Stosunek prawny - regulowany normami prawnymi stosunek społeczny (zależność

społeczna) miedzy co najmniej dwoma podmiotami prawa. Wyróżnia się odmiany stosunków prawnych regulowane przez poszczególne gałęzie prawa: stosunek cywilnoprawny, stosunek administracyjnoprawny, stosunek karnoprawny (wyróżnianie tej odmiany jest sporne).

Podziały stosunków prawnych

• wedÅ‚ug przedmiotu regulacji (gałąź prawa):

  • stosunek cywilnoprawny;

  • stosunek administracyjnoprawny;

  • stosunek karnoprawny (jego wyodrÄ™bnianie jest sporne w nauce prawa, a dotyczy obowiÄ…zku naprawienia szkody wyrzÄ…dzonej przestÄ™pstwem, obowiÄ…zku do przeproszenia osoby pokrzywdzonej i uiszczenia tzw. zadośćuczynienia);

• wedÅ‚ug trwaÅ‚oÅ›ci bÄ…dź celu:

  • stosunek prawny materialny (materialnoprawny) - (wynika z prawa materialnego, np. co do zasady kodeks cywilny),

  • stosunek procesowy (formalny, formalnoprawny) - podczas trwania postÄ™powania rozstrzygajÄ…cego o ksztaÅ‚cie (istnieniu, nieistnieniu, zmianie) stosunku materialnoprawnego (wynika z prawa procesowego, np. co do zasady kodeks postÄ™powania cywilnego);

• wedÅ‚ug sposobu okreÅ›lenia strony:

  • stosunek jednostronnie zindywidualizowany - gdy znana jest jedna strona stosunku,

  • stosunek dwustronnie lub wielostronnie zindywidualizowany - gdy znane sÄ… dwie lub wiÄ™cej stron stosunku,

  • obustronnie niezindywidualizowany - gdy nie sÄ… znane dwie strony stosunku;

• wedÅ‚ug powiÄ…zaÅ„ miÄ™dzy uprawnieniem jednej strony, a obowiÄ…zkiem drugiej:

  • prosty - tylko jedna strona jest zobowiÄ…zana, a druga tylko uprawniona,

  • zÅ‚ożony - strony pozostajÄ… zarówno zobowiÄ…zane jak i uprawnione;

• ze wzglÄ™du na podmiotowy zakres obowiÄ…zywania:

  • abstrakcyjny (generalny - dotyczÄ…cy wszystkich),

  • konkretny (nakreÅ›lony przez przepisy prawne); Uwaga: nie należy mylić tego podziaÅ‚u z podziaÅ‚em umów cywilnoprawnych na abstrakcyjne i kauzalne.

• stosunek zobowiÄ…zaniowy - istnieje gdy normy prawne nakazujÄ… wykonać okreÅ›lonemu podmiotowi odpowiednie Å›wiadczenie na rzecz innego podmiotu;

• stosunek kompetencyjny - istniejÄ…cy w przypadku gdy jeden podmiot podlega innemu podmiotowi (np. ze wzglÄ™du na wydanÄ… przez podmiot decyzjÄ™).

Odpowiedzialność porządkowa i dyscyplinarna urzędników państwach i pracowników samorządowych

Urzędnicy państwowi mianowani ponoszą odpowiedzialność porządkową lub dyscyplinarną za naruszenie obowiązków pracownika. W zależności od rangi dokonanego wykroczenia podzielone zostały kary określone ustawowo. Za przewinienia o niższym stopniu szkodliwości stosuje się karę porządkową w postaci upomnienia, natomiast za przewinienia poważniejsze stosuję się kary dyscyplinarne.

Upomnienia
Upomnienia udziela kierownik urzędu. Ukarany w ten sposób urzędnik państwowy ma prawo w ciągu trzech dni od poinformowania go o wymierzeniu mu kary, odwołać się do kierownika podmiotu nadrzędnego. Odstępstwem od tej zasady jest jednak taka okoliczność, w której tego typu karę wymierza minister, ponieważ wówczas środek odwoławczy nie przysługuje.

Za poważne przewinienia grożą następujące kary dyscyplinarne:
- nagana;
- nagana z ostrzeżeniem;
- nagana z pozbawieniem możliwości awansowania przez okres do dwóch lat do wyższej grupy wynagrodzenia lub na wyższe stanowisko;
- przeniesienie na niższe stanowisko;
- wydalenie z pracy w urzędzie.
W sprawach dyscyplinarnych orzekają komisje dyscyplinarne I i II instancji powołane przez kierowników urzędów, przy których działają. Członków komisji, w tym przewodniczącego i zastępców przewodniczącego powołuje na okres 4 lat kierownik urzędu, przy którym działa komisja. Przed powołaniem musi on jednak zasięgnąć opinii zakładowej organizacji związkowej. Członkiem komisji dyscyplinarnej może być urzędnik mianowany, zatrudniony w urzędzie przez co najmniej 5 lat, dający rękojmię należytego sprawowania tego urzędu. Komisja dyscyplinarna orzeka w składach trzyosobowych. Komisja I instancji powoływane są we wszystkich urzędach państwowych, z tym że wojewoda może powołać komisję dyscyplinarną I instancji dla urzędników zatrudnionych w urzędach kilku rejonowych organów rządowej administracji ogólnej. Uprawnienie takie przysługuje również innym organom rządowej administracji specjalnej stopnia wojewódzkiego w stosunku do podległych im urzędów.

Komisje dyscyplinarne II instancji (odwoławcze) powołuje się przy:
1) Marszałku Sejmu - dla urzędników Kancelarii Sejmu, Państwowej Inspekcji Pracy, Krajowego Biura Wyborczego, Biura Generalnego Inspektora Danych Osobowych oraz Instytutu Pamięci Narodowej- Komisji Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu,
2) Marszałku Senatu - dla urzędników Kancelarii Senatu,
3) Prezydencie RP - dla urzędników Kancelarii Prezydenta,
4) Premier - dla urzędników Kancelarii Prezesa Rady Ministrów, urzędów podległych Prezesowi Rady Ministrów oraz ministerstw i urzędów centralnych organów administracji rządowej,
5) właściwym ministrze - dla urzędników podległych naczelnym i centralnym organom administracji państwowej,
6) ministrze właściwym do spraw administracji publicznej- dla urzędników urzędów wojewódzkich i regionalnych izb obrachunkowych,
7) Przewodniczącym Krajowej Rady Radiofonii i Telewizji - dla urzędników Biura KRRiT,
8) Pierwszym Prezesie Sądu Najwyższego - dla urzędników Sądu Najwyższego,
9) Prezesie Trybunału Konstytucyjnego - dla urzędników Biura Trybunału Konstytucyjnego,
10) Rzeczniku Praw Obywatelskich, Rzeczniku Interesu Publicznego, Rzeczniku Praw Dziecka - dla urzędników ich biur,
11) wojewodzie - dla urzędników urzędów rejonowych organów rządowej administracji ogólnej

Komisja dyscyplinarna II instancji dla urzędników Biura KRRiT może być powołana przy Prezydencie Rzeczypospolitej Polskiej, na wniosek Przewodniczącego Krajowej Rady Radiofonii i Telewizji, a dla urzędników Sądu Najwyższego - przy Marszałku Sejmu, na wniosek Prezesa Trybunału Konstytucyjnego.
Członkowie komisji dyscyplinarnych są w zakresie orzekania niezawiśli i podlegają tylko ustawom.
Przy ich funkcjonowaniu duże znaczenie ma instytucja rzecznika dyscyplinarnego urzędu. Powołuje go kierownik urzędu spośród podległych mu urzędników państwowych mianowanych, na czas kadencji komisji dyscyplinarnej. Rzecznik dyscyplinarny wszczyna postępowanie wyjaśniające na polecenie kierownika urzędu. O wszczęciu tej procedury zawiadamia on urzędnika, wobec którego zostało ono wszczęte.

Do zadań rzecznika dyscyplinarnego należy przede wszystkim:

- prowadzenie postępowania wyjaśniającego,
- legitymacja wnioskowania o wszczęcie postępowania dyscyplinarnego, jeżeli efekty postępowania wyjaśniającego są co do tego zasadne,
- udział w rozprawach w charakterze strony,
- wnoszenie odwołań od orzeczeń komisji dyscyplinarnej I instancji,
- udział w postępowaniu przed organami II instancji.

Postępowanie dyscyplinarne przed komisją dyscyplinarną I instancji wszczynane jest w dniu złożenia stosownego wniosku przez rzecznika dyscyplinarnego. Postawiony przed komisję urzędnik ma prawo do korzystania z pomocy wybranego przez siebie obrońcy. W przypadku, gdy wniesiono o karę wydalenia z pracy w urzędzie, a oskarżany nie ma obrońcy z wyboru, przewodniczący składu orzekającego wyznacza dla niego obrońcę spośród urzędników państwowych. Wraz ze wszczęciem postępowania przeprowadza się rozprawę podczas której prawo wypowiedzenia się mają rzecznik dyscyplinarny i obwiniony oraz jego obrońca. Należy także rozpatrzyć inne dowody, które są znaczące dla sprawy. Nieusprawiedliwione niestawiennictwo urzędnika postawionego przed komisją lub jego obrońcy na rozprawie nie wstrzymuje rozpoznania sprawy. Rozprawa jest jawna dla urzędników państwowych mianowanych. Jednakże w uzasadnionych wypadkach skład orzekający może wyłączyć jawność rozprawy. Bez względu na jawność bądź jej wyłączenia ogłoszenie orzeczenia jest jawne.
Orzeczenie powinno być ogłoszone bezpośrednio po naradzie. W wyjątkowych przypadkach można odroczyć ogłoszenie orzeczenia na czas nie dłuższy niż 3 dni. Orzeczenie wraz z uzasadnieniem doręcza się stronom z urzędu, nie później niż w ciągu 7 dni od dnia jego ogłoszenia. Od orzeczenia komisji dyscyplinarnej I instancji strony przysługuje stronom środek odwoławczy. W odwołaniu można zaskarżyć całość orzeczenia lub cześć. Odwołanie wnosi się do komisji dyscyplinarnej II instancji za pośrednictwem komisji dyscyplinarnej I instancji, która wydała zaskarżone orzeczenie, w terminie 14 dni od dnia doręczenia orzeczenia wraz z uzasadnieniem. Przed upływem terminu do wniesienia odwołania orzeczenie nie ulega wykonaniu, a wniesienie odwołania w terminie wstrzymuje jego wykonanie

Postępowanie przed komisją II instancji toczy się na podstawie przepisów dotyczących wcześniejszej procedury.
Od orzeczenia komisji dyscyplinarnej II instancji stronom służy odwołanie do właściwego ze względu na miejsce zamieszkania obwinionego sądu apelacyjnego - sądu pracy i ubezpieczeń społecznych. Do rozpoznania odwołania stosuje się przepisy kodeksu postępowania cywilnego o apelacji. Od orzeczenia tego sądu kasacja nie przysługuje. Prawomocne orzeczenie o ukaraniu podlega niezwłocznemu wykonaniu.
Postępowanie dyscyplinarne nie może zostać wszczęte po upływie miesiąca od dnia otrzymania wiadomości o popełnieniu czynu uzasadniającego odpowiedzialność dyscyplinarną, ani po upływie roku od popełnienia takiego czynu. Jeżeli jednak czyn zawiera znamiona przestępstwa, przedawnienie dyscyplinarne nie następuje wcześniej niż przedawnienie karne.
Karę dyscyplinarną oprócz kary wydalenia z pracy w urzędzie, uważa się za niebyłą i wzmiankę o niej wykreśla się z akt komisji dyscyplinarnej i urzędu po upływie 2 lat od uprawomocnienia się orzeczenia. Komisja uwzględniając osiągnięcia w pracy i zachowanie się pracownika może na jego lub jego przełożonego wniosek uznać karę za niebyłą i zażądać jej wykreślenia w terminie wcześniejszym. Po upływie 5 lat od uprawomocnienia się orzeczenia komisji dyscyplinarnej ukarany może wystąpić o uznanie za niebyłą kary wydalenia z pracy w urzędzie.

Odpowiedzialność porządkowa i dyscyplinarna pracowników samorządowych.
W zależności od rangi dokonanego wykroczenia podzielone zostały kary określone ustawowo. Za przewinienia o niższym stopniu szkodliwości stosuje się karę porządkową w postaci upomnienia, natomiast za przewinienia poważniejsze stosuję się kary dyscyplinarne. Upomnienie jest wymierzane pracownikowi samorządowemu przez bezpośredniego przełożonego. Ustalenie kary nie musi poprzedzać przeprowadzenie postępowania wyjaśniającego, ani nawet wysłuchania obwinionego. W terminie 3 dni od doręczenia pracownikowi zawiadomienia na piśmie o ukaraniu może on złożyć odwołanie do upoważnionego przez wójta (burmistrza, prezydenta miasta), starosty, marszałka, podmiotu. Podmiot ten jest wyznaczony do czynności w sprawach z zakresu prawa pracy. Decyduje on o dopuszczeniu albo odrzuceniu wniosku odwoławczego.

Za ciężkie przewinienia przewidziane zostały następujące kary:
- nagana,
- nagana z ostrzeżeniem,
- nagana z pozbawieniem możliwości awansowania przez okres do 2 lat do wyższej grupy wynagrodzenia lub na wyższe stanowisko,
- przeniesienie na niższe stanowisko,
- wydalenie z pracy w jednostce samorzÄ…dowej.

Oceny rangi przewinienia dokonuje bezpośredni przełożony pracownika.
Do orzekania w sprawach dyscyplinarnych powołane są komisje dyscyplinarne I i II instancji.
Komisja dyscyplinarna I instancji składa się z członków wybranych przez organ uchwałodawczy jednostki samorządowej spośród pracowników samorządowych (pomija się tu pracowników zatrudnionych na podstawie wyboru i umowy o pracę).
Komisja dyscyplinarna II instancji składa się z członków wybranych przez organ uchwałodawczy gminy spośród radnych. Wybiera się ich na okres kadencji rady.
Przy postępowaniu dyscyplinarnym duże znaczenie ma instytucja rzecznika dyscyplinarnego urzędu, który przeprowadza postępowanie wyjaśniające w odniesieniu do pracowników mianowanych oraz formułuje wnioski o zaniechaniu wszczęcia postępowania, o ukaraniu karą porządkową lub o skierowanie sprawy do komisji dyscyplinarnej. Rzecznika dyscyplinarnego powołuje wójt (burmistrz, prezydent miasta) starosta, marszałek województwa spośród pracowników mianowanych.
Od orzeczeń komisji dyscyplinarnych II instancji stronom służy odwołanie do właściwego ze względu na miejsce zamieszkania obwinionego sądu apelacyjnego - sądu pracy i ubezpieczeń społecznych. Do rozpatrzenia odwołania stosuje się przepisy kodeksu postępowania cywilnego o apelacji. Od orzeczenia sądu apelacyjnego skarga kasacyjna nie przysługuje.
Postępowanie dyscyplinarne nie może zostać wszczęte po upływie miesiąca od dnia zawiadomienia o popełnieniu czynu podlegającego odpowiedzialności dyscyplinarnej, ani po upływie roku od dokonania takiego czynu. Jeżeli jednak czyn zawiera znamiona przestępstwa, przedawnienie dyscyplinarne nie następuje wcześniej niż przedawnienie karne.
Karę dyscyplinarną oprócz kary wydalenia z pracy w urzędzie, uważa się za niebyłą i wzmiankę o niej wykreśla się z akt komisji dyscyplinarnej i urzędu po upływie 2 lat od uprawomocnienia się orzeczenia. Komisja po rozważeniu wyników w pracy i zachowania się pracownika może na wniosek jego lub jego przełożonego uznać karę za niebyłą i zażądać jej wykreślenia w terminie wcześniejszym. Po upływie 5 lat od uprawomocnienia się orzeczenia komisji dyscyplinarnej ukarany może wystąpić o uznanie za niebyłą kary wydalenia z pracy w urzędzie.

Funkcje administracji publicznej

1. Funkcja porządkowo - reglamentacyjna związana z ochroną porządku publicznego i bezpieczeństwa zbiorowego. Zwana czasem po prostu reglamentacyjną, dotyczącą regulowania życia obywateli (np. kodeksem drogowym).

2. Funkcja świadcząca, czyli świadczenia usług publicznych lub ich świadczenia za pośrednictwem instytucji świadczących, należących do sektora publicznego (przedsiębiorstw użyteczności publicznej i zakładów administracyjnych). W ramach tej funkcji organy administracji publicznej zaspokajają potrzeby społeczne, np. utrzymując szpitale.

3. Funkcja regulatora rozwoju gospodarczego przejawiającej się w zastosowaniu klasycznych instrumentów policyjnych i reglamentacyjnych w postacie zezwoleń, kontyngentów, ceł, a także udziale państwa w zarządzaniu gospodarką narodową. Administracja publiczna może nie tylko ingerować w życie gospodarcze interwencjonizm), ale i samodzielnie prowadzić działalność gospodarczą (etatyzm).

4. Funkcja organizatorska, w ramach której organy administracji podejmują działania twórcze, samodzielne i kreatywne, np. gdy urzędnicy gminni starają się zdobyć fundusze unijne.

5. Funkcja wykonawcza, polegająca na wykonywaniu przepisów. Organy i instytucje administracji muszą przestrzegać prawa, zgodnie z konstytucyjnymi zasadami legalizmu, państwa prawa, państwa prawnego, państwa praworządnego. Wykonywanie prawa ma miejsce nie tylko w ramach prawa administracyjnego materialnego (gdy urzędnik w sposób władczy reguluje prawa i obowiązki obywateli), ale i na gruncie prawa proceduralnego (gdy organ wydaje decyzję administracyjną na podstawie przepisów Kodeksu Postępowania Administracyjnego). Czasem urzędnicy mogą opierać swoje decyzje na podstawie uznania administracyjnego (swobodnego uznania).

6. Funkcja kontrolno - nadzorcza, w ramach której państwo kontroluje i nadzoruje obywateli, np. stowarzyszenia.

7. Funkcja prognostyczno - planistyczna, dzięki której władza publiczna formułuje, np. prognozy wzrostu zanieczyszczenia środowiska naturalnego.

Czasem wyżej wymienione funkcje administracji publicznej zwane są płaszczyznami działania administracji publicznej.