Art. 150

Przedmiot ochrony

Mozgawa - Przedmiotem ochrony w tym przepisie jest życie ludzkie.
Wąsek - Przedmiotem ochrony jest życie człowieka, traktowane w wypadku tego przestępstwa przede wszystkim jako obiektywna wartość dla społeczeństwa, w szczególnej sytuacji związanej ze stosunkiem do tej wartości najbardziej zainteresowanych tym dobrem osoby - pokrzywdzonego (ofiary tego przestępstwa).
Zoll - Przedmiotem ochrony w wypadku przestępstwa określonego w art. 150 § 1, jest życie człowieka, przede wszystkim jako obiektywna wartość dla społeczeństwa, bez względu na to, jaki jest do tej wartości stosunek dzierżyciela tego dobra i jakie są szanse utrzymania człowieka przy życiu w dającej się przewidzieć przyszłości.

Podmiot czynu zabronionego
Mozgawa - Jest to przestępstwo powszechne. Ustawodawca nie wymaga, aby jego sprawcą był na przykład lekarz, pielęgniarka czy inny członek personelu medycznego.
Wąsek - Występek określony w art. 150 KK jest przestępstwem powszechnym w wypadku popełnienia go przez działanie i wówczas jego sprawcą może być każdy człowiek, jest natomiast przestępstwem indywidualnym, gdy czyn sprawcy ma formę zaniechania, gdyż w takim wypadku, zgodnie z art. 2 KK - podmiotem jego może być wyłącznie osoba, na której ciąży prawny, szczególny obowiązek zapobiegnięcia skutkowi, a więc w wypadku omawianego tu przestępstwa - śmierci człowieka.
Zoll – Podmiotem przestępstwa określonego w art. 150 § 1 może być każdy człowiek. Jest to więc przestępstwo powszechne. W wypadku popełnienia tego przestępstwa w formie zaniechania jego sprawcą może być tylko osoba, na której ciążył prawny, szczególny obowiązek ochrony życia ofiary.

Strona przedmiotowa

Mozgawa – Przestępstwo określone w art. 150 polega na zabiciu człowieka na jego żądanie. Do jego znamion należy śmierć człowieka jako skutek, żądanie śmierci – do żądania mają zastosowanie wymagania dotyczące tzw. zgody pokrzywdzonego. Może zostać wyrażone przez osobę działającą z rozeznaniem (wiek, stan umysłu), ma być wyrażone dobrowolnie, ex ante (=wcześniej, z wyprzedzeniem), w sposób wyraźny, stanowczy.

Wąsek - W porównaniu ze stroną przedmiotową zbrodni określonej w art. 148 § 1 KK, mimo identycznego sformułowania znamienia czasownikowego ("kto zabija człowieka") zasadnicza pod tym względem różnica związana jest z tym, że gdy każde zabójstwo o znamionach określonych w art. 14 KK (we wszystkich jego odmianach) popełnione jest "wbrew woli" pokrzywdzonego, to w wypadku przestępstwa określonego w art. 150 § 1 KK popełnienie zabójstwa jest zgodne z wolą pokrzywdzonego, a co więcej - popełnione zostaje przy jego swoistym "współudziale", jakim jest wyrażone przez pokrzywdzonego "żądanie" pozbawienia go życia.
"Żądanie", o jakim mowa w art. 150 § 1 KK, jest wyrazem woli przyszłej ofiary, aby sprawca ją zabił. Z żądaniem takim może wystąpić wyłącznie osoba, która chce, aby sprawca pozbawił ją życia. Nie są w związku z tym "żądaniem" w rozumieniu tego przepisu nalegania, prośby czy żądania osób najbliższych dla nieuleczalnie chorego pacjenta, doznającego w związku z taką chorobą szczególnych cierpień, kierowane np. do lekarza, aby "skrócił męki chorego", zabijając go. W wypadku, gdyby lekarz uległ takim żądaniom - odpowiadałby za zabójstwo z art. 148 § 1 KK, osoby zaś żądające tego od niego - za podżeganie do tego czynu.
"Żądanie" jest uzewnętrznionym wyrazem stanowczej i niebudzącej wątpliwości woli osoby żądającej, tj. przyszłej ofiary. Zarówno forma, jak i treść takiego żądania muszą być wyrażone w sposób dostatecznie zrozumiały, wyraźny i przekonujący.
Nie spełnia warunków uznania za "żądanie" w rozumieniu art. 150 § 1 KK wyrażona wprawdzie w sposób wyraźny wola człowieka, aby inna osoba zabiła go, za którą jednak nie kryje się rzeczywiste pragnienie zakończenia życia, lecz jakiś inny cel, np. chęć sprawienia raczej specyficznego żartu.
Zabójstwo z art. 150 § 1 KK może mieć miejsce w okolicznościach, gdy żądanie pozbawienia życia wyrażone przez przyszłą ofiarę zdeterminowane jest jej szczególnym stanem psychicznym, związanym ze szczególnymi cierpieniami wywołanymi ciężkimi, nieuleczalnymi chorobami. Stan ten w najmniejszym nawet stopniu nie może być wywołany wcześniejszym czynem sprawcy, np. gdyby sprawca doprowadził pokrzywdzonego torturami do takiego stanu psychicznego, że żądałby on od swego oprawcy, aby ten go zabił.

Zoll - Trzeba odróżnić zachowanie zmierzające do zmniejszenia cierpień od eutanazji. Lekarz może, a nawet ma obowiązek zmniejszać cierpienia pacjenta. Nie można uznać za realizację znamion typu określonego w art. 150 § 1 sytuacji, w której środki podawane celem zmniejszenia cierpienia mogą prowadzić do skrócenia życia pacjenta, jeśli lekarz nie dysponuje środkami innymi, które by mogły zmniejszyć cierpienie, nie powodując jednocześnie przyspieszenia śmierci.

Należy także odróżnić eutanazję bierną od poszanowania woli pacjenta na kontynuowanie leczenia. Lekarz nie może w zasadzie stosować zabiegów leczniczych bez zgody pacjenta, a tym bardziej wbrew jego woli. Stosowanie zabiegów leczniczych bez zgody pacjenta stanowi czyn zabroniony pod groźbą kary (art. 192). Nie może być potraktowane za zachowanie zabronione pod groźbą kary zaniechanie stosowania procedur nadzwyczajnych zdolnych przedłużyć jedynie etap umierania Zgodnie z art. 32 Kodeksu Etyki Lekarskiej "w stanach terminalnych lekarz nie ma obowiązku podejmowania i prowadzenia uporczywej terapii i stosowania środków nadzwyczajnych".

Strona podmiotowa

Mozgawa - Do znamion strony podmiotowej należy odpowiednie ukształtowanie motywacji sprawcy - ma on popełnić czyn pod wpływem współczucia, którego przedmiotem jest pokrzywdzony. W doktrynie istnieją kontrowersje, czy owo współczucie musi być spowodowane nieuleczalną chorobą sprawcy, czy też może wynikać z jakiejkolwiek innej sytuacji - na przykład straty najbliższych, zawodu miłosnego. Należy podzielić drugi pogląd, ponieważ pierwsze stanowisko nie wynika ze znamion. Dla oceny zasadności owego współczucia ma znaczenie stopień intensywności przeżyć pokrzywdzonego.

Wąsek - Występek określony w art. 150 § 1 KK jest przestępstwem umyślnym o stronie podmiotowej zmodyfikowanej w szczególny sposób - ze względu na zawartą w tym przepisie dodatkową, konieczną dla przyjęcia kwalifikacji prawnej na podstawie tego przepisu przesłankę - że sprawca "zabija człowieka (...) pod wpływem współczucia dla niego". Element ten wskazuje na szczególny motyw zabójstwa. Celem działania sprawcy jest skrócenie cierpień osoby żądającej pozbawienia jej życia. Wolę sprawcy zabójstwa eutanatycznego kształtują dwa elementy: współczucie dla cierpień ofiary oraz skierowane do niego żądanie, aby cierpienia te skrócił, zabijając osobę cierpiącą. Sprawca zabójstwa eutanatycznego działa więc w szczególnym stanie psychicznym: jego świadomość obejmuje w pełni bezprawność czynu, którego dokonania pokrzywdzony od niego żąda, lecz również to, że cierpienia żądającego są tak szczególnie intensywne, że sprawca w pewnym sensie utożsamia się z nim i pod wpływem współczucia dla niego zabija go. Obiektem współczucia może być wyłącznie osoba, którą sprawca pozbawia życia ("pod wpływem współczucia dla niego"), gdyż to jej cierpienia wywołały to współczucie. Jeżeli współczucie, nawet uzasadnione, wywołały cierpienia np. osób najbliższych dla nieuleczalnie chorego - art. 150 KK nie ma zastosowania.
Zabójstwo określone w art. 150 § 1 KK popełnić można przede wszystkim w zamiarze bezpośrednim - sprawca "chce" zabić człowieka, gdyż "chce" w ten sposób położyć kres cierpieniom ofiary. W doktrynie występują pewne rozbieżności poglądów co do możliwości przypisania sprawcy występku z art. 150 § 1 KK winy umyślnej w postaci zamiaru ewentualnego. Możliwość taką odrzuca np. Zoll, Część szczególna, s. 243, akceptuje ją natomiast Wolter, Kodeks, s. 447, upatrując ją w szczególnych sytuacjach, gdy sprawca, chcąc złagodzić cierpienia chorego, podaje mu coraz silniejsze dawki środka uśmierzającego ból (np. morfiny), ze świadomością, że może w ten sposób zabić chorego, i godzi się na to.

Zoll - Przestępstwo określone w art. 150 § 1 może być popełnione tylko umyślnie i to wyłącznie z zamiarem bezpośrednim. Za ograniczeniem strony podmiotowej do zamiaru bezpośredniego przemawia specyficzny motyw zabójstwa. Sprawca zabija człowieka pod wpływem współczucia dla niego. Celem działania sprawcy jest więc skrócenie cierpień osoby żądającej pozbawienia ją życia. Dla przyjęcia kwalifikacji prawnej z art. 150 § 1 zachodzić musi związek pomiędzy współczuciem a zachowaniem sprawcy, zmierzającym do pozbawienia życia człowieka będącego obiektem współczucia. Nie jest konieczny natomiast związek pomiędzy żądaniem i współczuciem.

Obiektem współczucia musi być osoba, którą współczujący pozbawia życia. Brak jest podstaw do kwalifikacji czynu z art. 150 § 1, gdy obiektem współczucia są osoby najbliższe ofiary zabójstwa na żądanie.

Nie da się w pełni zobiektywizować podstaw uzasadniających wystąpienie współczucia. Czy współczucie miało w rzeczywistości miejsce, decydować będą warunki zewnętrzne, przede wszystkim nasilenie cierpień osoby żądającej pozbawienia jej życia, ale także stosunek emocjonalny sprawcy do ofiary oraz osobowość sprawcy przestępstwa. Wystąpienie współczucia sąd musi ustalać indywidualnie dla konkretnego wypadku. Budowanie zobiektywizowanych wzorców jest w tym wypadku niemożliwe.

Art. 151

Przedmiot ochrony

Mozgawa – Przedmiotem ochrony jest życie.

Wąsek - Przedmiotem ochrony jest życie człowieka, traktowane w wypadku tego przestępstwa jako dobro stanowiące najwyższą wartość dla społeczeństwa, mimo iż podobnie jak w wypadku występku z art. 150 KK - dobro to nie przedstawia takiej wartości dla człowieka, który sam dokonuje zamachu na własne życie.

Zoll - Przedmiotem ochrony w wypadku przestępstwa określonego w art. 151 jest życie człowieka jako wartość stanowiąca dobro społeczne i tym samym niepozostająca do swobodnej dyspozycji dzierżyciela tego dobra.

Podmiot czynu zabronionego

Mozgawa - Jest to przestępstwo powszechne. Przestępstwo to, wówczas gdy czyn polega na doprowadzeniu namową, może zostać popełnione tylko przez działanie, natomiast gdy polega na udzieleniu pomocy, może polegać zarówno na działaniu, jak i na zaniechaniu (niewłaściwe z zaniechania).

Wąsek - Występek określony w art. 151 KK jest przestępstwem powszechnym w wypadku popełnienia go przez działanie i wówczas jego sprawcą może być każdy człowiek, jest natomiast przestępstwem indywidualnym, gdy czyn sprawcy ma formę zaniechania, w takim wypadku bowiem, zgodnie z art. 2 KK - jego podmiotem może być wyłącznie osoba, na której ciąży prawny, szczególny obowiązek zapobiegnięcia skutkowi w postaci targnięcia się na własne życie przez inną osobę.

Zoll - Przestępstwo określone w art. 151 może być popełnione w formie działania przez każdego, jest więc przestępstwem powszechnym. W postaci udzielenia pomocy przez zaniechanie przestępstwo to może być popełnione tylko przez osobę, na której ciążył prawny, szczególny obowiązek niedopuszczenia do popełnienia samobójstwa przez drugą osobę. Popełnione w ten sposób przestępstwo, określone w art. 151, jest przestępstwem indywidualnym.

Strona przedmiotowa

Mozgawa - Jest to przestępstwo materialne. Do jego znamion należy skutek, ale nie w postaci śmierci, lecz w postaci podjęcia próby samobójczej, niezależnie od jej rezultatu.
Namowa polega na nakłanianiu innej osoby, zarówno werbalnie, jak i w sposób dorozumiany, na przykład gestem; oznacza każdą czynność mogącą wpłynąć na powzięcie przez pokrzywdzonego decyzji o targnięciu się na własne życie, a także utwierdzenie go w takim zamyśle. Udzielenie pomocy obejmuje wszelkie czynności, które umożliwiają albo ułatwiają popełnienie samobójstwa przez pokrzywdzonego. Zachowanie sprawcy, który w inny sposób doprowadza człowieka do samobójstwa, nie wypełnia znamion przestępstwa z art. 151. Może wypełniać znamiona z art. 155 lub 148 k.k.
W artykule tym ustawodawca typizuje swoisty typ sprawczy - "podżeganie" i "pomocnictwo" do samobójstwa. Sprawca, który namawia inną osobę lub udziela jej pomocy do samobójstwa, nie wypełnia znamion podżegania ani pomocnictwa, ponieważ czyn, do którego popełnienia namawia lub udziela pomocy (samobójstwo), nie jest czynem zabronionym.

Wąsek - Artykuł 151 KK określa dwa znamiona czasownikowe: "namowa innej osoby do targnięcia się na jej własne życie" oraz "udzielenie pomocy innej osobie do targnięcia się na własne życie". W ujęciu "podżegania" jako zjawiskowej formy przestępstwa w art. 18 § 2 KK "namowa" (nakłanianie) może być uznana za podżeganie tylko wówczas, gdy stała się ona intelektualną przyczyną powzięcia zamiaru popełnienia przestępstwa przez inną osobę (w wypadku art. 151 KK - zamiaru targnięcia się przez tę osobę na własne życie), która wcześniej, przed tą namową - zamiaru takiego w ogóle nie miała. Namowa musi być w związku z tym czynnikiem, który wywołał u innej osoby zamiar targnięcia się na jej własne życie.
W orzecznictwie Sądu Najwyższego zakres znaczeniowy "namowy" został w istotny sposób rozszerzony, a mianowicie - że jest to "nie tylko działanie sprawcy zmierzające do wzbudzenia u osoby nakłanianej woli do popełnienia, lecz również wszelkie formy namowy, których celem jest wpłynięcie na inną osobę, by nie odstępowała od powziętego zamiaru (...), zwłaszcza zaś ponaglanie innej osoby do realizacji zaplanowanego czynu (...), a więc również wszelkie inne środki oddziaływania, zmierzające do wzmocnienia w psychice innej osoby woli dokonania przestępstwa" (w wypadku art. 151 KK - "woli dokonania zamachu na własne życie"). Zob. wyr. SN z 24.1.1967 r., II KR 211/66, niepubl.
"Namowa" - w rozumieniu art. 151 KK - to każda czynność, która wywołuje w psychice innej osoby nieistniejącą wcześniej wolę zamachu na jej własne życie, ale też, już po wywołaniu u niej zamiaru popełnienia samobójstwa - utwierdzanie jej w tym zamiarze.
"Udzielenie pomocy innej osobie do targnięcia się na jej życie" obejmuje wszelkie czynności umożliwiające lub ułatwiające popełnienie samobójstwa przez inną osobę. Regulujący pojęcie pomocnictwa art. 18 § 3 KK wyróżnia dwie odmiany tej zjawiskowej formy przestępstwa: pomocnictwo fizyczne, polegające w szczególności na dostarczeniu narzędzi lub środków ułatwiających popełnienie przestępstwa (według art. 151 KK - popełnienie samobójstwa) oraz pomocnictwo psychiczne, polegające np. na udzieleniu rad lub informacji.

Zawarty w art. 151 KK zwrot "doprowadza" wskazuje na związek przyczynowy między namową albo udzieleniem pomocy a targnięciem się na własne życie przez osobę, na którą sprawca w ten sposób oddziaływał, a także - że osoba ta co najmniej usiłowała popełnić samobójstwo.

Zoll - Czynność sprawcza została określona alternatywnie, bądź jako namowa drugiej osoby do targnięcia się na własne życie, bądź udzielenie pomocy do takiego targnięcia się. Nie ma powodów do innej interpretacji znaczenia pojęć namawiania i udzielenia pomocy niż przyjęta w art. 18 § 2 i 3. Różnica polega tylko na tym, że z uwagi na brak karalności samego zamachu samobójczego, te dwie postacie współdziałania musiały zostać ujęte jako formy realizacji znamion swoistego typu czynu zabronionego.

Wszystkie pozostałe formy współdziałania, w szczególności tzw. sprawstwo, należy kwalifikować jako sprawstwo zabójstwa określonego w art. 148 § 1.

Przestępstwo określone w art. 151 w postaci udzielenia pomocy może być popełnione przez zaniechanie. Sprawca prawnie, szczególnie zobowiązany do niedopuszczenia do zamachu samobójczego, nie reaguje na przygotowania do takiego zamachu. Powstaje problem odróżnienia zaniechania realizującego znamiona typu czynu zabronionego określonego w art. 151 od realizacji znamion typu określonego w art. 148 § 1 (w zw. z art. 2) z jednej strony oraz od realizacji znamion typu określonego w art. 150 z drugiej strony.

Realizacja, w wypadku zaniechania, znamion typu określonego w art. 148 § 1 od strony przedmiotowej różni się od realizacji znamion typu określonego w art. 151 charakterystyką przedmiotu czynności wykonawczej. Kwalifikację z art. 148 § 1 należy przyjąć wtedy, gdy osoba dokonująca zamachu na własne życie nie mogła ze względu na wiek lub stan psychiczny rozpoznać należycie znaczenia swojego czynu. W przypadku kwalifikacji z art. 151 zamach samobójczy jest wynikiem swobodnie podjętej decyzji woli przez ofiarę tego zamachu.

Różnica, w wypadku zaniechania, pomiędzy realizacją znamion typu czynu zabronionego określonego w art. 150 § 1 i art. 151 polega na tym, że udzielenie pomocy w formie zaniechania, o którym mowa w art. 151, nie jest ani odpowiedzią na żądanie osoby zamierzającej dokonać zamachu na własne życie, ani nie jest wyrazem współczucia w stosunku do tej osoby.

Trafnie zwraca uwagę M. Szeroczyńska, że nie każde pomocnictwo do popełnienia samobójstwa jest karalne na podstawie art. 151. Udzielając pomocy, sprawca czynu zabronionego określonego w art. 151 musi doprowadzić drugą osobę do targnięcia się na swoje życie. Udzielenie pomocy warunkuje więc wprowadzenie w czyn decyzji o pozbawieniu się życia. Ułatwienie niespełniające warunku doprowadzenia do targnięcia się na życie pozostawałoby bezkarne.

Strona podmiotowa

Mozgawa- Strona podmiotowa tego przestępstwa zasadza się na umyślności. Można je popełnić zarówno w zamiarze bezpośrednim (namową i przez udzielenie pomocy), jak i ewentualnym (udzielenie pomocy).

Warylewski - Do znamion art. 151 k.k. nie należy jakaś szczególna, pozakodeksowa forma winy, np. w postaci złej woli. Czyn ten może być popełniony - w przypadku udzielenia pomocy - zarówno w zamiarze bezpośrednim, jak i ewentualnym (argument z art. 18 § 3 k.k.), a "doprowadzić" można również do szczęśliwego zakończenia, do zgody, do śmiechu lub do wybuchu radości, a nawet dziecko do przedszkola.

Wąsek - Występek określony w art. 151 KK jest przestępstwem umyślnym, z tym że w wypadku popełnienia go poprzez "namowę" innej osoby do targnięcia się na własne życie - wina sprawcy może mieć postać wyłącznie zamiaru bezpośredniego. Przy "namowie" (nakłanianiu) sprawca "chce", by inna osoba popełniła samobójstwo i tak jak przy podżeganiu (art. 18 § 2 KK), charakteryzującym się "kierunkowością" - zamiar ewentualny nie wchodzi w grę. W wypadku natomiast popełnienia tego przestępstwa w formie "udzielenia pomocy innej osobie do targnięcia się na własne życie" wina sprawcy może mieć postać zamiaru zarówno bezpośredniego, jak i ewentualnego, gdyż formuła pomocnictwa z art. 18 § 3 KK dopuszcza obie wyżej wymienione postacie winy umyślnej.

Zoll - Strona podmiotowa przestępstwa określonego w art. 151odpowiada stronie podmiotowej postaci zjawiskowych podżegania i pomocnictwa. Przestępstwo określone w art. 151 może być popełnione w formie namawiania drugiej osoby do targnięcia się na własne życie tylko z zamiarem bezpośrednim. Sprawca musi chcieć, aby osoba namawiana targnęła się na własne życie. W formie udzielenia pomocy przestępstwo to może być popełnione zarówno z zamiarem bezpośrednim, jak i z zamiarem wynikowym.

Dla kwalifikacji prawnej z art. 151 obojętny jest zasadniczo motyw działania sprawcy. Jednakże jeżeli sprawca udzielający pomocy osobie chcącej popełnić samobójstwo kieruje się współczuciem wobec tej osoby, to powstaje zasadnicza trudność z kwalifikacją prawną. Nie można przyjąć w takim wypadku kwalifikacji z art. 150 § 1, gdyż sprawca czynu zabronionego z art. 151 nie jest sprawcą zabójstwa, a jedynie pomocnikiem. Brak jest więc w takim wypadku wypełnienia znamion przedmiotowych eutanazji czynnej lub biernej. Uznanie, że dochodzi w takim wypadku do odpowiedzialności za przestępstwo z art. 151, byłoby rażąco niesprawiedliwe. Pomocnik odpowiadałby znacznie surowiej od sprawcy (możliwość odstąpienia od wymiaru kary w wypadku sprawstwa z art. 150 § 1); Przeciwko bezkarności sprawcy czynu zabronionego określonego w art. 151 w formie pomocy działającego pod wpływem współczucia dla samobójcy opowiedział się J. Warylewski. Należy zgodzić się z M. Szeroczyńską, że rozwiązaniem tego problemu byłoby wąskie rozumienie udzielenia pomocy jako doprowadzenia do targnięcia się na życie, a nie jako jedynie ułatwienia realizacji podjętej już przez samobójcę decyzji.