PAMIĘĆ – MARUSZEWSKI – ROZDZIAŁY 4, 5, 6 :)

Rozdział 4 - PAMIĘĆ

1.Sternberg, określa pamięć następująco: „Pamięć jest zbiorem środków, za których pomocą sięgamy do naszych przeszłych doświadczeń, dzięki czemu możemy wykorzystać owe informacje w chwili obecnej".

2.W pamięci występują trzy podstawowe rodzaje operacji: operacje kodowania informacji, operacje przechowania informacji oraz operacje odtwarzania informacji.

· Operacje kodowania to operacje polegające na zamianie bodźców, jakie do nas docierają, w ślady pamięciowe.

· Operacje przechowania informacji są częściowo wyznaczone przez sposoby kodowania informacji. Informacje przechowywane krótko w niewielkim stopniu zmieniają swoją treść, dokładność, czy też postać. Informacje przechowywane długo ulegają licznym zmianom - choćby dlatego, że mogą nakładać się na nie informacje, które odbieramy później.

· Operacje odtwarzania wiążą się z uzyskiwaniem dostępu do zawartości naszej pamięci.

3.Fazy pamięci Tulving (pamięć nie jest jakimś autonomicznym procesem, ale wypadkową lub konglomeratem różnych procesów umysłowych, takich jak spostrzeganie, podejmowanie decyzji czy programowanie zachowania.

v Spostrzeganie (aby coś zapamiętać, musimy to coś najpierw spostrzec).

v Kodowanie (zamiana spostrzeżenia w ślad pamięciowy)

v Rekodowanie (Podczas rekodowania następuje modyfikacja zawartości pamięci przez informacje później docierające do jednostki).

4. Mały cykl pamięciowy związany jest z wielokrotnym odbieraniem informacji, które w ten czy inny sposób powiązane są z dotychczasową wiedzą danej jednostki. Procesy pamięciowe podlegają wpływowi specjalnej klasy procesów kontroli. Procesy kontroli sprawdzają, czy informacja, która dotarła do jednostki, była już wcześniej zarejestrowana w jej pamięci. Jeśli odpowiedź na to pytanie jest negatywna, wówczas poszukiwane są informacje, które mogłyby wiązać się z danym faktem.

5. Duży cykl pamięciowy wiąże się z faktem, że zachowanie ujawniające zawartość pamięci może stać się przedmiotem spostrzegania. Powstałe spostrzeżenie podlega następnie kodowaniu i cały cykl zaczyna się od nowa.

6. Zależność stwierdzająca, że im więcej razy dany materiał był powtarzany, tym lepiej jest pamiętany, nosi nazwę prawa częstości (Budohoska,Wlodarski, 1970).

7. Gdy zapamiętywany materiał jest obszerny, to czas poświęcony na opanowanie jednego elementu wzrasta szybciej aniżeli jego objętość. Mówi o tym prawo Foucault (Budohoska, Włodarski, 1970).

8. Pamięć sensoryczna (Broadbent/Sperling) Pamięć ta cechuje się stosunkowo dużą pojemnością i przewyższa pod tym względem pamięć krótkotrwałą. Pamięć sensoryczna przechowuje głównie informacje o fizycznych właściwościach bodźców, nie rejestruje natomiast ich znaczenia.

9. Pamięć echoiczna (słuchowa)

10. Hamowanie wykryte w eksperymencie Averbacha i Coriella (1961) nosi nazwę maskowania wstecznego, ponieważ bodziec eksponowany później hamuje odtwarzanie bodźca pokazywanego wcześniej.

11. Hamowanie retroaktywne- Hamowanie to polega na zakłócaniu przechowania wcześniej opanowanego materiału przez jakieś późniejsze zadanie.

12. Pamięć krótkotrwała- Informacje kodowane są w postaci akustycznej, czyli - mówiąc inaczej - ten proces pamięciowy działa podobnie jak papuga, powtarzając elementy, jakie zostały doń wprowadzone. Informacje zawarte w pamięci krótkotrwałej są zawsze łatwo dostępne i przywołujemy je bez specjalnego wysiłku.

13. Hamowanie proaktywne polega na utrudnieniu zapamiętywania nowego materiału pod wpływem wcześniejszego zapamiętywania podobnego lub identycznego materiału.

14. Wickens wraz ze swoimi współpracownikami opracowali technikę określoną mianem uwolnienia spod hamowania proaktywnego.

15. Pamięć trwała w przeciwieństwie do dwóch pozostałych rodzajów pamięci wiąże się w największym stopniu z potocznym rozumieniem terminu pamięć. Pamięć trwała, a jak wcześniej określał ją William James (1890) - pamięć wtórna, odnosi się do przeszłości, mniej lub bardziejodległej. Jest to jednak pamięć o zdecydowanie największej pojemności. Czas przechowania w pamięci trwałej jest bardzo długi, a być może praktycznie nieograniczony.

16. Reminiscencja, czyli odzyskiwania informacji, które zostały zapomniane.

17. Interferencja polega na zakłócaniu istniejącego śladu pamięciowego przez informacje docierające do jednostki później.

18. Podział na pamięć epizodyczną i semantyczną wprowadził Tulving (1972, 1983, 1984).

Pamięć semantyczna, zdaniem Tulvinga jest niezbędna do posługiwania się językiem. Stanowi ona tezaurus umysłowy, zorganizowaną wiedzę jednostki o słowach i innych symbolach werbalnych. pamięć semantyczna rejestruje informacje na podstawie danych pośrednich, danych dostarczanych z różnych źródeł i wyrażanych najczęściej za pomocą komunikatów językowych. Pojęcia. Świat. Gdy przywołujemy jakąś informację z pamięci semantycznej, system pamięciowy nie ulega zmianie. Automatycznie. Wykształcenie.

Pamięć epizodyczna jest systemem, w którego obrębie przechowywana jest informacja o epizodach albo zdarzeniach mających ścisłą lokalizację czasową i przestrzenną, oraz o relacjach między nimi. W pamięci epizodycznej zapisujemy czyste doznania zmysłowe, a więc informacje o zdarzeniach, faktach, z którymi mieliśmy bezpośredni kontakt. Oś czasu. Osobista przeszłość. Gdy z pamięci epizodycznej wydobywane są informacje na temat własnej przeszłości, może to doprowadzić do zmiany całego systemu pamięciowego. Taka zmiana występuje w psychoterapii. Wymaga wsiłku. Mądrość życiowa.

19. Synergia to połączenie informacji zawartych w pamięci epizodycznej z informacjami dostarczanymi przez poznawcze otoczenie jednostki. Inaczej mówiąc, od sposobu zadawania pytania zależy to, jakie informacje zostaną przywołane z pamięci epizodycznej.

20. Rozwijanie, występujące w pamięci semantycznej, polega po prostu na aktualizowaniu posiadanej wiedzy i wiedza ta pojawia się w sposób automatyczny.

21. Podział ze względu na formy przechowania i mechanizmy wydobycia – pamięć deklaratywna i niedeklaratywna – Larry/ Squire (1986, 1993).

Istnieje bowiem „pamięć A" i „pamięć nie-A" (czyli deklaratywna i niedeklaratywna).

Informacje zawarte w pamięci deklaratywnej przechowywane są w postaci abstrakcyjnych lub konkretnych reprezentacji angażujących język i właśnie dzięki wykorzystywaniu języka mogą być łatwo przywoływane w postaci słownej.

Natomiast informacje (a można lepiej powiedzieć - doświadczenia) w pamięci niedeklaratywnej przechowywane są w postaci związków S-R, czyli - jak powiedzieliby behawioryści - nawyków. Nawyki te mogą być bardzo proste, jak na przykład nawyk cofania palców przed bardzo gorącymi przedmiotami, ale mogą też być bardzo złożone, jak na przykład nawyk pisania tekstu za pomocą komputera. Informacje nie są dostępne w postaci werbalnej (bardzo trudno napisać, jak się używa komputera do pisania tekstów naukowych - najlepiej spróbować) i ujawniają się tylko w takim kontekście, w jakim zostały przyswojone.

22. Podział na pamięć jawną i ukrytą został zaproponowany przez Schachtera i Grafa (1986).

W wypadku pamięci jawnej wymaga się od człowieka pełnego ujawnienia zawartości pamięci. To wydobywanie informacji z pamięci może przyjmować różne formy.

W pamięci ukrytej przechowywane są również złożone zbiory informacji. Jednakże ich wydobywanie następuje w nieco inny sposób. Badanego nie informuje się o tym, że ma przywołać pewną informację, ale podaje mu się zadanie wymagające użycia tej informacji lub umiejętności. Użycie wcześniej opanowanych umiejętności.

Rozdział 5. PROCESY PAMIĘCIOWE

1. Pamięć niedeklaratywna – Squire; a) warunkowanie,b) torowanie (priming), c) pamięć proceduralna, d) habituacja oraz sensytyzacja (łącznie określa je mianem pamięci nieasocjacyjnej).

Warunkowanie klasyczne polega na wiązaniu pewnej reakcji z coraz to nowymi rodzajami bodźców. Bodźce, które wcześniej były obojętne, wskutek współwystępowania z bodźcami nieobojętnymi nabywają zdolność wywoływania reakcji, występującej wcześniej w odpowiedzi na bodźce nieobojętne.

Warunkowanie instrumentalne, wprowadzone do badań psychologicznych przez Thorndike, polega na tym, że zwierzę lub człowiek uczą się nowej reakcji instrumentalnej (warunkowej), pozwalającej na zaspokojenie pewnej potrzeby, lub też na uniknięciu zagrożenia. Reakcja instrumentalna jest reakcją nową, której poprzednio nie było w repertuarze behawioralnym danej jednostki. Reakcja ta utrwala się w wyniku wzmocnienia, czyli uzyskania kontaktu z bodźcami zaspokajającymi pewną potrzebę.

Generalizacja bodźca występuje w warunkowaniu klasycznym i polega na tym, że obok bodźca właściwego również bodźce do niego podobne zaczynają kojarzyć się z bodźcem bezwarunkowym.

Generalizacja reakcji polega na tym, że w czasie warunkowania instrumentalnego pojawia się nie tylko właściwa reakcja instrumentalna, lecz także reakcje do niej podobne.

Różnicowanie jest procesem przeciwnym w stosunku do generalizacji. Polega ono na powiązaniu reakcji tylko i wyłącznie z bodźcem, po którym następowało wzmocnienie. Organizm nie reaguje już na bodźce podobne do bodźca właściwego.

Podczas warunkowania klasycznego tworzą się reprezentacje skojarzeń między różnymi bodźcami występującymi w otaczającym nas świecie, a w wypadku warunkowania instrumentalnego – reprezentacje skojarzeń albo związków między działaniami i ich konsekwencjami.

Efekt torowania (pnming) polega na tym, że bodziec pojawiający się wcześniej modyfikuje poprawność i łatwość rozpoznawania albo - szerzej – przetwarzania bodźców pojawiających się później.

Torowanie automatyczne, pojawia się wtedy, kiedy bodziec poprzedzający i bodziec właściwy nie są ze sobą związane. Torowanie automatyczne ujawnia się wtedy, kiedy odstęp między bodźcami jest bardzo krótki i nie przekracza kilku sekund, a bodziec poprzedzający ma niewielką wartość informacyjną w stosunku do bodźca właściwego.

Torowanie strategiczne albo torowanie oparte na oczekiwaniach. Tu występuje już pewien związek między bodźcem poprzedzającym a bodźcem właściwym. Człowiek na podstawie bodźca poprzedzającego może przewidywać bodziec właściwy. Torowanie strategiczne opiera się na oczekiwaniach wytworzonych przez bodziec poprzedzający i jego efekty mogą ujawniać się po dłuższym czasie. W wypadku materiału werbalnego, którego znaczenie semantyczne jednostka zdążyła już przeanalizować, efekty torowania mogą pojawiać się nawet po upływie roku.

Pamięć proceduralna to pamięć różnych umiejętności, jakie jednostka opanowała w ciągu swego życia. Pamięć proceduralna obejmuje różne umiejętności sensomotoryczne, takie jak umiejętność czytania, pisania, jazdy na rowerze czy prowadzenia samochodu.

Teoria Adaptacyjnej Kontroli Myśli- (Anderson) opisuje powstawanie umiejętności proceduralnych. W początkowej fazie uczenia się człowiek najpierw przyswaja sobie wiedzę o charakterze deklaratywnym. Wiedza ta w miarę treningu automatyzuje się i zostaje przeniesiona do pamięci proceduralnej.

Habituacja polega na zmniejszeniu ilości uwagi poświęcanej na analizę bodźców znanych, które wcześniej pojawiły się w otoczeniu jednostki. Wymaga więc ona porównywania aktualnie napływających bodźców ze śladami uprzednich doświadczeń.

Sensytyzacja albo uwrażliwienie. Polega ona na zwiększeniu ilości uwagi poświęcanej bodźcom, które różnią się od bodźców, jakie jednostka uprzednio zarejestrowała w pamięci. Czasami wystarczy niewielka różnica, by jakiś bodziec przykuł naszą uwagę i wywołał uwrażliwienie.

Pamięć semantyczną traktuje się jako sieć semantyczną. Sieć ta złożona jest z węzłów oraz połączeń między nimi. Węzły to poszczególne pojęcia, a połączenia między nimi to relacje między pojęciami.

Zapamiętywanie często traktowane jest jako synonim uczenia się. Przez uczenie się rozumie się proces prowadzący do modyfikacji zachowania. Natomiast zapamiętywanie to proces zapisywania nowych informacji w pamięci. Informacje te mogą, ale nie muszą prowadzić do zmian zachowania.

Pamięć operacyjna-Baddeley

Centralny system wykonawczy określa to, na czym skupimy uwagę. Kieruje on także pracą dwóch pozostałych systemów, które względem niego pełnią funkcje podrzędne. System ten odbiera informacje pochodzące z różnych modalności zmysłowych.

Pętlę fonologiczną możemy obrazowo przedstawić jako „głos wewnętrzny". Składa się ona z dwóch składników: centralnego systemu artykulacyjnego i magazynu fonologicznego. Centralny system artykulacyjny przechowuje informacje przez ich ciągłe bezgłośne powtarzanie. Magazyn fonologiczny przechowuje informacje w postaci cichych wypowiedzi przez okres 1,5-2 sekund. Okres ten może zostać wydłużony przez wprowadzenie informacji do kontrolnego systemu artykulacyjnego, gdzie następują powtórki wewnętrzne, po których informacja ponownie trafia do magazynu fonologicznego.

Trzeci element pamięci operacyjnej - „notes wzrokowo-przestrzenny" działa podobnie, z tym że operuje on innym rodzajem informacji. Obrazowo ów notes możemy określić mianem „oka wewnętrznego". Informacje, podobnie jak poprzednio, mogą wchodzić do tej struktury z pamięci ikonicznej, albo też mogą być wydobywane z pamięci trwałej.

Przechowanie to okres, w którym pozornie nic się nie dzieje. Informacje zostały zapamiętane i leżą sobie spokojnie w magazynie pamięciowym, czekając na moment, kiedy będzie je trzeba odtworzyć.

Informacje z pamięci trwałej odtwarzane są za pomocą dwóch głównych sposobów: za pomocą przypominania oraz za pomocą rozpoznawania.

Przypominanie występuje wówczas, kiedy samodzielnie musimy sformułować odpowiedź na pewne pytanie skierowane pod adresem naszej pamięci.

przypominanie seryjne, kiedy ważne jest zachowanie takiej samej kolejności, jak w zapamiętywanym materiale;

przypominanie swobodne, kiedy ważne jest samo odtworzenie zbioru informacji, natomiast kolejność nie jest istotna;

przypominanie z podpowiedziami, kiedy podajemy człowiekowi rozmaite wskazówki, które pozwolą zlokalizować pra widłową odpowiedź; ta forma przypominania pozwala zaktywizować pamięć ukrytą;

Paramnezja - jest to rozpoznanie bez przypominania.

Rozdział 6. PAMIĘĆ AUTOBIOGRAFICZNA

1. Pamięć autobiograficzna to pamięć deklaratywna odnosząca się do własnej przeszłości.

   1. Dane obrazowe

   2. Dane werbalne

   3. Dane abstrakcyjne

2. Brewer (1996) zakłada, że pamięć autobiograficzna jest pamięcią świadomą. Uważa nawet, że zamiast terminu pamięć autobiograficzna lepiej stosować termin pamięć wspomnieniowa. Takie rozwiązanie utożsamia pamięć autobiograficzną z tym, co jednostka potrafi przywołać w postaci wspomnień.

3. Tulving twierdzi, że najwcześniej pojawia się pamięć proceduralna, potem na niej nadbudowuje się pamięć semantyczna, a najpóźniej pamięć epizodyczna. Jak sugerowały wcześniejsze uwagi, pamięć autobiograficzna to właśnie głównie pamięć epizodyczna.

4. Protopamięć - jednostka pamięta pewne zdarzenia, ale nie wiąże ich z własną osobą. Piszemy tu „jednostka", a nie „dziecko", ponieważ protopamięć autobiograficzna może występować u specyficznej kategorii osób dorosłych, a mianowicie u osób z zaburzeniami poczucia tożsamości. Na przykład u osób, które przeżyły traumę, pojawia się dysocjacja, czyli rozszczepienie, w której wyniku jednostka traktuje rozmaite zdarzenia tak, jak gdyby nie były one jej własnymi doświadczeniami.

5. Metody badania pamięci autobiograficznej:

   1. Metoda swobodnych skojarzeń Galtona- Polega ona na tym, że podaje się człowiekowi jakieś słowo i prosi się go o podawanie skojarzeń z tym słowem. Poza tym otwarty charakter tej metody sprawia, że ludzie mogą przywoływać zarówno zdarzenia z bardzo odległej przeszłości, jak i zdarzenia bardzo świeże.

   2. Metoda kierowanych skojarzeń Crowitza i Schiffmana- Jest to modyfikacja techniki Galtona. Badany otrzymuje listę słów przygotowanych przez eksperymentatora. W przeciwieństwie do techniki Galtona podaje się instrukcję mówiącą o tym, że jest to metoda, która służy do badania pamięci zdarzeń z życia jednostki. Badacz kładzie nacisk na to, by przywoływać specyficzne zdarzenia z osobistej przeszłości badanego, a nie podawać informacje o charakterze ogólnym.

   3. Metoda pamiętników- Również i ta metoda ma swój rodowód w pomyśle Galtona. Pierwsze badanie nad wspomnieniami osobistymi nosi nazwę „techniki śniadania" . Polega ona na tym, że staramy się odtworzyć wygląd stołu w czasie śniadania danego lub poprzedniego dnia. Prosi się człowieka nie tylko o podanie potraw, jakie znajdowały się na stole, ale także o określenie położenia innych rzeczy. Gdy Czytelnik zechce wykonać takie zadanie i przywołać wygląd stołu poprzedniego dnia, okaże się, że nie jest ono wcale takie łatwe. Linton, White, Wagenaar, Stawiska.

   4. Badania nad pamięcią specyficznych zdarzeń życiowych- Badania te dotyczą różnych właściwości zdarzeń, jakie jednostka przeżyła w ciągu swojego życia. Jedną z takich metod jest terminarz pamięci autobiograficznej. Metoda ta została opracowana przez Kopelmana, Wilsona, Baddeleya. Jest to forma ustrukturowanego wywiadu, w którym zadaje się pytania dotyczące zdarzeń z różnych okresów życia. Means i Loftus- wizyty u lekarza-sensowne całości. Thompson- akademik, pamiętniki. Neisser- studium wypadku.

Przypominamy sobie te dane, które z pewnego powodu są dla nas ważne. Natomiast wtedy, kiedy mamy przypomnieć sobie losowo wybrane informacje z naszej przeszłości, a tak właśnie było w eksperymencie Brewera, pamięć okazuje się zawodna.

1. Formy pamięci autobiograficznej:

Rubin:

1. Narracje werbalne- historie dot. własnej przeszłości

2. Elementy obrazowe- mogą dotyczyć zdarzeń rzeczywistych i wymyślonych

3. Emocje- Mogą one skupiać uwagę jednostki na jednym aspekcie zdarzenia. Mogą też obniżać zdolność do przywoływania specyficznych zgeneralizowanych kategorii zdarzeń.

Propozycja Rubina odnosi się do elementów pamięci wyodrębnianych ze względu na rodzaj kodu wykorzystywanego przy ich zapamiętaniu i przechowaniu.

Conway (wiedza przechowywana w trzech formach):

• w formie wiedzy na temat okresów życia

• w formie wiedzy na temat zdarzeń ogólnych

• w formie wiedzy na temat zdarzeń specyficznych

obowiązują dwie reguły porządkowania:

a) reguła ogólności, czasami określana jako reguła „część - całość",

b) reguła uporządkowania czasowego.

Barsalou (dwie kategorie zdarzeń):

1. zdarzenia pojedyncze- mogą być konsekwencją jakiegoś zdarzenia cyklicznego

2. zdarzenia cykliczne

1. Wiedza o zdarzeniach specyficznych, choć powstaje na bazie pamięci autobiograficznej sama jednak nie tworzy tej bazy. Dostęp do tej wiedzy odbywa się za pomocą wskaźników zarejestrowanych na poziomie pojęciowym, jakkolwiek sama wiedza o zdarzeniach specyficznych stanowi pulę niezróżnicowanych szczegółów.

2. Pakiety pamięciowe Conway i Bakerrian:

Pakiety te zawierają wiedzę z pewnego okresu życia wraz z należącymi do niej zapisami zdarzeń ogólnych oraz zawartymi w zdarzeniach ogólnych informacjami o zdarzeniach specyficznych. Pakiety mają organizację hierarchiczną. Na podstawie informacji zawartych

w pakietach jednostka może konstruować wspomnienia autobiograficzne.

1. Organizacja informacji w pamięci autobiograficznej:

   1. Mechaniczne zapamiętywanie sekwencji zdarzeń

   2. Zapamiętywanie kolejności poprzez odwołanie się do skali zewnętrznej- skala czasu

Procesy metaorientacji-procesy kontroli; Dzięki tym procesom człowiek stwierdza, czy skala zewnętrzna, dobrana jako punkt odniesienia, jest wystarczająco dokładna.

1. Kodowanie kolejności a hierarchiczna struktura pamięci autobiograficznej- poziom ogólny, pośredni i konkretny

1. Determinanty trwałości przechowywania w pamięci autobiograficznej:

   1. Czas- Im więcej czasu upłynęło od momentu zajścia pewnego zdarzenia, tym gorzej jest ono pamiętane.

   2. Pojemność schematów pojęciowych wykorzystywanych do kodowania informacji- Zdarzenia wchodzące w skład sekwencji winny być zapamiętywane lepiej, ponieważ stanowią element ustrukturowanej całości.

   3. Wyrazistość zdarzenia- zdarzenia wyraziste znacznie bardziej przyciągają uwagę, a tym samym sprzyjają głębszemu kodowaniu informacji.

   4. Znak emocjonalny zarejestrowanego zdarzenia- nieco lepiej pamiętane były zdarzenia o znaku pozytywnym, natomiast zdarzenia o znaku negatywnym były zapominane łatwiej

„Efekt względnej świeżości" polega na tym, że większość naszych wspomnień to wspomnienia z ostatniego roku. Kiedy prosi się ludzi o swobodne przypominanie wydarzeń z własnej przeszłości, to informacje na temat zdarzeń z ostatniego roku stanowią od jednej trzeciej do dwóch trzecich wszystkich wspomnień. Im bardziej cofamy się w przeszłość, tym mniejsza liczba wspomnień.

Reminiscencja polega na tym, że ludzie po przekroczeniu pięćdziesiątego roku życia lepiej - niż wynikałoby to z ogólnego przebiegu krzywej zapominania (przypomnijmy, że krzywa ta spada w sposób jednostajny) - pamiętają zjawiska z okresu, kiedy mieli od dziesięciu do trzydziestu lat.

Amnezja dziecięca polega na niemal całkowitej niepamięci zdarzeń, które miały miejsce przed piątym rokiem życia.

Wywiad poznwczy-Fisher i Geiselman.

Zasada specyficzności kodowania- Tulving i Thomson:

Głosi ona, że im więcej wskaźników występujących w fazie odtwarzania pokrywa się z cechami zarejestrowanymi w fazie kodowania, tym lepsze jest odtwarzanie.

Zasada wielości ścieżek dostępu- Im więcej ścieżek dostępu do poszukiwanej informacji, tym większa szansa, że informacja ta zostanie wydobyta z pamięci.

8.4.1.2 POGLĄD PROBABILISTYCZNY

• Punktem wyjścia dla zwolenników tego poglądu była konstatacja filozofów, że pojęcia mają nieostre granice i trudno podać dla nich cechy definicyjne

• Np. tym poglądzie nie można zdefiniować „krzesła”

• Poszczególne egzemplarze można zaliczyć do zakresu pojęć tylko z pewnym prawdopodobieństwem

• Przyjmuje 2 podstawowe założenia:

a) pojęcie jest sumarycznym opisem pewnej klasy, sumaryczną reprezentacje pojęcia stanowi miara tendencji centralnej poszczególnych wymiarów egzemplarzy pojęcia albo też układów tych wymiarów (część pozytywna)

b) pojęcia nie można sprowadzić do zbioru cech, które byłyby zarazem konieczne i wystarczające (część negatywna)

• Rosch wyróżniła dwa wymiary kategorii:

a) poziomy- obejmuje analizę relacji między kategorią i egzemplarzami znajdującymi się na tym samym poziomie ogólności

b) pionowy- dotyczy relacji między egzemplarzami lub podkategoriami w różnych poziomach ogólności.

Koncepcja pionowego wymiaru kategorii- wymiar pionowy określa położenie danego pojęcia w hierarchii pojęć. Są 3 poziomy hierarchii:

• Poziom najwyższy- obejmuje pojęcia bardzo ogólne, charakteryzowane za pomocą niewielu cech

• Poziom podstawowy- obiekty znajdujące się na nim mają bogate charakterystyki, a jednocześnie cechy występujące na tym poziomie pozwalają na stosunkowo łatwe odróżnianie obiektów od siebie

• Poziom najniższy- podrzędny, występuje tu wiele cech wspólnych, ale cechy te w dużym stopniu pokrywają się z właściwościami charakteryzującymi inne grupy obiektów

• Reprezentacja- zbiór cech, które charakteryzują wszystkie egzemplarze należące do danej klasy, jest uosabiana przez prototypy

• Prototyp- egzemplarz, który jest najbardziej typowy, może być egzemplarzem istniejącym realnie lub pewną reprezentacją umysłową

• Posner i Keele- wykazali, ze prototyp można scharakteryzować jako średnią arytmetyczną egzemplarzy napotkanych dotychczas przez jednostkę. Kiedy człowiek napotyka różne egzemplarze pojęcia „oblicza” średnie wartości dla poszczególnych wymiarów tego pojęcia. Zbiór takich średnich stanowi prototyp.

• Efekt typowości (Rosch)- ludzie wykazują wysoką zgodność w ocenie typowości obiektów należących do pewnej kategorii. Obiekty typowe są opanowywane jako pierwsze przy uczeniu się kategorii

• Rips- wykazał, że prototypy wpływają na procesy wnioskowania

Zalety poglądu probabilistycznego:

+ koncepcja ta pokazała, że ludzie potrafią się posługiwać kategoriami w sposób konsekwentny, mimo, że nie są w stanie podać kryteriów na których się opierają

+ Zwrócenie uwagi na kategorie naturalne (kategorie te stanowią odzwierciedlenie uporządkowanej natury spostrzegania świata)

Wady:

- Na podstawie tego poglądu trudno jest wyjaśnić pojęcia złożone

- Reprezentacje oparte na prototypach wskazują silną zależność od kontekstu

- Prototypy nie muszą być odzwierciedleniem pewnej tendencji centralnej w danej kategorii, to jest nie muszą być one albo średnią arytmetyczną, albo medianą, albo modalną tej kategorii

- Lakoff traktuje prototyp jako przejaw pewnych prawidłowości w funkcjonowaniu ludzkiego umysłu, które nie muszą wiązać się z pojęciami

POGLĄD EGZEMPLARZOWY

• Zgodnie z tym poglądem pojęcia nie stanowią sumarycznej reprezentacji pewnej klasy, ale reprezentację co najmniej jednego lub kilku egzemplarzy danej klasy

• Pogląd ten zakłada, że człowiek przechowuje w pamięci informacje na temat odrębnych egzemplarzy

• Pojęcie stanowi reprezentację jakiegoś egzemplarza (najczęściej jest to egzemplarz widziany jako pierwszy, który staje się wzorcem wykorzystywanym później w kategoryzacji) i jest nim pewien rzeczywisty obiekt, a nie jakaś abstrakcja

• Pogląd ten wyjaśnia dlaczego szybciej przetwarzane są informacje dotyczące obiektów typowych- obiekty typowe są bardziej podobne do znanych egzemplarzy, ponieważ zajmują centralną pozycję w kategorii

• Proces identyfikacji- polega na ocenie podobieństwa nowego obiektu, do znanego lub znanych egzemplarzy

• Efekt pierwszeństwa- nasze decyzje w dużym stopniu zależą od tego, jaki były pierwszy egzemplarz pojęcia