Wzrost dochodu a popyt na dobro niższego rzędu – interpretacja graficzna. Zmiany cen a decyzje konsumenta, efekt dochodowy i substytucyjny. Wzrost ceny a dobro Giffena. Eksperyment z efektem substytucyjnym (konsument, koktajl i piwo).

KRAŃCOWA STOPA SUBSTYTUCJI

• Krańcowa stopa substytucji (MRS – marginal rate of substitution) towaru A jest równa liczbie (ilości) towaru A z której musi zrezygnować konsument po to by zwiększyć o jednostkę liczbę (ilość) towaru B nie zmieniając łącznej użyteczności.

• Gusty konsumentów charakteryzują się malejącą krańcową stopa substytucji jeśli przy stałej użyteczności dodatkowe jednostki jednego dobra można uzyskać kosztem coraz to mniejszych ilości drugiego dobra (tak jest dla krzywych wypukłych).

• MRS mierzy nachylenie krzywej obojętności i jest zwykle ujemna

• dla doskonałych substytutów MRS=-1

• dla ‘neutralnych’ MRS= nieskończoność

• doskonale komplementarnych MRS = zero albo nieskończoność

1. Gałąź przemysłu, struktura rynku – definicja i jej podstawowe typy. Morfologiczny schemat rynku (nabywcy vs. producenci). Rozkład ukośny wielkości firm na rynku. Miary koncentracji rynku i ekwiwalentna liczba firm na rynku.

Struktura rynku:

Gałąź – zbiór wszystkich przedsiębiorstw wytwarzających ten sam produkt (industry). Wielkość produkcji gałęzi to suma produkcji wszystkich przedsiębiorstw,

Struktura rynku – rozkład udziału firm (i konsumentów) na rynku; określa w jaki sposób koszty i popyt wpływają na liczbę firm w gałęzi i rozmiary konkurencji.

Konkurencja doskonała i czysty monopol są użytecznymi punktami odniesienia jako skrajne rodzaje struktury rynku. Większość rynków znajduje się gdzieś między tymi dwoma biegunami.

Monopol oligopol konkurencja monopolistyczna konkurencja doskonała

MONOPOL(czysty monopol)- jedyny sprzedawca lub potencjalny sprzedawca jednego dobra któremu nawet w długim okresie nie zagraża konkurencja.

Monopolista jest jedynym faktycznym i potencjalnym dostawcą produktu wytwarzanego w określonej gałęzi. Przedsiębiorstwo i gałąź pokrywają się.

• Warunki:

  • na rynku jest jeden producent i wiele nabywców

  • istnieją ogromne bariery wejścia na rynek nowego przedsiębiorcy. Bariery techniczne (technologia, patent, know how), bariery ekonomiczne (koszty budowy fabryki), bariery prawne (ustalane są przez państwo)

  • Produkty nie mają bliskich substytutów

  • Uczestnicy dysponują pełną informacją

  • Monopolista ma wpływ na wielkość produkcji oraz ceny. Nie obawia się konkurentów, z reguły produkuje mniej i sprzedaje po wyższej cenie. Musi się jednak liczyć z popytem rynkowym. Nie może w nieskończoność podnosić cen, bo nie znajdzie na rynku nabywców.

OLIGOPOL

Każdy jego uczestnik musi uwzględnić wpływ własnych działań na poczynania konkurentów. Między firmami jest silna współzależność

Niewielka liczba producentów oraz duża liczba kupujących, swoboda wejścia na rynek jest ograniczona względami technologicznymi lub ekonomicznymi

Produkty wytwarzane mogą być zarówno jednorodne jak i zróżnicowane. W praktyce częściej można spotkać oligopole zajmujące się produkcją wyrobów zróżnicowanych, które są bliskimi substytutami np. rynek samochodw, komputerów

jest kilku przedsiębiorców na rynku. Wytwarzane dobra są bliskimi substytutami. Cena jaką wyznacza producent jest uzależniona nie tylko od jego kosztów produkcji ale też od działań konkurentów z gałęzi. Są wysokie bariery wejścia na rynek. Konsumenci i producenci mają doskonałe informacje o rynku. (np. telefonia komórkowa, rynek energetyczny, cementownie, producenci leków farmaceutycznych, sektor motoryzacyjny).

KONKURENCJA MONOPOLISTYCZNA

Gałąź o dużej liczbie małych przedsiębiorstw, z których każde ma świadomość, że jego decyzje nie wpływają na zachowanie innych firm.

Produkty wytwarzane przez różne firmy nie są jednorodne , są zróżnicowane oraz mają bliskie substytuty

Charakteryzuje się też różnicowaniem produktów.

Każde przedsiębiorstwo może tu do pewnego stopnia wpływać na wielkość udziału w rynku zmieniając stosunek własnych cen do cen konkurentów. Istnieje swoboda wejścia na rynek

roducenci i konsumenci mają doskonałe informacje o rynku Występuje w takich gałęziach jak przemysł obuwniczy, odzieżowy, wydawniczy, meblarski, usługi fryzjerskie, usługi kosmetyczne i gastronomia.

KONKURENCJA DOSKONAŁA:

Istotną cechą przedsiębiorstwa w tej gałęzi jest stała cena. (poziome położenie krzywej popytu na jego produkt)

4 właściwości gałęzi:

• Musi działać wiele przedsiębiorstw(każde z nich ma znikomy udział w produkcji całej gałęzi)

• Przedsiębiorstwa wytwarzają jednorodny (standaryzowany) produkt

• Nabywcy mają prawie pełną informację o produktach

• Swoboda wejścia i wyjścia z gałęzi

Morfologiczny schemat form rynku:

Rynek doskonale konkurencyjny – zarówno sprzedający jak i kupujący uznają, że ich decyzje o kupnie i sprzedaży nie wpływają na poziom ceny rynkowej.

Monopolista – jedyny sprzedawca lub jedyny potencjalny sprzedawca dobra w danej gałęzi.

Monopsonista – jedyny nabywca lub jedyny potencjalny nabywca dobra pochodzącego z danej gałęzi

WSKAŹNIK KONCENTRACJI RYNKU:

Liczba przedsiębiorstw działających w gałęzi może być mylącym wskaźnikiem struktury danej gałęzi. Chcąc obliczyć liczbę znaczących przedsiębiorstw w gałęzi, posługujemy się wskaźnikiem koncentracji:

Wskaźnik koncentracji N firm to udział N największych przedsiębiorstw w sprzedaży tej gałęzi. Wskaźnik koncentracji trzech firm mówi nam zatem o procentowym udziale w podaży rynkowej produktów pochodzących z trzech największych przedsiębiorstw danej gałęzi. Jeśli istnieją tylko trzy liczące się przedsiębiorstwa to ich podaż będzie stanowić niemal całą podaż rynkową danego dobra. Kiedy natomiast jest to gałąź doskonale konkurencyjna, wtedy trzy największe przedsiębiorstwa mogą jedynie liczyć na drobny udział w całym ryku danego produktu.

Wskaźnik Herfindahla-Hirschmana (HHI)

wszystkich N firm:

gdzie x/f oznacza procentowy udział przedsiębiorstwa

HHI przyjmuje wartości z przedziału od 10000 dla czystego monopolu (jego udział w rynku wynosi 100%)

do 0 dla rynku z nieskończenie wieloma bardzo małymi przedsiębiorstwami (ich udziały w rynku dążą do zera).

Możliwe wartości z przedziału <0,1>

Wskaźnik HHI - właściwości:

• uwzględnia on udziały wszystkich firm w rynku,

• im bardziej nierównomierny jest podział rynku między

poszczególne przedsiębiorstwa, tym większa jest

wartość wskaźnika,

• im więcej podmiotów działa na rynku, tym mniejsza jest wartość wskaźnika.

Współczynnik koncentracji (CR)

Przedstawia odsetek sprzedaży kilku największych

przedsiębiorstw działających na rynku – CR(N).

CR(N) można przedstawić jako:

gdzie x oznacza procentowy udział przedsiębiorstwa w produkcji lub sprzedaży na rynku,

a N – to liczba przedsiębiorstw.

Współczynnik koncentracji CR:

• CR(1) > 90 – efektywny monopol – koncentracja

produkcji jednej firmy ponad 90%,

• CR(4) > 60 – ścisły oligopol,

• 40 £ CR(4) £ 60 – luźny oligopol,

• CR(4) < 40 – rynek konkurencyjny.

Ekwiwalentna liczba firm

Im jest on większy tym więcej przedsiębiorstw o zbliżonej wielkości dostarcza produkty, tym samym struktura rynku jest zbliżona do konkurencji doskonałej. W przypadku, gdy wskaźnik zbliża się do dwójki – na rynku występuje duopol, gdy zaś osiąga wartość bliską 1 – można przypuszczać, że na rynku występuje monopol

1. Przedsiębiorstwa – rodzaje, warunki prawne związane kodeksem spółek handlowych z 15 września 2000. Utarg, koszty, zyski amortyzacja, zapasy – definicje, rodzaje i typowe wykresy. Bilans, aktywa, pasywa. Kryteria działalności firm. Koszt całkowity i koszt krańcowy. Utarg krańcowy, warunek optymalnej decyzji przedsiębiorstwa przy maksymalizacji zysku (interpretacja graficzna i analityczna). Stabilność optymalnej decyzji firmy. Zmiany utargu krańcowego i kosztu krańcowego a decyzja optymalna. Nakład (czynnik produkcji) a funkcja produkcji. Funkcja produkcji Cobba-Douglasa. Długookresowe koszty przeciętne, korzyści skali. Koszty przeciętne i krańcowe – interpretacja graficzna i analityczna. Decyzje produkcyjne w długim okresie. Krzywe kosztów w krótkim okresie -  krótkookresowe przeciętne koszty stałe, zmienne  i całkowite. Decyzje produkcyjne firmy w krótkim okresie. Relacja pomiędzy krzywymi kosztów przeciętnych w długim i w krótkim okresie.

Przedsiębiorstwo – (definicje)

1. Organizacja pod jednym zarządem, wyodrębniona ekonomicznie (autonomiczność zasobów) i prawnie (firma ma prawa i obowiązki), której celem jest prowadzanie działalności przynoszącej zysk

2. Względnie autonomicznie jednostka, dążąca do osiągnięcia korzyści ekonomicznych i składająca się z co najmniej jednej jednostki regulującej działalność gospodarczą ( co produkować, po jakiej cenie sprzedawać, jaki jest profil klienta)oraz co najmniej jednej jednostki realizującej materialne procesy gospodarcze (to co zaplanowano trzeba zrealizować -> funkcje planowania i realizacji)

3. Wyodrębniona pod względem ekonomicznym jednostka, prowadząca działalność gosp. produkcyjną, handlową, usługową, zarobkową itp

Cechy przedsiębiorstwa:

• Odrębność ekonomiczna ( dysponowanie majątkiem firmy zależy od właścicieli)

• Odrębność prawna ( samodzielność występowania w stosunkach prawnych-umowy, występowanie przed sądem)

• Jest towarem

• Z reguły nastawione na zysk

• Składa się ze sfery realnej(wszystkie środki trwałe, obrotowe, kapitał) i regulacyjnej (zakres działań krótko- i długoterminowych)

Funkcje przedsiębiorstwa:

• Podażowa (ile wytworzyć produktów aby to sprzedać)

• Popytowa

• Społeczna (np. daje pracę,)

Klasyfikacja przedsiębiorstw ( ze względu na formę prawną)

• Państwowe

• Prywatne

Podział ze względu na wielkość:

	Mikro przedsiębiorca	Mały przedsiębiorca	Średni przedsiębiorca
Zatrudnienie	Do 10 osób	Do 50 osób	Do 250 osób
Roczny obrót netto ze sprzedaży towarów, wyrobów, usług lub operacji finansowych	do 2,000,000 €	do 10,000,000 €	do 50,000,000 €
Sumy aktywów w bilansie	do 2,000,000 €	do 10,000,000 €	do 43,000,000 €

Duże przedsiębiorstwa – bez barier

Kto prowadzi działalność gospodarczą?

• firmy jednoosobowe (sole traders), w Polsce ‘zakłady osób fizycznych’;

• spółki jawne (partnerships), w Polsce spółka cywilna (w tym komandytowa - przynajmniej jeden wspólnik odpowiada do sumy podanej w umowie a pozostali odpowiadają nieograniczenie), spółka z nieograniczoną odpowiedzialnością;

• spółki kapitałowe (companies w USA corporations), spółka z ograniczoną odpowiedzialnością (z o.o., ltd.)

Utarg (przychód) – ilość pieniędzy uzyskana ze sprzedaży dóbr i usług w jakimś okresie (zwykle w ciągu roku).

Koszty przedsiębiorstwa – wydatki poniesione na wytworzenie dóbr i usług w jakimś okresie.

Zyski – nadwyżka przychodów nad kosztami.

Przepływ pieniężny – ilość pieniędzy netto faktycznie uzyskana w danym okresie.

Kapitał rzeczowy – maszyny, wyposażenie i budynki wykorzystywane w produkcji.

Termin kapitał jest stosowany przez ekonomistów do określenia dóbr, które nie zużywają się w całości w trakcie jednego cyklu produkcyjnego, np. budynki, ciężarówki. Energia elektryczna nie jest dobrem kapitałowym, bo całkowicie zużywa się ją w procesie produkcyjnym w danym okresie.

Dobra kapitałowe = środki trwałe = aktywa rzeczowe

Jak należy traktować koszt dobra kapitałowego przy obliczaniu zysków i kosztów? W rocznych kosztach przedsiębiorstwa umieszcza się koszt zużycia (amortyzacji) danego dobra kapitałowego, a nie koszt jego zakupu.

Amortyzacja – utrata wartości dobra kapitałowego w ciągu roku, będąca rezultatem wykorzystania tego dobra w procesie produkcji.

Zapasy – dobra przechowywane przez przedsiębiorstwo na potrzeby przyszłej sprzedaży.

Gromadzenie zapasów jest niezbędne dla zapewnienia ciągłości produkcji i sprzedaży.

Kredyty

Firmy zaciągają pożyczki gł. w celu sfinansowania wydatków związanych z ich założeniem, rozwojem, zakupem dóbr kapitałowych, opłatami za rejestrację firmy itp. Od wszystkich pożyczonych sum firma musi płacić odsetki. Stanowią one część kosztów prowadzenia działalności i są wliczane do kosztów bieżących przedsiębiorstwa.

Bilans – zestawienie wszystkich posiadanych przez firmę aktywów oraz wszystkich jej pasywów w odniesieniu do jakiegoś momentu, np. na koniec roku.

Aktywa – posiadany przez przedsiębiorstwo majątek (np. ilość gotówki w baku, należności u odbiorców, zapasy towarów w magazynach, wartość budynku fabryki).

Pasywa – to, co firma jest winna innym (np. niezapłacone rachunki, nie wypłacone wynagrodzenia, dług hipoteczny,, kredyt bankowy).

Zyski

Na co przeznaczane są zyski pozostałe po opodatkowaniu?

Część może być wypłacona akcjonariuszom w postaci dywidend, część zatrzymana w firmie jako zyski nie podzielone/zatrzymane.

Zyski nie podzielone – stanowią tę część zysków do opodatkowania, która zostaje zakwestionowana w przedsiębiorstwie, a nie przeznaczona na wypłatę dywidend dla akcjonariuszy.

Suma zysków niepodzielonych wpływa na bilans przedsiębiorstwa.

Koszt alternatywny (inaczej: koszt utraconych możliwości) – suma dochodów utraconych w wyniku niewykorzystania posiadanych zasobów (pracy i kapitału) w najlepszym z istniejących, alternatywnych zastosowań.

Dla zrozumienia sposobu, w jaki rynek wpływa na wybór miejsca pracy dokonywany przez poszczególne jednostki, niezbędne jest wykorzystanie pojęcia kosztu alternatywnego, zamiast księgowej wyceny rzeczywistych płatności. Koszt alternatywny musi być również uwzględniany, gdy oblicza się wartość kapitału. Przy obliczeniu zysku w ujęciu księgowym wykorzystanie własnego kapitału finansowego nie pociąga za sobą żadnych kosztów. Pomija się fakt, że kapitał ten można by wykorzystać w inny sposób, np. wpłacić na oprocentowany rachunek bankowy lub przeznaczyć na zakup akcji innego przedsiębiorstwa. Koszt alternatywny naszego kapitału finansowego stanowi element kosztów ekonomicznych przedsiębiorstwa, nie jest natomiast elementem kosztów w ujęciu księgowym.

Zysk nadzwyczajny – zysk przekraczający dochód, który właściciel przedsiębiorstwa mógłby otrzymać w postaci odsetek, wypożyczając swój kapitał według rynkowej stopy procentowej.

Zysk nadzwyczajny jest prawidłowym wskaźnikiem rzeczywistej efektywności wykorzystania środków finansowych, zaangażowanych przez ich właścicieli w określoną działalność gospodarczą.

1. Konkurencja doskonała – charakterystyka, założenia i decyzje optymalne firm w krótkim i w długim okresie. Krzywe podaży przedsiębiorstwa i krzywe podaży gałęzi w krótkim i w długim okresie. Skrajne położenie długookresowej krzywej podaży gałęzi. Przesunięcie popytu w gałęzi wolnokonkurencyjnej.

2. Monopol – definicja, rodzaje, decyzje optymalne monopolisty. Zachowanie się monopolisty w przypadku popytu elastycznego i nieelastycznego. Produkcja monopolisty a produkcja w gałęzi wolnokonkurencyjnej. Rynki sporne wg Baumola. Monopol rynkowy (naturalny) a korzyści skali.

3. Oligopol i konkurencja monopolistyczna – definicje i warunki kształtowania się tych struktur. Równowaga w warunkach konkurencji monopolistycznej. Elementy teorii gier, gra jednoczesna, model Cournota i stan równowagi Cournota. Wiele firm w warunkach równowagi Cournota. Zmowa czy konkurencja. Teoria gier a oligopol, równowaga Nasha, strategie mieszane. Dylemat więźnia. Gry powtarzalne. Gry sekwencyjne. Gra o powstrzymanie wejścia.