3. Wyjaśnić pojęcie mechanizmu rynkowego oraz przedstawić główne jego cechy.

W gospodarce rynkowej wyróżnia się cztery struktury rynkowe:
I. KONKURENCJA DOSKONAŁA - reprezentuje idealny stopień konkurencji
Cechy konkurencji doskonałej:
• wielu kupujących -są oni ceno biorcami
• wielu sprzedających
• identyczność produktów
• swoboda wejścia na rynek i wyjścia z niego
• doskonała informacja
Liczba firm bardzo duża
Swoboda wejścia i wyjścia bardzo łatwa
Rodzaj produktu produkty identyczne
Przykłady układy scalone, złoto, ziemniaki
II. MONOPOL PEŁNY - określa rynek na którym znajduje się jeden sprzedawca.
Na takim rynku kupujący mogą konkurować ze sobą o rzadki produkt, ale brak jest konkurencji ze strony producentów.
Monopolista może wyznaczyć cenę produktu i wytwarzać wybraną wielkość produkcji.
Cechy monopolu:
• jeden kupujący (monopol popytowy lub monopson) lub jeden sprzedający (monopol podaży)
• cenotwórstwo -monopolista sam tworzy cenę
• zablokowane wejście -jest tylko jeden monopolista, ograniczony dostęp do rynku
Liczba firm jedna
Swoboda wejścia i wyjścia zablokowana
Rodzaj produktu jeden produkt
Przykłady energia elektryczna, brylanty, Coca-cola
III. KONKURENCJA MONOPOLISTYCZNA - odnosi się do rynków gdzie działalność gospodarczą prowadzi względnie duża liczba firm oferujących na sprzedaż podobne ale nie identyczne produkty. Mimo znacznej liczby sprzedawców danego dobra jeden z nich ma na tyle mocną pozycję rynkową, że jest w stanie kształtować cenę.
Cechy konkurencji monopolistycznej:
• względnie dużo sprzedających -są rozdrobnieni, ich udział w rynku jest niewielki, firmy produkują 1 produkt np. rynek leków
• zróżnicowanie produktów -np. rynek zabawek; produkty różnią się od siebie, są bardzo zróżnicowane
• konkurencja niecenowa -firny nie konkurują z ceną, konkuruje się jakością produktów, reklamą i warunkami sprzedaży, przywiązuje się wagę do znaków
• warunki wejścia na rynek -względnie łatwe, wejście jest łatwe ale występują pewne bariery np. finansowe
Liczba firm wiele
Swoboda wejścia i wyjścia względnie łatwa
Rodzaj produktu zróżnicowane
Przykłady książki, długopisy, zabawki, odzież, meble
IV. OLIGOPOL-forma konkurencji niedoskonałej, jest wtedy gdy na rynku występuje od dwu do kilkunastu producentów ich decyzje cenowe są wzajemnie zależne.
Przedsiębiorstwa oligopolistyczne produkują albo jeden produkt np. stal, albo produkty są bardzo zróżnicowane np. samochody.
Cechy oligopolu: -
• wielu uczestników -oligopol popytu oligopson , oligopol podaży
• produkty bardzo zróżnicowane lub takie same-standard
ten sam produkt -oligopol homogeniczny
różne produkty -oligopol heterogeniczny
• wzajemna zależność cenowa -firmy patrzą jak kształtują się ceny ich konkurentów -
• swoboda wejścia -względnie trudna
Liczba firm od dwu do kilkunastu
Swoboda wejścia i wyjścia względnie trudna
Rodzaj produktu identyczny bądź zróżnicowany
Przykłady stal, żarówki, przetwory zbożowe, samochody




Mechanizm rynkowy - proces obejmujący żywiołowe działania podmiotów na rynku w wyniku którego dochodzi do ustalenia równowagi rynkowej, a więc samoczynnego dostosowania wielkości popytu i podaży poprzez odpowiednie ustalenie ceny równowagi.
W ujęciu procesowym mechanizm rynkowy jest grą popytu i podaży, która prowadzi do obiektywnej wyceny poszczególnych towarów i zrównoważenia rynku, czyli zrównania się oferowanej ilości towaru z ilością pożądaną.
Jeżeli popyt na jakieś dobro przewyższa podaż, wówczas nabywcy są skłonni płacić za nie więcej. Gdy przejawiają tę skłonność na rynku, cena tego dobra rośnie. Wzrost ceny skłania natomiast producentów do zwiększenia jego produkcji, co doprowadzi w końcu do zrównania podaży z popytem.
Jeżeli w sytuacji równowagi rynkowej wystąpią okoliczności, których skutkiem będzie ograniczenie popytu na dane dobro (np. zmiana gustów konsumentów), wówczas nie wszystkie produkowane towary znajdą nabywców. Skłoni to część producentów do zmniejszenia produkcji i obniżenia ceny, celem zachęcenia części konsumentów do zakupu większych ilości towarów. Efektem będzie ustalenie się równowagi rynkowej przy niższym poziome produkcji i niższej cenie.

Temat: Wyjaśnij istotę mechanizmu rynkowego
wraz z przykładami.

Pojęcie „rynek„ wywodzi się od niemieckiego słowa „ring” oznaczającego
w średniowieczu okrągły plac, na którym dokonywano transakcje handlowe.
W rzeczywistości jednak można spotkać wiele odniesień do pojęcia „rynek”.

Po pierwsze, jest on określany jako miejsce zawierania i przeprowadzania transakcji kupna – sprzedaży. Współcześnie jednak jest to zbyt wąskie ujęcie problemu, gdyż obok rynków tradycyjnie zlokalizowanych funkcjonują również takie, które nie posiadają swojej siedziby i nie ma bezpośrednich kontaktów pomiędzy nabywcami i sprzedawcami np. międzybankowy rynek pieniężny.

Po drugie, rynek jest definiowany także jako ogół warunków, w których dochodzi do zawierania transakcji wymiennych.

Jednak i takie określenie rynku nie jest pełne. Same warunki są wprawdzie jego elementem niezbędnym, ale niewystarczającym. Biorąc pod uwagę wskazane problemy terminologiczne określimy rynek jako ogół stosunków, warunkujących decyzje podmiotów uczestniczących w wymianie handlowej. Podmiotami tymi są nabywcy, tworzący
i kształtujący stronę popytową rynku oraz sprzedawcy (producenci), reprezentujący stronę podażową. Podmioty te dążą do zawarcia na jak najkorzystniejszych dla siebie warunkach kontraktu, stąd też istota rynku polega na konfrontacji i kompromisie pomiędzy zamierzeniami (planami) sprzedawców a nabywców. Pierwsi, dążąc do maksymalizacji swojej funkcji celu, którą jest maksymalizacja zysku, starają się, aby wytwarzane przez nich produkty cieszyły się zainteresowaniem klientów a ich ceny rynkowe były jak najwyższe.
Z kolei, dążąc do maksymalizacji użyteczności całkowitej nabywcy starają się nabyć towar po jak najniższej cenie. Ten konflikt interesów jest jedną z podstawowych cech rynku.
Rynek jest, zatem odzwierciedleniem stosunków, które nie mają jednolitego charakteru.
Mogą one, bowiem przyjmować dwie postacie:

1. postać stosunków wymiany, zachodzących pomiędzy sprzedawcami a nabywcami (procesy negocjacyjne);

2. postać stosunków równoległych zachodzących między samymi sprzedawcami oraz między nabywcami ( procesy konkurencyjne).

Pierwotne znaczenie dla warunków funkcjonowania rynku mają stosunki wymiany, które zachodzą pomiędzy stroną popytową (nabywcy) a podażową (sprzedawcy), zaś stosunki równoległe mają wtórny względem nich charakter. Wynika stąd, że istota rynku opiera się o stosunki wymiany, zaś procesy konkurencji są efektem wtórnym.

Wymiana jest skutkiem specjalizacji i podziału pracy a jej celem jest alokacja dóbr zgodnie
z zapotrzebowaniem na nie. Wymiana dochodzi do skutku, ponieważ obie strony wymieniają to, co jest dla nich mniej korzystne, na to, co przynosi im większe korzyści.
Zawarcie kontraktu kupna – sprzedaży jest finalnym efektem takich działań jak: ujawnienie przez sprzedawców zamiaru sprzedaży a przez nabywców chęci i gotowości zakupu, wzajemna konfrontacja ujawnionych planów, uruchomienie mechanizmu przetargowego, wskutek czego następuję zawarcie porozumienia cenowego (cena równowagi), określającego jednocześnie rozmiary zawartych transakcji (wielkość równoważąca rynek). O ile zatem, niezbędnym warunkiem funkcjonowania rynku jest ujawnienie przez nabywców
i sprzedawców swoich zamiarów, o tyle w trakcie uruchamiania mechanizmu przetargowego dojść może do zmian tych planów. Oczywiście procesy negocjacyjne mają złożony charakter
i obejmują takie uzgodnienia jak np. rodzaj produktu, techniczne warunki wymiany (warunki dostawy, płatności, gwarancji itp.). Stosunki wymiany (proces negocjacyjny) przebiegają najsprawniej w warunkach niczym nieograniczonego mechanizmu rynkowego (wolnego rynku), kiedy to cena kształtowana jest wyłącznie jako efekt gry sił rynkowych. Jeżeli cena przestaje być składnikiem procesu negocjacyjnego pomiędzy sprzedawcami a nabywcami,
a zatem mechanizm rynkowy zostaje ograniczony (np. przez zmonopolizowanie gospodarki, ingerencję rządu itp.), proces negocjacyjny przestaje odgrywać kluczowe znaczenie
w procesie gospodarowania. W praktyce wymiana ma obecnie charakter towarowo – pieniężny, stąd współczesne gospodarki noszą miano towarowo – pieniężnych. Oznacza to,
że pieniądz jest ekwiwalentem umożliwiającym wymianę towaru (usługi) na pieniądz
a następnie pieniądza na towar (usługę). Ułatwia to proces wymiany i stwarza warunki do rozprzestrzeniania się procesów wymiany handlowej. W dawnych systemach społecznych występowała jednakże gospodarka naturalna, w której wymiana nosiła miano barterowej
( towar za towar) i odbywała się bez użycia pieniądza. Ten rodzaj wymiany, w ograniczonym zakresie, ma miejsce także i dziś.

Rynek można rozpatrywać według różnych kryteriów np. przedmiotu obrotu, zasięgu terytorialnego, zależności od sytuacji rynkowej, od stopnia wyrównywania się ceny, stopnia legalności rynku. Na tej podstawie wyodrębniane są różne rodzaje rynków, które następnie,
w miarę potrzeb, możemy agregować lub de zagregować:

1. według podmiotu obrotu wyróżniamy:

• rynek dóbr i usług konsumpcyjnych (zaspokaja bieżące potrzeby nabywców);

• rynek czynników produkcji np. rynek ziemi, pracy, kapitału (zaspokaja przyszłe potrzeby nabywców);

2. według zasięgu terytorialnego wyróżniamy:

• rynek lokalny;

• rynek regionalny;

• rynek krajowy;

• rynek międzynarodowy;

• rynek światowy

3. według zależności od sytuacji rynkowej wyróżniamy:

• rynek sprzedawcy (przewaga popytu nad podażą);

• rynek nabywcy (nadwyżka podaży nad popytem)
Możemy wyróżnić również:

• rynek homogeniczny (jednorodny) – np. rynek ropy, pszenicy;

• rynek heterogeniczny – np. rynek pracy

4. w zależności od stopnia wyrównywania się ceny wyróżniamy:

• rynek doskonały (charakteryzuje się tym, że sprzedający i kupujący dysponują pełnymi informacjami o cenach za dany towar, swoje decyzje podejmują wyłącznie na podstawie cen oraz klasyfikują towary ze względu na ich jakość, rynek doskonały to pojęcie teoretyczne
w praktyce taki rynek nie istnieje);

• rynek niedoskonały

5. w zależności od stopnia legalności rynku możemy wyróżnić:

• rynek formalny (akceptowany społecznie mechanizm rynkowy);

• rynek nielegalny (tzw. czarny rynek lub szara strefa gospodarki, charakteryzujący się zazwyczaj społeczną szkodliwością i silnym zdeformowaniem procesów rynkowych)

6. w zależności od struktury podmiotowej rynku (biorąc pod uwagę ilość
i rozmiary producentów, ich udziały w rynku, charakterystykę ekonomiczną produkowanego przez nich towaru (jednorodny czy zróżnicowany), bariery wejścia i wyjścia z rynku ( łatwość konsekwencje wejścia do danej branży lub też jej opuszczenia), możliwość kształtowania cen rynkowych wyróżnia się;

• monopol;

• oligopol;

• konkurencję doskonałą;

• konkurencję monopolistyczną

Rynek pełni funkcje regulatora procesów gospodarczych, jest areną gry, prowadzonej przez sprzedawców i nabywców. Podstawowymi elementami rynku są wiec: popyt, podaż
i ceny. Elementy te i ich zachowanie kształtują warunki rynkowe, w jakich działają podmioty gospodarcze.

Podstawowe siły rynkowe (popyt i podaż)

Popyt to takie zapotrzebowanie na dane dobro, za które nabywca gotowy jest zapłacić ustaloną na rynku cenę, dysponując do tego odpowiednią sumą pieniędzy. Innymi słowy - to poparta odpowiednimi zasobami chęć klienta do nabycia dóbr i usług w danym momencie
i w danym miejscu.

Prawo popytu określa stosunek pomiędzy cenami a ilością dóbr i usług, które zostałyby kupione przy danych cenach. Mówi ono, że gdy wszystkie inne czynniki pozostaną na dotychczasowym poziomie, więcej można sprzedać po niższej niż po wyższej cenie.

Popyt na dany towar zależy od:

- poziomu ceny danego dobra,

- wysokości realnych dochodów,

- poziomu cen dóbr substytucyjnych i komplementarnych,

- oczekiwań zmian i dochodów,

- indywidualnych preferencji konsumenta,

- liczby konsumentów,

- itp. czynników.

Malejąca użyteczność krańcowa oznacza sytuację, gdy spożycie następnej jednostki danego dobra przynosi mniejsze zadowolenie niż spożycie poprzedniej jednostki tego samego dobra. Zmniejszająca się użyteczność krańcowa tłumaczy, dlaczego są potrzebne niższe ceny, aby zwiększyć poziom popytu.

Podaż to ilość danego towaru, którą sprzedający zaoferują do sprzedaży w danym momencie i miejscu zależności od poziomu cen.

Ilość dostarczanego dobra ulega zmianie, jeśli jego cena wzrośnie lub spadnie.
Dzieje się tak dlatego, że producenci dostarczają swoje produkty w celu osiągnięcia zysku.
Im wyższa jest cena, tym większą stanowi zachętę do produkcji i sprzedaży danego dobra. Opieramy się tutaj na założeniu, że wszystkie inne niż cena czynniki (dochody, ceny dóbr substytucyjnych i komplementarnych, moda, itp.) utrzymujemy na pewnym stałym, określonym poziomie.

Przyczyny zmian w podaży:

- Zmiany w kosztach produkcji. Jeśli koszty produkcji danego wyrobu ulegną obniżeniu, sprzedający będą w stanie zaoferować większą jego ilość na sprzedaż. Wzrost kosztów produkcji będzie miał odwrotny wpływ – podaż zmaleje.

- Zmiany cen innych dóbr, szczególnie gdy łatwo jest zmienić profil produkcji. Większość producentów często wytwarza więcej niż jeden produkt. Zmiana relacji cen między wyrobami może spowodować wzrost produkcji pewnych wyrobów
i jednoczesny spadek produkcji innych.

- Oczekiwania. Jeśli producenci spodziewają się podwyżek cen, mogą zdecydować się na zwiększenie produkcji w chwili obecnej, aby czerpać zyski w przyszłości. Natomiast jeśli oczekuje się, że ceny w przyszłości spadną, przedsiębiorstw zmniejszą produkcję i wtedy podaż spadnie.

Mechanizm rynkowy jest związkiem przyczynowo – skutkowym, jaki zachodzi pomiędzy elementami rynku czyli podażą, popytem i ceną. Każdy z tych elementów ulega bowiem zmianie ( zarówno w krótkim, jak i długim okresie ), determinując zachowanie pozostałych.

Istotą mechanizmu rynkowego są wyżej opisane procesy negocjacyjne i konkurencyjne oraz ukształtowana w ich efekcie cena rynkowa towaru, będącego przedmiotem wymiany handlowej. Mechanizm rynkowy jest regulatorem zdolnym do samodzielnego wyrównywania wszelkich stanów nadwyżek bądź niedoborów rynkowych. W zależności od panujących
w danej gospodarce warunków możemy mówić o konkurencyjnym mechanizmie rynkowym (wolny rynek) lub też o ograniczonym mechanizmie rynkowym ( rynek regulowany ).

Konkurencyjny mechanizm rynkowy - występuje wyłącznie na rynku doskonale konkurencyjnym, na którym działa wiele małych podmiotów tak, że posiadają oni małe udziały w rynku, a zatem samodzielnie nie mogą wpływać na rozmiary popytu czy też podaży i poziom rynkowych cen. Żadna z indywidualnych decyzji pojedynczego uczestnika rynku nie zachwieje osiągniętą równowagą. Jeżeli jednak na skutek czynników zewnętrznych zmiany któregoś z elementów rynku nastąpią, to samoistnie uruchomi się mechanizm korygujący wszelkie deformacje. W ten oto sposób konkurencyjny mechanizm rynkowy oczyszcza rynek z ewentualnych nadwyżek i niedoborów.

Ograniczony mechanizm rynkowy pojawia się w sytuacji, gdy ceny podlegają usztywnieniu tak, że nie mogą one elastycznie usuwać nadwyżek i niedoborów.
Sytuacje takie zachodzą w przypadku m.in. ingerencji państwa w procesy ekonomiczne (np. polityka podatkowa, subwencje, dotacje, ustalanie administracyjnie cen na wszystkie bądź niektóre towary, ustalanie pułapów zmian cen itd.). Inny przykład to monopolizacja gospodarki, kiedy to jeden, duży podmiot gospodarczy sam kształtuje stronę podaży bądź też popytu i „ dyktuje „ warunki rynkowe.

Należy jednak zdawać sobie sprawę z faktu, że nawet wolny mechanizm rynkowy ulega pewnym ograniczeniom. Jest nim powszechny problem ograniczoności ilości stojących do dyspozycji zasobów a przede wszystkim ich ograniczonej mobilności. Zgłoszenie większego efektywnego zapotrzebowania, jak i chęć producentów, by w odpowiedzi na to zwiększyć oferowane ilości produktów może napotkać ograniczenia w sferze realnej (materialnej, rzeczowej). Dostępność nakładów czynników produkcji wyznacza zatem granice możliwości produkcyjnych mierzone tzw. produkcją potencjalną, a zatem wyznacza pułap dla możliwości zaspokojenia naszych ludzkich potrzeb.